Definicja antropologii, główne szkoły antropologiczne, stosunek
antropologii do nauk pokrewnych.
Antropologia- antropos- człowiek, logos- nauka => ANTROPOLOGIA
- nauka o człowieku.
ANTROPOLOGIA wg. Jana Ciekanowskiego jest to nauka
badajšca człowieka, jako podłoże biologiczne wszelkich zjawisk
społecznych, oraz badajšca biologiczne skutki tych zjawisk.
Na poczštku XIX wieku nauka ta miała już skrystalizowane poglšdy.
Powstały dwie szkoły: -szkoła ANGLOSASKA obejmowała
ona Anglie, obie Ameryki. Zajmowała się antropologiš kulturowš, badajšcš
kulturę, cywilizacje, systemy społeczne, migracje, powstawanie
języków. -szkoła EUROPEJSKA zajmujšca
się antropologiš fizyczne. Obejmowała ona trzy główne kierunki:
a)antropologie populacyjnš, która bada zróżnicowanie wewnętrzne
gatunku człowieka, jego uwarunkowanie.
b)antropologia ontogenetyczna, która bada przebieg i uwarunkowania
rozwoju osobniczego człowieka jako jednostki.
c)antropologia filogenetyczna (antropogeneza), która bada rozwój
ewolucyjny (rodowy) gatunku
NAUKI POKREWNE ANTROPOLOGII antropologia rozwijała się w bliskim
zwišzku z socjologiš i historiš. Antropologię od historii różni nie
tyle przedmiot badań ile metody i techniki które sš przystosowane do
typu badanych społeczeństw. Charakterystyczne dla socjologii sš
metody standaryzowane nadajšce się do analizy społeczeństw dużych
złożonych strukturalnie i zróżnicowanych kulturowo w badaniach
nad społeczeństwami niewielkimi nie majš zastosowania lub zastosowanie
ograniczone.
Antropologia korzysta z innych nauk i odwrotnie :
Wiadomo�ci z anatomii, embriologii, fizjologii, genetyki, geografii, geologii
, psychologii, etnologii, kryminalistyki.
Stanowiska człowieka w przyrodzie (systematyka).
�WIAT ZWIERZĘCY
METAZOA (tkankowce)
Typ: STRUNOWCE(struny grzbieto Podtyp: KRĘGOWCE podstawowe cechy to:
1)dwuboczna symetria ciała 2)obecno�ć szkieletu wewnętrznego
(czaszka, szkieletosiowy, szkielet kończyn)
3)układ nerwowy przebiega nad szkieletem osiowym,
a układ pokarmowy pod
4)ciało okryte skórš z której zewnętrzna warstwa to
naskórek wielowarstwowy.
Podtyp: KRĘGOWCE gromada: SSAKI pod gromada: ŁOŻYSKOWCE
rzšd: NACZELNE, pod rzšd: MAŁPY,nad rodzina: MAŁPY WĽSKONOSE,
rodzina: CZŁOWIEKOWATE
3. Cechy wspólne naczelnych.
-wysoki rozwój centralnego układu nerwowego, szczególnie kresomózgowia
-w pasie barkowym zawsze występuje obojczyk
-widzenie bionookularne (obuoczne) i stereoskopowe (przestrzenne)
-stopochody
-przynajmniej jedna para chwytnych kończyn
-obecno�ć przynajmniej jednego płaskiego paznokcia zamiast pazura
-jedna para sutek
-występuje jelito �lepe
-w czaszce występuje zamknięty oczodół
-macica prosta (jednorożna)
Cechy wyróżniajšce człowieka ze
�wiata zwierzęcego.
CECHY TYPOWO LUDZKIE:
a) najwyższy rozwój o�rodkowego układu nerwowego warunkujšcy mowę
ludzkš.
-Mózg 2- 4 x większy od mózgu małpy.
-Człowiek posiada bardzo grubš, pofałdowanš korę mózgowš, w której
znajdujš się o�rodki: mowy, pola abstrakcyjnego my�lenia, o�rodki ruchu
z silnie rozwiniętym o�rodkiem kończyn górnych.
