Koncepcja pracy licencjackiej jest to ramowy plan organizacji procesu badawczego. Faza koncepcji jest pierwszym etapem w badaniach pedagogicznych. Drugim jest już właściwa faza badawcza, ale to od fazy koncepcyjnej zależy jak się do niej przygotujemy, jaka będzie jej efektywność i wartość poznawcza. Prawidłowo skonstruowana koncepcja pracy pomaga badaczowi spojrzeć na wybraną problematykę w racjonalny sposób.

Koncepcja pracy licencjackiej składa się z szeregu następujących po sobie elementów, które ukierunkowują dalsze czynności badacza. Poszczególne elementy koncepcji zawierają szereg informacji teoretycznych i metodologicznych o różnym stopniu uszczegółowienia, zależnym od zaawansowania określonych czynności badawczych. W koncepcji mogą być zawarte także inne etapy postępowania badawczego w zależności od potrzeb, a te należy każdorazowo dostosowywać do procesu badawczego. Nie wszystkie jednak badania wymagają uwzględnienia dodatkowych etapów takich jak: badania pilotażowe, definicje teoretyczne ważniejszych pojęć, czy też oczekiwane wyniki, ale należy zamieścić w koncepcji podstawowe, a więc najistotniejsze etapy wymienione przez profesora Bolesława Hydzika.

Uzasadnienie tematu

Uzasadnienie tematu stanowi teoretyczną część planu badań. Zawiera się w nim wybór tematu, celu badań i problemu badawczego.

Wybór tematu odbywa się we wstępnym etapie badań tj. w etapie planowania. Przystępując do badań należy dokonać wyboru co będzie przedmiotem badań, wokół jakich zagadnień maja się one skoncentrować.

„Podejmując określony temat badawczy wskazane jest początkowo ujmować go szerzej, dostrzegając jego związki z rozległą pokrewna tematyka, dobrze jest percypować go na tle określonych teorii. Przedwczesne zawężenie zagadnienia pozbawia badacza możliwości swobodnego, szerszego, wielostronnego, a równocześnie pogłębionego studiowania go.”

W momencie, gdy dostatecznie poznamy wybrane zagadnienie powinniśmy je uściślić, by móc sformułować węższe hipotezy pozwalające na ich empiryczne sprawdzenie.

Temat badań podawany jest zawsze w formie roboczej, gdyż często ulega on modyfikacjom. Ostatecznie formułowany jest dopiero po przeprowadzeniu wszystkich etapów badań. Temat roboczy wyznacza zakres działań badawczych.

Przy wyborze tematu kierujemy się różnymi kryteriami, takimi jak:

• „W badaniach pedagogicznych, które powinny przede wszystkim służyć doskonaleniu praktyki pedagogicznej, na jedno z pierwszych miejsc wysuwa się kryterium potrzeb społecznych.” Badacz powinien uwzględniać, to czego społeczeństwo oczekuje od nauki, a co wymaga doświadczalnego rozwiązania. Badacz musi się w takim wypadku wykazać dużą wrażliwością na rzeczywistość społeczną, by zaspokoić oczekiwania i dążenia społeczeństwa.

• Kolejnym kryterium w doborze zagadnień i przedmiotu badań są ich aspekty naukowo - metodologiczne. Przed wyborem tematu należy zwrócić uwagę na stopień naukowego sproblematyzowania zagadnienia oraz na stopień dojrzałości teoretycznej. Początkujący badacz powinien wybrać zagadnienie mające już pewną bibliografię naukową, ale które dla nauki nadal jest ważne, dotychczas zebrane wyniki są niepewne i wymagają sprawdzenia, jest zatem otwarte na nowe hipotezy i pomysły do ich zbadania.

• Niewątpliwie najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na dobór tematu są osobiste preferencje badacza. Problematyka jaką podejmuje badacz, określa przedmiot jego zainteresowań oraz zakres jego poszukiwań. Badacz ma większa szansę na powodzenie badań, podchodzi do nich emocjonalnie lub czuje związek z dana problematyką. W takim wypadku tworzy on ciekawsze hipotezy, jest znacznie bardziej twórczy i oryginalny w swoich pomysłach i dociekaniach. Przy wyborze tematu ze względu na preferencje badacz musi jednak ustrzec się subiektywizmu w opracowywaniu wyników badań.

