Agnieszka Majchrowska
Dawid Krupa
Grupa 4
I stopień Pedagogiki
Wychowanie dla zacności życia w teorii wychowania Rabindranatha Tagore
Biografia
Rabindranath Tagore (właściwie: Thakur) urodził się w 1861 roku w Kalkucie, w starym i bogatym rodzie bramińskim, zasłużonym dla kultury Indii. Dziad poety przebywał na dworach królowej Wiktorii i Ludwika Filipa; bratanek do dziś jest uważany za najwybitniejszego hinduskiego malarza. W 1877 roku Tagore wyjechał na studia do Anglii; wrócił do Indii w 1884 roku, ożenił się i zajął prowadzeniem rodowego majątku. Zaczął działać na niwie literackiej, społecznej i pedagogicznej. W 1901 roku założył w swych dobrach szkołę z internatem, która przez długie lata była wyjątkowym — jak na Indie — centrum kształcenia postępowych elit. Tagore zresztą zyskiwał sobie ogromną popularność, realizując swoją postawą coraz wierniej ideały głoszone przez Gandhiego. W 1912 roku podróżował ponownie po Europie; peregrynacja ta była jakby marszem triumfalnym. Jego twórczość m.in. rozpropagował W.B. Yeats, który sam w dziesięć lat później otrzymał Nagrodę Nobla. W następnych latach Tagore bardzo wiele podróżował po świecie; jego sława rosła i niemal wszędzie był przyjmowany entuzjastycznie. Zmarł w 1941 roku. Pisał w języku bengalskim; niektóre utwory sam przetłumaczył na język angielski, ale pozostawił po sobie tak ogromny dorobek, że do dziś w większości nie przełożony na języki europejskie. Pisał także prozę, utwory sceniczne i sam komponował muzykę do własnych pieśni. Z cykli poetyckich za najważniejsze należy uznać przede wszystkim: Pieśni wieczorne (1879), Pieśni ofiarne (1912), Rosnący księżyc (1913), Ogrodnik (1913), Owocobranie (1916), Zabłąkane ptaki (1916), Świetliki (1928).
Źródła indyjskiej myśli pedagogicznej.
Do tradycji intelektualnej Indii należy ścisła więź między różnymi filozoficznymi szkołami a teorią i praktyką wychowania. Świadomość jedności bytu ludzkiego oraz poczucie potrzeby życia zgodnego z obyczajem, rozumianym jako źródło prawości, przyczyniły się w dużej mierze do przetrwania w Indiach ideału wychowania od starożytności do naszych czasów. Z tego względu źródeł oraz inspiracji poszukiwań przez Tagorego prawdy i piękna w teorii i praktyce wychowania należy dopatrywać się w argumentacji zawartej w najstarszych religijnych i świeckich tekstach (smryti).
Do tekstów traktowanych jako źródło indyjskiej myśli pedagogicznej powinno się zaliczać zwłaszcza klasyczne dzieła, podstawy tradycji wedyjskiej, buddyjskiej i dżinizmu. Do najstarszych i najdawniejszych należą hymny wedyjskie, które- zdaniem współczesnych uczonych- przesądziły o charakterze kultury indyjskiej. Idee zapoczątkowane w Wedach były rozszerzane i wzbogacane przez spekulacje myślowe następnych pokoleń filozofów. Jednak już w starożytności myśl indyjska poruszyła większość ważnych filozoficznych problemów od metafizyki do organizacji społecznego życia i wychowania.
Zgodnie z duchem Indii filozofia, która stanowi postawę wychowania, określiła także techniki i sposoby doskonalenia człowieka. Do takich charakterystycznych sposobów rozwiązywania ważnych problemów związanych z wychowaniem człowieka należy bez wątpienia system filozoficzny joga (judż wiązać, połączyć, ujarzmić dotyczy problemów, jakie ma człowiek rozwiązać na drodze spotkania z sobą lub przy poszerzaniu swej świadomości; uprawianie jogi powinno doprowadzić do określonego rezultatu, owocu działania, tzn. osiągnięcia wyższej jakości życia na drodze samodoskonalenia). Różne systemy jogi (radża joga, Cuhanajoga, Karmanjoga, Bhaktijoga, Hathajoga) odpowiadają odmiennym ludzkim temperamentom i ich wewnętrznej dojrzałości. Każdy z rodzajów jogi ćwiczy pewne stany psychiczne, m. in. Czujność świadomości, wyższą wolę, wrażliwość na wszelkie przejawy życia, odporność na ból i bezbronność. Uprawiane ćwiczenia pomagają człowiekowi w spotkaniu z sobą i sferą sakrum w atmosferze wewnętrznego spokoju i zapanowania nad stanami psychicznymi, burzącymi równowagę człowieka z makroświatem.