-Uwstecznione węchomózgowie
-Dobrze rozwinięty wzrok i dotyk
-Człowiek posiada mniej niż małpaneuronów
-Niesymetryczno�ć półkul mózgowia asymetria morfofunkcjonalna)
-Czaszka zaokršglona wysklepiona potylica, czoło. Otwór potyliczny przesunšł
się do �rodka
-Cofnięcie czę�ci twarzowej pod mózgoczaszkę (ortognatyzm), po małpach
pozostała nam broda. Wysklepiony nos. Zmiana kształtu czaszki spowodowana
utworzeniem mię�ni mimicznych, np. m. poprzecznych podbródka, m. Dwubrzu�cowy
żuchwy; mię�nie te pozwalajš na artykulację d�więków, oraz mię�nie trójkštny twarzy,
m. �miechowy, m. okrężny ust
-Zmieniony łuk zębowy, u małp człekokształtnych w kształcie litery
�V� u człowieka �U�, zmniejszona ilo�ć zębów, kły nie wystajš poza linię zgryzu;
diastemia występuje u małp między kłem a, przedtrzonowcem.
b) chód dwunożny przy całkowicie spionizowanej postawie ciała
-kręgosłup uległ skróceniu w stosunku do zwierzęcego
-występujš lordozy (szyjna i lęd�wiowa) i kifozy ( piersiowa i krzyżowa)
-krzywizny amortyzujš mikrowstrzšsy
-klatka piersiowa uległa spłaszczeniu
- kończyny górne uległy skróceniu, zmiana w ustawieniu łopatki
(równoległe do siebie), zmiana w budowie ręki- długie ko�ci �ródręcza,
ręka krótka i szeroka, duże zdolno�ci manipulowania dłońmi, kłšb kciuka,
kłšb palca V
-zmiana w budowie miednicy, jest krótsza, szersza i bardziej rozłożysta talerze ko�ci
biodrowej.
-Kończyny dolne wydłużone, bardziej rozwarty kšt nachylenia szyjki ko�ci
udowej to trzonu. Zbieżno�ć ud w kolanach co pozwala na prostowanie
kolan podczas chodzenia. Zmiana w budowie stopy: zminimalizowanie
palców, długie ko�ci �ródstopia, rozwinięta ko�ć piętowa w której 3 to
guz piętowy lekko podwinięty do �rodka
-Guz piętowy, brzeg zewnętrzny stopy oraz I i V palec to miejsce styku stopy
z podłożem.
c)Odwłosienie- mała ilo�ć owłosienia
-nago�ć skóry
-owłosienie na głowie
-obecno�ć brwi
-owłosienie terminalne: pachowe, łonowe, drobne ciała ( ich zadanie to wytwarzanie
gruczołów apokrynowych, które odp. Za wydzielanie zapachu płci
-rozwój człowieka przechodzi przez prawo REKAPITULACJI HAECKLA-
każdy organizm w życiu płodowym odtwarza kolejne etapy rozwoju
filogenetycznego (rodowego)
5. Ontogeneza i jej główne prawidłowo�ci.
ONTOGENEZA- według WolińskiegoJest to łańcuch następujšcych po sobie
procesów ukierunkowanych czynnikami wewnętrznymi, czyli genetycznymi jak i
zewnętrznymi, czyli �rodowiskowymi majšce na celu ukształtowanie osobnika
dorosłego, przystosowanego do życia w danych warunkach i zdolnego do
przedłużania gatunku. Proces ontogenezy rozpoczyna się w momencie zapłodnienia,
a kończy z chwilš �mierci osobnika.
AUKSJOLOGIA- nauka o rozwoju człowieka
Rozwój fizyczny człowieka obejmuje rozwój somatyczny i motoryczny
PRAWIDŁOWO�CI ONTOGENEZY
a) kierunkowo�ć- stałe nieodwracalne zmiany w kształtowaniu się
poszczególnych cech organizmu odbywajšce się w warunkach cišgłego
przystosowania do �rodowiska
b) etapowo�ć- kolejne następujšce po sobie pewne etapy rozwoju, które dla
ssaków sš takie same, różniš się czasem trwania, natężeniem i szybko�ciš przemian
c) występowanie trzech grup procesów:
-rozrost- zmiany cech ilo�ciowych, zwiększenie wymiarów i masy ciała
-różnicowanie- zmiany cech jako�ciowych; występujš trzy etapy różnišcych się
metabolicznie komórek katabolicznych i anabolicznych
1)zmiany rodzajowe komórek i tkanek (cyto- i histogeneza).
