Definicja pojęcia opieka, ujęcie wąskie i szerokie (wg Kamińskiego) - Maciaszkowa: **szerokie - odnosi się do całej populacji, której stwarza się warunki prawidłowego rozwoju; **wąskie - ogarnia 2 grupy dzieci i młodzieży: - dzieci i młodzież, których rozwój jest zaburzony z przyczyn organicznych; działanie o charakterze ratownictwa; - dzieci i młodzież, których rozwój uległ zaburzeniu na skutek niedostatków środowiska wychowawczego (rodziny); działania o charakterze kompensacyjnym; cechy konstruktywne opieki - Kelm: **sytuacja zagrożenia - zespół czynników oddziaływujących na dziecko negatywnie: potencjalnych lub rzeczywistych; **brak lub ograniczone możliwości przezwyciężenia sytuacji zagrażającej przez samo dziecko - odwołanie do relacji opiekun - podopieczny; ** wypełnienie społecznej funkcji opieki nad dzieckiem - związek między zaspokojeniem potrzeb dziecka a zaspokojeniem oczekiwań społecznych;funkcje i rodzaje opieki - Funkcje - koniec lat 90 - Winiarski **Wspomaganie mechanizmów rozwoju jednostki na różnych etapach życia i rozwoju **Rozwijanie kompetencji, sił, sprawności jednostki niezbędnych do radzenia sobie w życiu **Utrwalanie i rozwijanie zasad demokracji - funkcje: **homeostatyczna - zaspokajanie potrzeb w celu utrzymywania homeostazy **egzystencjalna - funkcja funkcji homeostatycznej; skutki i następstwa: - zachowania życia i zdrowia - wielostronnego rozwoju - określonego poziomu normalności funkcjonowania - zadowolenia z życia oraz warunkowania wychowania **regulacyjna - regulowanie i rozbudzanie potrzeb, ich granic, norm i sposobów zaspokajania: - wytwarzanie odporności na ograniczenia i udaremnienia potrzeb - utrwalanie i rozwijanie potrzeb pozytywnych - aktualizowanie potrzeb potencjalnych - kompensowanie potrzeb niezaspokojonych - uświadamianie potrzeb, przyswajanie właściwej ich hierarchii - kształtowanie potrzeb kompromisu w sytuacji zderzeń lub sprzeczności niektórych potrzeb - profilaktyka i terapii potrzeb chorobowych, hamowanie potrzeb nienasyconych **usamodzielniająca - doprowadzenie do względnej samodzielności i niezależności życiowej **osobotwórcza **socjalizacyjna - uspołecznianie i ukulturalnianie potrzeb oraz standardów i sposobów ich zaspokajania; rodzaje - Dąbrowski: **profilaktyczna - ukierunkowana na zapobieganie sytuacjom zagrożenia; usuwanie bądź neutralizowanie czynników zagrożenia; **interwencyjna - postać ratownictwa; ukierunkowana na usunięcie podmiotu opieki spod wpływów już działających czynników zagrożenia; **kompensacyjna - ukierunkowana na usuwanie lub neutralizowanie następstw zagrożenia rzeczywistego; kryteria opieki (wg Dąbrowskiego) kategorie: **zwierzęca - opieka oparta na instynktach; **transcendentalna - opieka bezwzględna sił wyższych; **międzyludzka; opieka międzyludzka, podział, rodzaje *opieka międzyludzka - Dąbrowski - zaspokajanie potrzeb podmiotowych; potrzeb podopiecznego wynikających z przyjęcia za niego odpowiedzialności przez opiekuna, zaspokajanie w sposób ciągły (permanentnie i cyklicznie), bezinteresowne, w nawiązaniu stosunku z podopiecznym; definicja wychowania - całkowity proces rozwojowy jednostki zwłaszcza młodej (uspołecznienie) czyniący z niej dojrzałego członka społeczeństwa (Jankowski); - fragmentaryczny proces rozwojowy - kształtowanie w psychice człowieka sfery społeczno-moralnej, empatycznej, wolicjonalnej (polegającej na akcie woli, zależnej od woli), estetycznej (Jankowski); - osiągnięty w danej fazie rozwojowej poziom tego rozwoju (Jankowski); - proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do ukierunkowania, wsparcia, skorygowania całościowego rozwoju jednostki, lub fragmentu jej osobowości (Jankowski); - wyprowadzanie rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszenie jej do stanu człowieczeństwa (Kunowski); - być w stawaniu się (Lengrand); - działanie zorientowane na to jak „być bardziej”, celem którego jest wyzwolenie w jednostce świadomości i aktywności życiowej, przysposobienie do autonomicznego działania (Freir); - Suchodolski - wychowanie metodą naprawy świata; wychowanie jest przygotowaniem do zadań stawianych przez cywilizację -> myślenie globalne, szerokie podobieństwa i różnice między działalnością opiekuńczą a wychowawczą pojęcia: **wychowanie - proces w ramach którego dokonuje się zmiana w osobowości ze względu na normatywny ideał, a efekt tego procesu zależy od uznawanego przez wychowanków systemu wartości; **opieka - świadczona jest niezależnie od tego jaki system wartości uznaje podopieczny i czy pragnie zmian idących w kierunku uznawania norm społecznie aprobowanych; elementy składowe, funkcje i rodzaje wychowania - rodzaje: **Wychowanie skuteczne - gdy trzy (cztery) czynniki są ze sobą zbieżne i w wyniku zabiegów wychowawczych dziecko zdobyło pożądane doświadczenie a wiec cel wychowawczy został osiągnięty **Wychowanie nieskuteczne - wychowanek mimo aranżowanych sytuacji nie zdobył zamierzonego doświadczenia **Wychowanie błędne - wywołujące niekorzystne dla rozwoju dziecka doświadczenia; elementy: **Cel wychowawczy **Sytuacje wychowawcze organizowane przez nauczyciela **Doświadczenia zdobyte przez wychowanka w procesie wychowawczym **Zmiany zachodzące w osobowości wychowanka pod wpływem doświadczeń definicja, cechy i podziały pomocy Pomoc - Dąbrowski - współdziałanie z podmiotem w sytuacji trudnej w realizacji na normalnym poziomie jego aktywności podstawowej, przywracaniu normalności tej sytuacji, zapobieganiu aktualizacji sytuacji trudnej albo na ułatwianiu lub uefektywnianiu sytuacji będących w granicach normy; Jest to ujecie wąskie sprowadzające się do: Warunków w których udziela się pomoc, Podkreślenia rozwiązywania trudności i przeciwdziałania im, Skupienia się na współdziałaniu z podmiotem cechy: **brak odpowiedzialności za osobę która pomoc otrzymuje, ani za wykorzystanie tej pomocy i skutki tego **zależność między stronami ma charakter symetryczny; **brak ubezwłasnowolnienia Pomoc **Doraźna; **Neutralna; **Podmiotowa definicja pedagogiki opiekuńczej, jej przedmiot, zadania i funkcje pojęcie - nauka o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki, wychowaniu przez opiekę i wychowaniu opiekuńczym - przedmiot - zjawisko opieki nad dziećmi i młodzieżą: osieroconymi, opuszczonymi, zaniedbanymi a także osobami w innych kategoriach wieku znajdującymi się w trudnej sytuacji życiowe - zadania - funkcje: **dostarczanie wiedzy o potrzebach ludzkich a szczególnie potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowaniu **dawanie obiektywnej diagnozy rzeczywistych zewnętrznych warunków w jakich przebiegają procesy opiekuńczo-wychowawcze oraz gromadzenie wiedzy o warunkach wewnętrznych tych procesów, tkwiących w przedmiocie opieki **wskazywanie zasad, form, metod, technik sprawowania opieki, w celu zachowania prawidłowego jej przebiegu **wypracowanie wskazań co do zasad, form, metod i technik wychowawczej modyfikacji opieki **ukazywanie możliwości i powinności opiekuńczej waloryzacji wychowania **opisywanie i wyjaśnianie istotnych relacji zachodzących między opieką a wychowaniem **rozwijanie wiedzy o postulowanym modelu naturalnego i profesjonalnego opiekuna **dostarczanie wiedzy o roli i miejscu pedagogiki opiekuńczej w systemie nauk społecznych, jej treściach, funkcjach, charakterze **gromadzenie i rozwijanie wiedzy historycznej z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuńczego.