W Indiach panuje świadomy stosunek do w pełni ludzkiego sposobu bycia i wychowania, w którego procesie ten sens życia jest im uświadamiany. O ile Zachód przygotowuje człowieka do prowadzenia walki nawet o najlepszą sprawę, o tyle Wschód z całą powagą przygotowuje człowieka do umiejętności urzeczywistnienia pokoju.
Cechą umysłowości indyjskiej jest wiara, że z przyjściem człowieka na świat odtworzone zostaną cykle stworzenia wszechświata. Narodziny dziecka utożsamiane są z siłami reprezentowanymi przez chaos, brak wiedzy, rozproszenie, brak dyscypliny i życie na poziomie biologicznym. Czas dzieciństwa określa najtrafniej termin „zmieniać się”. Chaos i rozwinięta biologiczna podstawa, zgodnie z ogólnym prawem rozwoju, dobiegają kresu dojrzałości, która oznacza koniec dzieciństwa- jego symboliczną śmierć, po której następuje twórcze powtórzenie rytualnej kosmogonii. Tym zwrotnym momentem jest inicjacja (upanajana)- narodziny duchowe. W kulturze indyjskiej osoby, które przeszły inicjację, czyli spotkały się z najkrótszą formują Absolutu, określa się mianem „podwójnie urodzonych”. Młody człowiek nie wzrasta w sposób dowolny i nie kontrolowany, lecz zgodnie z obyczajem i duchem indyjskiej tradycji, stworzonej przez siły ponadnaturalne i wartości kultury.
Indyjska myśl pedagogiczna wykazuje trwałość od czasów wedyjskiego wieszczenia do czasów współczesnych i podlegała tylko niewielkim modyfikacjom, zgodne z formułą tolerancyjnego otwarcia na poznanie głębszej prawdy.
Wychowawcze konsekwencje dialogu między Wchodem i Zachodem
W XIX i XX wieku w Indiach funkcjonowało jednocześnie kilka światopoglądowych stylów, z tym że w sposób otwarty konkurowały ze sobą dwa: bramiński i angielski. Propozycja przedstawicieli indyjskiej społeczności dotyczyła podtrzymania szerokiego zasięgu filozoficznej spekulacji na temat koncepcji makroświata, człowieka i celów jego egzystencji. Natomiast propozycja Anglików, zdominowana przez rozwijające się nauki przyrodnicze, nawiązywała do obiektywnych informacji o świecie i do możliwości zużytkowania ich w przebudowie życia społeczno- gospodarczego. O ile dla pierwszej koncepcji wychowania najbardziej charakterystyczną cechą była stałość sakralizowanego kosmosu pojawiająca się w niezmiennych wzorcowych procesach, które zaistniały na poziomie uniwersalnym, o tyle dla drugiej koncepcji charakterystyczna była zmienność ludzkiej egzystencji podlegająca historycznym uwarunkowaniom. W reakcji na obie te kultury powstała indywidualność Rabindranatha Tagore.
W Indiach prawie zawsze funkcjonował więcej niż jeden system wartości i na rodzime systemy nakładały się obce wartości, na co hinduizm reagował tolerancyjnie i ze stosowną dozą otwartości. Postawa akceptacji wynikała z aprobaty rozgałęzień poznawczych zorientowanych na tę samą wartość- duchowe doskonalenie, które pozwala człowiekowi na niezależne wybory.
Doszło do zbliżenia dwóch kultur (angielskiej i indyjskiej). W następstwie zwiększyły się zamiłowania bibliofilskie, przyjęte zostały osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa i towarzyszące mu metody indukcyjnego i eksperymentalnego poznania. Zmieniło się również nastawienie na techniczne przekształcanie zewnętrznego świata oraz towarzyszące tej postawie akcentowanie praktycznej użyteczności prowadzonych badań eksperymentalnych. Powstała również nowa jakość życiowych postaw młodych ludzi poszukujących odpowiedzi na pytanie „jak?”. Rozszerzyła się kategoria twórczości. Młodzi ludzie coraz bardziej skłonni byli objąć nią działania przekształcające rzeczywistość i wprowadzać zmiany zgodnie z metodycznymi przemyśleniami.
Anglicy w sposób bezwzględny narzucali Indusom ekspansywny styl życia. Narzucili im nowe wartości i wymogi związane z kolonialną gospodarką towarową. Część Indusów przyjęła wzory angielskiej kultury obiektywnej.