2)Łšczenie tkanek w narzšdy, a tych w organy (organogeneza0
3)Dostrajanie poszczególnych układów, ale tylko pod względem morfologii, ale
także struktury poszczególnych układów (typogeneza)
6. Poszczególne etapy ontogenezy i ich charakterystyka.
1. Podział pedagogiczny- mechaniczny wpływ czasu
I okres przedurodzenowy (prenatalny) od zapłodnienia do urodzenia 270 dni
II okres pourodzenioowy (postnatalny) trwa do �mierci
a)okres noworodka 4- 6 tygodni po urodzeniu
b)okres niemowlęcia do momentuspionizowanej postawy, do około 1
roku życia
c)okres pierwszego dzieciństwa do 3 roku życia
d)okres przedszkolny do 7 roku życia
e)okres szkolny od 7 do 18 roku życia
-szkolny wła�ciwy 12- 14 lat
-dojrzewanie płciowe do 18 roku życia
f)okres młodzieńczy od 18- 23 roku życia
g)okres dorosło�ci do 40, 45 lat
h)okres staro�ci
2. Antropologia Wolańskiego
I etap wewnštrzmaciczny � przedurodzeniowy
-faza jaja płodowego- pierwsze 14 dni cišży
-faza zarodka 8- 10 tydzień
-faza płodu do momentu urodzenia
II etap progresywny (anaplazis) do 23, 25 lat
-faza bierno�ci do 6 miesišca życia
-faza ekspansjido końca tego etapu
O okres nauki ruchu- 2,5- 3 lat
O okres kontroli otoczenia- do 8, 10 lat
O okres przygotowania do rozrodu- do 18 roku życia
O okres dorastania do 23,25 lat,
O zasklepienie wszystkich punktów kostnienia,kostnienie czaszki
III etap stabilizacji (metaplazis) względnej równowagi między anabolizmem i
katabolizmem (40- 45;
45-50)
IV etap staro�ci (kataplazis)�gynakomastia- podpuchniecie sutek,
bolšce guzki�
7. Główne grupy czynników ontogenezy.
1)czynniki endogenne genetyczne, czyli determinatory rozwoju; genotyp i fenotyp,
wzrost rodziców, płeć, rasa, budowa ciała, dobór małżonków.
Czynniki dziedziczne (endogenne) to zespół odziedziczonych po rodzicach
cech, które wyznaczajš rozwój osobniczy, dlatego nazywane sš determinantami.
Decydujš one o pewnych niezmiennych wła�ciwo�ciach gatunku, jak również
wła�ciwo�ciach pewnych jako�ciowych cechach osobnika okre�lajšc w chwili
zapłodnienia z góry nieodwracalny przebieg rozwoju.
2)czynniki endogenne paragenetyczne, czyli stymulatory rozwoju; wiek rodziców,
kolejno�ć urodzenia, tryb życia matki podczas cišży, biotyp matki.
Czynniki te należš również do wrodzonych przyczyn wpływajšcych na
proces rozwoju osobniczego. Polegajš one na wpływie, w cišgu życia płodowego
na płód, czynników zwišzanych z genamii matki, z przemianš materii, wspólnym
dla matki i dla dziecka �rodowiskiem wewnętrznym, ze stopniem pokrewieństwa
rodziców, z ich wiekiem, kolejno�ciš cišży matki itp.
3) czynniki egzogenne, czyli modyfikatory rozwoju:
a)biogeograficzne - - modyfikatory naturalne, w tym: flora i fauna, zasoby
mineralne, skład wody i gleby oraz powietrza, klimat, ukształtowanie terenu;
b) społeczno-kulturowe � modyfikatory kulturowe, w tym:
pochodzenie społeczne,charakter i wielko�ć �rodowiska (miasto,
miasteczko, wie�), poziom wykształcenia, wysoko�ć zarobków, tradycje.
Możemy wyróżnić również 4 czynnik, a mianowicie TRYB ŻYCIA łšczšcy się
z genetycznymi i �rodowiskowymi.
* tryb i styl życia zwišzany z czynnikami ekologicznymi, praca fizyczna, zabawa,
sport, ruchowo�ć spontaniczna, często�ć wypoczynku, snu, obcišżenie, praca
umysłowa, spontaniczne tendencje do przemy�leń, stresy zwišzane z
temperamentem.
8. Czynniki biogeograficzne ( klimat, ukształtowanie terenu itd. Oraz
przykłady reguł ekologicznych ).
Rozwój morfologiczny głównie kształtuje klimat (temperatura, wilgotno�ć, ruchy
powietrza i inne). Najlepszy dla rozwoju jest klimat umiarkowany ciepły
(18 � 25oC) � w takim klimacie następuje najszybsze dojrzewanie
biologiczne jak i jest dłuższy okres płodowy kobiet. W klimacie tropikalnym
występuje opó�nione dojrzewanie. Dzieci na terenach zimnych majš większš masę
ciała, krótsze szyje, stopy i dłonie. Dzieci urodzone wiosnš sš dłuższe, a dzieci
urodzone jesieniš majš większš masę ciała.
