12. KOŚCIÓŁ KATOLICKI W POLSCE W OKRESIE POTRYDENCKIM.

W reformę trydencką Kościoła w Polsce, w przeciwieństwie do państw zachodnich, bardziej zaangażowane byly czynniki kościelne - bardziej hierarchia kościelna, a mniej państwo.

- królowie polscy nie angażowali się zbytnio w sprawy kościelnej reformy => trydencki okres dziejów Kościoła w Polsce nie ma charakteru kontrreformacji.

||

Taka postawa władz świeckich zapobiegła:

- krwawym wojnom religijnym

(które w tym czasie rozgrywały się na arenie państw zachodnich)

- wytworzeniu się regalizmu kościelnego na wzór Hiszpanii

Głównym źródłem odnowy były: u c h w a l y d o g m a t y c z e oraz u c h w a l y r e f o r m i s t y c z n e

Odnowa katolicyzmu w Polsce podjęła wielką akcję ekumeniczną w stosunku do Prawosławia. I Ormian Polskich.

1. POCZĄTKI KATOLICKIEJ REFORMY KOŚCIOŁA POLSKIEGO.

a) Polityka kościelna Zygmunta Augusta. Sekularyzacja Inflant.

Zygmunt August - na Litwie rządzący od 1544 r.

- w Koronie Polskiej od 1548 r.

*człowiek niezwykle kulturalny i wykształcony, ale co najważniejsze - religijny.

W sprawach polityki:

Był daleki od: narzucania poddanym religii (rozchodziło się o reformację, a przede wszystkim kalwinizm)

Oraz daleki od prześladowania różnowierców.

- w polityce, na stanowiskach poselskich i senatorskich udzielał poparcia tak katolikom jak i protestantom;

- mimo sprzeciwu Stolicy Apost. mianował Jakuba Uchańskiego na biskupa chełmskiego, choć ten skłaniał się ku protestantyzmowi;

- zagraniczny reformatorom zezwolił na swobodne działanie na terenie Królestwa Polskiego, a zarazem popierał starania episkopatu pol. O ustanowienie nuncjatury papieskiej w Polsce.

- miastom pruskim nie narzucał katolicyzmu;

- nie pozwalał szlachcie narzucać chłopom protestantyzmu silą.

Była to zatem dość tolerancyjna polityka kościelna w porównaniu z pozostałymi państwami europejskimi.

Sekularyzacja Inflant.

Dekrety królewskie z lat 1557-1559 gwarantowały miastom pruskim, z wyłączeniem miast biskupich oraz szlachty, swobody wyznaniowe => wynikiem takiej sytuacji była SEKULARYZACJA Inflant. Ponadto na tych terenach zagnieździł się luteranizm. (Od 1521 ogłoszony przez Knopkena i Tegetmeyera)

Ewangeliom (od 1524)

1524- 1525 napad reformatorów na kościoły i klasztory (niszczono obrazy, wypędzano zakonników, sprowadzano protestanckich kaznodziejów, zajmowano kościoły katolickie, chłopom narzucano “nową wiarę”)

Niemiecki episkopat swą obojętnością przyczynił się wręcz do utrwalenia luteranizmu na tych terenach.

Co więcej na stolicę arcybiskupią w Rydze powołano księcia Wilhelma Brandenburskiego - brata pruskiego apostaty, którego celem było: utworzenie zależnego od Polski księstwa świeckiego oraz sekularyzacji arcybiskupstwa.

1555 pretensje do Inflant zgłosiły: Rosja, Szwecja i Polska.

1561 król Zygmunt August, wielki mistrz zakon Kettler oraz arcybiskup Wilhelm podpisali ugodę, na mocy której:

- zakon Kawalerów Mieczowych został rozwiązany;

- mistrz został dziedzicznym księciem świeckim w Kurlandii i Semigalii;

- część południową kraju wcielono do Polski i Litwy;

- zagwarantowano istnienie wyznania augsburskiego.;

- rozwiązano i sekularyzowano arcybiskupstwo w Rydze oraz kapitułę metropolitarną.

||

\||/

KRAJ ULEGL PROTESTANTYZACJI, A RZECZPOSPLITA POPADLA W NOWE WOJNY
ZE SZWECJĄ I MOSKWĄ.

b) Początki akcji katolickiej i jej przywódcy.

