Zagadnienia do egzaminu z Historii myśli socjologicznej
Przedstawiciele socjalizmu utopijnego
* Henri Saint - Simon `'Katechizm industrialialistów`',
* Robert Owen,
* Charls Fourier,
Przedstawiciele ewolucjonizmu w naukach społecznych
* H. Spencer `'Zasady socjologii`' 1876-96,
* L. H. Morgan,
Przedstawiciele psychologizmu
* Sigmund Freud `'Kultura jako źródło cierpienia`',
* Vilfredo Pareto (jeden z twórców teorii elit, koncepcji anty elit oraz teorii cyrkulacji elit),
* Gabriel Tarde `'Opinia i tłum`' 1901,
Przedstawiciele socjologizmu
* E. Durkheim `'Zasady metody socjologicznej`' 1835 r. (jeden z twórców nowoczesnej socjologii),
Przedstawiciele socjologii formalnej
* F. Tonnies `'Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury`'
1887 (twórca systemu socjologii ogólnej, wprowadził termin woluntaryzm, zapoczątkował w socjologii formalizm),
* Georg Simmel (współtwórca socjologii formalnej),
Przedstawiciele socjologii humanistycznej
* Max Weber,
* Ferdynand Znaniecki,
Przedstawiciel pozytywizmu
* August Comte `'Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej`',
Przedstawiciel ekologii społecznej
* Robert E. Park,
Gustaw Le Bon `'Psychologia tłumów`'1895, Gabriel Tarde `'Opinia i tłum`' wyd., 1901
Pytania
1. Koncepcja społeczeństwa industrialnego wg H. Saint - Simona.
2. Krytyka społeczeństwa burżuazyjnego wg H. Saint - Simona.
3. Poglądy socjalizmu utopijnego na naturę ludzką.
4. Metody socjologii wg A. Comte'a.
5. Klasyfikacja nauk wg A. Comte'a.
6. Socjologia jako nauka pozytywna w/g A. Comte'a.
7. Dziedziny socjologii wg A. Comte'a.
8. Prawo postępu (prawo rozwoju umysłu ludzkiego) wg A. Comte'a.
9. Typologia społeczeństw wg H. Spencera.
10. Koncepcja zmiany społecznej w ewolucjonizmie.
11. Koncepcja osobowości wg S. Freuda.
12. Koncepcja kultury wg S. Freuda.
13. Teoria naśladownictwa wg G. Tarde'a.
14. Opinia i tłum w teorii G. Tarde'a.
15. Teoria krążenia elit wg V. Pareto.
16. Rezydua i derywacje wg teorii V. Pareto.
17. Fakt społeczny wg E. Durkheima.
18. Typologia samobójstw wg E. Durkheima.
19. Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima.
20. Wskaźnik integracji społecznej wg E. Durkheima.
21. Solidarność mechaniczna i ograniczona wg E. Durkheima.
22. Funkcje religii wg E. Durkheima.
23. Pojęcie anomii wg E. Durkheima.
24. Pojęcie woli w teorii F. Tonniesa.
25. Wspólnota wg F. Tonniesa.
26. Stowarzyszenie wg F. Tonniesa.
27. Społeczeństwo wg G. Simmla.
28. Forma społeczna w/g G. Simmla na przykładzie obcego.
29. Typ idealny wg M. Webera.
30. Biurokracja wg M. Webera.
31. Wpływ etyki protestanckiej na kapitalistyczny etos pracy w/g M. Webera.
32. Typologia działań społecznych wg M. Webera.
33. Stratyfikacja społeczna wg M. Webera.
34. Współczynnik humanistyczny w/g F. Znanieckiego.
35. Pojęcie wartości w teorii F. Znanieckiego.
36. Metoda biograficzna wg F. Znanieckiego.
37. Zbiorowości terytorialne (community) i społeczeństwo (society) w teorii R. Parka.
38. Procesy społeczne wg R. Parka.
39. Rola socjalizmu utopijnego w powstaniu socjologii.
40. Spór psychologizmu z socjalizmem.
41. Koncepcja człowieka i społeczeństwa w socjologii humanistycznej.
42. Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej.