Wpływ na rozwój ma wysoko�ć nad poziomem morza. Mieszkańcy gór
majš więcej czerwonych krwinek, wolniejsza pracę serca, lepiej rozwija
się klatka piersiowa. Wpływajš również choroby genetyczne (wrodzone), które
u potomków prowadzš do wielu poważnych wad.
9. Czynniki ekonomiczno � społeczne.
W gronie tych czynników wpływajšcych na rozwój osobniczy wykazujemy:
pochodzenie społeczne, warunki �rodowiska, poziom kultury,
wykształcenie rodziców itp.
Dzieci z rodzin inteligenckich sš wyższe, zdrowsze, przechodzš szybszy rozwój
biologiczny niż dzieci chłopskie, majšce krępš budowę ciała. Również dzieci
rodzin z wykształceniem wyższym szybciej dojrzewajš, niż ze �rednim
czy nawet podstawowym. Ma to zwišzek z większš wiedzš na temat żywienia,
snu, trybu życia itp.Dzieci z wielkich miast szybciej
dojrzewajš dzięki lepszym warunkom i lepszej opiece. Dzieci wiejskie
wolniej dojrzewajš, ze względu na brak higieny i opieki lekarskiej oraz z
powodu gorszego odżywiania się.
Dzieci pochodzšce z rodzin zastępczych czy też rodzin rozbitych majš znacznie
ograniczony rozwój fizyczny i umysłowy.
10.Tryb życia i jego wpływ na rozwój osobniczy (ze szczególnym
uwzględnieniem aktywno�ci fizycznej).
Ogromny wpływ na rozwój majš również ćwiczenia fizyczne � majš one
bardzo dobry wpływ na rozwój, aczkolwiek nadmierne ćwiczenia fizyczne,
wykraczajšce poza możliwo�ci majš wpływ ujemny; doprowadzajš do
zahamowania wzrostu, obniżenia wysoko�ci oraz zaburzajš proporcje
budowy ciała prowadzšce w końcu do ko�lawo�ci. Aby ćwiczenia przynosiły
pozytywne skutki należy je dostosować do wieku, możliwo�ci itp.
Ważnym elementem w rozwoju jest także żywienie, które daje człowiekowi
energię potrzebnš do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Element ten
jest głównie odpowiedzialny za rozwójorganizmu. Braki żywieniowe doprowadzajš
do opó�nienia rozwoju i dojrzewania.Przeżycia psychiczne powodujš również
zwolnienie tępa rozwojowego tzn., je�li dzieci przeżywajš stres, znajdujš się pod
opiekš innych, którzy nie po�więcajš im tyle czasu, co matka np. w żłobku to
gorzej się rozwijajš. Z kolei przedszkole pozytywnie wpływa na rozwój dziecka
dzięki partnerstwu, rozwija intelekt, wyrabia sprawno�ć itp. Dalej okres szkolny
znowu ma negatywny wpływ, gdyż wprowadza dzieci w stan nerwowo�ci,
prowadzi do wad postawy � wtedy wła�nie dzieci potrzebujš wielu zajęć ruchowych,
sprawno�ciowych.
11. Czynniki genetyczne (rodzaje zmienno�ci, typy dziedziczenia, pojęcie
�odziedziczalno�ci�, wska�nika odziedziczalno�ci oraz metody jego
wyznaczania).
RODZAJE ZMIENNO�CI
1. fenotypowa ( nie zawsze dziedziczna )
2. genotypowa ( zawsze dziedziczna )
a) rekombinacyjna
b)mutacyjna ( �ródło nowych genów, powstałych na zasadzie prób i błędów )
+genowe ( zmiana locus )
+chromosomowe ( gdy jest ich więcej lub mniej np. zespół Downa przykład
trisomu)
TYP DZIEDZICZENIA
a) proste � w populacji występuje 1 para genów o tym samym locus,
geny recesywne powodujš chorobę np. hemofilia, albinizm
b) dziedziczenie przez allele wielokrotne � w populacji występuje
więcej par genów, o tym samym locus,ale pojedynczy człowiek ma jednš z nich
np. dziedziczenie gr. krwi A, B, AB, O
c) dziedziczenie wielo genowe � dziedziczenie cech ilo�ciowych, czyli
cech, gdzie nie ma wyodrębnionych kategorii danej cechy, a jest ograniczona
�od�..do�. geny majš tu działanie porgowe. W zależno�ci ile tych porcji
złapiemy tak wykształci się dana cecha
np. dziedziczenie wysoko�ci ciała
O dziedziczalno�ci � siła kontroli genetycznej danej cechy populacji
w kształtowaniu się cech ilo�ciowych, zależy od wariancji fenotypowej, od
zmienno�ci całkowitej
Vt � wariancja totalna
Vg � wariancja genetycznaVt = Vg + Ve
Ve � wariancja �rodowiskowa
Va � wariancja addytywna ( suma działania
wszystkich genów )
Vd � wariancja dominacji ( zachodzi gdy system genów dominujšcych
jest recesywny ) Vg = Va + Vd + Vi
Vi � wariancja interakcji ( wzajemne oddziaływanie genów różnych locci )
Wska�nik odziedziczalno�ci
Vg
H = Vt
Trzy metody okre�lenia wska�nika odziedziczalno�ci
a) metoda bli�ništ � porównuje się cechy bli�ništ jednojajowych
(różniš się cechami �rodowisk), dla nich Vt=Ve porównuje się
cechy bli�ništ dwujajowych. Różniš się one zmienno�ciš genetycznš.
