PRAWO WYZNANIOWE

Literatura:

1. J. Krukowski „Polskie prawo wyznaniowe”, W-wa 2005

2. A. Mezglewski, H. Misztal P. Stanisz „Prawo wyznaniowe” Beck, W-wa 2008

Zagadnienia wstępne prawa wyznaniowego

Pojęcie związku wyznaniowego.

Poszukując odpowiedzi na fundamentalne pytania dot. Religii i celu życia, ludzie przystępują do wspólnot religijnych, zorganizowanych wokół określonych zespołów przekonań. Wspólnoty te przybierają różne nazwy, bez względu jednak na nazwę mogą być one zaliczane do prawnej kategorii związków wyznaniowych.

ZWIĄZEK WYZNANIIOWY

Po pojęciem związku wyznaniowego w prawie polskim rozumieć należy wspólnotę religijną założoną w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadającą własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe. Jest to definicja zbudowana w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17.05.1989 r. „o gwarancjach wolności sumienia i wyznania”. Do kategorii związków wyznaniowych należą także grupy religijne posiadające specyficzne nazwy, np. „stowarzyszenie badaczy Pisma Świętego w Polsce”, „Zbór ewangeliczny- Syjon”.

Wśród związków wyznaniowych tradycyjnie wyróżnia się Kościoły. Nazwa kościół stosowana jest zazwyczaj przez te związki wyznaniowe, które opierają się na doktrynie chrześcijańskiej np. Kościół katolicki, polski autokefaliczny Kościół prawosławny, Kościół ewangelicko- augsburski, Kościół chrześcijan baptystów; zdarzają się jednak i takie grupy religijne, w których nazwie występuje słowo kościół, a które nie odwołują się do chrześcijaństwa, np. Polski Kościół słowiański, rodzinny Kościół polski. Wyróżnienie kościołów spośród innych związków wyznaniowych nie ma jednak żadnych konsekwencji prawnych. Nie istnieją bowiem unormowania, które poznawałyby kościołom uprawnienia, które nie SA przewidziane wobec innych związków wyznaniowych.

Prawo polskie przewiduje dla związków wyznaniowych, odrębny reżim prawny, inny niż np. w przypadku stowarzyszeń. Reżimowi temu podlegają grupy, które uregulowały swoją działalność jako związki wyznaniowe, dokonuje się to przez wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Rejestr taki prowadzi aktualnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Szczególnym sposobem regulacji sytuacji prawnej związku wyznaniowego jest uchwalenie osobnej ustawy „O stosunku państwa do tego związku wyznaniowego. Wejście w życie takiej ustawy pociąga za sobą wykreślenie związku z rejestru, ponieważ uzyskuje on odrębna regulację.

W oparciu o przepisy odrębnych aktów normatywnych, działa obecnie 15 kościołów i innych związków wyznaniowych, między innymi:

KOŚCIÓŁ KATOLICKI , POLSKI AUTOFEKALICZNY KOŚCIÓŁ PRAWOSŁAWNY , KOŚCIÓŁ EWANGELICKO-REFORMOWANY , KOŚCIÓŁ EWAN.-METODYSTYCZNY , KOŚCIÓŁ CHRZEŚCIJAN BABTYSTÓW , KOŚCIÓŁ ADWENTYSTÓW DNIA SIÓDMEGO , KOŚCIÓŁ POLSKO-KATOLICKI , GMINY WYZNANIOWE ŻYDOWSKIE , KOŚCIÓŁ ZIELONOŚWIATKOWY , KOŚCIÓŁ KATOLICKI MARIAWITÓW , MUZUŁMAŃSKI ZWIĄZEK RELIGIJNY.

Natomiast w rejestrze kościołów i innych związków wyznaniowych jest ponad 140 grup religijnych.

Kościół jest jednym ze związków wyznaniowych (związek wyznaniowy jest pojęciem szerszym niż kościół)

SEKTY

W przepisach polskiego prawa nie jest używane określenie sekta. Z socjologicznego punktu widzenia za sektę należy uważać wspólnotę o charakterze religijnym mającą własny , indywidualny światopogląd , działającą w pewnych ramach organizacyjnych i izolująca się od reszty społeczeństwa oraz silnie akcentującą rolę przywódcy .

Tak rozumiane sekty przybierają różne nazwy i różne formy organizacyjne. Działają nie tylko jako zw. wyznaniowe , ale również jako stowarzyszenia , a nawet z wykorzystaniem przepisów o działalności gospodarczej . Wiele sekt funkcjonuje jako grupy nieformalne.

POJĘCIE PRAWA WYZNANIOWEGO

Zespół norm prawnych , który w Polsce nazywany jest prawem wyznaniowym w innych państwach określany jest jako prawo kościelne.

Ten zespół norm reguluje funkcjonowanie grup religijnych społeczności świeckiej.

Przyjęta w Polsce nazwa zwraca uwagę , że chodzi o zespół norm dotyczących nie tylko kościołów , ale także innych zw. wyznaniowych.

Prawo wyznaniowe nie może być mylone z prawem wewnętrznym wspólnot religijnych , a w szczególności z prawem kanonicznym , czyli wewnętrznym prawem kościoła katolickiego.

Współczesne polskie prawo wyznaniowe to zespół norm prawnych odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.

W zakres prawa wyznaniowego wchodzą wiec zarówno unormowania odnoszące się do sytuacji prawnych poszczególnych ludzi , jak i całych grup religijnych. Taki zakres prawa wyznaniowego wynika z obowiązujących przepisów Konstytucji.

Art. 53 Konstytucji odnosi się do wolności religijnej jednostek , a art. 25 określa zasady stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych.