• Ostatnie kryterium wyboru tematu zależy od tego jak badacz ocenia wykonalność swojego zadania. Musi mieć świadomość możliwych trudności i pewność, że je pokona. Musi także mieć pewność, iż zamierzone przez niego zjawisko, problem czy obiekt badań jest badawczo dostępne. Dostępność to możliwość kontaktu z badanym problemem jak i jego znajomość oraz kwestia możliwości ekonomicznych. Koszty badań muszą być brane pod uwagę już przy planowaniu wyboru przedmiotu badań.

W uzasadnieniu tematu należy określić cel badań, jaki pragnie się osiągnąć w wyniku swojej działalności naukowo - badawczej. Podany w koncepcji cel musi być konkretny, jasny i realny. Formułowane cele można postopniować na cele bliższe (etapowe) i dalsze (końcowe). W konstruowaniu celów należy liczyć się z możliwościami czasowymi, technicznymi, organizacyjnymi i stopniem własnego przygotowania do przeprowadzenia badań.

Uzasadniając temat badacz powinien również określić problem lub problemy badawcze. Są one zawsze przyporządkowane wybranemu tematowi badań i wyznaczonym celom. Formułuje się tyle problemów, ile jest potrzebnych dla wyczerpania zakresu tematu pracy naukowej. Problem powinien być sformułowany w sposób ścisły za pomocą jednoznacznych pojęć naukowych. Pojęcia uściślające określone problemy muszą ustalić zakres tematu badań. Jeśli badacz chce, by problemy wyznaczały zakres działań cząstkowych to powinny one być jasne, wyraźne i realne.

Jasne, czyli tak sformułowane, by możliwe było ich jednoznaczne rozumienie.

Wyraźne, czyli mające oznaczone granice, pozwalające zróżnicować jeden problem od innych

Realne, czyli dostępne, możliwe do rozwiązania przy posiadanym zespole metod, technik i narzędzi badawczych.

Hipotezy robocze oraz zmienne i ich wskaźniki

Po sprecyzowaniu problemów badawczych formułuje się hipotezy robocze. Podobnie jak cele badawcze, hipotezy robocze można stopniować - można skonstruować jedną hipotezę ogólną (główną) i szereg hipotez szczegółowych (pomocniczych). Zazwyczaj formułuje się tyle hipotez ile jest problemów badawczych, czyli każdemu szczegółowemu problemowi przypisuje się jedną hipotezę.

Hipoteza robocza jest założeniem badawczym, zawiera twierdzenie jakie poddaje się procedurze sprawdzenia. W stwierdzeniu zwykle pojawia się informacja, że badane zjawisko powstaje i rozwija się w określonych warunkach lub jest skutkiem określonych przyczyn.

Sformułowanie interesujących poznawczo hipotez jest istotnym etapem fazy koncepcyjnej pracy badawczej. Hipoteza powinna być twórcza i inspirować do dociekań. Często powstaje ona w wyniku lektury książek naukowych, artykułów bądź rozmowy, obserwacji, czy też audycji radiowych. Formułowanie hipotezy roboczej powinno być poprzedzone studiowaniem literatury. Osiąga się wówczas większą precyzję i instruktywność hipotez. Formułując hipotezy należy posługiwać się pojęciami ścisłymi, jasnymi, określającymi zjawiska proste. Hipotezy powinny być w miarę zwężone, lecz mimo to powinny dotyczyć teoretycznych o praktycznych zależności.

Konstruowanie hipotez roboczych nie sprawia trudności, gdy problem badawczy zawiera w sobie takie pytania jak: od czego dane zjawisko zależy, w jakich warunkach powstaje oraz jakie są jego następstwa. Bardziej kłopotliwe jest budowanie hipotezy przy problemie zakładającym ustalenie aktualnego stanu badanego zjawiska lub procesu pedagogicznego.

Hipoteza robocza ma określoną strukturę logiczną i gramatyczną. Logicznie ujmując, hipoteza jest twierdzeniem dobieranym jako racja do znanego następstwa, a z punktu widzenia gramatyki hipoteza powinna być zdaniem warunkowym, gdzie „jeżeli A to B”. Czasem hipoteza jest tylko odwróceniem szyku i zmianą formy gramatycznej problemu badawczego. Dzieje się tak, gdy problem ma postać pytania rozstrzygnięcia. Pytanie takie zawiera fragment zdania oznajmującego, które będzie częścią hipotezy, trzeba je tylko opatrzyć negacją lub afirmacją. Jednak nie forma decyduje o dobrze sformułowanej hipotezie. Istotą hipotezy jest ukazanie elementów najważniejszych i ich przypuszczalnego związku. Od poprawnie zbudowanej hipotezy wymaga się, aby:

1. odnosiła się do problemu nowego, dotychczas w pedagogice nie badanego lub badanego, ale w stopniu niewystarczającym

2. była empirycznie sprawdzalna, za pomocą dostępnych metod, technik i narzędzi badawczych

3. przedstawiała przypuszczenie prawdopodobne, które mają swoje uzasadnienie w dorobku naukowym

4. stanowiła twierdzenie wyrażone jednoznacznie i w sposób możliwie uszczegółowiony

W trakcie całego etapu postępowania badawczego należy hipotezę poprawiać, rozbudowywać, uzupełniać nowymi założeniami, modyfikować, dlatego nazywana jest ona roboczą - bo ulega ciągłym zmianom - ewoluuje. Zweryfikowana hipoteza może być potwierdzona lub odrzucona. Potwierdzona staje się twierdzeniem naukowym.

Umieszczenie w koncepcji pracy licencjackiej wykazu zmiennych badanych i listy wskaźników jest niezbędnym uszczegółowieniem problemów badawczych i przyporządkowanych im hipotez. Dzięki temu możliwe są optymalne decyzje badacza związane z wyborem metod i technik badania, jak i określonych środków.

Zmienna jest to czynnik, właściwe zjawisko podlegające zmianom i będące przedmiotem badań. Np.: zmienną może być wiek, płeć, dojrzałość emocjonalna, postawy, metody wychowawcze.

Hipotezy powinny formułować związki między zmiennymi. Zmienną, którą czyni się przedmiotem badań, określa się jako zmienną zależną, natomiast zmienną, której wpływ na zmienną zależną chce się badać nazywa się zmienną niezależną. Zmienna, która łączy zmienną niezależną z zmienną zależną, o której można sądzić, że modyfikuje charakter zależności między nimi, określa się jako zmienną pośredniczącą.

Postawienie hipotezy jest konieczne, gdyż mogą wystąpić problemy dotyczące współzależności pomiędzy zmiennymi, a zwłaszcza między zmienną niezależną z zmienną zależną. Hipoteza robocza wyraża pewne prawidłowości między nimi i dzięki niej badacz precyzuje podjęty problem naukowy.

Nie wszystkie problemy naukowe wymagają postawienia hipotezy roboczej. W wypadku problemu dotyczącego tylko opisu badanych zjawisk, bez przedstawienia związków między nimi i bez zależności od innych nie zachodzi potrzeba formułowania hipotezy. Co więcej może ona być szkodliwa, ponieważ wywrze sugestię na badacza, który może usiłować otrzymać materiał popierający przyjęte przez niego z góry założenia.

Po wyłonieniu określonych zmiennych należy ustalić odpowiednie wskaźniki dla badanych zjawisk. Pojęciom występującym w hipotezach nadaje się sens empiryczny ustalając ich wskaźniki. „Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazwiemy zjawisko W, którego zastosowanie pozwoli nam określić, że zaszło zjawisko Z.” Np.: wskaźnikiem przyjaźni może być częstotliwość spotkań z drugą osobą.

Dobór trafnych i rzetelnych wskaźników wymaga dobrej orientacji z określonego zakresu badań i znajomości warunków, w jakich przebiega badanie oraz właściwości charakteryzujących osoby badane. Na procedurę konstruowania wskaźników składa się dokładna analiza określonych kategorii na podstawie literatury oraz ustalenie związków funkcjonalnych, przyczynowych lub definicyjnych między desygnatem pojęcia a wprowadzonym wskaźnikiem. Procedura doboru wskaźników, szczególnie, gdy nie mamy pełnej orientacji dotyczącej ich trafności, wymaga przeprowadzenia wstępnych, próbnych badań weryfikacyjnych. Badania takie przyczynią się do uściślenia wskaźników, np. przez korektę pytań w kwestionariuszu lub zmiany ich kolejności, itp.

Teren badań

Ustalenie terenu badań stanowi materialną podstawę czynności badawczych. Ten etap planowania zalicza się do metodologicznej części koncepcji pracy licencjackiej.

Pojęcie terenu badań obejmuje:

• miejscowość, w której zakłada się przeprowadzenie badań

• pojedyncze osoby lub zbiorowości społeczne

• zjawiska i procesy.