Duża tolerancja oraz inspirująca siła ideałów wysuniętych przez myślicieli indyjskich, a także przenikliwość różnych szkół filozoficznych, zapewniły niezwykłą ideową żywotność tej kulturze i możliwość wydobycia z niej życiodajnych wartości.
Tolerancja ta sprzyjała także nadaniu kulturze indyjskiej cech spójnego zrównoważenia poziomu rzeczywistości symbolicznej z poziomem praktyki życia. Jej ideały i sposoby przekazywania ich młodemu pokoleniu okazały się na tyle trwałym elementem kultury, iż nie zostały w jakiś zasadniczy sposób zachwiane nawet w nowożytnych i wyjątkowo złożonych warunkach bytowania tego narodu.
Świadomość praw życia
Co odróżnia wychowanie w Indiach od wychowania w innych kulturach? Ideałem jest dla Indii filozofia życia i sztuka życia, poparte samodoskonaleniem. Kulturę indyjską zawsze cechowało zainteresowanie i żywa potrzeba określenia natury bytu i ludzkiej podmiotowości. Dlatego ideałowi filozofii życia i sztuki życia towarzyszył ideał na wskroś pedagogiczny- doskonalenie życia w celu osiągnięcia wolności. W zasadzie centralnym problemem indyjskiej filozofii jest człowiek, a jednym z ważnych aspektów jego życia jest wychowanie. Przyjęcie dwóch aspektów wychowania- wartości formułujących świat podmiotowy, niejako od „wewnątrz”, i wartości kultury obiektywnej- wydaje się bardzo ważne dla całościowego ujęcia charakteru procesu wychowania w Santiniketan. Co ciekawe, zgodnie z indyjską koncepcją, psychika związana jest ze światem materii, a nie jak w europejskiej koncepcji- ze sferą duszy.
Tagore znalazł uzasadnienie swego najdonioślejszego działania- poszukiwania prawdy i piękna w wychowaniu poprzez wychowanie. Dostrzegł w pięknie możliwość rozszerzenia sfery bezinteresownych działań ludzkich. Wyrażenia tego, co w człowieku jest istotne i wynosi go ponad wymiar doczesności. Odrębność jego filozofii wynika z równorzędnej bliskości kojarzenia przez niego idei humanizmu z praktyką wychowania. Dla twórczej umysłowości Tagorego charakterystyczna była zdolność dostrzegania tożsamości problemów należących pozornie do różnych sfer rzeczywistości.
Dualizm ludzkiego działania został formułowany w Indiach w dwóch negatywnych terminach- abhaja i ahimsa. Oba terminy wywarły duży wpływ na przyjętą przez Tagorego teorię wychowania. Abhaja (nieustraszność) oznacza również równowagę i harmonię z obyczajem, rozumianym tu jako powinność i stosunek do tradycji, natomiast ahimsa (niezabijanie zwierząt i źródeł życia) wiązana była także z sympatią dla ludzi.
Przemyślenia o spełnieniu powinności.
Człowiek poznaje prawdę i osiąga wolność, jeżeli spełni w swym życiu powinności i zobowiązania: wobec wieszczów- przez studiowanie nauki, wobec bogów- przez składanie ofiar, wobec przodków- przez danie życia potomstwu.
Człowiek po okresie życia gospodarza i rozkwitu dobrobytu z całą pokorą wycofuje się do planu życia pustelnika skupionego na pogłębieniu prawdy. Studiowanie Wed, czyli rozszerzanie świadomości, prowadzi do wyższego stopnia harmonii jego jednostkowej jaźni z Naturą i Absolutem.
Dług wobec bogów spełniany jest poprzez składanie bogom ofiar. Pełniejsze znaczenie tej powinności oznacza nie tylko intelektualną akceptację systemu religijno-filozoficznego, ale także wyrażanie jej w praktycznym potwierdzeniu kultu symboli.
Dług wobec przodków spełniany jest poprzez narodziny dzieci. Istnienie dzieci kojarzone jest z przodkami i to bez wątpienia z całych ich pochodem „bez początku”, czyli od zarania dziejów. Wszystkie trzy powinności stanowią trzy aspekty harmonijnej całości.