43. Naturalizm w socjologii.
44. Przewrót antypozytywistyczny w socjologii.
1. Koncepcja społeczeństwa industrialnego wg H. Saint - Simona.
Koncepcja społeczeństwa industrialnego wg H. Saint - Simona:
wszystko, co służy zaspokajaniu potrzeb zbiorowości „industria” (nie tylko produkcja dóbr materialnych, ale też sztuka i
nauka), służy dobru ogólnemu,
żądał zniesienia nierówności,
uważał, że państwo powinno przeobrazić się w jeden wielki warsztat produkcyjny,
władza nad ludźmi powinna przeobrazić się we władzę nad rzeczami,
władza powinna przejść w ręce uczonych i organizatorów produkcji, gdyż oni potrafią najlepiej pokierować wytwórczością,
2. Krytyka społeczeństwa burżuazyjnego wg H. Saint - Simona.
Prawnicy i metafizycy mają skłonności do uważania formy za treść, a wyrazów za rzecz, dlatego nie posiadają wiedzy pozytywnej.
Uczeni i przemysłowcy to grupa, która może ukształtować przyszłość społeczeństwa, gdyż tworzą oni rzeczywiste
wyznaczniki procesów historycznych.
Należy poszerzyć rolę działacza, a ograniczyć pseudo działania gadacza.
3. Poglądy socjalizmu utopijnego na naturę ludzką.
Pierwsi socjaliści utopijni dążyli do systemu idealnego bez egoizmu, przymusu oraz wyzysku. Chcieli oni zastąpić tradycyjny układ pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi.
Henri Saint - Simon twierdził, że do własności uprawnieni są tylko ludzie wykonujący osobiście pracę produkcyjną, czyli robotnicy, rzemieślnicy, rolnicy i technicy. Nazwał ich pszczołami, a pozostała część, tj. właścicieli, określił mianem trutniów, których jako nieprzydatnych należy - wyeliminować. Jego zwolennicy domagali się zniesienia dziedziczenia i uspołecznienia środków produkcji (fabryk i ziemi).
Karol Fourier proponował likwidację dotychczasowego układu społecznego i utworzenie w to miejsce nowej organizacji społeczeństwa falangi - samowystarczalnej organizacji spółdzielczej, zrzeszającej przedstawicieli wszystkich zawodów. Mieli oni zamieszkiwać w osiedlach zwanych falansterami.
Robert Owen uważał, że tylko zniesienie własności prywatnej pozwoli wszystkim korzystać z efektów pracy. Wskazywał drogę do celu w postaci spółdzielni i związków zawodowych. Jako bogaty fabrykant, próbował praktycznie realizować swoje poglądy przez zakładanie wzorcowych kolonii w Ameryce, ale ulegały one szybkiemu rozpadowi. W 1833 r. założył Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych.
Ludwik Blanc proponował tworzenie dużych zakładów pracy (zapewnienie robotnikom narzędzi i miejsca pracy), stworzenie przedsiębiorstw prywatnych, społeczeństwo idealne żyje w niezależnych grupach,
4. Metody socjologii wg A. Comte'a.
August Comt wprowadził pojęcie „metoda pozytywna" jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować według własnego uznania w sposób możliwie najlepszy.
Metoda socjologii wg Comte'a zakłada:
badanie zjawisk społecznych w ich powiązaniu ze sobą,
przyjmowanie całościowego punktu widzenia,
przechodzenia od tego co proste do tego co złożone,
posuwanie się od rzeczy znanych do nie znanych,
Socjologia korzysta z metod innych nauk (posuwanie się od rzeczy znanych do nieznanych):
a) obserwacji - opartej na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu),
b) eksperymentu - zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną,
c) porównania - wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz,
Stosuje też metodę historyczną, która skupia się na dziejach ludzkości, nie poszczególnych społeczeństw.
5. Klasyfikacja nauk wg A. Comte'a.
Klasyfikacja nauk jest zbudowana od ogólnych (najmniejsze zastosowanie praktyczne - proste) do szczegółowych (największe zastosowanie praktyczne - złożone).
Wyróżnione zostają:
a) nauki dotyczące ciał martwych:
* fizyka niebieska - astronomia,
* fizyka ziemska - fizykę właściwa i chemię,
b) nauki dotyczące ciał zorganizowanych, ożywionych - fizyka organiczna:
* odnoszące się do jednostki (fizjologia właściwa) i gatunku (fizyka społeczna),
Ostatnia z wyróżnionych nauk zostaje nazwana socjologią, która jest podzielona na statykę i dynamikę społeczną.
Przedmiotem dociekań statyki stają się:
rodzina,
podział pracy,
religia i Kościół,
język,
Dynamika społeczna zwraca m.in. uwagę na wzajemną zależność wszystkich części systemu społecznego oraz na fakt, iż przemiany świadomości zachodzące zgodnie z prawem trzech stadiów są skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia.
