ROZDZIAŁ 12
XII. U Kwintusa Mucjusza
Servius Sulpicius, qui inter nobiles eloquentia eminebat, ad Quintum Mucium aliquando pervenit eumque de iure civili consuluit. Quintus respondit. Cuius verba ille parum intellexit. Itaque denuo iuris peritum interrogavit, cuius opinionem tamen iterum non percepit. Tum Quintus Servium, cui oratoris clari Iaus tribuebatur, obiurgavit et ita dixit: „Turpe est patricio et viro nobili et oratori ius, in quo versatur, ignorare!”
Serwiusz Sulpicjusz, który między znakomitymi mówcami wyróżniał się wymową, przyszedł kiedyś do Kwintusa Mucjusza i zwrócił się do niego o radę z prawa cywilnego. Kwintus odpowiedział. Tamtem niwiele zrozumiał z jego słów. Toteż ponownie zapytał prawnika, którego opinii jednak ponownie nie pojął. Wtedy Kwintus zganił Serwiusza, któremu sława oratora była przeznaczona i tak powiedział. „Niegodne jest patrycjuszowi i znakomitemu mężowi i mówcy nie znać prawa, w którym się obraca!”
Odmiany:
nobilis, -e - deklinacja III
m.f: n:
N. nobilis nobiles nobile nobilia
G. nobilis nobilium nobilis nobilium
D. nobili nobilibus nobili nobilibus
ACC. nobilem nobiles nobile nobilia
ABL. nobili nobilibus nobili nobilibus
V. nobilis nobiles nobile nobilia
eloquentia, -ae - deklinacja I
eloquentia eloquentiae
eloquentiae eloquentiarum
eloquentiae eloquentiis
eloquentiam eloquentias
eloquentia eloquentiis
eloquentia eloquentiae
eminebat - koniugacja II, czas imperfecti activi.
Eminebam eminebamus
eminebas eminebatis
eminebat eminebant
perveni - koniugacja IV, czas perfecti activi
perveni pervenimus
pervenisti pervenistis
pervenit pervenerunt
ius, iuris N - deklnacja III
ius iura
iuris iurum
iuri iuribus
ius iura
iure iuribus
ius iura
civilis, -e - deklinacja III, tu: rodzaj nijaki:
civile civilia
civilis civilium
civili civilibus
ci
vile civilia
civili civilibus
civile civilia
consului - koniugacja III, czas perfecti activi:
consului consuluimus
consuluisti consuluistis
consuluit consuluerunt
respondi - koniugacja II, perfecti activi:
respondi respondimus
respondisti respondistis
respondit responderunt
cuius - genetivus zaimka pytającego quis, quod - str. 24
verbum - deklinacja II, N:
verbum verba
verbi verborum
verbo verbis
verbum verba
verbo verbis
verbum verba
Intellexi - deklinacja III, perfecti activi:
intellexi intelleximus
intellexisti intellexistis
intellexit intellexerunt
iuris peritus - prawnik, deklinacja II
iuris peritus iuris periti
iuris periti iuris peritorum
iuris perito iuris peritis
iuris peritum iuris peritos
iuris perito iuris peritis
iuris perite iuris periti
interrogavi - koniugacja I, perfecti activi:
interrogavi interrogavimus
interrogavisti interrogavistis
interrogavit interrogaverunt
opinio, - onis, f. - deklinacja III
opinio opiniones
opinionis opinionum
opinioni opinionibus
opinionem opiniones
opinione opinionibus
opinio opiniones
percepi - koniugacja III, perf. Act
percepi percepimus
percepisti percepistis
percepit perceperunt
orator, -oris - deklinacja III
orator oratores
oratoris oratorum
oratori oratoribus
oratorem oratores
oratore oratoribus
orator oratores
clarus, -a, -um - clarus jak 'peritus' - dek II, clara jak 'eloquentia' dek. I, clarum jak 'verbum' dek. II
laus, - laudis - deklinacja III , f:
laus laudes
laudis laudum
laudi laudibus
laudem laudes
laude laudibus
laus laudes
tribuo, tribuere - koniugacja II , tu :imperfecti passivi
tribuebar tribuebamur
tribuebaris tribuebamini
trubuebatur tribuebantur
obiurgavi - koniugacja I, dixi - koniugacja III, perfecti activi, odmieniają się tak samo:
dixi diximus
dixisti dixistis
dixit dixerunt
turpis, -e - deklinacja III odmienia się jak nobilis, -e i civilis, -e. Tu: rodzaj nijaki.