Zdaniem Tagorego człowiek powiązany jest z rzeczywistością w dwoisty sposób. Z jednej strony wysiłkiem woli umysłu i życia duchowego zadamawia się w wymiarze uniwersalnym, zgodnie z porządkiem ewolucyjnego rozwoju wszelkiego bytu łączność ta nawiązywana jest poprzez świadomość, umysł i duszę. W tej sferze realizowane są wartości pozamaterialne. Na tej drodze urzeczywistniania jest także prawda człowieka uniwersalnego. Z drugiej strony zadomowienie człowieka w świecie sprzyja nawiązaniu przez niego różnorodnych relacji z rzeczywistością obiektywną, odbieraną przez zmysły, które aktywizują niższą wolę w powiązaniu z emocjonalnymi reakcjami. Dla tej rzeczywistości charakterystyczne są kategorie czasu, przestrzeni, przyczyny i dynamiki życia.
W radości twórczej Tagore „spalał” wszystkie żale i cierpienia życia. Był świadomy, że twórczość rozszerza jego indywidualność poprzez związek z tym, co uniwersalne. O intensywności tych przeżyć mówi wyznanie: „Czułem, że znalazłem nareszcie religię, religię człowieka, w której nieskończone stawało się możliwe do określenia człowieczeństwa, stawało się bliższe mnie, tak jakby potrzebowało mej miłości i mojej współpracy”.
Rabindranath Tagore- poszukiwanie prawdy i piękna w wychowaniu
Przekonania Rabindranatha Tagore o istnieniu czegoś, co przewyższa ograniczenia ludzkiej natury, oraz wysoko rozwinięta identyfikacja ze świadomością barmińską skłoniły go do poszukiwania prawdy i piękna w teorii i praktyce wychowania. Problematyka wychowania widziana poprzez kategorie prawdy i piękna, a nie wychowania rozumianego jako system oświatowy, łączy w swoisty sposób rozległe tereny kultury i ustanawia jej nową jakość. Przez czterdzieści lat osobiście uczestniczył w procesie wychowania oraz- pomimo ogólnego niezrozumienia wizji jego ideału wychowania- w sposób konsekwentny doprowadził do jego urzeczywistnienia.
Tagore dążył do łączenia ludzkiego życia z wyższymi aspiracjami, z wartościami wykraczającymi ponad niższą ludzką naturę i wynoszącymi ludzkie życie ponad przeciętność. Związał swoje życie z wzorami kultury indyjskiej- ustanawiania harmonii między człowiekiem i wszechświatem.
Tagore starał się pokazać, jak zaniedbanie i odrzucenie indyjskiego ideału czterech celów życia- puruszartha (dharma, artha, kama, Moksza), prowadzi do rozchwiania całej postawy i równowagi życia, jak czyni je spłyconym, jednostronnym i zagubionym przez zerwanie połączeń między duszą, umysłem i świadomością a zewnętrznymi punktami odniesień do życia jako całości.
Podstawą twórczej, wewnętrznej przebudowy człowieka są normy etyczne, które zostały splecione celami wychowania. Są one zorientowane na ukształtowanie świadomego stosunku do: poetyckiego Objawienia (Weda), rzeczywistości boskiej i spłacenia długu zaciągniętego wobec przodków (czyli powołanie nowego życia). Spełnienie powinności obejmuje kilka aspektów życia. Urzeczywistnienie jednej powinności aktywizuje potencjalne możliwości drugiej, obie prowadzą do harmonizacji aspektu biologicznego istnienia dziecka z aspektem wysoce abstrakcyjnym, metafizycznym. Poszukiwanie odniesień i dopełnień w tych płaszczyznach życia stanowi wyraz pewnej ogólnej tendencji umysłowości indyjskiej, skłonnej do traktowania ruchu i dynamiki różnych sfer rzeczywistości do osiągnięcia stanu równowagi, harmonii i zintegrowanej jedności. Rabindranath świadomie kontynuował tę tradycję potwierdzając i jednocześnie modyfikując dotychczasowe wyobrażenia o wychowaniu. Potwierdził autorytet wiedzy objawionej i wartość tradycji wychowania. W jego działalności pedagogicznej związek ten przeszedł przez wizjonerskie syntetyzowanie wartości kultury i uzyskał kształt zgodny z jego twórczą osobowością. Dokonane przez niego zespolenie obszaru filozofii człowieka z obszarem wychowania urzeczywistniło się w swej istocie na poziomie jego osobowości. To, co odróżnia jego koncepcję filozofii człowieka, a zwłaszcza wychowania, to jego bardzo indywidualny stosunek do wszystkich sfer życia, twórczy stosunek człowieka o bogatym życiu wewnętrznym, który był przede wszystkim artystą. Przemiany całej rzeczywistości oraz zmiany w koncepcji wychowania człowieka traktowane były przez niego zgodnie z tradycyjnymi wyobrażeniami o naturze wszelkiego ruchu i dynamiki, które z jednej strony dążą do wielości, a z drugiej do tworzenia nowej jakościowo harmonii i jedności.