JAN BOSKO ORATORIUM system prewencyjny oparty na trzech filarach: - rozum - Sfera dyscyplinarna oparta była na zasadzie rozumności: z jednej strony pełna swoboda, ale z drugiej strony regulamin: jasny, zrozumiały dla chłopców i często im przypominany - religia - Bosko ewangelizował wychowując i wychowywał - ewangelizując; poszukiwanie w sercu wychowawcy i wychowanka wszystkiego co dobre, sprawiedliwe i pozytywne - miłość - postawa wychowawcy charakteryzująca się pełnym miłości zatroskaniem o rozwój wychowanka, pragnieniem dla niego dobra kary: - nigdy nie karać. - Jeśli to konieczne - wychowawca musiał wybrać jak najbardziej odpowiedni moment dla niego, wymierzając mu karę nie w obecności innych i nie od razu, ale po pewnym czasie, dając mu przy tym czas na refleksje, a sobie samemu czas na dojście do równowagi. Przy wykonaniu kary winno się tak oddziaływać, aby pozostawić wychowankowi nadzieję przebaczenia
czas pracy był przeplatany wypoczynkiem i rozrywką wysokie wymagania stawiane wychowawcom - (asystencja - jako stała obecność wychowawcy wśród wychowanków); Dobry wychowawca powinien odznaczać się: - miłością pedagogiczną - zarówno w stosunku do powierzonego mu chłopca, jak i do ideałów wychowawczych, które chce mu przekazać; - taktem pedagogicznym - pozwalającym wychowawcy wyczuć stosowny moment do zwrócenia wychowankowi uwagi - autorytetem osobistym - wewnętrznym i zewnętrznym; - zdolnością zawieszania swego sądu i umiejętnością podjęcia ryzyka zaufania młodym wbrew faktom i wykroczeniom; - umiejętnością prowadzenia dialogu i brakiem dystansu - asystent staje się przyjacielem, któremu można wszystko powiedzieć, odkryć siebie bez obawy, że zostanie się wyśmianym, ukaranym. Dużą wagę przywiązywał ksiądz Bosko do rekreacji, sportu, muzyki, teatru oratorium - z jednej strony pomieszczenie służące nauce i rozrywce, a mieszczące się w okolicach kościoła, z drugiej zaś zebranie, w czasie których odbywają się w/w zajęcia. słówko wieczorne - króciutkie przemówienia po modlitwach wieczornych, aby wyłożyć i utrwalić chłopcom jakąś myśl, prawdę , pouczenie
BRONISŁAW MARKIEWICZ ZAKŁAD WYCHOWAWCZY„POWŚCIĄGLIWOŚĆ I PRACA” a) kompensowanie braku naturalnej rodziny oraz zapewnienie wychowankom pełnej opieki - aż do całkowitego usamodzielnienia się b) nauka + praca + religia c) powściągliwość jako wewnętrznie wzbogacająca człowieka i praca jako źródło szczęścia (umysłowa, duchowa, fizyczna) d) wolność wychowanków w organizowaniu czasu wolnego; koła zainteresowań e) metody:- metoda uprzedzająca - Opiekun towarzyszył podopiecznemu przez cały dzień w czasie pracy, posiłków i czasie wolnym; - nagrody i kary: kara po ustaleniu przewinienia, proporcjonalna, rozważna, w ostateczności, dostosowana do wychowanka, nie każda publiczna, zmieniająca wewnętrzne przekonania; - przykład wychowawców i rodziców, - wychowanie przez ruch i ćwiczenia fizyczne - wychowanie przez pracę - praca obowiązkiem każdego dziecka, ale zgodnie z jego możliwościami fizycznymi i zdolnościami f) brak koedukacji samowystarczalność zakładu - praca na roli chłopców;
KAZIMIERZ JEŻEWSKI GNIAZDO SIEROCE, WIOSKA KOŚCIUSZKOWSKA „WYCHOWANIE PRZEZ PRACĘ I DLA PRACY” a) Gniazda sieroce - jak wiejska rodzina - wspólne wychowanie 10-12 chłopców i dziewczynek (koedukacja jak w prawdziwej rodzinie) przez bezdzietne małżeństwo - otrzymywanie w tym celu obszernego i w pełni wyposażonego mieszkania i stałego miesięcznego wynagrodzenia - wszystkie dzieci zwracały się do opiekunów: mamo, tato - nie wymagano od przybranych rodziców specjalistycznego pedagogicznego wykształcenia - Kształcenie zawodowe - jeden z podstawowych warunków przygotowania do samodzielnego życia. - badania psychotechniczne dla ustalenia zainteresowań, zdolności i indywidualnych możliwości wychowanków przed wyborem dalszego kierunku kształcenia b) wioska kościuszkowska - zgrupowanie kilkunastu „gniazd" na jednym terenie w celu stworzenia lepszych warunków wychowania i opieki sierot + zimowa szkoła gospodarcza dla chłopców - wiedzę o uprawie roli i ogrodu, o hodowli inwentarza, o spółdzielczości i o naukach społecznych + dwuletnia szkoła gospodarcza dla dziewcząt + kooperatywne warsztaty różnych zawodów potrzebne dla uprzemysłowionej wsi, przyjmujące młodzież z całego powiatu. + gimnazjum spółdzielcze, uniwersytet ludowy, liceum rolnicze lub ogrodnicze i wyższa szkoła instruktorów życia wsi c) Praca jako środek wychowawczy - wyrabiała u wychowanków poczucie własnej godności oraz przekonanie, że własną pracą należy zarobić na własne utrzymanie. - Każdy wychowanek miał „wydzielone sobie zajęcie", przy czym było ono dostosowane do jego sił, możliwości i skłonności. - należało doprowadzić do tego, aby dziecko widziało owoce swojej pracy i jednocześnie orientowało się w celowości wykonywanych przez nie zajęć. - wychowanek przez własną pracę przysposabiał się do samodzielnej pracy. - wychowanie moralne powinno się uzupełniać z wychowaniem fizycznym i troską o zdrowie dzieci. - dziecku miało czas na wypoczynek, zabawę i naukę. - zwracanie uwagi na czystość ciała i dbałość o higienę. d) Wychowanie rodzinne - podstawowym środowiskiem wychowania jest i powinna być rodzina. rodzina zastępcza winna czuwać nad fizycznym i moralnym dobrobytem i rozwojem dzieci;
KAZIMIERZ LISIECKI OGNISKO WYCHOWAWCZE „NIC ZA DARMO” a) Podstawą systemu wychowawczego „Dziadka” było:- Założenie, że dzieci są z natury dobre, ale u niektórych to dobro trzeba wydobyć;- Zrozumienie, że wychowanek ma swoje potrzeby, a oprócz tego potrzebuje ciepła, serca i pomocy dorosłych;- Uczenie życzliwości wobec ludzi;- Głębokie poczucie solidarności koleżeńskiej, podkreślenie wartości zbiorowego wysiłku, pracy na rzecz ogółu; - Uczenie samodzielności, pomocy słabszym i potrzebującym; - Wyrabianie w wychowankach poczucia honoru i własnej wartości. - Mówił, że dziecko z natury, jako słabe fizycznie i niedojrzałe społecznie, wymaga pomocy i opieki ze strony dorosłych, ale nie powinna być to opieka z łaski i miłosierdzia, lecz wynikająca z prawa dziecka do opieki i wychowania. - Dbając o wszechstronny rozwój wychowania, doradzał mu wybór drogi życiowej, prognozował linię życia każdego dziecka, które znajdywało się pod jego opieką. - Wielka wartością metod Kazimierza Lisieckiego było z jednej strony szybkie usamodzielnienie, a z drugiej umiejętność utrzymywania stałych kontaktów z byłymi wychowankami, którzy w myśl zasady „nic za darmo” pomagali ogniskom. b) nowy typ placówki opiekuńczej, tzw. ognisko, gdzie sierotom, dzieciom opuszczonym i pozbawionym warunków do rozwoju w rodzinie zapewniano troskliwą opiekę: - jako forma pośrednia, łącząca walory środowiska naturalnego i dobrze funkcjonującej placówki opiekuńczej.- Wychowankowie przebywali tam cały dzień, ale na noc z reguły wracali do swych domów rodzinnych, tylko dla nielicznych, którzy nie mieli, dokąd wracać, funkcjonował niewielki hotelik. - posiłki, odzież, przybory szkolne, pomoc w nauce. - miejsce zabawy, pracy i odpoczynku, w ciepłej rodzinnej atmosfery, czego zwykle brakowało w domach rodzinnych c) Lisiecki ojcem i opiekunem, rzecznikiem i sędzią, przyjacielem i wychowawcą. Dzieci nazywały go „Dziadkiem”, byli tu też „wujkowie” i „stryjkowie”, tj. inni młodsi wychowawcy- najczęściej usamodzielnieni wychowankowie ognisk .d) dbałość o dobro dziecka i jego prawa - dwie zasady: - zasadę godności i honoru - „wstyd za zło” - zasadę pracy na rzecz ogółu - „nic za darmo”, włączali się także rodzice wychowanków e) Praca miała różne formy: dyżurów, remontów, naprawy sprzętu, pracy zarobkowej itp. Wykonywali ja wszyscy, każdy według swoich umiejętności f) Co tydzień miało miejsce rozliczanie wychowanków zachowania, nauki i pracy. g) najdotkliwsza kara za przewinienia był tzw. Urlop z ogniska - wychowanek był odsyłany z placówki na określony czas. h) Nagrody: wyróżnienie na apelu, ucałowanie publiczne przez „ Dziadka” (wyjątkowo wysoko cenione), wyjazd na kolonie lub obóz. i) Samorządność:- odpowiedzialność, - umiejętność podporządkowania się koledze, - sumienne wykonanie powierzonego zadania, - samoobsługa. - Starsi pomagali młodszym, opiekowali się nimi i wychowywali. Swoją postawą dawali im wzory prawidłowych zachowań. - kanony moralne jak: „honor gromady”, `nic za darmo”, „godność osobista” pomagały się przyznać do własnych błędów i wykroczeń, naprawić wyrządzone szkody, przyznać sobie karę.j) „Kazania Dziadka” to jedna z metod bezpośredniego wpływu przez pogadanki, a w zasadzie głośne rozważania na tematy ogólnospołeczne, filozoficzne, moralne, ale także o charakterze organizacyjno- porządkowym, podczas których „Dziadek” przekazywał swoim wychowankom określone ideały, wartości, wskazywał im drogę postępowania. k) metoda „przywarsztatowego” kształcenia wychowawców. - Wychowawcami starsi wychowankowie. - doradztwo i partnerska pomoc młodszym wychowankom. - wysokie wymagania. - odpowiedzialni za to aby dziecko w ognisku czuło się dobrze, aby zaakceptowało reguły i zasady pobytu, aby czuło zrozumienie, miłość i ciepło rodzinne. - jeśli dzieci garnęły się do wychowawcy, to przedłużał z nim kontrakt, w przeciwnym wypadku dziękował za współpracę.