PRAWO WYZNANIOWE (ŚWIECKIE) W SYSTEMIE PRAWA POLSKIEGO

Prawo wyznaniowe jest odrębną dyscypliną naukową i dydaktyczną koncentrującą się na unormowaniach związanych z wolnością sumienia i religii poszczególnych ludzi oraz odnoszącą się do statusu grup religijnych . Unormowania te wchodzą w zakres różnych gałęzi prawa.

Wiele zagadnień związanych z wolnością sumienia i religii wchodzi w zakres prawa administracyjnego np. regulacje dotyczące zrzeszania się , kompetencje i struktura adm. wyznaniowej , przepisy o zbiórkach publicznych.

Do prawa cywilnego , a precyzyjniej do prawa rodzinnego należą np. regulacje odnoszące się do wyznaniowej formy zawarcia małżeństwa.

Przepisy prawa karnego poza innymi przestępstwami normują również przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania.

Kolejnym przykładem są normy prawa podatkowego odnoszące się do zasad opodatkowania kościelnych osób prawnych oraz osób duchownych.

Prawo wyznaniowe ujmuje zjawisko religijności w dwóch płaszczyznach:

1. W wymiarze indywidualnym tj. stosunek człowieka do sakrum, który obejmuje uznanie określonych prawd co do istnienia osoby transcendentalnej (nadprzyrodzonej), udzielającej odpowiedzi na nurtujące każdego człowieka egzystencjalne pytania dot. sensu życia.

2. W wymiarze wspólnotowym i instytucjonalnym - wyrażają się w istnieniu sformalizowanych grup społecznych , w które łączą się ludzie uznający tę samą wiarę

Potrzeba ustosunkowania się państwa do religii wynika z dwóch przyczyn:

1. konieczności ochrony praw człowieka do osobistych przekonań i uczuć religijnych - tzw. prywatny wymiar religijny.

2. konieczność respektowania woli jaką instytucje religijne spełniały i spełniają w życiu społecznym, kulturalnym czy politycznym.

PRAWO WEWNĘTRZNE ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH W SYSTEMIE PRAWA PAŃSTWOWEGO

Władza państwowa realizując swe zadania posługuje się normami prawnymi , które dotyczą również grup społecznych skupionych wokół wierzeń religijnych. Sytuacja taka powoduje możliwość powstania konfliktów pomiędzy unormowaniami państwowymi , a wewnętrznym prawem kościołów i innych zw. wyznaniowych np. prawem kanonicznym.

Można wyróżnić 4 teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego wspólnot religijnych :

1. TEORIA POZAPRAWNEJ NATURY PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH

Zakładała ona , że prawo może pochodzić jedynie od państwa. Konsekwencją tego było twierdzenie , że prawo kanoniczne czy prawo wewnętrzne jakiegokolwiek innego zw. wyznaniowego nie jest prawem w ścisłym sensie lecz ma jedynie charakter norm moralnych lub dyscyplinarnych.

2. TEORIA SKUTECZNOŚCI PRAWA

Zakładała , że prawo kanoniczne kościoła katolickiego (analogicznie prawo wewn. innego zw. wyzn.) posiada moc obowiązującą w stosunku do wszystkich ludzi. Teoria ta wyrosła na gruncie kościoła katolickiego , jednak obecnie nie funkcjonuje już w jego doktrynie.

3) TEORIA NATURY STATUTOWEJ NORM PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH

Teoria ta powstała w systemach rozdziału kościoła od państwa. Zakładała ona , że związkom wyznaniowym nie przysługuje osobowość publiczno-prawna i że powinny one być traktowane jako organizacje lub zrzeszenia prywatne , a ich prawo jako statuty tych zrzeszeń . Państwo akceptuje te normy wewnętrzne o ile nie są one sprzeczne z prawem świeckim.

4. TEORIA RECEPCJI PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH PRZEZ PRAWO ŚWIECKIE

Zgodnie z tą teorią normy prawa kanonicznego ani jakiegokolwiek innego prawa wewnętrznego grup religijnych nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą na mocy prawodawczej decyzji kompetentnych władz świeckich.

WOLNOŚĆ SUMIENIA I RELIGII

Pojęcie wolności sumienia i wyznania

Wolność sumienia polega na możliwości przyjmowania światopoglądu zarówno religijnego , jak i areligijnego.

Światopogląd to - nawiązując do sformułowań wstępu do Konstytucji - przekonanie co do metafizycznej struktury oraz źródła „prawdy , sprawiedliwości , dobra i piękna”. Swoboda przyjęcia każdego światopoglądu gwarantowana przez Konstytucję, oznacza możliwość funkcjonowania w obrębie narodu polskiego ludzi o różnych światopoglądach.

Wolność religii jest jedną z sytuacji (przejawów) realizowania się wolności sumienia. Ma ona miejsce w przypadku przyjęcia światopoglądu uznającego istnienie Boga niezależnie od tego jak bardzo zróżnicowana jest wizja Boga w rozmaitych religiach.

Podkreślić należy , że wolności wyznania dowolnej religii odpowiada z kolei wolność przyjęcia światopoglądu ateistycznego , deistycznego lub agnostycznego.

Wolność sumienia i religii prowadzi do pluralizmu światopoglądowego. Zakłada w sobie wymóg tolerowania , a nawet znoszenia krytycyzmu przez zwolenników określonego światopoglądu ze strony zwolenników innych.

Konstytucja w art.53 ust.1 stanowi , że każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Dotychczas w prawie polski funkcjonowało natomiast określenie „ wolność sumienia i wyznania”. Odejście od stosowania tej terminologii odczytywać należy jako znak zerwania z przyjętym na gruncie konstytucji z 1952r. zaliczaniem wolności sumienia i wyznania do praw obywatelskich, które mogą być koncesjonowane przez państwo. Zmiana stosowanej terminologii nie została jednak przeprowadzona konsekwentnie. W art.48 obowiązującej konstytucji użyto sformułowania „wolność sumienia i wyznania”. Podobnie jak na gruncie ustawodawstwa zwykłego np. ustawa „O gwarancjach wolności sumienia i wyznania”.