1551 Prymas Mikolaj Dzierzgowski otworzył nową kartę dla kontrakcji katolickiej w Polsce:

Pozyskał dla czynnej pracy nad reformą Kościoła w Polsce biskupa chełmińskiego Stanisława Hozjusza.

Choć na początku uważał, iż reformację na terenach polskich można stłumić z pomocą edyktu królewskiego i środków administracyjnych, to od 1550 zmienił swój kierunek myślenia.

Ratunku dla polskiego katolicyzmu upatrywał w odbywającym się Soborze Trydenckim oraz reformie życia kleru.

Dzięki jego protekcji Zygmunt August wyznaczył biskupa Hozjusza na delegata na Sobór.

1551 Synod w Piotrkowie:

*należy odnowić życie synodalne w celu podniesienia stanu moralnego i intelektualnego kleru

*należy obmyślać środki zaradcze przeciwko herezji.

Duchowieństwo całą winą za upadek religii w Królestwie Polskim obarczyli siebie.

Co odnowiono przed Soborem ? :

- biskupi mięli składać przysięgę na wyznanie wiary przygotowane przez synod w Piotrkowie (autorem
bp Hozjusz);

- duchowni mięli zakaz tolerowania heretyków, a także podejrzanych o herezję;

- zalecano by biskupi mieli przy sobie ludzi uczonych;

- biskupi mięli za zadanie bronić chwały Chrystusowej;

- każdy biskup miał mieć przy sobie inkwizytora heretyckiej nieprawości;

- wytyczano procesy żonatym księżom.

Synod ten doprowadził do odrodzenia katolicyzmu w polskiego.

1553 wydano I część Confessio fidei bp Hozjusza. (katechizmu katolickiego)

6 XI 1556 Synod w Łowiczu

Przyjęto nań: - Lowańskie wyznanie wiary

- podjęto szereg uchwal w sprawie reformy życia duchownych i podniesienia szkolnictwa.

1557 prymas wymógł na królu edykt zabraniający wprowadzania nowości religijnych.

V 1557 kolejny synod prowincjalny, na którym omawiano:

* sprawę wprowadzenia komunii pod dwoma postaciami

Prymas ponadto: ^ postarał się o wydawanie poprawionych ksiąg liturgicznych.

Stanisław Hozjusz.

Ukończył studia prawnicze i humanistyczne

1549 został biskupem chełmińskim, a 2 lata później warmińskim.

Już na początku swej działalności walczył z reformacją za pomocą kazań, katolickiego wychowania młodzieży, wizytacji kościelnych i wprowadzenia w życie edyktów królewskich.

Zwany jest biskupem reformistycznym, potrydenckim duszpasterzem.

W 1551 na synodzie piotrkowskim podjął się napisania Katechizmu Katolickiego - Confessio fidei catholicae Chrystiana.

Ponadto podjął polemikę na temat programu reform zaproponowanych przez A.F. Modrzewskiego oraz z luteranami.

1561 papież mianował go kardynałem.

W III kadencji Soboru był jednym z 5 legatów papieskich i głównym kardynale teologiem Soboru.

*sprowadził jezuitów do Polski

* założył seminarium duchowne dla kształcenia kleru

* podjął rekatolicyzację swojej diecezji.

*zapobiegł wygnania arian z Polski <= uważał, że ich obecność przyczyni się do rozbicia obozu reformacji.

* za pobiegł prześladowania szlachty różnowierczej

1564 odprawił synod reformistyczny, na którym przyjął Tridentium.

Przyczynił się do zwołania trzeciej części Soboru Trydenckiego, pod jego przewodnictwem opracowano doktrynę katolicką Eucharystii, był autorem definicji ofiary.

Wielką zasługą prymasa i biskupa było pozyskanie kapituł katedralnych, dzięki którym upadł pomyśl wprowadzenia komunii pod dwoma postaciami, podjęto skuteczną akcję przeciwko różnowiercom, stały się zalążkiem dla pozyskiwania nowych kandydatów na stolice biskupie.

c) Początki nuncjatury apostolskiej w Polsce

1514 r. I stała nuncjatura utworzona przez Rzym przy dworze cesarskim w Wiedniu.