6. Socjologia jako nauka pozytywna wg A. Comte'a.
Socjologia była swego rodzaju podsumowaniem poszukiwań prowadzonych przez poprzedników. Comte wystąpił z programem pozytywnym włączając doń projekt „pozytywnie" zorientowanej socjologii.
Nauka ma za zadanie:
badać fakty i tylko fakty pojęte jako swoiste „przedmioty" zewnętrznej wobec badacza obiektywnej rzeczywistości,
celem badania naukowego jest nie tylko ustalanie faktów, ale wykrywanie reguł następstwa i podobieństwa zjawisk, czyli ustalanie praw naukowych,
zadaniem nauki jest służyć człowiekowi i ludzkości,
wiedza naukowa jest względna i społecznie uwarunkowana, „zależna od naszego organizmu" i sytuacji społecznej,
7. Dziedziny socjologii wg A. Comte'a.
8. Prawo postępu (prawo rozwoju umysłu ludzkiego) wg A. Comte'a.
A. Comt nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Myślenie pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczna (dzieciństwo) - opartą na wojsku, metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej i naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania tą rzeczywistością. Wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści. Inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych - przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza D. Hume'a. Wiele idei pozytywistycznych zawdzięczał także filozofowi francuskiego oświecenia d' Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione. Comte przyjaźnił się przez pewien czas z najwybitniejszym przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - H.Saint-Simonem.
9. Typologia społeczeństw wg H. Spencera.
Społeczeństwo militarne
|
Społeczeństwo industrialne
|
* kontrola nad wszystkimi strefami życia społecznego,
|
* władza centralna strzeże porządku, |
* systemy zakazów i nakazów,
|
* nie ingeruje w życie jednostek,
|
* hierarchiczna i sztywna struktura społeczna, |
* struktura ochraniająca tylko inicjatywę gospodarczą i niezaradnych |
* mała mobilność,
|
* duża mobilność, |
* np.: starożytny Egipt, Sparta, Syria, Rosja w XIX w.,
|
* Niderlandy, USA, Anglia,
|
* konformizm, autorytety,
|
* indywidualizm, |
10. Koncepcja zmiany społecznej w ewolucjonizmie.
11. Koncepcja osobowości wg S. Freuda.
Superego (super jaźń) internalizacja norm kultury
↓
Ego świadome i racjonalne pełni funkcję łagodzenia konfliktu pomiędzy Id i Superego
↓
Id podświadoma sfera popędów, Popęd do życia - Libido, Eros, popęd do śmierci i agresji Tanathos
12. Koncepcja kultury wg S. Freuda.
I. Freudowska teoria kultury ma dwie ważne przesłanki, wynikające z określonej koncepcji człowieka:
natura ludzka jest z gruntu zła, ujawniać się spontanicznie, gdy czynniki ją hamujące zanikną, ukazuje się wtedy
egoistyczna bestia,
instynkty ludzkie są nieusuwalne i niezmienne, zawarta zaś w nich energia jest wielkością stałą, możliwa jest wtedy nie
istotna przemiana człowieka,
II. Zgodnie z tymi założeniami, Freud dostrzega dwa zasadnicze aspekty kultury: represyjny i sublimacyjny. Z jednej strony kultura jest obrazem różnych metod stosowanych przez ludzi w celu „związania” niezaspokojonych pragnień ludzkich. Z drugiej zaś, historia cywilizacji jest opowieścią o zaspokajaniu pragnień w formach wysublimowanych. Kultura oznacza dla człowieka derywacje, ale i możliwość samorealizacji. W pierwszym przypadku kultura jest zaprzeczeniem natury, a w drugim jej przedłużeniem i przekształceniem (dwoistość ujmowania kultury).