Fakty te sugerują , że wolą ustawodawcy nie była zmiana zakresu przedmiotowego omawianej wolności. Można więc uznać, że oba określenia są pojęciem tożsamym.

W nauce prawa wyznaniowego przyjęło się ponadto określenie „ wolność religijna „ zaczerpnięte z nauki Kościoła Katolickiego , które może być traktowane jako synonim „ wolności sumienia i wyznania (religii) „ .

KONCEPCJE ROZUMIENIA INSTYTUCJI PRAWNEJ WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

Wolność sumienia i wyznania była rozumiana albo jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie albo jako wolność płynąca z godności człowieka . Zależy to od przyjętych założeń aksjologicznych , filozoficznych i ideologicznych.

W państwach demokracji ludowej przyjmowano koncepcję wolności sumienia i wyznania jako prawo obywatelskie , a normy prawa wyznaniowego wykorzystywano do ograniczenia działalności wspólnot religijnych. We współczesnych państwach demokratycznych unormowania składające się na prawo wyznaniowe są podporządkowane zagwarantowaniu wolności w sprawach religijnych i światopoglądowych. Obowiązująca konstytucyjna wolność sumienia i religii zalicza się do wolności i praw o charakterze osobistym ponieważ korzystanie z niej związane jest ściśle z osobowością człowieka. Uznanie i poszanowanie przez państwo tej wolności wynika z obowiązku ochrony godności ludzkiej. Godność ta wyraża się między innymi we wrodzonym poszukiwaniu i przeżywaniu przez człowieka pewnych wartości transcendentnych.

SYSTEM RELACJI POMIĘDZY PAŃSWEM A KOŚCIOŁEM I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI

Rozróżniamy :

1. System powiązania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi

2. System rozdziału kościołów (innych związków wyzn.) i państwa

Ad 1)

System powiązania państwa i religii właściwy jest dla państw wyznaniowych.

Wyróżniamy dwa rodzaje państw wyznaniowych :

1. Państwo wyznaniowe zamknięte

2. Państwo wyznaniowe otwarte

Cechy państwa wyznaniowego w wersji zamkniętej :

a) określonej afirmacja doktryny religijnej jako jedynie prawdziwej

b) formalne uznanie w ustawie lub w umowie konkordatowej jednej religii lub jednego z kościołów rozwijających działalność na terytorium danego państwa jako religii oficjalnej dla kościoła państwowego.

c) subwencjonowanie określonej religii czy też działalności określonego kościoła z funduszy publicznych , co daje mu uprzywilejowana pozycję w stosunku do pozostałych kościołów.

d) formalny zakaz wyznawania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowanie ich przez państwo

Cechy państwa wyznaniowego w wersji otwartej :

a) rezygnacja przez państwo z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej

b)uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej bądź jako kościoła państwowego z racji historycznych ( wkład kościoła do kultury narodowej lub socjologicznej , przynależność do danego kościoła większości danego społeczeństwa)

c) subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy państwowych

d) gwarancje wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii oparte na zasadzie równości

Różnica między tymi wersjami polega na tym ,że państwo wyznaniowe otwarte nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny teologicznej , wstrzymuje się od stanowiska co do ,tego która doktryna religijna jest prawdziwa pozostawiając jednostce wolność wyboru religii i światopoglądu. Niezależnie od tego jednak uznaje oficjalny charakter jednej z religii lub jednego z kościołów.

Państwa wyznaniowe w kulturach między-chrześcijańskich charakteryzował monizm religijno- polityczny , natomiast w kulturze chrześcijańskiej dualizm religijno-polityczny.

Monizm religijno-polityczny - istota tego systemu polega na tym , że władza polityczna i religijna skoncentrowane są w tym samym podmiocie , a społeczność państwowa utożsamiana jest ze społecznością religijną.

Podmiotem tym najczęściej był monarcha , który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana. Niekiedy przypisywano mu także atrybuty boskie.

Tego typu system relacji panował we wszystkich przedchrześcijańskich państwach basenu Morza Śródziemnego.

Współcześnie założenia monistyczne funkcjonują w niektórych państwach arabskich, których ustawodawstwo oparte jest na Koranie np. Arabia Saudyjska , Afganistan , Iran. W państwach tych także współcześnie za zmianę przynależności wyznaniowej polegającej na przejściu z islamu na inną religię grozi kara śmierci.

Dualizm religijno-polityczny

Nie zrywając z zasadą powiązania państwa i kościoła zakładał jednak odrębność władzy państwowej i kościelnej.

W ramach tego nurtu historycznie wskazać można następujące systemy :

1. CEZAROPAPIZM

2. PAPOCEZARYZM

3. JURYSDYKCJONIZM

Systemy te były systemami zwierzchnictwa bądź państwa nad kościołem (cezaropapizm) , okres cesarstwa rzymskiego , a także jurysdykcjonizm wiek XV - następstwo reformacji , bądź kościoła nad państwem (papocezaryzm) wiek XI/XII (?)

Ad 2)

System rozdziału kościoła i państwa właściwy jest dla państw świeckich.

Cechy państwa świeckiego :

1. nieuznawanie religii państwowej ani oficjalnego kościoła

2. przyjęcie zasady równości kościołów (związków wyznaniowych) wobec prawa

3. przyjęcie zasady separacji , czyli oddzielenia kościoła (zw. wyzn ) od państwa

Współczesne konstrukcje ustrojowe państw świeckich :

1. Amerykański model państwa laickiego (system separacji czystej)

2. Francuski model państwa laickiego (system separacji wrogiej)

3. Niemiecki model państwa laickiego (system separacji skoordynowanej)

Model rozdziału państwa od kościoła określany jako separacja czysta ukształtował się w Stanach Zjednoczonych w warunkach wielkiego pluralizmu kulturowego i religijnego w celu pokojowego rozwiązywania ostrych konfliktów religijnych.