Ogromne znaczenie dla uformowania stałej nuncjatury polskiej miały:

- reformacja protestancka w Polsce

- przyjazd do Polski biskupa T. Negri'ego 1522 r., który miał dopomóc polskiemu episkopatowi w rozwiązaniu problemu reformacji.

Od 1548 r. Sprawa stałej nuncjatury papieskiej została uaktualniona w momencie wstąpienia na tron Zygmunta Augusta.

Geneza nuncjatury apostolskiej:

- wzrost aktywności protestantów;

- wzrost apostazji licznych rodów możnowładczych;

- wzrost publicznych ataków na Stolicę Apostolską.

Inicjatorami byli: biskup krakowski Samuel Maciejowski, ks. Stanisław Hozjusz, ks. M. Kromer.

W odpowiedzi na ich prośbę, papież Paweł III wyznaczył w 1549 r. nuncjusza i dwu teologów papieskich, którzy z powodu śmierci papieża nie dotarli do granic naszego państwa.

1550 z prośbą o nuncjusza wystąpił do papieża król Zygmunt August. Tym razem miał do nas dotrzeć Prospera Santa Croce, ale i on nie zjawił się w Polsce. Jego następca Bernard Bongiovanni również nie zagościł w Królestwie.

Problemy poruszane na sejmie piotrkowskim z 1552 r. Dodatkowo wzmogły potrzebę sprowadzenia do naszego państwa wysłannika papieskiego.

1553 r. Do Polski dotarł ks. Marek Antoni Maffei - reprezentował Stolicę Apostolską na godach weselnych Zygmunta Augusta z Katarzyną Habsburżanką. Jednak nie była to stała nuncjatura.

1553-1555 rozpoczęto poważne rozmowna temat stałej nuncjatury na terenie Królestwa Polskiego.

13 stycznia 1555r. Papież Juliusz III mianował za sprawą Stanisława Hozjusza mianował pierwszego stałego nuncjusza apostolskiego w Polsce - biskup Alojzy Lippomano. Jego przyjazd do Polski nastąpił w X 1555 r.

Zasługi nuncjusza: synod prowincjonalny z 1556 roku.

Kamil Mentovato (1558) - następcą Lippomano. Jego cel: umocnienie katolickiej części episkopatu pol. I kontrreformacyjnej postawy króla.

Bernard Bongiovanni (1560) Zasługi: wysłał delegację polską na trzecią fazę Soboru w Trydencie oraz pozyskał dla obozu katolickiego ks. Stanisława Orzechowskiego i prymasa Uchońskiego.

Franciszek Commendoni (1563-1565; 1571-1572) Jego zasługi: przyjęcie przez króla Z. Augusta uchwal soborowych (sejm w Parczewie w 1564r.) => zasady wiary katolickiej stały się prawem państwowym;

Król na prośbę nuncjusza wydal dwa edykty: ~ przestrzegający przed różnowierstwem; ~ wydalający z kraju wszystkich heretyków cudzoziemców.

d) Udział Polski w Soborze Trydenckim

1545 r. Sobór Trydencki

W pierwszym roku soboru nie wysłano z Polski żadnego delegata.

Zresztą sprawę delegatury poruszył publicznie Andrzej Frycz Modrzewski w swej rozprawie: “Mowa o wysłaniu posłów na sobór chrześcijaństwa” . Pod wpływem powyższej “Mowy...” sprawą tą zajął się prymas Polski Mikołaj Dzierzgowski. Na sejmie krakowskim wyznaczono delegatów: Jana Drohojowskiego, bp włocławskiego, Stanisława Laskiego wojewody sieradzkiego, Bernarda Maciejowskiego - kasztelana radomskiego, Stanisława Tęczyńskiego - kasztelana lwowskiego. W charakterze sekretarza miał wyruszyć Andrzej Frycz Modrzewski. Obrady soboru jednak przerwano i Polska nie wzięła udziału w ich pierwszej fazie.