Myśląc o człowieku i możliwościach jego wychowania, powoływał się na kategorie miłości i radości. Z kategorią prawdy absolutnej łączył nadzieje na wewnętrzną przebudowę człowieka, na wychowanie zbliżające młodych ludzi do mądrości. Jego zdaniem wychowanie poprzez prawdę i dla prawdy absolutnej powinny prowadzić w równej mierze do pełnego rozwoju wewnętrznej kultury duchowej, jak i uczestnictwa w przekształcaniu otaczającego świata. Jego zdolności artystyczne przesadziły o specyfice przyjętej koncepcji wychowania. Koncepcja piękna Tagorego nie może być traktowana w oderwaniu od prawdy. To stanowisko teoretyczne krzyżowało się u niego z inwencją twórczą i stopniowym przekraczaniem przyjętej w tradycji indyjskiej koncepcji sztuki.
Świadomość, która w znacznym stopniu określa jakość sposobu istnienia człowieka, powiązana jest z różnymi stanami duszy i poprzez zmysły- z pierwiastkiem rzeczywistości zjawiskowej. Zanurzenie w otaczający człowieka świat i jego poznawanie wszystkimi zmysłami stanowi podstawę doznań, emocjonalnych przeżyć i głęboko doświadczanego piękna. w tym drugim niejako wymiarze świata, percypowanego przez człowieka tylko przez zmysły, znajduje się piękno, a jego istotą jest oddziaływanie na ludzkie emocje i ukryte związki z duszą.
W Indiach pojęcie sztuki związane było z czynnościami religijnymi i mitycznymi bohaterami. Wysoko ceniono słowo i dźwięk. Sztuka w tym rozumieniu wyraża przynależność człowieka do rzeczywistości nadnaturalnej, w znacznym stopniu wyrażała tajemną metafizyczną skłonność umysłowości indyjskiej. Oczywiste dla Tagorego było to, iż rozwijaniu sił duchowych człowieka powinno towarzyszyć przeżywanie i działanie artystyczne, które w sposób naturalny zbliżają go do poznawania kategorii prawdy i piękna. Konsekwencją takiego traktowania kultury były jego propozycje pedagogiczne: wychowania poprzez piękna i dla piękna oraz wychowania w atmosferze radości tworzenia, miłości życia i prawdy. Ważny dla niego był również język. Sądził, że zachowanie własnego bytu narodowego związane jest z mową, która jest wyrazem świadomości. Stąd postulował naukę w językach ludowych właściwych różnym grupom narodowościowym. Wychowanie, zgodnie z przekonaniem Tagorego, powinno rozpoczynać się łukiem wstępującym. Powinno wyrastać z naturalnych kulturowych podstaw społeczności i kierować się ku wartościom syntetyzującym dorobek kulturowy całych Indii.
Tegore jako człowiek otwarty na świat i jego przemiany nie miał uprzedzenia do koncepcji proponowanych przez kulturę zachodnią. Nie tracąc z horyzontu tradycji własnej kultury dostrzegł potrzebę splecenia jej z nowoczesnością w sposób swoiście indyjski, tzn. w sposób selektywny i przewartościowany tak, aby nie zniszczyć tożsamości Indii, aby ten związek nie doprowadził do samounicestwienia. Potrafił pogodzić tradycję z nowoczesnością.
Według tradycji indyjskiej w człowieku istnieją dwie sfery: niższa- fizyczna, związana ze światem materii i prawem karmana, oraz wyższa- duchowa, która jest wyrazem celu ludzkiej egzystencji. Stąd proces wychowania w Indiach jest niejako równolegle dwustopniowy i nie zaniedbuje rangi stosunkowo między niższą i wyższą naturą ludzką. Świat duchowy prawdy i piękna należy do odległej perspektywy celów wychowania, ale dojście do niego możliwie jest tylko poprzez kształtowanie się charakteru na drodze uwalniania się z niewoli więzów łączących człowieka z wielością świata.
Był artystą, nauczycielem i duchowym przewodnikiem całej społeczności. Swa moralną postawą i twórczym wysiłkiem potwierdził osobistą odpowiedzialność za wychowanie młodego pokolenia w kontekście obowiązku wypełnienia trzech ważnych powinności: wobec wieszczów, wobec bogów i wobec przodków.