JANUSZ KORCZAK DOM DZIECKA 1) System wychowawczy zastosowany w domu dziecka oparty na samorządności w trzech aspektach: a) współgospodarzenie - szacunek dla pracy, narzędzi pracy, najlepszych pracowników wśród pracowników i personelu - narzędzia pracy umieszczone w najbardziej wyeksponowanym miejscu domu - prawie wszystkie prace samoobsługowe wykonywali sami wychowankowie - sporządzanie listy dyżurów czystości i porządku do których wychowankowie zgłaszali się dobrowolnie - ustanowienie jednostki pracy równej pół godziny wysiłku; bilans miesięczny pracy określał pozycję osoby w zespole; po otrzymaniu odpowiedniej liczby jednostek wychowankowie otrzymywali pocztówki pamiątkowe; b)współzarządzanie - godność króla i królowej wybieranych przez wychowanków, jako osób najbardziej popularnych - Rada Samorządowa złożona z reprezentantów poszczególnych grup wychowanków; ustalała przepisy i prawa normujące wszystkie podstawowe dziedziny życia zakładu i obowiązujące wszystkich bez wyjątku - Sąd Koleżeński - stojący na straży tych praw i ich przestrzegania; rozstrzyga wszelkie kwestie sporne, konflikty; działał na podstawie specjalnego kodeksu - Sejm dziecięcy - najwyższa instancja samorządowa; organ wybitnie ustawodawczy. Zajmował się sprawami wykraczającymi poza kompetencje sądu koleżeńskiego i rady samorządowej. obradował raz w roku pod osobistym przewodnictwem Janusza Korczaka c) oddziaływanie opinii publicznej - gazetka tygodniowa - cotygodniowy bilans życia domu; rejestrowanie i omawianie problemów, trosk, radości pojedynczych wychowanków i całego zakładu; gazetki redagowali wszyscy - plebiscyt życzliwości i niechęci (głosowanie ustne lub pisemne, wyrażające uczuciowy stosunek dziecka do współmieszkańca lub całej gromady wychowanków) wypełniany systematycznie kilka razy w roku charakteryzujący atmosferę wzajemnych stosunków i pozycje wychowanków 2) Inne narzędzia wychowawcze: **zakłady były rodzajem umowy ustnej lub pisemnej, zawieranej z samym sobą w obecności wychowawcy. Zwycięzcy w walce z samym sobą zgłaszali się po symboliczną nagrodę — dwa skromne cukierki od Pana Doktora. **listy wczesnego wstawania wprowadził Korczak do codziennego życia wychowanków w celu rozwijania pozytywnej cechy charakteru silnej woli **kwalifikacje obywatelskie - odpowiednie miana obywatelskie nadawane na podstawie wyników plebiscytu życzliwości i niechęci „uciążliwy przybysz”, „obojętny mieszkaniec”, „miły towarzysz”, „obywatel”, „przyjaciel dziecka”, „pracownik” oraz „zasłużony pracownik”; ujemne wyniki wiązały się z ograniczeniami ,dodatnie dawały przywileje ,stosowane były corocznie miesiąc po przyjściu wychowanków do szkoły **listy podziękowań i przeproszeń jako rejestr dobra i uczciwości. Podziękowania i przeproszenia zapisywane były na listach, wychowawca odczytywał je codziennie wieczorem; **skrzynka do listów - urządzenie, które w znacznym stopniu sprzyjało rozbudzaniu aktywności poznawczej oraz samowychowawczej. Pozwalała odkładać podejmowane decyzje i zastanawiać się nad nimi, zmuszała do przemyślenia stawianych pytań, zachęcała je do dociekliwości; **tablica - wprowadzenie porządku w organizacji pracy zakładów opiekuńczo-wychowawczych. Wywieszano na niej plan dnia, zarządzenia, polecenia, ogłoszenia oraz zawiadomienia, skłaniające dzieci i wychowawców do zorganizowanej planowej pracy; Zarządzenia, ogłoszenia, plany pracy i sprawozdania, listy dyżurów, „wyroki" Sądu itd. ogłaszano na tablicy ściennej, by dzieci o wszystkim wiedziały, wszystko rozumiały, nic nie przeoczyły. **opieka starszych dzieci nad nowo przybyłymi i powstające w ten sposób z czasem całe rodziny opiekunów i podopiecznych - system opiekunów **opieka medyczna (pożywne posiłki, codzienny pomiar wagi i wzrostu; nocna piecza nad wychowankami) i dbałość o higienę życia (przestronne sypialnie, umywalnie, komplet przyborów