Formalnie podstawy tego modelu sformułowane zostały w I -ej poprawce do konstytucji. Zawiera ona zakaz nadawania jakiejkolwiek religii charakteru oficjalnego oraz zakaz ograniczania swobody praktyk religijnych.

Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uznał, że I część tej poprawki oznacza zakaz wszelkiej ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne poszczególnych kościołów.

W modelu separacji amerykańskiej wolność religijna obejmuje przede wszystkim ochronę jednostki przed przymusem i dyskryminacją , gwarantuje wolność spełniania praktyk religijnych w życiu prywatnym i publicznym.

System separacji wrogiej (model francuski)

Rewolucja francuska 1789-1795 w swoim początkowym stadium nie była skierowana przeciwko religii. Jej głównym celem było obalenie monarchii absolutnej i liberalizacja przywilejów stanowych. Pierwszy dokument władz rewolucyjnych jakim była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r. proklamował gwarancje wolności sumienia i wolności religijnej.

W myśl tych postanowień żaden obywatel francuski nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i manifestowania ich na zewnątrz. Wyznanie nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela w państwie.

Deklaracje te stanowią trwałe osiągnięcie rewolucji francuskiej w zakresie kształtowania relacji państwo-kosciół. Jednak w kolejnych latach władze rewolucyjne podjęły decyzje o charakterze dyskryminacyjnym i rozwiązano zakazy bez porozumienia ze Stolicą Apostolska , jednostronnie wprowadzono nowy podział administracyjny Kościoła Katolickiego , zarządzono obsadę stanowisk biskupów i proboszczów w drodze wyboru.

Podstawy współcześnie obowiązującego we Francji rozdziału ukształtowane zostały na początku XX w. W 1905 r. pozbawiono kościół osobowości prawnej i przestano go uznawać jako legalną instytucję prawną. Jedyną formą legalnej działalności kościoła stały się prywatne stowarzyszenia kultu. Stowarzyszenia te zarządzały majątkiem kościelnym oraz sprawowały opiekę nad miejscami kultu.

Złagodzenie antyreligijnej polityki we Francji nastąpiło po I -ej i po II -ej Wojnie Światowej. Nadal jednak rygorystycznie pojmowana jest zasada sekularyzacji szkolnictwa państwowego zakazująca miedzy innymi nauczania religii w szkołach państwowych.

Obecnie na skutek akceptacji przez Francję dokumentów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i państwowych wolności , przyjąć należy że system relacji państwo - kościół zatraca charakter rozdziału wrogiego.

Współcześnie francuski system separacji utożsamiany jest z państwem neutralnym wobec przekonań religijnych. Nadal jednak nieprzyjazny jest stosunek państwa do wyrażania swoich poglądów i uczuć religijnych w sferze publicznej.

Model separacji skoordynowanej

System skoordynowanego rozdziału ukształtował się w Niemczech. Rozdział ten został wprowadzony w tym kraju Konstytucją Republiki Wajmarskiej z 1929 r. Stosowny przepis tej konstytucji stanowił , że nie istnieje kościół państwowy.

Współcześnie w doktrynie niemieckiej podkreśla się , że zasadę rozdziału należy interpretować nie w izolacji , ale w powiązaniu z przepisem uznającym autonomię kościoła w odniesieniu do własnych spraw.

Niemiecki model rozdziału dopuszcza między innymi nauczanie religii w szkołach publicznych , nakazał pobieranie podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych , możliwość sprawowania opieki duszpasterskiej w wojsku , zakładach karnych , szpitalach .

Najistotniejszym elementem separacji skoordynowanej w Niemczech jest uznanie autonomii związków wyznaniowych.

Podstawowe cechy tej autonomii są następujące :

1. związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem

2. wewnętrzna sfera prawa związków wyzn. nie jest w jakikolwiek sposób uzależniona od prawodawstwa państwowego

Autonomia ta nie wyklucza , a wręcz zakłada potrzebę współdziałania szczególnie w dziedzinie socjalnej. Współdziałanie ułatwia fakt , że zw. wyzn. w Niemczech mają status korporacji prawa publicznego. O nadaniu im tego statusu decyduje ustawodawstwo krajowe.

Skoordynowany system rozdziału ukształtował się po II -ej Wojnie Światowej , także w wielu innych krajach europejskich, miedzy innymi we Włoszech i Hiszpanii.

Separacja skoordynowana na terytorium RP

ŹRÓDŁA PRAWA WYZNANIOWEGO

Sytuacja prawna jednostek i grup religijnych w zakresie wolności sumienia i wyznania regulowana jest w różnorodnych aktach normatywnych. Zasadniczą część tego systemu stanowią akty których podstawowym celem jest zagwarantowanie wolności wyznawania wiary w wymiarze indywidualnym i kolektywnym.

Definicja źródła prawa wyznaniowego

Źródłem prawa wyznaniowego jest każdy akt normatywny który całościowo lub fragmentarycznie określa prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary.

Najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zgrupowane w dwóch obszernych artykułach Konstytucji - art.25 i 53

Pierwszy z nich zawiera unormowania dotyczące sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem. Drugi poświecony jest wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym.

Inne przepisy Konstytucji mające znaczenie dla prawa wyznaniowego to :

PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE

1. Art. 30 wskazujący pośrednio na źródło wolności sumienia i religii

„Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna , a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”

2. Art.32 wyrażający zasadę równości wobec prawa oraz związany nią zakaz dyskryminacji.

„Wszyscy są wobec prawa równi . Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym , społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.”

3. Art.48 gwarantujący prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami.

„Rodzice maja prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka , a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.”

4. Art.85 ust.3 przewidujący możliwość odbycia służby zastępczej jeżeli przekonania religijne lub zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej.