Szkoła Poety
Zgodnie z indyjską koncepcją wychowania człowiek nie przychodzi na świat po to, aby burzyć harmonię, lecz po to, by współżyć ze światem. Wychowanie powinno to współbrzmienie harmonizować z charakterem młodego człowieka
Przyczyny założenia szkoły w Śantiniketan:
Dążenie do urzeczywistnienia filozoficznych przemyśleń Tagorego w życiu społecznym
Zaangażowanie środków finansowych (pozostałość fortuny dziadka Tagorego)
Jakość życia wewnętrznego Tagorego
Przeświadczenie o konieczności ochrony wartości kultury indyjskiej i związanego z nimi wzoru osobowego
Potrzeba zamanifestowania wolności działania i wyrażenia sprzeciwu wobec stosowanej praktyki wychowania człowieka przeciwko sobie, wbrew indyjskiej mądrości
Chęć do poszukiwania własnej ścieżki prawdy i piękna
Idea szkoły (cytat 133)
Zarządzana tak jak rezydencjalne szkoły dawnych czasów
Nie będzie śladu luksusu
Zamiar uczenia 10 uczniów w duchu czystych ideałów Indii
Wychowanie w strefie neutralnej, z dala od osad i niepożądanych zewnętrznych wpływów budzących wewnętrzny spokój uczniów
Wraz z przyjęciem na siebie funkcji guru - ojca duchowego dorastających chłopców - otworzyła się przed nim perspektywa doświadczenia głębszych poziomów życia i poznania nowych aspektów prawdy i piękna. Miał ją odkryć w sztuce i w bezpośrednich kontaktach ze swoimi uczniami.
Inauguracja szkoły w Santiniketan
Inauguracja szkoły w Santiniketan odbyła się 22.12.1901r. Szkołę z internatem nazwano brahmacarjasrama, przez co w samej nazwie została dokonana unia między istniejącą wcześniej leśną pustelnią - asrama, a nowo powstałą instytucją, przeznaczoną dla adeptów pierwszego okresu życia - bramacarja.
Przemówienie inauguracyjne wygłosił brat poety. Powitał ich także sam Rabindranath Tagore i w swoim przemówieniu określił program ideowy szkoły jako poszukiwanie prawdy i piękna, jako dostrojnie charakterów młodych ludzi do pełni życia i wszechświata.
W przemówieniu występują wyraźne 3 plany:
Plan zobowiązań i spłacania zaciągniętych długów wobec Wed, bogów i przodków
Plan ideału wychowania. Każdy może przekroczyć kondycję ludzką i doświadczyć kondycji boskiej, każdy może przejść od kondycji ucznia do kondycji bohatera.
Plan etyczny, czyli budowanie moralnego charakteru przez aktywność na rzecz domostwa i współzarządzania szkołą.
Szkoła miała charakter rezydencjalny. Uczniowie mieszkali w internacie.. W pierwszym okresie żona Tagorego pełniła obowiązki matki wobec wszystkich uczniów.
Tagore duża wagę przywiązywał do atmosfery w jakiej miało się odbywać wychowanie. Uczniowie uczestniczyli w życiu całej rodziny artysty. Podobną funkcję mieli także pełnić nauczyciele. Dawało to szkole koloryt wielopokoleniowej rodziny związanej wspólną ideą wychowania adeptów.
Uczniowie skupieni byli na poznawaniu Wed, żyli w ascezie i dyscyplinie. Poznawali prawdę oraz uniwersalny aspekt wszechświata, kształtowali życie duchowe.
Otoczenie w jakim znajdowała się szkoła : pod otwartym niebem, na łonie natury, gdzie uczniowie mogli znajdować sprzyjające warunki rozwoju umysłowego, emocjonalnego i fizycznego.
Cele wychowania:
Udział sztuki w wychowaniu - Wedy, upaniszady, mity i eposy odsłaniały adeptom pewien wzór filozofii i sztuki życia, budowali oni swój moralny charakter
Cele powinny być bezpośrednio związane z prawami rozwoju właściwymi pierwszemu okresowi życia człowieka
Wychowanie powinno sprzyjać poznaniu prawdy wewnętrznego życia ucznia
Po inicjacji młody człowiek powinien żyć w dyscyplinie
Pokonywanie różnych stopni trudności, kształtowanie świadomego „ja” pod względem treści i formy
Nawiązywanie związków z sobą i szerszą społecznością, a później także z uniwersum
Umysł, wyższa wola i sympatia do świata, które pozwalają na podejmowanie moralnych decyzji
W okresie brahmacarja (kształtowanie umysłu i charakteru) czyli w okresie studiowania uczeń powinien opanować umiejętność poznania siebie i opanowania powściągów
Kształtowanie świadomego stosunku ucznia do swego charakteru i siebie
Pomoc uczniowi w przezwyciężeniu samoograniczenia i nauka pokonywania trudów poznawania prawdy przez stosowanie wyrzeczeń i naturalnej inspiracji radości życiem
Chłopcy uczyli się odpowiedzialności za własne sprawy i samodzielności
Tagore w swej teorii wychowania dbał o to, aby odkrywać różne aspekty prawdy i piękna, podobnie jak miłości, odbywało się w atmosferze bezinteresownej sympatii.