III. Freud pozostał pod wpływem ewolucjonistów, co widać choćby w pojmowaniu kultury jako sumy osiągnięć i struktur organizacyjnych, odróżniających życie ludzkie od zwierzęcego, jako służącej dwu celom: obronie człowieka przed naturą i regulowaniu stosunków między ludźmi. Koncepcja Freuda pozostaje oryginalna wobec ewolucjonistów przede wszystkim dzięki zmianie oceny skutków rozwoju kultury:
jeśli nawet Freud nie obala całkowicie idei postępu, to nie uważa że osiągnięcia ludzkości w opanowywaniu sił przyrody i
organizowaniu życia społecznego są pod jakimkolwiek względem trwałe czy nieodwracalne, wręcz przeciwnie - popędy ludzkości
czekają na sposobność do rozwinięcia znowu swego działania,
jeśli nawet Freud przyznaje ludzkości pewne trwałe osiągnięcia w zakresie techniki, odmawia jej ich w zakresie organizacji
społecznej i umiejętności zapewnienia sobie szczęścia. Ludzie zwiększyli swoje panowanie nad przyrodą, ale nie stali się przez
to ani trochę szczęśliwsi. Wprost przeciwnie - kultura okazuje się dla ludzkości źródłem cierpienia. Człowiek pierwotny żył w
istocie lepiej ponieważ nie znał żadnych ograniczeń popędów. Z drugiej strony miał niewielka pewność, że długo będzie się takim
szczęściem cieszył. Człowiek kultury zamienił możliwość szczęścia na poczucie bezpieczeństwa,
Freud przypisuje kulturze funkcje przede wszystkim represyjne. Konstytuujące się dzięki niej superego czuwa nad
instynktami jednostki nieustannie, stąd niemożliwe jest jakikolwiek harmonijny postęp,
IV. Freudowska filozofia kultury stanowi rzadkie w historii myśli połączenie niewątpliwego radykalizmu w ocenie stanu społeczeństwa ze swego rodzaju konserwatyzmem, który przeczył możliwości jakiejkolwiek radykalnej poprawy, odwołując się do aksjomatów na temat niezmiennej natury ludzkiej. Kultura jest źródłem cierpienia, ale to cierpienie nie jest ceną wygórowaną, gdyż ludzkość płaci ją za ocalenie przed samozagładą - za bezpieczeństwo. Wprawdzie względne, ale jedyne, jakie może osiągnąć.
V. Freud szukał krytycznego punktu, w którym zwierze przeobraziło się w człowieka. Opowiada fantastyczna historię zaczynającą się od hipotezy Darwina, według którego pierwotne skupisko ludzkie było zdominowane przez despotycznego samca, który
zmonopolizował wszystkie samice, pozbawiając dostępu do nich młodych samców. Synowie Wielkiego Samca zbuntowali się przeciwko niemu, zabiły go i zjadł. W następstwie tego czynu (źródło totemizmu) zrodziło się w nich poczucie winy, które
doprowadziło do ubóstwienia zabitego ojca, jako zwierzęcia totemicznego i wprowadzenia zakazu zabijania zwierząt tego samego gatunku, kiedy indziej niż podczas innych obrzędów, będących symbolicznym odtworzeniem dawnej zbrodnii. Aby zabezpieczyć się przed rywalizacją, mężczyźni ustanowili tabu zabójstwa wewnątrz plemienia i tabu kazirodztwa, dzięki któremu żaden samiec nie może zagarnąć dla siebie wszystkich kobiet plemienia. Taki był hipotetyczny przebieg procesu, który doprowadził do zmiany zwierząt, kierujących się wyłącznie instynktami w ludzi poddanych w jakimś stopniu władzy norm kulturowych, „wiążących" instynkty.
13. Teoria naśladownictwa wg G. Tarde'a.
Naśladownictwo lub imitacja jest to jeden z procesów uczenia się zachowań i działań, w wyniku, którego jednostka naśladująca intemalizuje wzory kulturowe, a z punktu widzenia memetyki przyswaja nowe memy. Proces ten występuje zarówno u ludzi, jak i innych zwierząt, np. u ptaków. W przypadku ludzi jest to typowe zjawisko zachodzące podczas socjalizacji pierwotnej, gdy dzieci naśladują gesty, słowa czy ton głosu znaczących innych osób.
Publiczność typ zbiorowości cechujący się przestrzennym rozproszeniem oraz uczestnictwem w odbiorze tych samych treści kulturowych dzięki środkom masowego przekazu. Ze względu na możliwość powtórzenia identycznego komunikatu w masmediach, członkowie publiczności nie muszą uczestniczyć w tym samym czasie w ich przyjmowaniu. Osoby wchodzące w skład publiczności nie musza znać się wzajemnie, choć mogą mieć poczucie przynależności do tej rozproszonej zbiorowości i identyfikować się z nią.
Obyczaj to forma zachowania powszechnie przyjęta w danej zbiorowości społecznej i poparta uznawaną w niej tradycją.
Obyczaj jest elementem kontroli społecznej, stąd jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy.
Obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli. Ogół obyczajów w danej zbiorowości tworzy jej obyczajowość.
14. Opinia i tłumy w teorii G. Tarde'a.
15. Teoria krążenia elit wg V. Pareto.
Społeczeństwo dzieli się na elity (warstwa wyższa rządząca i nierządząca) i masy (warstwa niższa), a jego podstawą jest stała natura ludzka i naturalna nierówność ludzi.