„Obywatel ,któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej , może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.”

5. Art.191 przyznający kościołom i innym związkom wyzn. prawo do występowania z wnioskami do TK.

6. Art.233 ustanawiający zakaz ograniczania wolności sumienia i religii w czasie stanów nadzwyczajnych.

PRZEPISY OGÓLNE

7. Art.54 zapewniający wolność wyrażania poglądów.

„Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.”

8. Art.57 zapewniający wolność organizowania pokojowych zgromadzeń.

„Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określić ustawa.”

9. Art. 58 zapewniający wolność zrzeszania się.

„Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się. Zakazane są zrzeszenia , których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.”

RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Szczególne znaczenie wśród źródeł polskiego prawa wyznaniowego posiada Konkordat podpisany 28.07.1993 , ratyfikowany 23.02.1998.

Inne umowy międzynarodowe mogą być uznane za źródła prawa międzynarodowego w Polsce m.in. :

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka (został poświecony ochronie prawa do wolności myśli , sumienia i religii)

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (gwarantujący zasady równouprawnienia oraz zakaz dyskryminacji)

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Społecznych i Kulturalnych (gwarantujący rodzicom wolność zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego , moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami)

USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA WYZNANIOWEGO

17.05.1989r. „Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania”

Postanowienia tej ustawy odnoszą się do wierzących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych.

Wśród źródeł prawa wyznaniowego wyróżnić można ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych.

Ich celem jest uwzględnienie specyfiki wynikającej z reguł przyjmowanych przez konkretną grupę religijną.

Przykłady ustaw :

• 04.07.1991 „ust. o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”

• 13.05.1994 „o stosunku państwa do Kościoła Ewangelicko - Ausburskiego w RP”

• 20.02.1997 „o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP”

• 31.01.1959 „o cmentarzach i chowaniu zmarłych”

• Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy , Karta Nauczyciela (nauczanie religii w szkole , nauczyciele religii) , Kodeks Karny (przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania)

• Prawo o aktach stanu cywilnego (przepisy dot. wyznaniowych form małżeństwa)

• KPK, KPC, KPA- sytuacje duchownego występującego jako świadek >tajemnica spowiedzi

ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE DO USTAWY O WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA

Rozporządzenie są wydawane na podstawie ustawy o wolności sumienia i wyznania .

Przykłady rozporządzeń :

• Rozporządzenie w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów lub innych zw. wyznaniowych w celu obchodzenia świąt nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy.

• Rozp. w sprawie rejestru kościołów i innych zw. wyznaniowych.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

Art.94 Konstytucji „Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej , na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie , ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.” (np. prawem miejscowym jest regulacja zawarta w Uchwale RG dot. regulacji sprzedaży napoi alkoholowych w gminach- określenia ilości punktów sprzedaży i ich kontrola)

KONSTYTUCYJNE GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII (WYZNANIA)

Art.53 ust.1 „Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii”(w którym to przepisie KRP- gwarantuje się każdemu człowiekowi woloność sumienia i religii oraz wyklucza się ograniczenie o kryterium podmiotowe zawarte w Art. 35 KRP)

Art.53 ust.2 - przedmiotowy zakres wolności religijnej

„Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi , publicznie lub prywatnie , swojej religii przez uprawianie kultu , modlitwę , uczestniczenie w obrzędach , praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam , gdzie się znajdują „

W przepisie tym użyto słów „wyznawanie , przyjmowanie i uzewnętrznianie” , te sformułowania odnoszą się do osób które już należą do określonego wyznania , ale trzeba pamiętać , że przyjmowanie religii oznacza także wolność jej zmiany.

Uzewnętrznianie religii rozumiane jest przez prawodawcę w sposób szeroki. W sensie pozytywnym (wolność do działania , aktywności) wyróżnione zostały następujące jego przejawy :

1. uprawiane kultu (sprawowanie aktów mających na celu oddawanie czci Bogu czy to w formie publicznej czy prywatnej)

2. modlitwa

3. uczestniczenie w obrzędach

4. praktykowanie (przyjmowanie sakramentów , zachowywanie postów)

5. nauczanie (wszelkie akty podejmowane w celu przekazywania wiary)

6. posiadanie świątyń i innych miejsc kultu

7. korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania

Wolność w aspekcie negatywnym (wolność od przymusu) oznacza , że zabronione jest zmuszanie do udziału jak i zmuszanie do powstrzymania się od udziału w praktykach religijnych.

DOPUSZCZALNOŚĆ OGRANICZEŃ

Ograniczenie wolności religijnej dopuszczone jest przez ustawodawcę(USTROJODAWCĘ) jedynie w sferze jej uzewnętrzniania. Dopuszczalność ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii uzależniona jest od spełnienia warunków formalnych i materialnych. Nikt nie może być zmuszany do uzewnętrzniania swoich wierzeń i światopoglądów.

• Ograniczenia te mogą być dokonane wyłącznie w drodze uchwalenia ustawy - FORMALNE

• Konstytucja określa również materialne podstawy legalności ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii. Są one dopuszczalne „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa , porządku publicznego , zdrowia , moralności lub wolności i praw innych osób”

ZASADA RÓWNOUPRAWNIENIA I ZAKAZ DYSKRYMINACJI ZE WZGLĘDU NA RELIGIĘ LUB ŚWIATOPOGLĄD (istota i przepisy konstytucyjne)

Art.32 „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym , społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”. Jest to bezwarunkowy zakaz dyskryminacji ze względu na wyznawaną religię lub prezentowany światopogląd.