Sum, esse
sum sumus
es estis
est sunt
patricius, -ii - deklinacja II
patricius patricii
patricii patriciorum
patrcio patriciis
patricium patricios
patricio patriciis
patricie patricii
vir, - i - deklinacja II
vir viri
viri virorum
viro viris
virum viros
viro viris
vir viri
versor, - ari -koniugacja I, czasownik tylko w stronie biernej, tutaj praesentis passivi:
versor versamur
versaris versamini
versatur versantur
ignoro, -are, koniugacja I, tu: bezokolicznik. Indicativus praesentis activi.
ROZDZIAŁ 13
XIII. Nauka prawa
Qua velut contumelia tactus Servius iuri civili operam dedit et eos imprimis audivit, qui tum praecipuae auctoritatis fuerunt: institutus a Balbo Luciliq, a Gallo Aquilio instructus est. Etiam Sexti Papirii et Gai Iuventii responsa magna cum diligentia a Servio audiebantur. Gallum Aquilium, qui tum iuris scientia excellebat, Servius in Cercinam insulam secutus est. Cercinae multi eius libri scripti sunt.
Haec taliaque fuerunt fundamenta laudis Servii futurae.
Jak gdyby tą zniewagą dotknięty Serwiusz zajął się prawem cywilnym i słuchał zwłaszcza tych, którzy byli wówczas szczególnym autorytetem: został wykształcony przez Lucjusza Balbusa, został nauczony przez Gajusza Akwiliusza. Także Sekstusa Papiriusza i Gajusza Juwencjusza odpowiedzi były słuchane z wielką uwagą przez Serwiusza. Serwiusz poszedł na wyspę Cercynę za Gajuszem Akwiliuszem, który wtedy wyróżniał się znajomością prawa. Na Cyrcenie jego liczne księgi zostały napisane.
Te tak wielkie księgi były podstawą przyszłej sławy Serwiusza.
Contumelia, -ae - deklinacja I, jak 'eloquentia'
tactus esse - od tango, -ere, koniugacja III, perfecti passivi:
tactus sum tacti sumus
tactus es tacti estis
tactus est tacti sunt
opera, -ae - deklinacja I, jak 'eloquentia'
dedi - koniugacja I, perfecti activi, audivit - koniugacja IV, perfecti activi, tak samo:
dedi dedimus
dedisti dedistis
dedit dederunt
eos - acc. od is, ea, id - str.42
praecipua, -ae, f. - przymiotnik, - praecipuus, m. dekl. II, praecipuum, n, dekl. II,
praecipua praecipuae
praecipuae praecipuarum
praecipuae praecipuis
praecipuam praecipuas
praecipua praecipuis
praecipia praecipuae
auctoritas, -atis, f - deklinacja III
auctoritas auctoritates
auctoritatis auctoritatum
auctoritati auctoritatibus
auctoritatem auctoritates
auctoritate auctoritatibus
auctoritatis auctoritates
fui - być, perfecti activi
fui fuimus
fuisti fuistis
fuit fueruntm
institutus esse - koniugacja II, instructus esse - koniugacja II, perfecti passivi:
institutus sum instituti sumus
institutus es instituti estis
institutus est instituti sunt
responsum, -i - deklinacja II, jak 'verbum'
magnus, - a, -um - tutaj: magnum (n) też jak 'verbum'
diligentia, -ae - deklinacja I, jak 'eloquentia'
audio, -ire - koniugacja IV, tutaj imperfecti passivi:
Audiebar audiebamur
audiebaris audiebamini
auciebatur audiebantur
scientia, -ae - dek. I , jak 'eloquentia'
excello, -ere - kon. III, tu: imperfecti activi
excellebo excellebamus
excellebas excellebatis
excellebat excellebant
insula, -ae - dek. I, jak 'eloquentia'
sequor - idę za... czasownik tylko w stronie biernej, tu: perfecti passivi:
secutus sum secuti sumus
secutus es secuti estis
secutus est secuti sunt
multus, - a, -um. - tu: multum (n) jak verbum
librum, -i , n - też jak verbum
scribo, -ere - kon. III, tutaj perfecti passivi:
scriptus sum scripti sumus
…
heac - odmiana na str. 78
fundamenta, -ae - dek. I, jak eloquentia
futurus,-a,-um. Tu rodzaj żeński futura, dek. I, jak eloquentia.