Druga część obrad (1551-1552) - to przełomowy okres polskiej reformacji. Różnowiercy czekali na decyzję króle, który miałby podjąć stronę refor,acji i ogłosić utworzenie Kościola narodowego. => wyjazd delegatów był zatem niemożliwy. Na Soborze pojawił się tylko ks. Paweł Głogowski - wysłannik króla.

Trzecia część Soboru (1562) na wezwanie papieża, z delegaturą polką wysłano do Rzymu: ks. Stanisława Średziński, W. Herburt, Stanisław Falęcki, Stanisław Mieliński.

W charakterze legata papieskiego występował ks. Stanisław Hozjusz i choć do delegatury nie należał, reprezentował sprawy polskie.

Król Zygmunt August sprecyzował MANDATUM na prośbę kard. Hozjusza. Zawarto w nim:

Sprawy świeckie - dotknięto kwestii omawianych w 1556r. (dot. Spadku po królowie Bonie)

Sprawy kościoła - żądano reformy liturgii;

- reformy komunii św. pod dwoma postaciami;

- egzempcji zakonów.

Biskup Herburt domagał się w imieniu biskupów polskich:

- by biskup był centrum odnowy i życia kościelnego w diecezji;

- biskupów winien mianować papież na podstawie prezentacji synodu prowincjalnego , kapituły

i króla;

- żądano, by prawa metropolitów przenieść na synody prowincjale;

- by kapituły podporządkować biskupom;

- konieczność podniesienia życia moralnego księży;

- potrzeba zniesienia prawa patronatu w odniesieniu do świeckich;

- żądanie ożywienia synodów prowincjalnych .

2. TRYDENCKA ODNOWA KOŚCIOŁA POLSKIEGO

a) Recepcja Tridentium w Polsce. Nawrót do wiary ojców.

Państwo uznało i przyjęło uchwały soborowe, zaś hierarchia kościelna wstrzymywała się od równie rychłego ich przyjęcia. Przyczyna: * niepewna postawa prymasa Uchańskiego;

* Jedna z reform Soboru zabraniająca gromadzenia beneficjów;

* Niepewna sytuacja polityczna po śmierci Z. Augusta.

Natronie polskim zasiadł Stefan Batory, któremu zależało na uporządkowaniu spraw kościelnych.

Nowy król zwołał synod prymacjalny w Piotrkowie Trybunalskim 19 maja 1577 pod przewodnictwem nuncjusza Laureo i prymasa Jakuba Uchańskiego. Bez problemów przyjęto dekrety dogmatyczne i reformistyczne Soboru. Złożono uroczysty protest przeciwko konfederacji Warszawskiej, a w sprawie kumulacji beneficjów postanowiono zwrócić się do papieża o odpowiednie dyspensy papieskie.

Dekrety synodalne dotyczące Kościoła w Polsce:

- zreformować, zreorganizować i uaktywnić sądownictwo kościelne

- wzmocnić i odnowić dyscyplinę oraz karność klaru parafialnego

- przywrócić instytucjom kościelnym ich prawa i uposażenie

- zobowiązać senatorów duchownych do pilnego uczestnictwa w sejmach i sejmikach krajowych

- wybór opatów i innych przełożonych zakonnych nakazano odbywać zgodnie z przepisami Soboru

- na stanowiska wybierać ludzi światłych i gorliwych

- biskupi winni wizytować klasztory

W dziedzinie kultu:

- przyjęto Agendę;

- przyjęto Mszał rzymski;

- przyjęto Brewiarz rzymski;

- dostosowano polski chorał gregoriański do zreformowanej edycji rzymskiej;

- każdy kościół miał posiadać odpowiednie naczynia liturgiczne;

- zakazano małżeństw tajnych i przestrzegano przed małżeństwami mieszanymi.

Szkolnictwo:

- należy zakładać szkoły tam, gdzie ich dotąd nie było (przy parafiach, klasztorach itd.)

- zajęto się Akademią Krakowską, jej sytuacją ekonomiczną;

- polecono biskupom i prowincjałom zakładanie seminariów duchowych.