Uwagę Tagorego przyciągnęły te formy wychowania, które ukształtowały jakość indyjskiej cywilizacji. Należały do nich:
Leśne osady - składały się kilku lub jednej pełnej rodziny
Leśne pustelnie - żyli w nich asceci
W obu cywilizacjach gromadzili się guru, aby medytować. Centralną osobą był mistrz (poznawał wyższą prawdę). Mistrz wybierał ucznia na zasadzie sympatii. Członkowie rodziny wraz z uczniem tworzyli wspólnotę. Po inicjacji uczeń przechodził do domu mistrza, który był dla niego drugim duchowym ojcem. Dążyli oni do nawiązania duchowego porozumienia. Mistrz pokazywał uczniowi drogi poznania prawdy. Nie uczyli się oni wszystkiego, tylko ustanowienia harmonii między nimi i wszechświatem.
O tym, że społeczeństwo indyjskie stało się takie jak je wychowywano, zadecydowało wiele czynników:
Wychowaniem zajmowali się mędrcy i ludzie posiadający wyższą wiedzę
Wszechświat stworzony jest z mocy Absolutu
Guru w okresie studiów uświadamia adeptowi cel życia, treści i metody jego urzeczywistnienia.
Wychowanie w świadomości pełni życia:
Tagore uświadomił sobie ideały i możliwości kształtowania osobowości przez wychowanie w pełni życia, a nie zaledwie w jego fragmentach wyostrzonych przez intelekt.
Starał się dociec co jest prawdą i pięknem w wychowaniu
Starał się powstrzymać niedorzeczne współzawodniczenie
Młody człowiek powinien żyć pełnią siebie i świata
W wychowaniu to co jest na zewnątrz młodego człowieka oraz to co określa specyfikę jego życia podlega harmonizacji i dąży do jedności
Obniżona jakość życia wpływa źle na wychowanie, gdyż łatwo dochodzi wtedy do zerwania więzi między elementami naturalnej odpowiedzialności
Świat powinien zaspokajając potrzeby młodego człowieka oraz pokazywać mu prawdę, z której może czerpać radość
Ważna jest harmonizacja życia z Naturą, trzeba współbrzmieć ze światem. Przyroda wzywa człowieka do życia duchowego i zaspokaja potrzeby tego życia
Ważne jest także wychowanie przez sympatie. Uwzględniano tu kontakty międzyludzkie i z naturą.
Nauczyciele
Nauczyciele powinni „pozwolić, aby cele wychowania otworzyły przed uczniami perspektywę wolności duchowej i dały możliwość słusznego użycia tej duchowej wolności w naszym życiu oraz zaproponowania jej reszcie świata, kiedy przyjdzie na to czas, jako nasz wkład do nieskończonego dobra”
Według Tagorego społeczeństwo ma do wybory dwie taktyki wychowania:
Ma na celu pedagogiczne zawłaszczenie uczniem - uczeń jest przedmiotem wychowania i całkowite zaufanie pokładane jest w procesie dydaktycznym
Ograniczone zaufanie do procesu dydaktycznego - porozumienie między uczniem i mistrzem, a wiedza jest przedmiotem rozwoju osobowości i duszy. Bardziej znacząca jest tutaj atmosfera miłości
Obie taktyki wychowania sprzyjają kształtowaniu u młodych ludzi dwóch odmiennych rodzajów orientacji życiowych:
Cele wychowania skupiają całą uwagę ucznia na pobudzaniu jego świadomości przez to, co jest na zewnątrz, poza nim, szukanie satysfakcji w tym, co znajduje się po za człowiekiem. Ważna jest tutaj własna, jednostkowa jaźń, gromadzenie wiedzy, faktów i dóbr.
Kierowanie całej uwagi ucznia na uświadomienie mu głębszych pokładów jego wewnętrznej istoty i tego, co jest jego wewnętrzną prawdą, co jest w nim prawdziwie ludzkie.