ROZDZIAŁ 14
XIV. O urzędach i urzędnikach
Servius Sulpiciusfilio suo de magistratibus populi Romani narrat: „Exactis regibus Romae consules constitutu sunt, penes quos domi bellique summum ius est. Postea populus Romanus consulibus alios etiam magistratus addidit, velut censores, qui censum agunt, et praetores. Magistratus, qui iura in civitate regunt, in magnis senatus consulta sequuntur. Leges consensu populi non magistratuum imperio constituuntur. Plebs autem tribunos sibi creavit, qui sunt velut magistratus plebeii. Dicti sunt tribuni a tribubus, quia tribuum suffragio creantur. Viri boni est magistratui praeesse”.
Serwiusz Sulpicjusz opowiada swojemu synowi o urzędnikach ludu rzymskiego: „Po wypędzeniu królów z Rzymu powołano konsulów, przy których jest najwyższe prawo w czasie wojny i pokoju. Potem lud rzymski dodał konsulon także innych urzędników, na przykład cenzorów, którzy dokonują spisu, i pretorów. Urzednicy, którzy wytyczają prawa w mieście, w rzeczach doniosłych idą za rządami Senatu. Ustawy za zgodą ludu nie rozkazem urzędników są ustalane. Plebs wybrał sobie natomiast trybunów, którzy są niby urzednikami plebejskimi. Zostani nazwani trybunami przez kurię, przez którą to byli wybierani. Prawego męża rzeczą jest sprawowanie urzędu.
Filius, -i - deklinacja II
filius filii
filii filiorum
filio filiis
filium filios
filio filiis
filie filii
magistratus, -us - deklinacja IV
magistratus magistratus
magistratus magistratuum
magistratui magistratibus
magistratum magistratus
magitratu magistratibus
magistratus magistratus
populus, -i - deklinacja II, jak filius
narro, -are - koniugacja I praesentis activi
narro narramus
narras narratis
narrat narrant
rex, regis; consul, -is - dek. III
rex reges
regis regum
regi regibus
regem reges
rege regibus
rex reges
constituo, -ere - koniugacja III, perfecti passivi
constitutus sum constituti sumus
constitutus es constituti estis
constitutus est constituti sunt
domus, -us - dek IV
domus domus
domus domuum/domorum
domui domibus
domum domus/domos
domo / domi jeśli locativus domibus
domus ---
summus, -a, -um - męski i nijaki deklinacja II, żeński I
addo, -ere - koniugacja III, perfecti activi
addidi addidimus
addidisti addidistis
addidit addiderunt
censor, -oris, - deklinacja III jak rex i consul
census - deklinacja IV
census census
census censuum
censui censibus
censum census
censu censibus
census census
ago, -ere - kon III, praesenti activi
ago agimus
agis agitis
agit agunt
praetor, -is - dek III, jak rex, consul, censor
civitas, -atis, dek III
civitas civitates
civitatis civitatum
civitati civitatibus
civitatem civitates
civitate civitatibus
civitas civitates
rego, -ere - kon III, praesenti activi, jak ago, -ere
magnus, -a, -um - meski nijaki II, zenski I
senatus, -us - dek IV jak census
consultum -i - deklinacja II, nijaki
consultum consulta
consulti consultorum
consulto consultis
consultum consulta
consulto consultis
consultum consulta
sequor - tylko w biernej, kon III
sequor sequimur
sequeris sequimini
sequitur sequuntur
lex, legis - dek III, jak rex.
Consensus - us - dek IV jak census
imperium, -ii - dek II, jak consultum
constituo, -ere - kon III, tu praesenti passivi
constituor constituimur
constitueris constituimini
constituitur constituuntur
tribunus, -i- dek II
creo, -are - kon I tu pefecti activi a potem prasenti passivi
creavi creavimus creor creamur
creavisti creavistis crearis creamini
creavit creaverunt creatur creantur
plebeius, -ii - dek II
tribus, -us - dek IV, jak census
sufragium, -ii - dek II, nijaki
bonus, -a, -um. - jak zawsze
praeesse - bezokolicznik. ; ]
ROZDZIAŁ 15
XV. Pouczeń Serwiusza ciąg dalszy
„Moderata est consulum potestas, est enim ab eisprovocatio. Relicta est tamen consulibus potestas coercendi et in vincula publica ducendi. Ad tempus dictatoribus summa potestas datur. A dictatoribus provocandi ius non est. Censores constituti sunt, nam consules censui agendo non suffecerunt. Quia consules, bellis finitimis occupati, ius in Urbe reddere non poterant, praetores creati sunt ad ius in Urbe reddendum. Quaestores autem aerario populi Romani praesunt et ab eo dicti sunt, quod inquirendae et conservandae pecuniae causa creatur”.