b) metoda badań rodzimych � porównuje się cechy dziecka i rodzica,
dziecka i cechš �redniorodzicielskš0,7 między dzieckiem i �redniorodz.
0,5 dla dziecka i rodzica (duży współczynnik odziedziczalno�ci)
cecha bardziej zwišzana z genetykš niż ze �rodowiskiem
c) okre�lenie longitudinalnej stabilno�ci rozwoju � utrzymanie się
lub nie danego osobnika na okre�lonym poziomie w stosunku do
rówie�ników rówie�ników toku rozwoju
12. Czynniki niegenetyczne i
paragenetyczne matki.
Dziedziczenie nie genetyczne � niektóre cechy zwišzane z organizmem matki,
duże ilo�ć cytoplazmy w jaju płodowym np. kształt głowy, ci�nienie krwi, kształt
brzu�ców, rozkład pigmentu, pomięćmię�niowa.
Wiek rodziców jako producentów gamet, im starsi rodzice tym większa
możliwo�ć urodzenia dziecka z ułomno�ciami. Wraz z wiekiem matki
wzrasta prawdopodobieństwo urodzenia dzieci jednojajowych (bli�ništ).
Kolejno�ć cišży � dzieci najbardziej dorodne? � od 2 do 4
Tryb życia, metabolizm matki w czasie cišży, odpowiada ilo�ci snu, ćwiczeń
fizycznych.
Metabolizm � nawyki żywieniowe matki przenoszš się na noworodka.
13. Pojęcie trendu seksualnego, akceleracji i retardacji (podać
przykłady tych zjawisk).
Trend sekularny to nic innego jak tendencje przemian zachodzšcych
w danym okresie. To międzypokoleniowe zmiany w rozwoju
biologicznym zachodzšce pod wpływem rozwoju cywilizacji.
Wyróżniamy trzy grupy zagadnień wchodzšcych w skład trendu sekularnego:
a) Akceleracja rozwoju � przyspieszenie rozwoju i dojrzewania,
b) Zmiana kolejno�ci etapów rozwoju,
c) Retardacja procesów starzenia się (procesów inwolucyjnych).
A. Akceleracja
Akceleracja to inaczej wcze�niejsze osišgnięcie etapów rozwoju przez
osobnika. W latach 1880 � 1970 roku w Polsce wysoko�ć chłopców
zwiększyła się o 12% a dziewczšt o
10%. Akceleracja głównie przejawia się zwiększeniem wysoko�ci a niżeli
masy ciała. W tych latach widoczne sš również zmiany w proporcjach
(dłuższe kończyny, a brak zmian w długo�ci tułowia), zwiększa się
szeroko�ć barków i klatki piersiowej, a jej głęboko�ć nie ulega zmianom
oraz zmniejsza się obwód miednicy i opu�cił się znacznie biust.
Zauważamy również, iż wcze�niej wyrzynajš się zęby mleczne i stałe.
Również wcze�niej osobniki dojrzewajš, wcze�niej również ich
dopadajš choroby.Do widocznych zmian zaliczamy
również to, iż dzieci wcze�niej już siadajš i stojš, majš lepszš sprawno�ć
fizycznš.