Kolejne diecezje wcielają dekrety w “życie”, szlachta zaczyna się nawracać, a raczej powracać do wyznawanej wcześniej religii. Pod rządami S. Batorego - powrót do Kościoła katolickiego; za panowania Zygmunta III Wazy - powrót nabiera rozmachu; po stłumieniu rokoszu Zebrzydowskiego - powrót osiągnął punkt kulminacyjny. I na nowo członkowie rodzin szlacheckich uzupełniają grono biskupie.

Po Soborze wzrósł poziom wykształcenia wśród biskupów w Polsce. Efekty widać było nie tylko na gruncie kościelnym, ale również w kulturze polskiej, którą coraz liczniej wzbogacało duchowieństwo.

Biskupi:

Stanisław Karnkowski: wizytował diecezje, , zakładał seminaria duchowne, fundował kolegia jezuickie, opiekował się uczącą młodzieżą, pisał broszury apologetyczne, wydal Katechizm rzymski w języku polskim itp.

Bernard Maciejewski: przyczynił się do zawarcia unii brzeskiej, jako biskup odbył synod prowincjalny w 1607r.

Kard. Radziwiłł: odprawiał synody diecezjalne, zaprowadził 40-sto godzinne nabożeństwo, opiekun bibliotek parafialnych, reformator wielu klasztorów, osobiście bierzmował, co nawet w okresie potrydenckim było rzadkością.

Bp włocławski Hieronim Rozrażewski: promotor odnowy życia religijnego kleru i wiernych.

A także wielu innych.

b) Reforma i odnowa życia zakonnego

-rozwijały się zakony żebrzące, a zwłaszcza bernardyni.

Do reformy przyczynili się:

Cystersi - Adam Trebnic i Leonard Rembowski

Benedyktynki - Magdalena Mortęska

Paulini - o. Gruszkowic.

Dużą rolę odegrały synody prowincjale i diecezjalne. Zwrócono weń uwagę na:

-studia zakonne

-wybory opatów

-reformę życia wewnętrznego

-wolne wybory przełożonych

-odnowienie dyscyplin zakonnej

-reformy szkolnictwa zakonnego.

Założono nowe zakony:

Jezuici - sprowadzeni do Polski przez kard. S. Hozjusza. Dokładna data tego wydarzenia: 2 listopada 1564 r. Na Warmii pojawiło się 10 zakonników. Z a k o n t e n: stal się właścicielem ogromnych posiadłości, rozwinął działalność naukową, prowadził liczne kolegia i szkoły, rozbudował akcję charytatywną w postaci banków pobożnych i bractw miłosierdzia. Słynni jezuici: Jakub Wujek, Mikołaj Łęczycki, Kasper Drużbicki.

Bonifratrzy - sprowadzeni przez Zygmunta III Wazę, prowadzili działalność charytatywną, szpitale.

Szarytki - sprowadzone przez królową Ludwikę Marię, ---------------------||------------------------

Pijarzy - kształcenie młodzieży

Misjonarze św. Wincentego a Paulo

Kameduli - prowadzili surową ascezę pokutną.

c) Życie religijne wiernych

* Wbrew pozorom, w okresie potrydenckim, rozwój polskiej teologii, nie był w pełni związany z uniwersytetami.

Akademia Krakowska - teologia nie rozwinęła się

Akademia Zamojska - -----------||-------------

Akademia Wileńska- tu dopiero rozwinęła się aktywna działalność naukowa. Prowadzona przez jezuitów.

* Wielcy teologowie tego okresu:

Stanisław Hozjusz

Stanisław Orzechowski - Teologię Kościoła i program swojej reformy umieścił w dziełach pt.: Quincunie i w Chimerze. Jedności Kościoła upatrywał w jedności z Kościołem prawosławnym i Kościołami przedchalcedońskimi.

Ks. Stanisław Sokolowski - w jednym ze swoich dziel zwrócił się przeciwko arianom;

Ks Jakub Wujek - tłumacz Biblii, autor podręcznika teologii porównawczej.

* XVI w. - “Zloty wiek przekładów Pisma Świętego” => Biblia brzeska, Nowy Testament Szymona Budnego, tłumaczenie Jakuba Wujka.