Umiarkowana jest władza ludu, jest bowiem od nich odwołanie. Została natomiast pozostawiona konsulom władza karania i doprowadzania do więzień publicznych. Na ściśle określony czas dyktatorom dana jest najwyższa władza. Od dyktatorów nie ma prawa odwołania. Cenzorowie zostali powołani, bowiem konsulowie nie mogli podołać dokonywaniu spisów. Ponieważ konsulowie, wojnami granicznymi zajęci, prawa w mieście wymierzać nie mogą, pretorzy zostali wybrani do wymierzania prawa w mieście. Kwestorzy są natomiast postawieni na czele skarbca narodu rzymskiego i od niego nazwani zostali, dlatego że powołani zostali do poszukiwania i przechowywania pieniędzy.
Moderatus, -a, -um, tu: moderata
moderata moderatae
moderatae moderatarum
moderatae moderatis
moderatam moderatas
moderata moderatis
moderata moderatae
potestas, -atis, - dek III
potestas potestates
potestatis potestatum
potestati potestatibus
potestatem potestates
potestate potestatibus
potestas potestatis
provocatio, -onis - dek III j/w
coercere - kon II - tu gerundium:
coercere
coercendi
coercendo
coercendum
coercendo
vinculum - dek II
vinculum vincula
vinculi vinculorum
vinculo vinculis
vinculum vincula
vinculo vinculis
vinculum vincula
publicus, - a, - um
ducere - kon III, tu gerundium
ducere
ducendi
ducendo
ducendum
ducendo
dictator, -oris - dek III jak potestas
summus, -a, -um
do, -are - kon I, tu praesenti passivi
dor damur
daris damini
datur dantur
provocandi - kon I gerundium:
provocare
provocandi
provocando
provocandum
provocando
ago, -ere - kon III, tu gerundium
agere
agendi
agendo
agendum
agendo
sufficio, -ere - kon III, perfecti activi
suffeci suffecimus
suffecisti suffecistis
suffecit sufferunt
bellum, -i - dek II
finitimus, -a -um
occupo, - are - kon I, tu perfecti passivi
occupatis sum occupati sumus
occupatis es occupati estis
occupatis est occupati sunt
reddo, -ere - kon III, gerundium
reddere
reddendi
reddendo
reddendum
reddendo
aerarium, -ii - dek II
ROZDZIAŁ 16
XVI. Nieważny testament
Ad Servium in tablino sedentem et Mucii volumina legentem libertus aliquando accessit et: „Publius Silius - inquit - adest te de iure consulere cogitans”. Servius advenienti obviam iit. In tablino postea sedentes inter se ambo colloquebantur. Servio adhortante Publius Silius mox ad causam suam venit. Consulenti Servius respondit: „Qui testamenti factionem non habet, testari non potest. Testamentum eius non valet: non sunt testamenti tabulae, quas conscripsit”. Viro prudenti gratias agens Publius Silius abiit.
Do Serwiusza siedzącego w gabinecie i Mucjusza czytającego tomy, przyszedł kiedyś wyzwoleniec i powiedział: „Publiusz Syliusz - powiada - jest obecny chcąc ciebie o prawo zapytać”. Serwiusz wychodzący naprzeciw wyszedł. W gabinecie później między sobą obydwaj rozmawiali: Serwiusz zachęca Publiusza Syliusza, by wnet do swej sprawy przystąpił. Pytającemu Serwiusz odpowiedział: „Kto nie ma zdolności do sporządzenia testamentu, nie może sporządzić testamentu. Jego testament nie jest ważny: nie są testamentem tabliczki, które on zapisał”. Mężowi mądremu wdzięczność wyrażający Publiusz Syliusz wyszedł.