Teren badań to jednak nie tylko odpowiednie terytorium, instytucja, placówka czy organizacja. Wybór terenu badań to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników - jakie muszą być zbadane, odszukanie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania.

Właściwy wybór terenu badań jest uzależniony od problemów naukowych i hipotez roboczych. Bardzo ważną kwestią w wyborze terenu badań jest jego uzasadnienie w koncepcji pracy. Chodzi tu o odpowiedni wybór osób,które mają być poddane badaniom. W przypadku badań małej grupy, badacz ma możliwość przebadania wszystkich jej członków. Jednak w wypadku badań środowiskowych, ma on do czynienia z liczną zbiorowością, której nie jest w stanie przebadać, najczęściej ze względów czasowych, ekonomicznych i nieobecności części członków zbiorowości. Prawie nigdy nie daje się zbadać całej populacji. Należy wtedy wyodrębnić jednostki, które będą reprezentować całość tej zbiorowości. Dobiera się wówczas próbę reprezentatywną populacji generalnej. Nie ma stałych reguł jej doboru, są jednak reguły pozwalające na jakościowy dobór próby, tak aby posiadała ona wszystkie cechy i wszystkie elementy populacji generalnej.

Metody, techniki i narzędzia badawcze

Dobór metod, technik i narzędzi badawczych stanowi kolejne ważne założenie w badaniach naukowych. Właściwy ich wybór jest warunkiem rzetelności w poznaniu obiektywnej prawdy naukowej.

Z definicji wynika, że przez metodę badań będziemy rozumieć zespół zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Techniki są czynnościami wykonywanymi przez badacza. Określone są przez dobór odpowiedniej metody i przez nią uwarunkowane. Czynności te w sensie logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody, a w sensie rzeczowym o znacznie węższym zakresie niż metoda. Technika badawcza ogranicza się do czynności pojedynczych. Metoda natomiast zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze, ale zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.

Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badawczej. O ile ta ma znaczenie czasownikowe i oznacza czynność np. obserwowanie lub prowadzenie wywiadu, to narzędzie ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych z badań. w tym rozumieniu narzędziem będzie np. arkusz obserwacyjny, kamera lub kwestionariusz wywiadu, test czy też dyktafon.

Można więc stwierdzić, że metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do technik i narzędzi badawczych. Ta prosta zależność znajduje swoje odbicie w procesie badawczym, kiedy przystępując do badań albo do rozwiązania określonego problemu, to w pierwszej kolejności wybieramy odpowiednia metodę - opracowując koncepcję założeń teoretycznego i praktycznego postępowania. Ta dopiero decyduje, mniej lub bardziej jednoznacznie o doborze stosownej techniki, a wybrana technika w sposób jednoznaczny wyznacza narzędzie badawcze.

Wybór odpowiedniej metody badawczej wymaga zrozumienia celów, którym badanie ma służyć. Warunkiem powodzenia badań jest szczerość podczas komunikacji badacza z badanym.

Określając metody badawcze należy pamiętać, by nie kierować się jedynie chęcią szybkiego rozwiązania problemu naukowego i zweryfikowania postawionych wcześniej hipotez roboczych, ale mieć również na uwadze ustalony teren badań. Wybór metod badawczych powinien być zatem zgodny z wszystkimi wcześniejszymi elementami koncepcji pracy naukowej i stanowić logiczne ich następstwo.

Bardzo ważne przy doborze sposobu znalezienia odpowiedzi na problem badawczy jest to, iż musi on być zgodny z istotą przedmiotu badań oraz oparty na podstawach naukowych, czyli musi być zachowana procedura badawcza.

Dobrane metody badawcze powinny charakteryzować się takimi cechami jak:

1. obiektywność - czyli okoliczności w jakich miało miejsce badanie nie mają wpływu na interpretację zgromadzonych materiałów

2. rzetelność - czyli dokładność z jaką zostały określone zjawiska i procesy dydaktyczno - wychowawcze

3. trafność - czyli uzyskane wyniki badań nie budzą wątpliwości

Cechy te są o tyle istotne, że dzięki nim mamy pewność, że użyta przez nas metoda jest odpowiednia i umożliwiła nam zgromadzenie potrzebnego materiału naukowego, by rozwiązać problem badawczy.

Harmonogram pracy

Ten etap koncepcji pracy naukowej zawiera opisowe wyszczególnienie prac badawczych lub ich graficzne przedstawienie. Zabieg ten jest bardzo przydatny przy badaniach prowadzonych na różnych terenach, w różnych grupach i przy zastosowaniu różnych technik badawczych. Reguluje on i dyscyplinuje nasze zachowania i tok czynności badawczych.

