ϖ Oddychanie
Oddychanie - jest to proces wymiany gazowej między żywym ustrojem, a otaczającym go środowiskiem. Rozróżniamy oddychanie zewnętrzne i wewnętrzne. Oddychanie zewnętrzne odbywa się w płucach i polega na wymianie tlenu i dwutlenku węgla między powietrzem pęcherzykowatym i krwią przepływającą przez naczynia włosowate oplatające pęcherzyki płucne. Oddychanie wewnętrzne jest to wymiana tlenu i dwutlenku węgla między krwią i tlenkami ustroju. Prawidłowe oddychanie zewnętrzne zależy od prawidłowej wentylacji i dyfuzji oraz właściwego krążenia krwi w naczyniach włosowatych płuc.
Układϖ oddechowy
Układ oddechowy człowieka składa się z górnych i dolnych dróg oddechowych. Drogi oddechowe służą dostarczeniu tlenu do komórek i odebraniu z nich dwutlenku węgla. Właściwa wymiana gazowa odbywa się w pęcherzykach płucnych.
Górne drogi oddechowe: jama nosowa, gardło (nosogardziel).
Dolne drogi oddechowe: krtań, tchawica, oskrzela, płuca.
Choroby układu oddechowegoϖ
Choroby układu oddechowego możemy podzielić na kilka grup:
CHOROBY NOSA I ZATOK:
ostry nieżyt nosa (rhinitis acuta)•
przewlekły nieżyt nosa• (rhinitis chronica):
- nieżyt nosa przewlekły prosty (rhinitis chronica simplex)
- nieżyt nosa przewlekły przerostowy (rhinitis chronica hypertrophica)
- nieżyt nosa przewlekły zanikowy (rhinitis chronica atrophica)
alergiczny nieżyt nosa (rhinitis alergica)•
ostre zapalenie• zatok przynosowych (sinusitis acuta)
przewlekłe zapalenie zatok• przynosowych (sinusitis chronica)
polipy nosa (polypi nasi, polypositas• nasi)
czyrak przedsionka nosa (furunculus vestibuli nasi)•
błonica nosa• (diphteria nasi)
gruźlica nosa (tuberculosis nasi)•
kiła nosa• (rhinoscleroma)
nowotwory nosa (neoplasma nasi)•
torbiel zębowopochodna• (cystis dentogenes)
CHOROBY JAMY USTNEJ:
zapalenie błony• śluzowej jamy ustnej (stomatitis)
choroby zębów i ich następstwa•
• zaburzenia zgryzu
ropień języka i ropawica dna jamy ustnej (abscessus• linguae - phlegmone fundi oris)
kamienie śliniankowe (sialolithiasis)•
• nagminne zapalenie ślinianek przyusznych - świnka (parotitis epidemica)
• ropne zapalenie ślinianki przyusznej (parotitis purulenta)
zapalenie kości• szczęki górnej u niemowląt (osteomyelitis maxillae)
gruźlica jamy ustnej• (tuberculosis cavi oris)
kiła jamy ustnej (lues cavi oris)•
nowotwory• jamy ustnej (neoplasma cavi oris)
CHOROBY GARDŁA:
angina• (angina):
- angina kataralna (angina catarrhalis)
- angina grudkowa (angina follicularis)
- angina zatokowa lub mieszkowa (angina lacunaris)
- angina rzekomobłoniasta (angina pseudomembranacea)
- angina wrzodziejąca (angina ulcerosa)
- angina martwicza (angina necrotica)
ropień• okołomigdałkowy (abscessus peritonsillaris)
błonica gardła (diphteria• pharyngis)
płonica (scarlatina)•
mononukleoza zakaźna (mononuklosis• infektiosa)
agranulocytoza (agranulocytosis)•
białaczka• (leucaemia)
ostre zapalenie migdałka gardłowego (adenoiditis acuta)•
• przerost migdałków (hypertrophia tonsillarum)
przewlekłe zapalenie• migdałków (tonsillitis chronica)
ropień pozagardłowy (abscessus• retropharyngeus)
ropień przygardłowy (abscessus parapharyngeus, abscessus• lateralis pharyngis)
przewlekłe zapalenie błony śluzowej gardła• (pharyngitis chronica)
gruźlica gardła (tuberculosis pharyngis)•
kiła• gardła (lues pharyngis)
nowotwory jamy ustnej i gardła (neoplasma cavi• oris, neoplasma pharyngis)
CHOROBY PRZEŁYKU:
bliznowate• zwężenia przełyku (strictura oesophagi)
uchyłki przełyku (diverticulum• oesophagi)