Elita to ludzie wyróżniający się techniczną sprawnością konkurowania z innymi.
Każda elita po pewnym czasie, zostaje zastąpiona inną, po nieuchronnym wyczerpaniu się uprzywilowanej pozycji,
przechodzi do opozycji i walczy z całą siłą w celu odzyskania utraconej pozycji.
16. Rezydua i derywacje w/g teorii V. Pareto.
Rezydua wynika z psychologicznej postawy, jest ukrytym, nie sformułowanym, najsilniejszym elementem oddziaływania na ludzi. Utrwala wyobrażenia, nie zmienia się, sprawia, że życie społeczne ma charakter względnie trwały.
Różne typy rezyduów:
rezyduum kombinowania - układania na nowo wyobrażeń i pojęć,
rezyduum utrwalania - swojej pozycji w środowisku społecznym,
rezyduum ekspresji - każdy dąży do pokazywania swoich uczuć,
rezyduum towarzyskie - potrzeba podtrzymywania kontaktów z innymi jednostkami,
rezyduum rozwijania własnej osobowości, czasem tworzenie jej na nowo,
rezyduum dążeń seksualnych,
Z rezyduów wynikają derywacje.
Derywacje (przekonania ludzi o własnych działaniach) - twory kulturowe, które są naturalną ludzką reakcją na rezydua, są przyjmowane ze względu na przydatność w uzasadnieniu rezyduów. Celem derywacji jest ukazanie logiczności, wzniosłości działań ludzkich.
Derywacje są zmienne (zakodowana jest w nich zmienność).
Derywacje:
tworzone w odwołaniu się do imperatywu (nakaz moralny),
tworzone w oparciu o autorytet i o uczucia,
Z derywacji tworzą się teorie - wizje rzeczywistości społecznych.
Z teorii powstających z derywacji Pareto wyróżnił:
teorie pseudonaukowe - starają się zachować pozory myślenia logicznego,
teorie sięgające poza doświadczenie - nie odwołujące się do logicznego myślenia i empirii, ale odwołują się do czegoś, co jest
poza ludzkim doświadczeniem,
Wg Pareto to, co widzimy to derywacje, a to, czego nie widzimy to rezydua. Rezydua mogą stać się derywacjami i odwrotnie.
17. Fakt społeczny wg E. Durkheima.
Fakt społeczny to wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości np.: religia, prawo, moralność, obyczaje (termin wprowadzony przez francuskiego socjologa E. Durkheima w pracy „Zasady metody socjologicznej” 1895 - badanie faktów społecznych jego zdaniem powinno się stać podstawą działalności naukowej socjologii).
Wg Durkhaima fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:
powszechność - fakty społeczne są podzielane przez członków pewnej zbiorowości,
zewnętrzność - fakty społeczne są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane
w procesie socjalizacji,
przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi przestrzegać faktów społecznych obowiązujących w tej zbiorowości (sankcje
społeczne),
Klasyczna definicja Durkheima:
" Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalam lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."
18. Typologia samobójstw wg E. Durkheima.
Według Durkheima samobójstwo jest aktem społecznym wynikającym ze stanu grupy społecznej, w której jednostka uczestniczy. Podstawowy mechanizm rodzący samobójstwo w jego społecznym wymiarze związany jest z wewnętrzną
integracja, spoistością grupy. Wzrost stopy samobójstw związany jest z anomią społeczną.
Wyróżnione zostały cztery typy samobójstw:
egoistyczne - wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności, popełniają je ludzie osamotnieni, z
marginesu społecznego,
altruistyczne - są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą np.: samo spalenia po śmierci męża
przez indyjskie wdowy, zamachy samobójcze i piloci kamikaze,
anomiczne - są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy
gwałtownym wzroście dobrobytu - istotny jest sam fakt zakłócenia porządku,
fatalistyczne - są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów,
Egoistyczne |
Altruistyczne |
Anomiczne |
* społeczeństwo zintegrowane,
|
* społeczeństwo zintegrowane,
|
* społeczeństwo zdezintegrowane,
|
* słaba integracja jednostki ze społeczeństwem,
|
* jednostka silnie zintegrowana - pozytywnie,
|
* słaba integracja,
|
* system wartości jednostki jest inny niż obowiązujący w społeczeństwie,
|
* system wartości jednostki taki sam jak obowiązujący w społeczeństwie
|
* zróżnicowany system wartości,
|
* negatywne sankcje wobec samobójstwa, |
* sankcji nie ma
|
* sankcje rozmyte albo nie ma,
|
|
* obowiązkowe (służby), fakultatywne (święci, bohaterowie), mistyczne samobójstwa (religijne), |
|
Religia katolicka jest bardziej restrykcyjna, bardziej oddziałuje, utrzymuje w silniejszych więzach - stopa samobójstw jest mniejsza. Religia protestancka jest bardziej anomiczna - stopa samobójstw jest większa. W społeczeństwach biednych stopa samobójstw jest niższa (jednostka przed sobą stawia węższe cele) w społeczeństwach bogatych stopa samobójstw jest większa (większy styl życia, większa różnorodność).
19. Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima.
Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima to prawo najbardziej stałe i sprecyzowane.
Istnieją dwa zasadniczo różne przepisy prawne, których waga nie jest taka sama w różnych społeczeństwach:
prawo karne (prawo represyjne) - ma na cel ukaranie winnego (solidarność mechaniczna),
prawo kooperacyjne (prawo restytucyjne) - ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu
rzeczy, dzieli się na p. negatywne (człowiek - rzecz) i p. pozytywne
(człowiek - człowiek) (solidarność organiczna),
20. Wskaźnik integracji społecznej wg E. Durkheima.
21. Solidarność mechaniczna i ograniczona w/g E. Durkheima.
Wyróżniamy 2 rodzaje solidarności: mechaniczną i organiczną.
Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa karnego (prawa represyjnego). Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, a więc związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”.
Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa kooperacyjnego (prawa restytucyjnego).
Oparta na specjalizacji, jednostki są zintegrowane, przez to, że są komplementarne - ludzie nawzajem się uzupełniają.
22. Funkcje religii wg E. Durkheima.
Religia jest szczególnym faktem społecznym, który dostarcza kryteriów do kategoryzacji świata i jest źródłem moralności i kultury.
Funkcje religii wg E. Durkheima:
funkcja integracyjna - obrzędy i rytuały służą zespalaniu zbiorowości,
religia daje jednostce niezbędne umiejętności do życia w społeczeństwie,
religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować,
religia wzmacnia więzy jednostki z grupą i wspiera psychicznie w trudnych chwilach,
kultywuje tradycję,
23. Pojęcie anomii wg E. Durkheima.
Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie maja możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania tych wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków, czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami. W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją.
Jednostka społeczna w stanie anomii nie potrafi ocenić, zgodnie, z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować. Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii społecznych.
Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt czy wycofanie, a w konsekwencji do różnych przejawów patologii społecznych. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.
24. Pojęcie woli w teorii F. Tonniesa.
Najważniejszym elementem życia społecznego wg Tonnies 'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo.
Tonnies wyróżnił dwa rodzaje ludzkiej woli:
naturalna (organiczna) - irracjonalny element w człowieku, coś, na co nie mamy wpływu, płynie z głębokich pokładów
psychiki ludzkiej,
arbitralna (racjonalna) - oparta na namyśle i świadomym wyborze,
25. Wspólnota wg F. Tonniesa.
Wspólnota wg F. Tonniesa to:
dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa i sąsiedztwa,
ludzie połączeni jako osobowości,
czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja,
postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna), własność jest zbiorowa,
26. Stowarzyszenie wg F. Tonniesa.
Stowarzyszenie w/g F. Tonniesa to:
więzy umowy i wymiany oraz więzy wyrachowania i kalkulacji,
jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane,
czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo,
jednostki kierują się opinią publiczną, podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna,
27. Społeczeństwo wg G. Simmla.
Społeczeństwo wg G. Simmla:
całość złożona z różnych elementów,
stanowi proces uspołecznienia,
to niezliczona ilość form społecznych, zjawisk, oddziaływań, trwałe czy chwilowe stosunki,
28. Forma społeczna wg G. Simmla na przykładzie obcego.
Formy społeczne:
są aprioryczne czyli nie pochodzą z doświadczenia lecz są sposobem ujmowania rzeczywistości przez podmiot w
poznaniu,
to, co powoduje stworzenie społecznej całości z indywiduów to społeczne a priori,
umożliwiają komunikację i percepcję rzeczywistości społecznej, stanowią warunek wzajemnego oddziaływania,
nigdy nie oddają w pełni poznanej rzeczywistości,
są historycznie uwarunkowane, podlegają procesowi rozwoju np.: rodzina,
są tworami historycznymi,
formy są autonomiczne, nie można ich sprawdzić do innych form ani do treści,
Wg Simmla obcy = inny
Cudzoziemiec (obcokrajowiec) - dystans przestrzeni, nieufność, ciekawość, wrogość i stereotyp.