Harmonogram pracy licencjackiej obejmuje cały okres trwania badań. W tej części koncepcji zamieszczamy wszystkie czynności badawcze oraz kolejność i termin ich wykonywania. Umieszczamy również wszystkie inne działania mające wpływ na realizację tematu badań, koniecznie w odpowiedniej kolejności ich przeprowadzenia.

Projektowany układ sprawozdania z pracy

Na tym etapie koncepcji uzasadniamy wybór konstrukcji pisemnego opracowania pracy badawczej. Projektowany układ pracy licencjackiej z zakresu pedagogiki zawiera zwykle tytuł, nazwy, kolejność i objętość rozdziałów i podrozdziałów, miejsce tabel, schematów, itp. Projekt pracy zależy jednak od inwencji badacza, który zgodnie z problematyką badań i własnymi umiejętnościami metodologicznymi tworzy indywidualny i dopasowany do pracy projekt.

Projektowany układ sprawozdania z pracy licencjackiej pod względem rzeczowym, uwzględnia takie części składowe jak:

1. Wstęp, który zawiera informacje o początkach tworzenia pracy, o jej celach, o istocie tematu, oczekiwaniach społecznych jakie miały wpływ na badania.

2. Rozważania teoretyczne, które dotyczą aktualnych poglądów na temat badań, ukazują stan wiedzy badacza z obrębu dziedziny badań, znajomość definicji pojęć stosowanych w pracy, analizy przedmiotu badań jako problemu naukowego.

3. Rozważania metodologiczne, które obejmują założenia badawcze, opis metod,technik i narzędzi badawczych wraz z opisem ich zastosowania, organizację i przebieg badań oraz ogólną ocenę zgromadzonych materiałów naukowych i sposób ich opracowania.

4. Sprawozdanie z badań, które przedstawia się w kilku rozdziałach, w których to badacz analizuje zebrane materiały jako dowód naukowy. Wartość naukowa sprawozdania zależy od umiejętności wyodrębnienia najważniejszych materiałów, unikając zbędnych szczegółów, nic nie wnoszących do badań

5. Zakończenie, w którym badacz zamieszcza krótki przegląd pracy i najważniejsze spostrzeżenia z badań.

Bibliografia

Ostatnią częścią koncepcji jest wykaz bibliografii. Umieszcza się w nim literaturę przedmiotu, do której badacz nawiązuje w swojej pracy badawczej, i która mogła stanowić dla niego inspirację teoretyczną.

Powinni się unikać umieszczania w bibliografii podręczników, słowników i encyklopedii, ponieważ stanowią one kanon literatury naukowej i ich wykorzystanie jest oczywiste.

Bibliografia w pracy badawczej powinna obejmować:

1. druki zwarte,

2. artykuły i publikacje,

3. dokumenty i źródła.

Bibliografię można podzielić ze względu na literaturę wykorzystaną lub cytowaną oraz na literaturę przedmiotu.

Notka bibliograficzna powinna zawierać nazwisko autora, imiona lub inicjały imion, tytuł, miejsce wydania i rok wydania.

Przy pracach zbiorowych notka zaczyna się od tytułu lub od nazwiska redaktora z inicjałem imienia. Jeśli zamieszcza się artykuł z pracy zbiorowej notka zaczyna się od nazwiska autora, tytułu jego pracy lub artykułu, a następnie po znaku [w:] tytuł pracy zbiorowej lub nazwisko redaktora. Podobnie postępuje się w przypadku publikacji z czasopism naukowych. W bibliografii nie powinno umieszczać się gazet i pism popularnych.

Dokumenty zamieszczone w bibliografii są w kolejności alfabetycznej.

W wykazie bibliografii można także przedstawić swoje uwagi dotyczące trudności w dostępie do literatury i problemów w jej studiowaniu.

Te czynności kończą proces tworzenia koncepcji do pracy licencjackiej. Bibliografia jest nadal doskonalona w trakcie postępowania badawczego.

* * *

Poprawność wniosku końcowego pracy licencjackiej zależy od rzetelności we wszystkich etapach koncepcji. Błąd, w którejkolwiek jej części powoduje, że wnioski z badań są niekompletne i łatwo podważyć ich naukową wartość. Dlatego też zaleca się pisemną formę przygotowania każdego etapu badań, bowiem to co jest pisemnie zredagowane jest poprzedzone długim namysłem i analizą, a przez to pozwala uniknąć pomyłek.