nowotwory przełyku (neoplasma oesophagi)•
stany skurczowe• przełyku
żylaki przełyku (varices oesophagi)•
CHOROBY KRTANI:
wrodzony świst krtaniowy (stridor laryngis congenitus)•
• ostre zapalenie krtani (laryngitis acuta)
ostre podgłośniowe zapalenie• krtani (laryngitis acuta subglotica)
ostre zapalenie nagłosni (epiglottitis• acuta)
ostre złośliwe zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli (laryngo -• tracheo - bronchitis acuta maligna)
błonica krtani (diphteria• laryngis)
rogowica krtani (laryngitis phlegmonosa)•
zapalenie• ochrzęstnej krtani (perichondritis laryngis)
przewlekłe zapalenie krtani• (laryngitis chronica)
gruźlica krtani (tuberculosis laryngitis)•
kiła• krtani (lues laryngitis)
nowotwory kratni (neoplasma laryngis):•
- włókniak krtani (fibroma laryngis)
- brodawczaki krtani (papilloma laryngis)
- rak krtani (carcinoma laryngis)
CHOROBY TCHAWICY:
gruźlica tchawicy•
CHOROBY OSKRZELI:
ostre• zapalenie oskrzeli (bronchitis acuta)
ostry nieżyt oskrzelików• (bronchiolitis acuta)
przewlekły nieżyt oskrzeli (bronchitis chronica)•
• rozstrzenie oskrzeli (bronchiectases)
dychawica oskrzelowa - astma (asthma• bronchiale)
CHOROBY PŁUC:
zapalenie płuc (pneumonia):•
- zapalenie płuc płatowe (pneumonia lobaris)
- odoskrzelowe zapalenie płuc (bronchopneumonia)
- śródmiąższowe zapalenie płuc (pneumonia interstitialis)
ropień płucna (abscessus pulmonis)•
rozedma płuc• (emphysema pulmonum)
nowotwory płuc:•
- rak oskrzelowy płuc (carcinoma bronchogenes)
gruźlica płuc:•
- gruźlica pierwotna
- pierwotny zespół gruźlicy
- gruźlica płuc prosówkowa
- przewlekła rozsiana gruźlica płuc
- gruźlica płuc guzkowa ograniczona
- gruźlica płuc naciekowa
- ostre serowate zapalenie płuc
- gruźlica płuc przewlekła włóknisto - jamnista
grzybice płuc•
CHOROBY OPŁUCNEJ:
zapalenie• opłucnej (pleuritis)
ropniak opłucnej (empyema pleurae)•
odma opłucnowa• (pneumothorax)
NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA:
ostra niewydolność• oddechowa
przewlekła niewydolność oddechowa•
przewlekły zespół• serca płucnego (cor pulmonale chronicum)
DYCHAWICA OSKRZELOWA (asthma bronchiale)
Jest to choroba należąca do grupy schorzeń alergicznych. Charakteryzuje się dusznością napadową, spowodowaną skurczem oskrzeli. Występuje na ogół
u ludzi młodych, częściej u kobiet. Przez długi czas choroba ma mechanizm czynnościowy, dopiero w dalszym przebiegu dochodzi do utrwalonych zmian
w oskrzelach i do rozedmy płuc.
Wyróżnia się dwa rodzaje astmy oskrzelowej: atopową, czyli egzogenną,
oraz nieatopową, czyli endogenną.
Astma oskrzelowa atopowa: jest uwarunkowana genetycznie. Pierwsze objawy alergii występują już w dzieciństwie, przy czym w tym okresie objawy choroby są wywoływane na ogół przez alergeny pokarmowe, dopiero w późniejszym wieku przeważają alergeny wziewne.
W astmie nieatopowej objawy choroby rozwijają się w wieku dojrzałym i nie są poprzedzone innymi stanami alergicznymi. Na ogół nie stwierdza się również uwarunkowań genetycznych.
Różne związki chemiczne, organiczne
i nieorganiczne, z którymi organizm ma kontakt, mogą stać się alergenami,
tj. wywołać reakcję alergiczną, która przejawia się właśnie dychawicą oskrzelową. Do najczęściej spotykanych alergenów należą:
a) substancje łatwo lotne, dostające się do płuc w czasie oddychania, np. związki chemiczne, kurz, pyłki kwiatów;
b) substancje dostające się do ustroju przez przewód pokarmowy, do których należy przede wszystkim białko zwierzęce i roślinne.