Oby - dystans społeczny, więźniowie, chorzy, bezdomni.
29. Typ idealny wg M. Webera.
Typ idealny wg M. Webera:
opisuje zjawisko, które posiada cechy, których model nie ujmuje,
cechy zjawiska uwzględnionego w tym modelu przedstawione są we właściwej sobie oczyszczonej formie,
nie wszystkie cechy typu idealnego występują, w każdej z jego konkretnych egzemplifikacji (konkretne przykłady),
30. Biurokracja wg M. Webera.
Typ idealny biurokracji wg M. Webera:
racjonalność urzędów - żadne współczesne państwo nie może obejść się bez biurokracji,
rozumność - środki prowadzą do celu. Środki uskuteczniają cele państwowe. Państwo tworząc urzędy tworzy je celowo,
niezbędność = konieczność zaistnienia urzędów,
profesjonalizm - urzędnicy w nowoczesnej biurokracji są wydzieloną kategorią - są zawodowcami,
bezosobowość - urzędnik do klienta. Chodzi o zwrot `'Pan/i” we wzajemnym stosunku,
forma działań - spisane reguły i normy zachowań urzędnika względem siebie i innych,
hierarchia urzędnicza - musi być urząd, muszą być przepisy, musi być bezosobowość, a to wszystko jest w hierarchii
urzędników i urzędów,
31. Wpływ etyki protestanckiej na kapitalistyczny etos pracy wg M. Webera.
Sprzyjała rozwojowi kapitalizmu z powodu:
doktryny o predestynacji połączonej z interpretacją oznak łaski (powodzenie w interesach) potępienie jałmużny,
ascetyzm przez pracę,
koncepcja zawodu powołania,
konsekwentnie stosowanie zasady uczciwości w interesach (racjonalność i zachowanie),
legalizacja lichwy, chociaż jej nie popierał,
sprzyjała cnotom obywatelskim, powstaniu społeczności lokalnej nowoczesnego typu,
32. Typologia działań społecznych wg M. Webera.
Typologia działań społecznych wg M. Webera:
pozaracjonalne - racjonalne,
tradycjonalne - wartościowanie racjonalne ( wartości są celami lub wyznaczają),
emocjonalne - celowo - racjonalne
33. Stratyfikacja społeczna wg M. Webera.
Stratyfikacja społeczeństwa:
kryterium ekonomiczne: klasy (położenie na rynku, źródło dochodów, wysokość dochodów),
kryterium kulturowe: stany (styl życia, konsumpcje, wartości),
kryterium polityczne: partie polityczne (dostęp do władzy),
Weber tworząc swoją stratyfikację społeczną przyjął w pewnym stopniu koncepcję klasową Marksa.
34. Współczynnik humanistyczny wg F. Znanieckiego.
Współczynnik humanistyczny związek każdego faktu z działaniami i doświadczeniami życiowymi jakiś konkretnych ludzi i wynikająca stąd konieczność badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawiania się przez badacza w położeniu owych ludzi.
Twórcą tego podejścia jest polski socjolog Florian Znaniecki. Koncepcja ta mieści się w teoretyczno - metodologicznej orientacji nazw. socjologią humanistyczną. Ogólna idea współczynnika humanistycznego polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających. Innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych. Koncepcje znaczeniowo zbliżone do współczynnika humanistycznego: rozumienie (Yerstehen) Maxa Webera, wczuwanie (Einfuehlung) Wilhelma Dilthey'a, empatia Stanisława Ossowskiego.
35. Pojęcie wartości w teorii F. Znanieckiego.
Wartość to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie względem, czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca.
Florian Znanecki wartość rozumiał na cztery sposoby:
w znaczeniu ekonomicznym,
w znaczeniu potocznym,
w znaczeniu aksjologicznym,
w znaczeniu socjologicznym,
W znaczeniu ekonomicznym oraz - w dużym stopniu - potocznym pojęcie wartości jest równoznaczne pojęciu “waloru”.
W takim sensie jest to znaczenie atrybutywne. Wiele spośród wartości stanowi swoisty walor. Jednakże takie rozumienie wyklucza zjawiska i obiekty, które wartościami bezwzględnie są.
W znaczeniu aksjologicznym wartości są problemem podstawowym i w związku z tym traktowane są z różnych płaszczyzn poznawczych: ontologicznej, metodologicznej i kulturowej.