toaletowych dla każdego wychowanka, cotygodniowy obrzęd kąpieli, nauka techniki mycia ciała; własna nieanonimowa znaczona bielizna) **przywarsztatowe przygotowanie wychowawców - wychowawcami stawali się najczęściej starsi, usamodzielniający się wychowankowie, którzy w zamian za pozostanie przy zakładzie (w bursie) pełnili kilkugodzinne obowiązku opiekuńczo-wychowawcze **Kalendarz Domu zawierał wybrane dni (daty), które były w szczególny sposób obchodzone. Dzieci miały wtedy specjalne prawa, zależne od charakteru Dnia, który niekiedy upamiętniał jakieś specjalne wydarzenia w życiu Domu, czasem związane z uchwaleniem pocztówki pamiątkowej. Były więc dni „zegarka", „brudasa", „pierwszego śniegu", „najkrótszego dnia w roku", „imieniny kuchni", „dzień zachęty" itp. **Skrzynka znalezionych rzeczy wdrażała do poszanowania własności dziecka i przeciwdziałała przywłaszczaniu sobie cudzych rzeczy. Przeniesione do oszklonej szafy znalezione rzeczy wydawano o określonej godzinie. **pocztówki pamiątkowe — za szczególne zasługi i osiągnięcia, np. sumienne dyżury, opiekę i pomoc przy „rehabilitacji" kolegi, który przyrzekł poprawić się itp. Zdarzały się też pocztówki z przestrogą. Skromne te kartki z kwiatkiem lub widoczkiem, z podpisem Doktora i pieczęcią Domu, to wprawdzie pamiątki symboliczne, ale wyrażające istotne dla dzieci treści. Niejednokrotnie sprawiały one dziecku dużą satysfakcję, bo były wyrazem uznania, społecznej opinii. Dla wielu dzieci były cennym wspomnieniem pobytu w Domu Sierot, przechowywanym pieczołowicie w „skarbczyku rodzinnych pamiątek". **mały sklepik z przyborami szkolnymi, w którym Korczak odbywał niejednokrotnie długie rozmowy z wychowankami i zawierał z nimi zakłady (wychowankowie zobowiązywali się dokonać zmian w swoim charakterze czy zachowaniu).3) ideał wychowawcy - właściwy dobór wychowawców. Buntował się przeciw możnym protektorom kierującym do pracy w placówce osoby nieodpowiedzialne, ale „zasługujące na poparcie". A) Podstawowym kryterium doboru - akceptacja wychowawcy przez wychowanków. o pracy wychowawczej w Domu Sierot decydowali wychowankowie w plebiscycie odbywającym się po okresie próbnej pracy wychowawcy. B)odpowiednia postawa wychowawcy wobec siebie samego - refleksyjna wobec siebie i wobec otaczającej rzeczywistości pedagogiczne. przełamywanie własnej rutyny opartejna autorytecie cudzych poglądów. Rozmyślanie, poszukiwanie, nie lekceważenie nawet drobnych epizodów, zadawanie coraz to dalszych pytań - oto podstawowa zasada „rozumnego wychowawcy". C) postawa wobec dziecka - respektowanie prawa dziecka do szacunku, prawa do poważnego traktowania jego spraw, do sprawiedliwego ich rozważania, szacunku dla tajemnicy dziecka, tolerancji dla żartu. optymizmu, pogody, serdecznej atmosfery,
Józef Czesław Babicki„…dzieci wychowywane w zakładach zamkniętych w olbrzymiej większości są pozbawione wpływu wartości moralnych, jakie na dzieci szczęśliwie płyną z samego faktu odczuwania atmosfery rodzinnej, ogrzanej ciepłem serc rodzicielskich; w duszy dziecka, widzącego dookoła siebie same tylko surowe, złe lub obojętne twarze, nie łatwo wykształcą się uczucia miłości bliźniego, przyjaźni towarzyskiej i solidarności zbiorowej”. Babicki wskazywał na potrzebę tworzenia podopiecznym formy wychowania zbliżonej do wychowania rodzinnego.Kary i nagrody. Nieprawidłowości i niechlubna tradycja kar spowodowała, że Babicki poświęcił im wiele uwagi. trzy rodzaje kar:kara przypominająca - nie jest środkiem represyjnym, bolesnym, lecz ma za zadanie przypomnieć o aktualnych wymaganiach, wyraża się kilkoma słowami, gestem, czy spojrzeniem;kara pouczająca - wymaga od wychowanka powtórzenia działania niedokładnego lub błędnego, pomaga mu w tym wychowawca;kara zmuszająca - może być stosowana przez wychowawcę o wielkim autorytecie, a przymus nabiera cech obiektywnego prawa, kara ta posiada najmniejszą wartość wychowawczą; 6 zasad stosowania kar: **ustalenie odpowiedzialności moralnej wychowanka, tj. czy wiedział, że popełniany przez niego czyn jest niemoralny; **kara powinna spowodować zmianę nastawienia wewnętrznego - w innym wypadku poza zasięgiem kontroli będzie nadal źle postępował; **kara powinna być sprawiedliwa, tj. adekwatna do przewinienia - nie tylko w odczuciu wychowawcy, ale przede wszystkim