Napady dychawicy oskrzelowej najczęściej występują w nocy. Chory budzi się z uczuciem duszności, odruchowo przyjmuje pozycję siedzącą lub stojącą, rękami opiera się o twarde podłoże (np. o krawędź łóżka), ponieważ taka pozycja umożliwia wykorzystanie pomocniczych mięśni oddechowych i przez to ułatwia wydech.
Nawet bez użycia słuchawek lekarskich, stojąc przy chorym słyszy się świszczący głośny oddech. Skóra jest sina, szczególnie twarzy, która wyraźnie brzęknie przy dłużej trwającym napadzie. Żyły szyjne rozszerzają się. Napad trwa zwykle kilkadziesiąt minut i kończy się kaszlem oraz odkrztuszaniem gęstej, lepkiej wydzieliny. Niekiedy jednak skurcz oskrzeli przedłuża się pomimo podawanych leków. Jeżeli napad duszności trwa dłużej niż 24 h lub ataki powtarzają się wielokrotnie w ciągu dnia w krótkich odstępach czasu,
to mówimy o stanie astmatycznym.
Leczenie dychawicy oskrzelowej polega na działaniu doraźnym, zmierzającym do przerwania napadu lub długoterminowym, mającym na celu uzyskanie wyleczenia lub długotrwałej poprawy. Przerwanie napadu duszności uzyskuje się przez stosowanie leków zwiotczających błonę mięśniową oskrzeli.
Do typowych środków tej grupy należą: efedryna, atropina, papweryna, eufilina. Zaleca się leki przeciwalergiczne i środki przeciwhistaminowe. Jeżeli napad nie zostanie przerwany po wyżej wymienionych lekach, podaje się hormony kory nadnerczy. Choremu należy udostępnić dopływa świeżego powietrza lub podać tlen.
Popularną formą leków są aerozole do wdychania, zawierające środki zwiotczające oskrzela lub hormony kory nadnerczy. Mają one szczególne znaczenie w przerywaniu napadu na jego początku i są chętnie używane przez chorych ze względu na łatwość stosowania oraz szybki doraźny efekt. Należy jednak pamiętać, że aerozole nie mogą być używane zbyt często, w sposób niekontrolowany. Zbyt częste stosowanie, zwłaszcza w krótkich odstępach czasu może doprowadzić do znacznej tachykardii, zmian ciśnienia tętniczego, omdlenia, a czasami nawet zapaści.
Długotrwałe leczenie dychawicy polega przede wszystkim na ustaleniu alergenu.
W przypadku częstych nawrotów stosuje się leki bronchiolityczne oraz kortykosteroidy o przedłużonym działaniu.
Duże znaczenie ma leczenie uzdrowiskowe oraz ćwiczenia rehabilitacyjne układu oddechowego, zmierzające do usprawnienia wentylacji.
ROZEDMA PŁUC (emphysema pulmonum)
Rozedma płuc jest stanem zwiększonej objętości przestrzeni powietrznych płuc ze zniszczeniem pęcherzyków płucnych, zanikiem elementów sprężystych
i naczyń krwionośnych. Zmiany te doprowadzają do znacznych zaburzeń wentylacji. Popękane i rozciągnięte ściany pęcherzyków płucnych tracą właściwości błony dyfuzyjnej. Wentylacja pęcherzyków w rozedmie jest daremna, ponieważ nie dochodzi do wymiany gazowej między powietrzem pęcherzykowym a krwią włośniczkową. Zwiększa się objętość zalegająca, czyli ta ilość powietrza, która pozostaje w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu.
Rozedma jest procesem zwyrodnieniowym o złożonej etiologii. Do czynników usposabiających należą:
a) wzmożony opór dróg oddechowych;
b) pierwotne zmiany w pęcherzykach płucnych;
c) wpływ czynników zewnętrznych.
Najczęściej bezpośrednią przyczyną rozedmy są zmiany w oskrzelach, prowadzące do ich zwężenia i wzrostu ciśnienia powietrza w pęcherzykach płucnych. Wyróżnia się dwa typy rozedmy płuc: typ pęcherzykowy oraz typ oskrzelowy.
Postępowanie lecznicze w rozedmie płuc polega głównie na właściwej higienie życia, unikaniu zakażeń, większych wysiłków, zaziębień. Zakazane jest palenie papierosów.
Ważną rolę odgrywa usprawnianie narządu oddechowego poprze gimnastykę leczniczą.
ANGINA
Angina jest ostrą chorobą zakaźną, wywołaną najczęściej przez paciorkowce. Nie jest ona schorzeniem miejscowym ograniczonym do samych migdałków, lecz choroba ogólną, której jednym z objawów jest ostry stan zapalny tkanki limfatycznej gardła (migdałków). Anginę często poprzedza lub towarzyszy jej ostry nieżyt górnych dróg oddechowych, który toruje drogę zakażeniu paciorkowcowemu. Do charakterystycznych objawów anginy należą: wysoka gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, bóle głowy, ból gardła i obrzęk węzłów chłonnych szyi.