* Rozwinęło się polskie kaznodziejstwo. Poruszano sprawy moralne, dogmatyczne, ale i polityczne, religijne, społeczne.

* Odrodzono katechizację wiernych. Sobór Trydencki wyznaczył obowiązek prowadzenia katechezy w każdym kościele dla wszystkich wiernych w niedziele i święta. C e l : pouczenie o koniecznych prawdach wiary;

zapoznanie wiernych z problemami grzechu i cnoty;

odpowiednie przygotowanie do życia sakramentalnego.

Dla ogółu wiernych wydano Maluczki katechizm św. Piotra Kanizjusza. Katechizacja obejmowała dzieci oraz dorosłych. Była prowadzona w większości kościołów parafialnych.

Ponadto chciano:

#Podnieść poziom szkolnictwa

#Podnieść kult Eucharystii poprzez wprowadzenie Bractwa Bożego Ciała i 40 - sto godzinnego nabożeństwa

Życie religijne pogłębiały liczne bractwa:

~~ Katechizacja niedzielna - Bractwo nauki chrześcijańskiej

~~ Pogłębianie duchowości mariańskiej - bractwa różańcowe i szkaplerzne

~~ Wychowanie młodzieży - bractwo św. Alojzego prowadzone przez jezuitów.

Polacy lubowali się w pielgrzymkach - powstała min. Kalwaria Zebrzydowska zainicjowana przez Mikolaja Zebrzydowskiego w Zebrzydowicach pod Krakowem.

W procesjach oraz pobożnych fundacjach.

Sprawy życia rodzinnego, małżeńskiego normowały dekrety trydenckie.

Duchowieństwo starało się wykorzenić narodowe wady : pijaństwo, lenistwo, zamiłowanie szlachty do zbytków.

3. STOSUNKI MIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁEM. USTRÓJ KOŚCIOŁA.

Po śmierci Zygmunta Augusta pojawił się problem dotyczący wyboru nowego króla. W Polsce stanęły przeciw sobie dwie opcje religijne : katolicy oraz protestanci.

Katolicy - przewodził im prymas Uchmański / Protestanci - przewodził im Marszalek wielki koronny Jan

Firlej.

Różnowiercy mając na względzie potęgę licznej szlachty mazowieckiej skłaniającej się w większości ku katolicyzmie, zaproponowali elekcję w Bystrzycy pod Lublinem, w przeciwieństwie do katolików, którzy z wiadomych przyczyn pozostawali przy idei okolic pod Warszawą, jako miejsca elekcji.

Na sejmie konwokacyjnym za miejsce elekcji obrano Warszawę, interreksem ogłoszono prymasa - miał mianować i koronować króla. Firlej natomiast mógł zgłaszać sprzeciw wobec nowo wybranego.

W wybory te, zaangażowany był również Rzym, jako że obawiano się wzmożenia rekatolizacji Polski i Europy, a ponadto grożącej wojny z Turcją. Papież wystosował do biskupów list, aby popierali kandydaturę Habsburga. Ta opcja nie była na rękę ani protestantom, ani szlachcie. W ich mniemaniu mogłoby w takim przypadku dojść do utraty “złotej wolności”.

Następcą wybrano Henryka Walezego. Ta wiadomość zadowoliła obydwie strony jak i samego papieża. Swe rządy w Królestwie Polskim sprawował 4 miesiące. Po 4 miesiącach uciekł.

W maju 1575 r. Postanowiono wybrać nowego króla...

Papież, episkopat polski wybrali na króla: cesarza Habsburskiego Maksymiliana.

Szlachta opowiadała się za wojewodą siedmiogrodzkim - Stefanem Batorym

Grudzień 1575r. - podwójne wybory. Prymas królem Polski ogłosił - Maksymiliana, zaś szlachta ze Zborowskim stanęła po stronie Batorego.

Po 3 latach Maksymilian umiera, natomiast papież Grzegorz XIII za protekcją Uchańskiego ogłosił Batorego królem Polski. (w niedługim czasie wysłał do Rzymu przedstawiciela Polski przy Stolicy Apostolskiej.

1586 umiera S. Batory. Dochodzi do kolejnej podwójnej elekcji.