w oczach ukaranego; **kara musi wiązać się z przewinieniem, gdyż to jest warunkiem jej skuteczności; **nie należy śledzić przewinień, chwytać na gorącym uczynku, gdyż wychowanek będzie za wszelką cenę unikał represji; **wychowawca nie powinien karać jeśli nie potrafi współczuć;
Kształcenie wychowawców przygotowywała też trzyletnia Szkoła Gospodarczo-Wychowawcza w Czarnym Borze pod Wilnem, Katolicka Szkoła Społeczna w Poznaniu oraz Wydział Społeczny Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie. Największą rolę odegrały jednak kursy dokształcające organizowane w Warszawie (od 1925 r.), Poznaniu (od 1926 r.), Wilnie, we Lwowie i w Krakowie.Babicki opracował szczegółowy program kursu. Był kierownikiem lub co najmniej wykładowcą każdego kursu, zjednywał dla kursów znanych i cenionych wykładowców, układał wytyczne dla słuchaczy i regulaminy kursów. Program kursów realizowali znawcy przedmiotu: Radlińska, Bogdanowicz, Korczak, Sośnicki, Szuman i inni.Kursy dokształcające spełniły w okresie międzywojennym doniosłą rolę. Niestety mimo, że drogą kursów przygotowano do pracy ponad 1000 kierowników i wychowawców placówek opiekuńczych, okazało się, ze tylko nieco ponad połowa z nich pracowała nadal zgodnie ze zdobytymi na kursie kwalifikacjami. Model wychowawcy powinien -posiadać cechy charakteru wymagane przez niego od wychowanków - uczciwość, obowiązkowość, kulturę, uspołecznienie, karność -posiadać takie cechy, które pozwoliłyby mu dawać dziecku tyle uczucia i pogody, ile trzeba do częściowego chociaż wypełnienia pustki życiowej wychowanka, -mieć na celu wyrobienie u wychowanka dobrej woli, powściągliwości, zdolności wyrzeczenia, walki z egoistycznymi popędami.
Do skutecznego pełnienia funkcji wychowawcy niezbędne jest: zamiłowanie do pracy z dziećmi - rodzi odpowiednie zainteresowania i sprawia, że człowiek nie odczuwa wysiłku wkładanego w pracę, a efekty tej pracy są źródłem zadowolenia, odpowiednia metoda pracy,szereg predyspozycji osobowościowych - na pierwszy plan Babicki wysuwa kwalifikacje moralne, które są podstawą autorytetu oraz prostotę, ukochanie i rozumienie dziecka, „specjalna wiedza wychowawcy” - Babicki mówił o jej dwóch źródłach: --pamięć i doświadczenie z własnego dzieciństwa,--literatura psycho-socjo-pedagogiczna - szczególnie przydatna jest znajomość psychologii rozwojowej.Jednoczesne występowanie 3 czynników, a więc: miłości do dziecka, właściwych kwalifikacji moralnych, wiedzy o dziecku warunkuje istnienie najwłaściwszego układu, który Babicki określił jako „postawę opiekuńczą względem dziecka
3 komponenty wych. opiekuńczego: 1. wych. automatyczne - przez odpowiednie warunki materialne i współdziałanie za szkołą; 2.samowychowanie - przez organizację wewnętrznego życia w zakładzie; 3.zamierzone oddziaływanie wychowawcze - zarówno formy grupowe jak i indywidualne;
Etapy wychowania: **etap zdobywania wiedzy moralnej - gdy dziecko nie ma jeszcze pojęć etycznych, rozróżnia egoistycznie przyjemne i nieprzyjemne, pożąda, brakuje mu powściągliwości;