Dojrzewanie przesunęło się o 3 lata. Na poczštku XX wieku dziewczęta
pierwszš menarche (menstruację) miały w wieku około 15 lat, a teraz
12- 13. Wcze�niej ostateczny wzrost kończył się pomiędzy 21 a 25 rokiem
życia, a aktualnie przypada on na 18 � 19 lat. W XX wieku wysoko�ć
ludzi dorosłych wzrosła o 16 cm.B. Retardacja procesów inwolucyjnych
(starzenia się)W procesach starzenia się zauważamy
ogromne zmiany, między innymi przesunšł się wiek menopauzy, a
mianowicie do 55 roku życia. W starożytno�ci 40 lat to był wiek dla
menopauzy. Patrzšc na to wszystko wydaje się,
iż trend sekularny niesie za sobš same superlatywy niemniej jednak ma swóje
wady (utrudnia okre�lenie normalno�ci rozwoju, przyspieszenie dojrzało�ci
płciowej nie niesie za sobš dojrzało�ci społecznej)
Mechanizm tendencji przemian nie jest w dzisiejszych czasach jeszcze do końca
wyja�niony.
Zwiększenie się wysoko�ci człowieka w XX wieku nasilało się po pierwszej
połowie stulecia. W pierwszej połowie wysoko�ć zwiększyła się o 4 cm, a w
drugiej o 12 cm.Głównie na te wszelkie zmiany
wpływajš hormony stosowane w uprawach ro�lin i hodowlach zwierzšt
przyspieszajšce ich rozwój. Człowiek zjadajšc wyżej wymienione produkty
sam się faszeruje tymi chorobami, przez to wła�nie majš miejsce takie mutacje.
14. Ewolucja i jej główne czynniki.
Ewolucja � polega na zmianie allelotypu w populacji pozwalajšc na powstawanie
barier populacyjnych uniemożliwiajšcych efektywny przepływ genów.
Podstawowe czynniki ewolucji:
a) mutacje
b) selekcja
c) izolacja
d) dryf genetyczny
AD. a) dostarcza nowych genów, mogš być + lub -, które sš eliminowane,
następnie bardzo rzadko 10 �5(dziesięć do minus pištej), co 10 osoba jest
no�nikiem zmutowanego genu, szybko�ć mutacji zależy od: temperatury,
promieniowania, woda utleniona, składniki pożywienia.
AD. b) spowodowany nadmiernš rozrodczo�ciš, selekcja niezależna od
zagęszczenia, nagła zmiana warunków klimatycznych w danej niszy.
AD. c) góry oddzielajšce dwie grupy organizmów, izolacja geograficzna,
izolacja wywołana pojedynczš mutacjš � na tyle zmienia allelotyp, że te nie
mogš się krzyżować: izolacja ekologiczna � niektórzy przedstawiciele gatunków, gdy
brakuje im pożywienia zmieniajš żywiciela np. jaskółki.
AD. d) przypadkowa zmiana często�ci wyst. genów w małych populacjach
(efekt założyciela).
15. Typy doboru naturalnego.
DOBÓR NATURALNY
1.DOBÓR STABILIZUJĽCY � wycinane sš osoby o cechach
skrajnych, a przeżywajš te o cechach po�rednich.
W pokoleniach starszych wyst. osobniki o cechach po�rednich, te
o skrajnych wymarły.
2.DOBÓR SKIEROWANY � wycinane sš osobniki z jednej
skrajno�ci, a inne zmierzajš w kierunku drugiej, wyst. gdy w
�rodowisku kształtuje się jaka� 1 cecha.
Melanizm przemysłowy � zjawisko wyst. u motyli.
3.DOBÓR ROZRYWAJĽCY - krańcowe pozostajš, wycinane sš
osobniki o cechach po�rednich. Ten sam gatunek zajmuje 2 nisze
geologiczne. Powoduje to wew. gat. poliformizm. (wszystkie dobory)
Specjacja � powstawanie bariery rozrodczej pomiędzy różnicujšcymi
się populacjami (powstawanie gatunku).
Hybrydyzacja � zjawisko odwrotne do specjacji, wyst. wtedy gdy gatunki nie
sš całkowicie rozdzielone i mogš wrócić do jednego gatunku np. koń i osioł.
16. Schemat drzewa rodowego człowieka.
Dryopithecus � grupa azjatycka � dużo drzew, owoców, z niej wykształciła
się wspólnota małpy człekokształtne, grupa afrykańska � coraz mniej owoców,
stepowanie, czę�ć małp pozostaje na ziemi.
Prokonsul � na drzewach.
Ramaphitecus � zaczyna się zmieniać, zmieniła pokarm, ziarna, manipulacyjno�ć
kończyn, stopniowe przyjmowanie spionizowanej postawy, skrócenie kończyn
górnych, polujš na małe zwierzęta, białko zwierzęce stymuluje rozwój mózgu,
porozumiewanie się w grupie w celu polowania, zmienił się łuk zębowy, kły
skróciły się (żucie), forma przedludzka.