Tablinum, -i, n - dek II,
tablinum tablina
tablini tablinorum
tablino tablinis
tablinum tablina
tablino tablinis
tablinum tablina
sedeo, -ere - kon II, tu: participium praesentis activi:
m.ż n:
sedens sedentes sedens sedentia
sedentis sedentium sedentis sedentium
sedenti sedentibus sedenti sedentibus
sedentem sedentes sedens sedentia
sedente sedentibus sedente sedentibus
sedens sedentes sedens sedentia
volumen, -inis, n - dek III
volumen volumina
voluminis voluminum
volumini voluminibus
volumen volumina
volumine voluminibus
volumen volumina
lego, -ere, - kon III, tu: participium preas. Act. Jak sedeo wyżej.
Libertus, -i , m. - dek II
accedo, -ere - kon III, tu perfecti activi
accessi accessimus
accessisti accessistis
accessit accesserunt
w preas. Tylko formy:
inquam
inquis
inquit inquiunt
w perf. Tylko :
inquisti
inquit
advenio, -ire - kon IV tu part perf act.
Adveniens advenientes
advenientis advenientium
advenienti advenientibus
advenientem advenientes
adveniente advenientibus
adveniens advenientes
eo, -ire - tu perfecti activi
ii imus
isti istis
iit ierunt
colloquor - tylko w stronie biernej, tu : imperfecti passivi
colloquebar colloquebamur
colloquebaris colloquebamini
colloquebatur colloquebantur
adhortor - tez tylko w biernej, kon I, tu participium w abl:
adhortans adhortantes
adhortantis adhortantium
adhortanti adhortantibus
adhortantem adhortantes
adhortante adhortantibus
adhortans adhortantes
venio, -ire - kon IV perfecti activi
veni venimus
venisti venistis
venit venerunt
testamentum, - i n- dek II
factio, -onis f - dek III
habeo, - ere - kon II
habeo habemus
habes habetis
habet habent
testari - strona bierna bezokolicznik
valeo-, -ere - kon II
valeo valemus
vales valetis
valet valent
conscribo, -ere - kon III, tu perfecti activi
conscripsi conscripsimus
conscripsisti conscripsistis
conscripsit conscripserunt
prudens, - entis - dek III
gratia, -ae - dek I
ago, -ere - kon III, participium - agens
abeo - ire - odchodzić, tu perf activi
abii abiimus
abiisti abiistis
abiit abierunt
ROZDZIAŁ 17
XVII. Na forum
Servium Sulpiciumtransverso foro ambulantem Alfenus Varus, Aulus Ofilius aliique comitantur. De iure civili eum consulentibus Servius respondet. Auditores de responsis eius primum disputant, deinde ipsi Servium de rebus ad ius spectantibus interrogant. Dissentientibus Alfeno Auloque iuris peritus rem explicat: „Diei adiectio pro reo est. Itaque quotiens in obligationibus dies non ponitur, praesenti die pecunia debetur:. Ab Alfeno Varo de dierum computatione deinde interrogatus haec dicit: „Tempus continuum ex continuis, tempus vero utile ex utilibus diebus constat. Est igitur utilis dierum computatio, cum utiles tantum dies computamus”.
Serwiuszowi Sulpicjuszowi przechadzającemu się po rynku towarzyszą Alfenus Varus, Aulus Ofilius i inni. Serwiusz odpowiada pytającym jego o prawo cywilne. Słuchacze rozprawiają o jego odpowiedziach, potem sami Serwiusza o rzeczy odnoszące się do prawa pytają. Wobec sporu pomiędzy Alfenusem i Anulusem prawnika rzecz wyjasnia: „Zamieszczenie terminu jest na korzyść dłużnika. Toteż ilekroć w zobowiązaniach dzień nie jest wyznaczony, pieniądze należą się w dniu dzisiejszym. Przez Alfenusa Walusa zapytany o liczenie dni, następnie tak mówi: „Termin ciągły z ciągłych, zaś użyteczy termin stwierdza się z użytecznych dni. Jest zatem korzystne liczenie dni, gdy tylko użyteczne dni wliczymy”.