**etap wyrabiania samokontroli - dziecko potrafi już po części oceniać moralność czynów i zjawisk, lecz nie stosuje jeszcze samokrytyki do swego postępowania, upatruje ono winę swej porażki w otoczeniu, każdą przeszkodę do zadośćuczynienia jego zachciankom odczuwa jako osobistą krzywdę, na tym etapie wychowanek poznaje siebie jako źródło dobra i zła oraz kształtuje swoją samokontrolę; **etap kształcenia dobrej woli - młoda osoba jest już zdolna odczuwać cudzą krzywdę, jednak nadal egoistycznie dąży do zaspokojenia własnych potrzeb, nie licząc się z dobrem oderwanym, chociaż pociągają ją już idealność i wyrzeczenia, jednostka wyrabia w sobie pewne dążenia do działań w zakresie ogólnego dobra; **etap kształcenia silnej woli - młodzież dąży do ideałów, chce zmienić świat, zniechęca się, upada, podnosi się, cofa, umacnia, zmienia świat; Etapy te przenikają się nawzajem. Osoba może być na I etapie w jednej kwestii, w innej zaś na II, III lub IV. Nie jest również tak, że etapy te można przypasować do wieku wychowanka, np. dziecko dziesięcioletnie może być na III etapie, a piętnastoletnie dopiero na I etapie. Wychowawca, reagując na niewłaściwy czyn, tak naprawdę bada, który etap wychowawczy powinien być stosowany względem wychowanka odnośnie do owego czynu. Stawiając diagnozę powinien określić: czy wychowanek wiedział, że jego czyn jest w ogóle zły (etap I);czy rozumiał, że to on sam to zło popełnił i że mógł postąpić inaczej (etap II);czy chciał postąpić źle i niemoralnie (etap III);czy mógł oprzeć się pokusie (etap IV).
System wojskowy --młodzież wychowywana w warunkach wojennych,--starsza młodzież pełniła służbę wartowniczą, chroniąc określone obiekty, uzbrojona w broń palną,--wychowawcy ćwiczyli młodzież w posługiwaniu się bronią i w spełnianiu zadań z zakresu obronności kraju,--swe założenia wychowawcze Babicki realizował w oparciu o ustrój dziesiętnego schroniska, musztrę i zabawę w wojsko. Pisał: „Są trzy armie, których wodzem jestem ja. Zabawa polega na musztrze, wydawaniu i spełnianiu rozkazów i zasługiwaniu na stopień oficera po 24 dobrych uczynkach”,--w bursie istniał samorząd, na czele którego stał komendant wyznaczony przez dyrektora. System harcerski --zespół wychowanków podzielony na dziesięcioosobowe zastępy;--formy aktywności tych grup przystosowane do życia zakładowego;--stosowano: zbiórki, apele, zajęcia terenowe, obozy, zdobywanie sprawności (np. kucharza, pływakaitp.) z nastawieniem na zaspokojenie potrzeb bursowych; System rodzinkowy --zespół dziecięcy został podzielony na małe grupy (sami chłopcy lub same dziewczęta) tak dobrane wiekiem, aby przypominały strukturę przeciętnej wielodzietnej rodziny;--najstarszym z grup (w wieku 17 - 20 lat) powierzano godność mateczek lub ojczulków takiej rodzinki - ich obowiązkiem było czuwanie i moralna opieka nad swoją grupą;--rodzinka otrzymywała mieszkanie składające się z kilku pomieszczeń oraz całkowitego wyposażenia w sprzęt, nakrycia stołowe itd., a więc zbliżone urządzeniem do normalnego mieszkania rodzinnego;--mieszkanie stanowiło własność rodzinki - o jego wyglądzie estetycznym i czystości decydowali wyłącznie mieszkańcy; --kilka takich rodzinek zajmujących jeden budynek stanowiło swoistą społeczność ze specyficznymi normami, regulującymi życie społeczne;--rodzinki kontaktowały się ze sobą na cotygodniowych naradach, a także podczas korzystania ze wspólnych urządzeń (sala ogólna, świetlica, czytelnia, koło zainteresowań);--wychowawcy nie ingerowali zbytnio w życie rodzinek, lecz byli doradcami, inspiratorami i czuwali nad prawidłowym przebiegiem procesu opiekuńczo-wychowawczego.System kwaterowy (pawilonowy)--Dom Chłopców liczył około 120 wychowanków, którzy byli podzieleni na małe zespoły chłopców w różnym wieku;--najstarsi z nich pełnili funkcję pomocników wychowawcy, czyli kwaterowych, kierując pracą w swych grupach i tworząc jednocześnie silnie zintegrowany zespół samorządowy;--grupa liczyła 12 wychowanków i zajmowali jeden pokój - kwaterę, która spełniała nie tylko funkcję sypialni, ale także była miejscem pracy, zabawy, spożywania posiłków - w kwaterze koncentrowały się główne przejawy życia grupy;---dzień rozpoczynał się budzeniem kwaterowych, co czynił sam Babicki (zwany Dziadkiem);