Austraophitecus � małpa południowa, znaleziona na pd. Afryki, 3mln lat temu,
poruszał się dwunożnie, budowa miednicy
-A. Robustus � linia boczna
-A. Africanius � włšczony do drzewa antropologicznego, podtrzymywał i
rozniecał ogień, forma przedludzka.
Formy praludzkie:
Pitekantropius � 1 mln lat temu:
-Home erectus � P. jawajski (wyprostowany)
odmiana czarna
-Sinantropus - P. chiński � protoplasta odmiany żółtej; wyprostowany, lekko
ugięte kolana, rozniecał ogień, bronił się przed temperaturš i deszczem (groty),
produkował narzędzia, obróbka kamienia, np. łuki pię�ciowe, narzędzia z ko�ci
(rybie o�ci), ko�ci czaszki jako naczynia, dzieła sztuki, rysunki naskalne,
-H. Hedenbergenzis � protoplasta
odmiany białej, żuchwa z Mauer
Homo Neandertalezis � 250 tys. Lat
a) gr. jawajska
b) rodezyjska
c) palestyńska
d) europejska
Homo sapiens fosilis (człowiek rozumny kopalny) � czł. Dyluwialny = czł. z
Cro-Magnon, 35 tys. Lat temu, wysoka kultura, obrazy, rze�by, wierzenia religijne,
poczucie wspólnoty rodzinnej, odmienne role kobiet i mężczyzn.
Homo sapiens recens (czł. Rozumny
współczesny).
!7. Główne etapy hominizacji
(uczłowieczenia).
1.Pierwsze pchnięcie � zej�cie z drzew, naziemny tryb życia, dwunożno�ć,
spionizowana postawa,
2.zbieractwo � traw, redukcja kłów, większe udoskonalenie ruch ów ręki,
ugruntowuje pionizację postawy,
3.łowiectwo � społeczny tryb życia, zachowania narzędziowe, kamienie
patyki, obróbka złożona (wykonywanie narzędzi za pomocš innych narzędzi).
18. Zróżnicowanie odmianowe współczesnego człowieka
(RASOGENEZA).
Rasogeneza � zaczęła się w plejstocenie ok. 1mln lat temu, od Pitekantropusa,
zmiany dotyczš cech opisowych, barwa skóry czarna broni przed promieniami,
ilo�ć gruczołów potowych, kształt włosów, sposób ich wyrastania.
Kształty włosów
1) odmiana żółta
- włosy proste, zawsze czarne, idealnie okršgłe, wyrastajš prostopadle do skóry
głowy, owłosienie niewielkie, najgęstsze brwi.
2) odmiana biała
- lekko faliste, faliste, faliste lekko z kędziorami, kędzieżawe, na przekroju
lekko spłaszczone, różne kolory, ze skóry głowy wyrastajš pod pewnym kštem stopień
owłosienia największy.
3) odmiana czarna
-włosy wełniste � kiedy każdy włosek skręcony oddzielnie
-włosy fil-fil bardzo skręcone, występujš dla odmiany czarnej, płaskie
nerkowate, ustawione sierpowato, skręcenie kilku włosów włosy pieprzowe.
Kształt nosa i otworów
1) Odmiana żółta: profil wklęsły, otwory nosowe idealnie okršgłe
2) Odmiana biała: wklęsły, wypukły, prosty, falisty, otwory nosowe prostopadłe
do płaszczyzny twarzy, profil grecki � prosty grzbiet, zagłębienie nasady nosa
jest minimalne, czoło pochylone do tyłu, profil rzymski: wypukły, czoło proste,
wgłębienie nasady nosa.
3)Odmiana czarna � mało wydatne, profil prosty, płaskie, w poprzek do
płaszczyzny twarzy.Im klimat cieplejszy tym nos bardziej
płaski, im zimniejszy tym dłuższy.
Oczy
Im klimat cieplejszy: rzęsy dłuższe, gęste, skierowane w dół, oczy bardzo błyszczšce,
bogato nawilżone, inne ustawienie wykroju oka: równolegle ustawione kšciki
oka, sko�ny zew., sko�ny wew.