Art.25 zawiera 5 zasad dotyczących sytuacji prawnych kościołów i innych związków wyznaniowych oraz stosunku państwa do tych podmiotów. Są to :

1. Zasada równouprawnienia kościołów i innych zw. wyznaniowych

2. Zasada bezstronności

3. Zas. autonomii i niezależności

4. Zas. współdziałania

5. Zas. dwustronności (bilateralności)

Ad 1)

„Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione” Art.25 KRP

Zasada równouprawnienia stanowi jedną z gwarancji wolności sumienia i wyznania. Przyjęcie tej zasady stanowi wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego. Reguła równouprawnienia kościołów i innych zw. wyzn. jest konsekwencją przyjęcia ogólnej zasady równości wyrażonej w Art. 32 KRP

Interpretując Art.25 przez orzecznictwo TK podmioty odznaczające się w jednakowym stopniu daną cechą istotną (relewantą) powinny być traktowane równo.

Wszystkie zw. wyznaniowe jako podmioty jednakowo powołane do realizowania funkcji religijnych na jednolitych zasadach , powinny korzystać ze swobody wykonywania tych funkcji >>> cecha wspólna dla wszystkich kościołów i zw. wyzn.

Dotyczy to takich kwestii jak :

• określanie własnej doktryny religijnej

• organizowanie kultu

• udzielanie posług religijnych

• rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem

• kształcenie i zatrudnianie osób duchownych

Różnice istniejące między zw. wyznaniowymi uzasadniają w określonych sytuacjach niejednakowe ich traktowanie.

Ad 2) Art. 25 ust.2KRP- BEZSTRONNOŚĆ

„Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych , światopoglądowych i filozoficznych , zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.”

Określenie „władze publiczne” obejmuje organy administracji rządowej i samorządowej.

Nałożony na władze publiczne obowiązek zachowania bezstronności oznacza postawę zobiektywizowaną, walkę od uprzedzeń, zakładającą jednakowe odniesienie się do przekonań opisane w Art.25 ust.2 KRP

Obowiązek zachowania bezstronności wyklucza promowanie jednego tylko przekonania. Wyklucza także oficjalne deklaracje o prawdziwości przekonań.

Zasadę tę należy rozumieć też jako gwarancję wolności sumienia i religii, dla wymiaru zindywidualizowanego , nie dopuszcza się do wywierania nacisku przez władze publiczną na dokonywane wybory przez ludzi w sprawach światopoglądu.

Władze publiczne mają obowiązek zapewnienia swobody wyrażania przekonań w życiu publicznym. Zasada ta nie polega na eliminowaniu czynników w życiu publicznym

Ad 3)

Określa wzajemnie relacje struktur państwowych i kościelnych. Art. 25 ust. 3 Konstytucji stanowi „Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie , jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”

Zasada ta powinna być rozumiana jako zasada wzajemnej nie ingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do ich własnego zakresu działania .

Uznana przez państwo zasada autonomii kościołów i innych zw. wyzn. oznacza , że podmioty maja prawo do samoorganizacji i samorządności. Mogą stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej , a ich stanowienie oraz stosowanie jest wolne od ingerencji władz publicznych. W szczególności władze nie mają prawa do ingerowania w decyzje dotyczące przynależności do zw. wyznaniowych.

Omawiana zasada stanowi również gwarancje niezależności państwa od zw. wyzn. co oznacza wykluczenie jakiejkolwiek podległości (organizacyjnej, faktycznej) instytucji państwowych wobec władz określonego zw. wyznaniowego.

Zasadą autonomii i niezależności zw. wyzn. objęte są sprawy religijne oraz kwestie związane z ich wewnętrzną organizacją. Zgodnie z ustawą „O gwarancjach wolności sumienia i wyznania” obejmuję one :

1. Sprawy dogmatyczne , doktrynalne i kulturowe (określenie doktryny religijnej , dogmatu zasad wiary oraz liturgii kultu , udzielanie posług religijnych.)

2. Zarząd i organizacja związków wyznaniowych (rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem , kształcenie i zatrudnianie duchownych , tworzenie i prowadzenie zakonów)

3. Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej (inwestycje sakralne , nabywanie i zbywanie majątku ruchomego i nieruchomego , zbieranie składek , otrzymywanie darowizn , wytwarzanie przedmiotów potrzebnych do celów kultu)

4. Propagowanie wyznawanej wiary (nauczanie religii i jej głoszenie za pomocą prasy , telewizji , książek , filmów , korzystanie ze środków masowego przekazu)

5. Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny (prowadzenie działalności oświatowo-wychowawczej oraz charytatywno-opiekuńczej)

Ad 4)

Zgodnie z Konstytucją stosunki między państwem a kościołami i innymi zw. wyzn. są kształtowane również na zasadzie ich „współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”. Istotą współdziałania jest podejmowanie działalności wspólnej , nakierowanej na realizację tych celów.

Ustawa „O gwarancjach....” przewiduje m.in. współdziałanie państwa i kościołów w celu zachowania pokoju i zwalczaniu patologii społecznej. W tym celu mogą być zawierane umowy między organami adm. rządowej a władzami poszczególnych kościołów czy zw. wyzn. Ustawa przewiduje także współdziałanie „w ochronie konserwacji , udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury , sztuki i literatury religijnej , które stanowią integralną część dziedzictwa kultury”.

Ad 5)

Zasada bilateralności (dwustronności) dotyczy form regulacji instytucjonalnych relacji między państwem a kościołami i innymi zw. wyzn. Zgodnie z art. 25 ust.4,5 Konstytucji „Stosunki między RP a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Stosunki między RP a innymi kościołami oraz zw. wyzn. określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami”.

Ideą tych regulacji jest to aby stosunki między państwem a zw. wyzn. opierały się na dwustronnych (bilateralnych) umowach zawieranych przez ich właściwych przedstawicieli , tym samym wykluczona jest możliwość kształtowania tych stosunków wyłącznie przez władze państwowe .

Posiadanie przez Stolicę Apostolską podmiotowości prawno -międzynarodowej uzasadnia szczególny tryb regulacji sytuacji prawnej Kościoła Katolickiego tj. w trybie umowy międzynarodowej - KONKORDATU.