Problematyka badawcza zaś dotyczy:
sposobu istnienia wartości oraz ich natury,
źródeł wiedzy o wartościach,
klasyfikacji wartości,
funkcji jakie pełnią w społeczeństwie,
W podejściu socjologicznym nie są one atrybutami (walorami), lecz celami, do których się dąży w życiu indywidualnym i zbiorowym (znaczenie ontologiczne - U. A.): “...poprzez wartości będziemy oznaczać pewne przedmioty, nigdy zaś właściwości lub stosunki przedmiotów”.
36. Metoda biograficzna wg F. Znanieckiego.
Metoda biograficzna nazywana metodą dokumentów osobistych, pamiętnikarskich lub autobiograficzna. Głównym celem
jest analiza stanu rzeczywistości odtworzonego na podstawie relacji osobistych, subiektywnych, indywidualnych odczuć ze szczególnym uwzględnieniem relacji z własnego życia. Pierwszymi dokumentami wykorzystanymi w tej metodzie były listy emigrantów z Polski. Twórcami tej metody byli Znaniecki i Thomas. Dokonali oni wspólnego opracowania tych listów, które stały się podstawą analizy jak głęboko w świadomości ludzkiej tkwią wydarzenia z życia codziennego, przeżycia, borykanie się z codziennością. Rzadko występuje ta metoda autonomiczna, bowiem wymaga uruchamiania innej części materiałów sprawdzających, weryfikujących, bowiem jest to metoda subiektywna, skazana na subiektywny punkt widzenia autorów dokumentów na których bazuje.
37. Zbiorowości terytorialne (community) i społeczeństwo (society) w teorii R. Parka.
38. Procesy społeczne wg R. Parka.
Procesem społecznym nazw serię zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości grup społecznych, zbiorowości powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno - funkcjonalnymi, powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne.
Ze względu na układ, w którym procesy przebiegają możemy podzielić je na:
procesy interpersonalne - zachodzące wewnątrz osobowości człowieka, np. proces samokształcenia, samorozwju,
samokontroli, samodoskonalenia,
procesy zachodzące między jednostkami tzw. procesy ekstrapersonalne, np. proces współpracy, przyjaźni, wrogości,
konfliktu
zachodzące między jednostką a grupą społeczną, np. proces identyfikacji, sprzeczności, buntu, dążenia do dominacji,
oderwanie się,
procesy zachodzące między grupami społecznymi, np. proces współpracy, współistnienia, wzajemnej pomocy, tolerowania się, wrogości, konfliktu, niechęci, konkurencji, walki, wojny.
Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych procesy dzielimy na:
procesy przystosowania się - zachodzące wówczas, gdy jednostka lub grupa społeczna znajduje się w nowej sytuacji
środowiskowej, w której dotychczas uznane i stosowane wzory działań nie prowadzą do
zaspokojenia potrzeb i nie dają możliwości utrzymania się w życiu zbiorowym
procesy współdziałania lub współpracy - polegające na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań dla osiągnięcia
wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itp.,
procesy współzawodnictwa lub konkurencji - powstające na gruncie rozbieżności interesów,
procesy konfliktowe - gdy jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie
lub podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do osiągnięcia podobnych celów,
39. Rola socjalizmu utopijnego w powstaniu socjologii.
40. Spór psychologizmu z socjalizmem.
41. Koncepcja człowieka i społeczeństwa w socjologii humanistycznej.
Socjologia humanistyczna (socjologia rozumiejąca), nurt w socjologii na początku XX w. Ukształtowała się ona w opozycji do pozytywizmu, głosiła, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od nauk przyrodniczych, i że wymagają odmiennych metod badania.
Przedstawiciele: M. Weber, F. Znaniecki.
42. Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej.
Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2 połowie XIX w. Termin socjologia wprowadził francuski filozof A.Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania.
Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej to:
wzrost populacji,
procesy narodowotwórcze,
rozwój nauk przyrodniczych,
rewolucja przemysłowa i handlowa,
nowe formy organizacji pracy,
nowe struktury społeczne (proletariat),
urbanizacja,
poczucie kryzysu społecznego,
43. Naturalizm w socjologii.
Naturalizm pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej (naturalizm był nieodłącznym dopełnieniem pozytywizmu).
Naturalizm (fr. naturalisme) - kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu.
Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.
44. Przewrót antypozytywistyczny w socjologii.
Przewrót antypozytywistyczny w socjologii polegał na tym, że G. Simmel sformułował nową definicję socjologii - nauka o wzajemnych oddziaływaniach (interakcjach). Przedtem uważano, że socjologia to nauka o społeczeństwie.
2