W powiekach 2 rodzaje fałdek jedna w czę�ci oczodołowej, jedne w czę�ci
tarsjalnej � nawilża gałkę ocznš, w czę�ci oczodołowej gromadzi się tkanka
tłuszczowa (genetycznie), powieka semicka � brak lub niewielka
ilo�ć pod�ciółki tłuszczowejpowieka brzoskwiniowa � duża ilo�ć tkanki
tłuszczowej.Na czę�ci tarsjalnej występujš nawisy skórne:
-fałda mongolska: obejmuje całe oko, opiera się na nasadzie rzęs,
wyst. w klimacie goršcym, u Eskimosów, broni się przed �wiatłem
-fałda nordycka � przykrywa zez. kšcik oka, u ludzi starych,
-fałda hotentocka
-fałda murzyńska � przykrywa zew. kšcik
-fałda indiańska � przykrywa wew. kšcik oka
19. Przykłady trzech typów rasowych odmiany czarnej.
Brunatna do czekoladowej, ciemna pigmentacja oczu, kręcone włosy,
twarz mała i okršgła, pragmatyzm w dolnej czę�ci, nos krótki, szeroki,
czerwień wargowa wywinięta, wydatna , szpara ust duża,
1) Typ nigrycki - bardzo wysoki, smukły, bardzo długie i słabo
umię�nione kończyny, głowa długa, pragmatyczna twarz, szeroki nos,
włosy fil fil, bardzo czarna skóra,
2) Typ australoafryk � niski, krępy, długi tułów, krótkie kończyny, głowa i
twarz �rednio długa, skóra bršzowa,
3) Pigmeje � 140cm wzrostu, oczy jasno-bršzowe, głowa krótka okršgła, nos
szeroki, włosy bršzowe, skóra jasno-bršzowa, meszek na skórze bardzo jasny
, drobna budowa ciała, słabe umię�nienie.
20. Przykłady trzech typów rasowych odmiany żółtej.
Skóra żółta � czerwonej, oczy i włosy ciemne, twarz duża, okršgła szeroko
ustawione ko�ci jarzmowe, z poduszkami tłuszczu, nos szeroki wklęsły profil,
oczy małe, słaby pragmatyzm dolnej czę�ci twarzy, czerwień wargowa �rednio
szeroka podobnie szeroko�ć szpary ustnej,
1) Typ centralnoazjatycki � ciemno
żółta skóra, włosy proste, twarz płaska,
głowa krótka, sko�ne oczy z fałdš
mongolskš, długi tułów, krótkie kończyny,
2)Typ wyżynny (Tybet) � jasno-żółta skóra, silnie opalajšca się, oczy ustawione
prosto, brak fałdy mongolskiej, ko�ci i łuki jarzmowe nie sš wydatne, włosy faliste
i miękkie, duża wysoko�ć, smukła sylwetka,długie kończyny, profil prosty nosa,
tendencja do pragmatyzmu wyrostków zębowych.
21. Zróżnicowanie rasowe odmianybiałej (�koperta Czekanowskiego)
Mało pigmentu, duże owłosienie, wiele kolorów oczu i włosów, duże oczy,
prosto ustawione, ortogmatyzm twarzy, wady zgryzu, próchnica, nos długi,
różne profile, ko�ci jarzmowe nie wystajšc, wšska szpara ustna, cienka
czerwień wargowa.
22. Przykłady zróżnicowania cech opisowych jako wyniku dostosowania
do klimatu.
NORDYK � głowa �rednio długa, twarz wydłużona, owalna, nos wšski, profil
prosty lub wypukły, skóra różowa, oczy niebieskie, bez szaro�ci, włosy blond,
popielate, faliste, wysoko�ć �rednia bšd� duża, budowa smukła (ręce, nogi), szerokie
barki, wšska miednica.
LAPONOID � głowa krótka, krótka i okršgła twarz, nos krótki, wklęsły, s
kóra płowa, lekko żółta, oczy ciemne ze �ladem powieki mongolskie, włosy
ciemne, proste, wysoko�ć niska, budowa krępa, długi tułów, krótkie kończyny.
ARMENIOD � głowa krótka, �cięta potylica, twarz wšska, nos długi, mięsisty,
profil wypukły, nos zaokršglony, w dół, skóra �niada, oczy ciemne, włosy kruczo
czarne, faliste kręcone, wysoko�ć �rednia, długi tułów, krótkie kończyny, krótkie
podudzie na uda, budowa krępa, tycie.
�RÓDZIEMNOMORZEC � głowa długa o mocno wysklepionej potylicy, twarz
długa, wšska, nos wšski, profil prosty, grecki, skóra �niada, oczy ciemne, włosy
ciemne kędzieżawe, wysoko�ć �rednia, małe ręce, stopy