Transversum, -i - dek II
ambulo, -are - dek I, tu participium : ambulans
comitor - kon I, tylko w biernej
comitor comitamur
comitaris comitamini
comitatur comitantur
consulo, -ere - kon III, part perf act
consulens consulentes
consulentis consulentium
consulenti consulentibus
consulentem consulentes
consulente consulentibus
consulens consulentes
auditor, -oris - dek III
disputo, -are - kon I
disputo disputamus
disputas disputatis
disputat disputant
pono, -ere - kon III praesentis passivi
ponor ponimur
poneris ponimini
ponitur ponuntur
dies, -ei - dek V
dies dies
diei dierum
diei diebus
diem dies
die diebus
dies dies
praesens, -entis - dek III
debeo, -ere - kon II tu praesentis passivi
debor debemur
deberis debemini
debetur debentur
ROZDZIAŁ 18
XVIII. Sława wielkich prawników
Dicendi facultas plurimas vero gratias, firmissimas amicitias, maima studia peperit. Sed bona semper et magna eorum quoque fama fuit, qui iuris peritia excellebant. Clari sunt Tiberius Coruncanius, qui primus profiteri coepit, et Sextus Aelius, quem Ennius laudavit. Quibus tamen clariores sunt Publius Mucius et Brutus, vir optimus et iuris peritissimus, et Manilius, qui libris suis fundaverunt ius civile. Clarissimus autem horum omnium est Quintus Mucius, Publii filius, pontifex maximus, qui ius civile primus generatim constituit. Sed vir aetatis suae doctissimus nemo nisi Servius Sulpicius Rufus appellatus est.
Sztuka mówienia zrodziła naprawdę najliczniejsze wdzięczności, najtrwalsze przyjaźnie, największe namiętności. Lecz dobra zawsze i wielka także tych sława była, którzy znajomością prawa się wyróżniali. Sławni są Tyberiusz ..., który pierwszy zaczął wykładać i Sekstus Eliusz, którego Eniusz pochwalił. Od których jednak sławniejsi są Publiusz Mucjusz i Bartus, mąż najlepszy i prawnik najbardziej doświadczony, i Maniliusz, którzy w księgach swoich utrwalili fundamenty prawa cywilnego. Najsławniejszy natomiast z tych wszystkich jest Kwintus Mucjusz, syn Publiusza, najwyższy kapłan, który prawo cywilne jako pierwszy usystematyzował. Ale mężem swego wieku najbardziej uczonym nazwany został nikt inny tylko Serwiusz Sulpicjusz Rufus.
Dico, -ere - kon III, tu gerundium:
dicere
dicendi
dicendo
dicendum
dicendo
facultas, -atis, f - dek III
facultas facultates
facultatis facultatum
facultati facultatibus
facultatem facultates
facultate facultatibus
facultas facultates
multi plures, -es, -a plurimi, -ae, -a - tu: superlativus ż: wg dek I
plurimae
plurimarum
plurimis
plurimas
plurimis
plurimae
gratia, -ae - dek I
gratia gratiae
gratiae gratiarum
gratiae gratiis
gratiam gratias
gratia griatiis
gratia gratiae
firmus, -a, -um → firmior, -ior, -ius → firmissimus, -a, -um, tu superlativus, ż:
firmissima firmissimae
firmissimae firmissimarum
firmissimae firmissimis
firmissimam firmissimas
firmissima firmissimis
firmissima firmissimae
amicitia, -ae - dek I
amicitia amicitiae
amicitiae amicitiarum
amicitiae amicitiis
amicitiam amicitias
amicitia amicitiis
amicitia amicitiae
magnus, -a, -um → maior, -or, -ius → maximus, -a, -um tu superlativus n:
maximum maxima
maximi maximorum
maximo maximis
maximum maxima
maximo maximis
maximum maxima
studium, -ii - dek II
studium studia
studii studiorum
studio studiis
studium studia
studio studiis
studium studia
pario, - ere - kon III, tu perfecti activi
peperi peperimus
peperisti peperistis
peperit pepererunt
excello, -ere - kon III, tu imperfecti activi
excellebo excellebamus
excellebas excellebatis
excellebat excellebant
clarus, -a, -um tu : clari N l.mn.
primus, -a, -um
profiteor, prifiteri - czasownik tylko w biernej, tu bezokolicznik
coepi - tylko w perfecti
coepi coepimus
coepisti coepistis
coepit coeperunt
laudo, -are - kon I tu perfecti actvi
laudavi laudavimus
laudavisti laudavistis
laudavit laudaverunt
clarus, -a, -um → clarior, -or, -ius → clarissimus, -a, -um, tu: comparativus m:
clarior clariores
clarioris clariorum
clariori clarioribus
clariorem clariores
clariore clarioribus
clarior clariores
a potem też superlativus m.