Papież oraz Episkopat Polski nadal po stronie habsburskiego kandydata - Maksymiliana, protestanci zaś po stronie Zygmunta III Wazy.

Papież Sykstus V polecił nuncjuszowi Laurego aby zabiegał o pojednanie kandydatów.

Po bitwie pod Byczyną Maksymilian został wzięty do niewoli, zaś papież uznał za jego następcę i prawowitego władcę korony - Zygmunta III Wazę, również mają nadzieję na rekatolicyzację rodzinnej Wazów Szwecji.

Batory:

-człowiek głęboko wierzący, gorliwy katolik. Na synodzie piotrkowskim przyjął uchwały trydenckie;

-popierał wydatnie jezuitów;

-wyposażył Akademię wileńską.

-przestrzegał zarazem tolerancji wyznaniowej;

-nie dopuszczał do wystąpień antyprotestanckich.

Zygmunt III Waza:

-dalszy postęp reformy trydenckiej;

-umacnianie katolicyzmu w kraju;

-gorliwy katolik;

-tolerancyjny dla różnowierców;

-na dworze królewskim zezwolił na nabożeństwa luterańskie dla swojej siostry Anny - luteranki.

Katolicyzm króla Zygmunta pozbawił go tronu Szwecji.

-przywrócił katolikom świątynie zabrane im w Toruniu i Elblągu;

-dążył do rekatolicyzacji Szwecji, ale bezskutecznie;

-sprzyjał jezuitom;

-popierał unię Brzeską.

Wladyslaw IV:

-daleki od fanatyzmu i nietolerancji.

-członek Męki Bractwa Męki Pańskiej

-kościołowi prawosławnemu zatwierdził nielegalną dotąd hierarchię kościelną.

a) Tolerancja religijna. Konfederacja warszawska.

Tolerancja religijna w Polsce miała długie tradycje i sięgała swoimi początkami XIV wieku.

Początek jej nadały dwa dokumenty króla Kazimierza Wielkiego z 30 VIII 1356 r.

Zatwierdzone zostały:

-zwyczaje

- wolności wszystko dla monofizyckich Ormian

- przywileje w dziedzinie kultu i spraw administracyjnych

W dokumencie z 1341 r. wyznawcom prawosławia król Kazimierz zagwarantował poszanowanie ich obrządku i obyczajów.

||

\||/

Polska była pierwszym w Europie państwem wielowyznaniowym, w którym dwór królewski był katolicki.

Ograniczenia w zakresie dostępu prawosławnych do urzędów w Księstwie Litewskim zniósł król Zygmunt August
w 1563 i 1568 r.

Król Zygmunt Stary w 1525 r. jako pierwszy uznał luteranizm w Prusach za religię oficjalną, ogłaszając zarazem tolerancję religijną wobec katolików na tych terenach.

Tolerancją w Polsce cieszyli się Tatarzy oraz Żydzi. W późniejszym okresie również anabaptyści, menonici.

Zygmunt August zagwarantował w latach 1557- 1559 swobodę wyznania augsburskiego.

Konfederacja warszawska.

1570 r. sejmowi przedstawiono projekt konstytucji gwarantujący wszystkim wolność wyznania, ale projekt ten nie przeszedł. Po śmierci ostatniego z Jagiellonów, różnowiercy znaleźli się bez gwarancji prawnych dla swojego wyznania.

Na sejmie konwokacyjnym w Warszawie na żądanie protestantów, komisja sejmowa opracowała pod przewodnictwem bp Stanisława Karnkowskiego akt konfederacji warszawskiej w - 28 I 1573 r.

Gwarantowała:

-bezwarunkowy i wieczysty pokój między wszystkimi wyznaniami;

- szlachcie przyznano władzę cuius regio, eius religio, odrzuconą na wniosek szlachty sandomierskiej;

- szlachcie, mieszczanom królewskim, ludziom wolnym, zagwarantowano pełne równouprawnienie, niezależne od wyznania w prawie publicznym i prywatnym.

Akt tolerancji miał zapewnić obozowi różnowierczemu prawne podstawy i bezpieczeństwo wobec krzepnącego na siłach obozu katolickiego.