Zależnie od wyglądu migdałów w czasie choroby rozróżniamy:
1. anginę kataralną
2. anginę grudkową
3. anginę zatokową lub mieszkową
4. anginę rzekomobłoniastą
5. anginę wrzodziejącą
6. anginę martwiczą
Najczęściej spotykana bywa angina kataralna i zatokowa.
Ostre objawy anginy trwają zwykle kilka dni, po czym gorączka opada. Nierzadko jednak występują powikłania miejscowe lub ogólne.
Leczenie: ze względu na możliwość powikłań zawsze zaleca się leżenie w łóżku. Stosuje się środki przeciwgorączkowe i napotne. Przy ciężkim przebiegu anginy celowe jest zastosowanie antybiotyków.
Często nawracające anginy o ciężkim przebiegu mogą stanowić wskazanie do operacyjnego usunięcia migdałków.
ALERGICZNY NIEŻYT NOSA (rhinitis alergica)
Występuje często w określonej porze roku u osób wrażliwych (uczulonych) na pewne substancje, jak: pył kwitnących traw, skoszone siano. Bywają ludzie, którzy nie mogą używać poduszek z pierza, gdyż wywołuje to u nich objawy nieżytu alergicznego, tj. napadowe kichanie oraz obfitą, wodnistą wydzielinę
z nosa. Spotyka się również uczulenie na kurz domowy, preparaty kosmetyczne oraz inne substancje chemiczne. Chorzy na alergiczny nieżyt nosa czują się lepiej nad morzem, gdzie stężenie alergenów w powietrzu jest mniejsze.
U chorych z alergicznym nieżytem nosa stwierdza się obrzęk błony śluzowej,
o charakterystycznym zabarwieniu bladoróżowym; przy dłuższym trwaniu nieżytu spotyka się również przerosty błony śluzowej i polipy. Uczuleniowemu nieżytowi nosa mogą również towarzyszyć objawy dychawicy oskrzelowej.
Stany nieżytu nosa charakteryzuje nadmierna wrażliwość błony śluzowej nosa na rozmaite czynniki zewnętrzne, co przejawia się szybko zmieniającym się obrzękiem błony śluzowej, powodującym przejściowe zaburzenia drożności nosa i wydzielanie wodnistej wydzieliny.
GRZYBICE PŁUC
Są to choroby spowodowane rozwojem w drogach oddechowych grzybów lub pleśni. Ich obrazy kliniczne są bardzo różne, zależne od rodzaju grzybni.
Najczęściej w Polsce obserwowaną grzybicą narządu oddechowego jest grzybica kropidlakowa. Stanowi ona powikłanie jam gruźliczych, ropni, torbieli płuc. Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu typowego obrazu radiologicznego - jamy wypełnionej pływającą grzybnią, odkryciu w plwocinie kropidlaka oraz uzyskaniu dodatnich testów serologicznych. Jeżeli grzybniak rośnie w jamie łączącej się z dużym oskrzelem, może on w czasie kaszlu zostać wykrztuszony na zewnątrz.
Najczęstszą metodą leczenia choroby jest operacyjne usunięcie grzybniaka z otaczającą tkanką płucną. Stosuje się także miejscowo środki przeciwgrzybiczne. Kropidlakowe zapalenie płuc występuje jako cięższe powikłanie stanów ze znacznym osłabieniem reakcji obronnych ustroju. Choroba źle rokuje i zwykle stanowi powikłanie wiodące do śmierci.
Do innych grzybic spotykanych w Polsce należy kandydoza. Jest wywoływana przez Candida albicaus, grzyb często saprofitujący w jamie ustnej. Często stwierdzamy jego wzrost po długotrwałym leczeniu dużymi dawkami antybiotyków.
Objawy schorzenia są bardzo różnorodne.
Bibliografia:
prof. dr hab. med. Wojciech• Pędich, dr n. med. Iwona Jakubowska - Kuźmiuk, dr n. med. Alina Kacprzak - Wiatr, mgr piel. Klara Łazarowicz, piel. specj. Jadwiga Szczech „Choroby wewnętrzne. Podręcznik dla szkół medycznych pod redakcją prof. dr. hab. med. Wojciecha Pędicha.”
dr med. Maria Góralówna „Choroby nosa, gardła, krtani i• ucha. Podręcznik dla średnich szkół medycznych.”