Ideał wychowania Rabindranatha Tagore, spełniający wymagania jedności pod trzema względami:
Podstawowym warunkiem poprawnej edukacji jest miejsce w jakim się ono odbywa (siedziba oraz kontakty w jakich nawiązywane są kontakty z nauczycielem) - kontakt z Naturą
W młodym człowieku dominuje niższa natura ludzka związana z prawem karmana, rozwój wzmocniony przez filozoficzną mądrość guru, która zbliża adepta do wartości uniwersalnych
Szkoła powinna być oparta na wzorach otwartości i prostoty
Te ideały wychowania stanowią podstawowe warunki kształtowania szerszego horyzontu świadomości i duchowego rozwoju.
Przeszkody w urzeczywistnieniu takiego ideału:
Nie dochodzi do urzeczywistnienia harmonii między indywidualnością a społeczeństwem. Brak harmonii między jednostką a tym co uniwersalne
Brak harmonii między jednostką a Naturą
Traktowanie ludzkiej osoby fragmentarycznie
Świat duchowy traktowany jako wydzielona nadbudowa właściwa świadomości elity i założenie zaprzeczające definicji, że filozofia jest wychowaniem.
Szkoła Poety - wychowanie w duchowej wolności
Aby przybliżyć Indie do nowoczesności Tagore wprowadził w swojej szkole nowe wątki wychowania:
Wierząc w wartość życia duchowego i wolności , założył, że przedmiotem wychowania jest wolność myśli, a może być ona osiągnięta tylko na drodze wolności
Wolność w węższym znaczeniu identyfikował z Zacności, która zawdzięczamy sami sobie, natomiast w szerszym znaczeniu łączył je z metafizyką
Podjęcie wysiłku pogodzenia indyjskiego ideału doskonalenia duchowego jednostki z wizją przyszłego społeczeństwa zdolnego do twórczego poszukiwania prawdy i piękna
Zrównoważenie w wychowaniu treści życia duchowego jednostki z treściami i umiejętnościami przywracania życiu społecznemu ludzkiego wymiaru
Przełom w koncepcji Szkoły Poety spowodowała podjęta przez Tagorego decyzja uczynienia Santiniketan terenem neutralnym i zlikwidowania wszelkich przejawów życia politycznego. Nowe założenia:
Ochrona młodych ludzi przed niewłaściwymi wpływami, które osłabiały zdolność samodzielnego oceniania wartości różnych idei
Wzmocnienie codziennej dyscypliny i nauka odpowiedzialnej samorządności
Rowijanie różnorodnych for twórczości pogłębiającej wychowanie dla wolności duchowej
Wprowadzenie organów samorządności:
Rada Wykonawcza - troje nauczycieli
Uczniowski parlament - wszyscy uczniowie
Ogólny Sekretariat - sprawował władze wykonawczą i powoływał „kapitanów” (reprezentantów ciała wykonawczego)
Władza sądownicza regulowała sprawy związane z przekroczeniem dyscypliny; uczniom przysługiwały prawa
Przyznanie samorządności sprzyjało podnoszeniu ich moralnego charakteru w najwyższym stopniu; potrafili ocenić które czyny są moralne, a które nie; uczyły wymierzania stosownej kary za małe wykroczenia.
Słowniczek
Abhaja - nieustraszoność
Asrama - okres życia, pustelnia
Asceta - żyjący w dyscyplinie
Ascetyzm - przyjęty styl życia jako konsekwencja praktykowanej filozofii
Brahmacarja - pierwszy okres życia, studiowanie Wed pod kierunkiem guru
Bramin - podwójnie urodzony
Inicjacja - duchowe narodziny
Joga - system filozoficzny, jeden z czynników duchowego życia, metoda samokontroli
Mistrz (guru) - ojciec duchowy młodego bramina w okresie brahmacarji
Puruszartha - 4 sfery, czyli cele życia: dharma - zacność, artha - dobrobyt, kama - miłowanie, Moksza - wyzwolenie
Upaniszady - staroindyjskie teksty zawierające system filozoficzno religijny
Weda - całe objawienie wedyjskie
Wedy - wszystkie trzy, a w okresie późniejszym wszystkie cztery księgi: Rygweda (najstarsza) , Jadzurwede, Samaweda, Atharwaweda
Bibliografia:
Krawczyk Zofia, Rabindranath Tagore - poszukiwanie prawdy i piękna w teorii i praktyce wychowania, PWN, Warszawa 1990.