Stosunki KK z państwem zgodnie z art.25 Konst. określa nie tylko Konkordat , ale także ustawodawstwo zwykłe. Przepisy tych ustaw muszą być jednak zgodne z Konkordatem.

Realizacja zasady bilateralności w odniesieniu do pozostałych zw.wyzn. znajduje wyraz w unormowaniu , zgodnie z którym ustawa określająca stosunki między RP a danym zw.wyzn. ma być uchwalana na podstawie umowy zawartej uprzednio przez Radę Ministrów i jego przedstawicieli. Dzięki tej regulacji również nie katolickie zw. wyzn. otrzymały gwarancję udziału w tworzeniu prawa określającego ich status prawny.

Zawarcie umowy pomiędzy RM i reprezentantami danego zw.wyzn. stanowi warunek konieczny uchwalenia ustawy.

STATUS PRAWNY JEDNOSTKI W ZAKRESIE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII W RP

Na status prawny jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składają się m.in. unormowania gwarantujące jej swobodę wyboru religii bądź światopoglądu areligijnego .

Swobodę taką gwarantuje art.1 ust.2 ustawy „O gwarancjach....” zgodnie z którym wolność sumienia i wyznania obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo , prywatnie i publicznie.

Polskie prawo nie preferuje wybierania przez jednostkę żadnego konkretnego światopoglądu. Jednakowo traktuje osoby wybierające światopogląd religijny , jak i nie religijny. Swoboda wyboru światopoglądu obejmuje również prawo do jego zmiany. W konsekwencji obejmuje więc prawo wystąpienia z grupy religijnej.

Niezgodne z prawdą byłyby wszelkie formy zmuszania kogokolwiek do pozostania w ramach jakiejś grupy (takie zarzuty często stawia się sektom).

Wolność religijna przede wszystkim należy do sfery świadomości ludzkiej . Przekonania religijne kształtują się bowiem w sferze wewnętrznej człowieka, jednakże realizują się i konkretyzują w sferze zewnętrznej. Z tego powodu nieodłącznym elementem wolności sumienia i wyznania jest wolność uzewnętrzniania tych przekonań.

Uzewnętrznianie przekonań religijnych dokonuje się najczęściej poprzez nauczanie i wykonywanie praktyk religijnych. Jedną z form nauczania jest prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty.

Konstytucja stanowi , że przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może być religia kościoła albo innego zw. wyzn. o uregulowanej sytuacji prawnej tj. takiego , którego status prawny uregulowany został w trybie ustawy bądź który działa na podstawie wpisu do rejestru prowadzonego przez MSWiA.

Zasady organizowania nauczania religii w szkołach publicznych unormowane zostały m.in. w ustawie „O systemie oświaty” i ”Karta Nauczyciela” oraz Rozporządzeniu MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.

Nauka religii w Polsce ma status przedmiotu nadobowiązkowego , a jej nauczanie ma charakter fakultatywny. Oznacza to , że na lekcje religii uczęszczają Ci uczniowie , których rodzice - w szkołach podstawowych i gimnazjalnych - wyrażają taką deklarację. Po osiągnięciu pełnoletności decydują o tym sami uczniowie . Nie uczęszczanie na lekcje religii nie rodzi obowiązku uczestniczenia przez uczniów w innych zastępczych zajęciach.

Po stronie dyrektora szkoły lub przedszkola istnieje obowiązek zatrudnienia nauczyciela religii jeśli na naukę religii danego wyznania zgłosi się co najmniej 7 uczniów.

Wykonywanie praktyk religijnych polega na :

• uczestniczeniu w sprawowaniu kultu publicznego

• sprawowaniu kultu prywatnego

• podejmowaniu czynności nakazanych przez doktrynę danej religii

• dokonywanie czynności rytualnych (np. obmycia , spożywania koszernych potraw)

Na status jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składa się także prawo do zrzeszania się w celach religijnych. Prawo to realizuje się poprzez zakładanie organizacji o celach religijnych czy przystępowanie do tego rodzaju organizacji.

Wyróżnić można :

1. organizacje świeckie - są to organizacje o celach religijnych , ale działające poza strukturami i nadzorem zw. wyzn.

2. stowarzyszenia wyznaniowe - są to organizacje powstałe za aprobatą właściwych władz kościelnych

3. organizacje kościelne - to podmioty , które realizują te same cele podstawowe co kościoły w ramach których działają. Ich tworzenie należy do kompetencji władz.

Na status jednostki w zakresie wolności religijnej składało się także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem , co oznacza zarazem wolność od przymusu postępowania wbrew sumieniu. Teza ta została sformułowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.

Możliwa jest sytuacja w której normy postępowania przyjęte w ramach określonej religii lub zespołu przekonań , pozostają w konflikcie w regułami obowiązującego prawa. Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne , określone jest jako klauzula sumienia .

W orzecznictwie konstytucyjnych , współczesnych państw europejskich klauzula sumienia uznawana jest za prawo o charakterze fundamentalnym. W prawie polskim uregulowano prawo powołania się na klauzulę sumienia przez lekarzy i pomocniczy personel medyczny oraz przewidziano możliwość wypełnienia obowiązku wojskowego w formie zastępczej.

Zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza i lekarza dentysty mogą oni powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z zasadami które przyjęli w sumieniu.

Podobne prawo przysługuje pielęgniarkom i położnym. W świetle tych przepisów osoby wykonujące zawody lekarza , pielęgniarki czy położnej mogą w szczególności odmówić uczestnictwa w zabiegu przerwania ciąży.

Konflikt sumienia jest możliwy ponieważ obowiązujące prawo inaczej niż w doktrynach Kościoła Katolickiego dopuszcza w konkretnych przypadkach legalne przerwanie ciąży.