Artykuły konfederacji umieszczono w statutach, które miały być zaprzysięgane przez kolejnych królów polskich.

Konfederacja dała prawne podstawy dla protestantyzmu polskiego i była pierwszym w Europie aktem szerokiej tolerancji.

b) Rozbudowa organizacji i ustroju Kościoła polskiego.

Zwierzchnie stanowisko metropolity gnieźnieńskiego w Kościele polskim zostało mocniej podkreślone przez nowe prerogatywy polityczne.

Na sejmie konwokacyjnym w 1573 r. prymasi uzyskali przywileje polityczne interreksa, prawo nominacji króla.

Na mocy tych przywilejów prymas wraz z radą senatorów po śmierci króla wydawał uniwersały, zwoływał sejmy, oznaczał termin i miejsce wyboru królewskiego następcy.

W 1589 r. papież Sykstus V zabronił biskupom mianować i koronować króla oprócz prymasa, który miał od tego wyłączne prawo.

Ustrój metropolitarny na ziemiach polskich nieco się zmienił. Dla ziem polskich i litewsko-białoruskich był była metropolia gnieźnieńska, od której w drugiej połowie XVI wieku odłączono od niej diecezję lubuską.

Metropolia lwowska podlegała iure primatiali i iure legationis natae Gnieznu. Od Xvi w. Biskupi łuccy na Wołyniu rozpoczęli zabiegi zmierzające do przyłączenia metropolii gnieźnieńskiej, co nastąpiło w XVII wieku.

1560 r. diecezja chełmińska wróciła pod jurysdykcję metropolity gnieźnieńskiego.

W przededniu reformacji w politycznych granicach Polski Kościół łaciński posiadał 2 archidiecezje metropolie (Gniezno, Lwów) i 15 diecezji.

Na Śląsku była diecezja wrocławska podległa metropolii gnieźnieńskiej.

Reformacja zniszczyła 2 diecezje pruskie (pomezańską i sambijską) oraz kamieńską i lubuską., jednakże po zwycięstwie Stefana Batorego z Moskwą, Inflanty wcielono do Polski. Batory ustanowił na tych terenach diecezję wendeńską. Sykstus V w 1585 r. erygował ją. Podporządkowana została metropolii gnieźnieńskiej.

Ostatnia nowa diecezja - Smoleńska utworzona została w 1613 r. na terenach Smoleńszczyzny, Czernihowszczyzny, Siewierszczyzny po zwycięskiej bitwie polsko-rosyjskiej (1609-1618). Jej inicjatorem był Zygmunt III Waza.

Wewnetrzna organizacja diecezjalna po Soborze Tryd.:

-rozbudowano organizację dekanalną we wszystkich diecezjach obydwu metropolii, jak również rozbudowano sieć parafialną w diecezjach na ziemiach litewsko-ruskich.

-zakładano seminaria duchowne, nad którymi opiekę roztoczył prymas J. Przerebski jeszcze przed zakończeniem Soboru w 1561r.

I SEMINARIUM - Wrocław - bp Kasper z Łagowa w 1565 r.

II - Braniewo - kard. Hozjusz;

III - Włocławek

Potem Poznań (Adam Konarski), Wilno, Kalisz, Płock, Kraków itd.

Seminaria prowadzone były przez jezuitów.

I -sze seminaria w metropolii lwowskiej założono dopiero w XVII wieku.

Rozwój życia synodalnego:

Największe znaczenie miały synody prymacjalne, przewodniczyli im prymasi. Uchwały tych synodów dotyczące spraw religijnych, społecznych, politycznych, kulturalnych obowiązywały w całej Polsce. W latach 1506-1643 odbyło się 30 takich synodów. Ostatni miał miejsce za prymasa Macieja Łubieńskiego.

Mniejsze znaczenie miały synody diecezjalne gromadzone pod przewodnictwem biskupów duchowieństwo diecezjalne.

Najwięcej ich miało miejsce w arch. Gnieźnieńskiej, wrocławskiej, przemyskiej, płockiej, poznańskiej. Bujny rozwój życia synodalnego załamał się przy końcu naszego okresu.

---