bonus, -a, -um → melior, -or, -ius → optimus, a, -um tu: superlativus m.
peritus, -a, -um → peritior, -ior, -ius → peritissimus, -a, -um - tu superlativus m.
librum, -a - dek II
fundo, -are - kon I tu perfecti activi
fundavi fundavimus
fundavisti fundavistis
fundavit fundaverunt
constituo, -ere - kon III perfecti activi
constitui constituimus
constituisti constituistis
constituit constituerunt
ROZDZIAŁ 19
XIX. Dawna ustawa
Servii filius in schola magistri legem duodecim tabularum cognovit. Qua de causa nunc tota Servii domus lege illa a puero recitata resonat: „Si in ius vocat, ito. Si pedem struit, manum inicito. Iudicatis triginta dies iusti sunto. Post deinde manus iniectio esto. In ius ducito. Ni iudicatum facit, secum ducito, vincito aut nerwo aut compedibus quindecim pondo, ne maiore, aut si volet, minore vincito. Si volet, suo vivito. Ni suo vivit, qui eum vinctum habebit, libras farris in dies dato. Si volet, plus dato. Tertiis nundinis, in partis secanto”. Perceptis his verbis Servius dicit: „Hanc legem acerrimam mos publicus iam dudum repudiavit”.
Syn Serwiusza w szkole nauczyciela poznał Ustawę XII Tablic. Z tej przyczyny teraz cały dom Serwiusza rozbrzmiewa tą ustawą recytowaną przez chłopca: „Jeżeli woła do sądu przed prawem, niech idzie. Jeśli pozwany zbiera się do ucieczki, niech rękę nakłada. Sądzeni niech mają termin 30 sprawiedliwych dni. Potem jednak niech będzie nałożona kara. Niech prowadzi do sądu. Jeśli nie zrobił co zasądzone, niech przyprowadzi z sobą, niech zwiąże sznurkiem lub w dyby o wadze 15 funtów, nie więcej, lub jak chce niech zwiąże mniej. Jeśli chce niech się utrzymuje ze swego, funt zboża na dzień niech da. Jeśli chce, niech da więcej. W dniu trzecim targowym niech posiekają na kawałki”. Rozumiejąc jej słowa Serwiusz mówi: „Tę ustawę najsurowszą już dawno publiczny zwyczaj odrzucił”
Recito, -are - kon I, tu perfecti passivi forma zenska
recitata recitatae
recitatae recitatarum
recitatae recitatis
recitatam recitatas
recitata recitatis
recitata recitatae
resono, -are - kon I, praesentis activi
resono resonamus
resonas resonatis
resonat resonant
voco, -are - kon I
voco vocamus
vocas vocatis
vocat vocant
eo, ire - tu imperativus futuri activi
ito! Itote!
Ito! eunto!
Pes, pedis - dek III
inicio, - ere - kon III tu imp. Fut activi
icicito! Inicitote!
Icicito! Iniciunto!
Iudico, -are - kon I, perfecti passivi
iudicatus, -i
iustus, -a, -um
sum, esse - imp. Futuri
esto! Estote!
Esto! Sunto!
Manus, -us - dek IV
manus manus
manus manuum
manui manibus
manum manus
manu manibus
manus manus
iniectio, -onis - dek III
duco, -ere - kon III, imp fut act
ducito ducitote
ducito ducunto!
Vincio, -ire - kon IV - imp fut act
vincito vincitote
vincito vinciunto!
Nervus, -i - dek II
compes -pedis - dek III czesciej w plur. compedes, -um
magnus, -a, um → maior, -ior, -ius → maximus, -a., -um, tu comparativus ABL
volo volumus
vis vultis
vult volunt tu fut activi:
volam volemus
voles voletis
volet volent
parvus, -a, -um → minor, -or, us → minimus, a, -um - tu comparativus ABL
vivo, -ere - kon III tu imp fut
vivito vivitote
vivito vivunto!
Vivo vivimus
vivis vivitis
vivit vivunt
habeo, -ere - kon II tu futuri activi
habebo habebimus
habebis habebitis
habebit habebunt
libra, -ae - dek II
far, farris , n - dek III
do, dare - kon I imp fut
dato datote
dato danto
tertius, a, -um
nundinae, -arum - dek I tylko plur.
partium, -ii, m. - dek II
seco, -are - kon I imp fut act
secato secatote
secato secanto
12