Powołanie się na klauzulę sumienia wymaga spełnienia kilku warunków :

1. osoba zamierzająca powstrzymać się od wykonania niezgodnego z sumieniem świadczenia zdrowotnego jest zobowiązana do uprzedniego powiadomienia o tym przełożonego na piśmie

2. lekarz w takiej sytuacji zobowiązany jest do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej

3. powinni wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej.

Możliwość powołania się na klauzulę sumienia doznaje ograniczeń w sytuacji gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub życia pacjentów. Korzystając z prawa powołania się na klauzulę sumienia lekarze nie mogą naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielania pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Konstytucja w art.85 ust3 stanowi, iż „obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej , może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie” .

Warunki realizacji tego prawa określa ustawa o służbie zastępczej . Odbycie służby zastępczej oznacza spełnienie powszechnego obowiązku ochrony RP w zakresie służby wojskowej.

Istotą służy wojskowej jest wykonywanie na podstawie odpowiedniego skierowania prac na rzecz ochrony środowiska , ochrony przeciwpożarowej , ochrony zdrowia , pomocy społecznej. Wniosek o skierowanie do służby zastępczej składa poborowy na piśmie do właściwej komisji wojewódzkiej do spraw służby zastępczej za pośrednictwem wojskowego komendanta. Na wniosku znaleźć się musi oświadczenie poborowego o wyznawanej doktrynie religijnej oraz wskazanie podstaw tej doktryny wyłączających odbywanie służby wojskowej.

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII

Wolność sumienia i religii podobnie jak inne wolności i prawa chroniona jest przez środki o charakterze generalnym . Należą do nich :

1. Prawo do sądu

2. Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich

3. Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Szczególne znaczenie dla zagwarantowania wolności sumienia i religii posiadają rozwiązania chroniące przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę. Środki ochrony wolności religijnej przewidują przepisy prawa karnego w których określono przestępstwo przeciwko wolności sumienia i wyznania oraz przepisy prawa cywilnego , które stanowią o ochronie praw cywilnych.

Ochrona przed naruszeniami chronionymi przez prawodawcę - ochronę taką zapewnia działalność Trybunału Konstytucyjnego. Postępowanie w sprawie zbadania o konstytucyjności określonych przepisów jest wszczynane wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów. Istotne znaczenie dla zagwarantowania zgodności stanowionego prawa z zasadą wolności i religii posiada fakt , że wśród podmiotów uprawnionych inicjowania takiej kontroli znajdują się również kościoły i inne zw. wyznaniowe (art.191 ust.1pkt5). Mogą one występować z wnioskami do TK jeżeli akt normatywny w odniesieniu do którego wnioskowana jest kontrola dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

Środkiem służącym ochronie wolności i religii może być także skarga konstytucyjna .

Art79 Konstytucji stanowi „Każdy , czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego , na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”.

Orzeczenie TK o niekonstytucyjności skutkuje utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu.

Ochrona o charakterze prawno-karnym zagwarantowana jest przez Kodeks Karny. Rozdział 24 KK nosi tytuł ”Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania” .Wszystkie przestępstwa określone w tym rozdziale to występki - sankcją za ich popełnienie jest grzywna , kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do 2 lat.

Wszystkie ścigane są z oskarżenia publicznego .Mogą być popełnione tylko umyślnie.

Art. 194 KK określa przestępstwo dyskryminacji religijnej. Karze podlega ”kto złośliwie przeszkadza publicznemu wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub innego zw. wyzn. o uregulowanej sytuacji prawnej.

Przedmiotem ochrony jest prawo ludzi wierzących do niezakłóconego uczestniczenia w obrzędach religijnych realizowanych zgodnie z zasadami ich wyznania. Do znamion tego przestępstwa należy złośliwość działania sprawcy. O działaniu złośliwym można mówić gdy sprawca działa w zamiarze bezpośrednim ( tj. chce przeszkodzić w wykonywaniu akry religijnego).

Art.195 par.2 KK określa przestępstwo złośliwego przeszkadzania pogrzebowi , uroczystościom lub obrzędom żałobnym.

Art.196 KK określa przestępstwo obrazy uczuć religijnych. Zgodnie z tym przepisem karze podlega ten ”kto obraża uczucia religijne innych osób znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsca przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych.

Dla bytu tego przestępstwa wymagane jest przede wszystkim wystąpienie skutku w postaci obrażenia uczuć religijnych osób. W przepisie tym zabronione są wszelkie zachowania , które stanowią wyraz pogardy określonych przedmiotów lub miejsc.

Do znieważenia może dojść poprzez :

• wypowiedź ustną

• wypowiedź pisemną

• gest

• rysunek

przy czym przepis wymaga aby zniewaga dokonana została publicznie. Chodzi więc o zachowanie , które może dotrzeć do szerokiego kręgu osób.

OCHRONA CYWILNO - PRAWNA

Prawo cywilne ochronę swobody sumienia oraz uczuć religijnych gwarantuje w ramach ochrony dóbr osobistych.

Art. 23 KC do dóbr osobistych zalicza wyraźnie swobodę sumienia. Wyliczenie zawarte w tym przepisie nie ma charakteru wyczerpującego .Zgodnie z poglądami doktryny do tego rodzaju dóbr zaliczyć należy również uczucia religijne.

W razie bezprawnego naruszenia albo zagrożenia dobra osobistego uprawnionemu przysługują środki ochrony zawarte w art.24 KC .

Zgodnie z tym przepisem w przypadku zagrożenia cudzym działaniem swobody sumienia lub uczuć religijnych , ten czyje dobro osobiste jest zagrożone może żądać zaniechania tego działania , chyba , że nie jest ono bezprawne.

W przypadku dokonania naruszenia dobra osobistego poszkodowany może żądać os sprawcy dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków tego naruszenia np. złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i formie.

Poszkodowanemu przysługuje ponadto prawo żądania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

---