Bibliografia:

B. Hydzik, Metodologia pedagogicznych badań naukowych w wojsku, Gdynia 1984, WSMW

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, Wyd. „Żak”

Z. Zaborowski, Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, Wyd. Ossolińskich

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995, WSiP

Przykładowa Metodologia badań pedagogicznych

4.1 Temat pracy

Wybierając temat pracy należy określić jaj zakres. Temat może być węższy lub szerszy. Przy „szerokim ujęciu tematu badania dotyczą bardzo licznej klasy procesów lub zjawisk. Jeżeli zakres tematu jest zawężony, wówczas badania obejmują stosunkowo nieliczne zjawiska. Zaznacza się to za pomocą takich sformułowań, jak: Niektóre przyczyny…, Niektóre rodzaje…, Wpływ niektórych cech osobowości na…,”. Tytuł powinien trafnie i jednoznacznie oraz zwięźle określać temat pracy.

Ogromna rolę w wyborze tematu odgrywa osobiste emocjonalne zaangażowanie nim, gdyż jest to warunek powodzenia badań.

Najważniejszą rolę w odpowiednim doborze tematu oraz w umiejętnym przygotowaniu badań odgrywa znajomość lite3rtury przedmiotu, co chroni nas przed dochodzeniem do prawdy metodą prób i błędów. Pozwala to również na ekonomię wysiłku, gdyż inni badacze przetarli już niektóre trudne szlaki i można je z zachowaniem reguł naukowych wykorzystać. Daje to także szansę porównań, co znacznie podnosi walory poznawcze każdego badania.

Treść całej pracy zarówno części teoretycznej, a także empirycznej powinna ściśle odpowiadać tematowi pracy określonemu w tytule. Przy braku tej zgodności praca jest nie na temat.

Sformułowanie tematu pracy nie jest proste. Zwykle bywa tak, że jego pierwotna postać jest robocza i ulega pewnym modyfikacjom.

Najważniejsze żądania w sformułowaniu tematu: „ma być krótki, językowo poprawny, informacyjnie nośny i jednocześnie poznawczo intrygujący, czyli - budujący określone u czytelnika (słuchacza) i autora tekstu pożądane nastawienie”.

1. Przedmiot i cele badań.

Z. Skorny uważa, że „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji”.

Przedmiotem badań uczyniłem rozwój wykorzystania środków informatycznych w procesie kształcenia, w Zespole Szkół nr. 1 w Ostrowi Mazowieckiej. Dokonując tego wyboru, wziąłem pod uwagę kryteria, które zdaniem T. Pilcha odgrywają niezwykle ważną rolę przy doborze tematu badawczego. Należą do nich: dostępność badawcza problemu, względy ekonomiczne badań oraz emocjonalne zainteresowania badacza.

„Każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach bedących przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać. W. Zaczyński, pisząc o celu badań podaje, że jest to określenie, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu”.

Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, doświadczalnie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno-użyteczne.

Biorąc pod uwagę powyższe rozstrzygnięcia ustaliłem następujące cele poznawcze:

- Zbadanie rozwoju środków informatycznych w Zespole Szkół nr. 1 w Ostrowi Mazowieckiej

- Ustalenie czynników wpływających na rozwój środków informatycznych w Zespole Szkół nr. 1 w Ostrowi Mazowieckiej

4.3 Problemy badawcze

Problem badawczy jest to zagadnienie wymagające rozwiązania. Wg S. Nowaka „Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”. J. Pieter stwierdza, że „(…) problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”. A nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”

Problemy badawcze mają postać pytań. Pytania mogą dotyczyć cech przedmiotu, zjawiska, ich własności. Mają wówczas postać prostą, zawierającą pytanie o jedną cechę lub o jedną właściwość przedmiotu. Mogą być też pytania o rodzaj związków między cechami zjawiska o rodzaj zależności między zjawiskami, wtedy zmuszają badacza do szerszych poszukiwań.

Problem badawczy to inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania.

Rodzaje pytań badawczych

W logice funkcjonują dwa rodzaje pytań tzw. Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia.

Pytania rozstrzygnięcia zaczynają się od partykuły „czy…” i w zasadzie domagają się tylko potwierdzenia bądź negacji. Zawierają w sobie alternatywną możliwość poszukiwania odpowiedzi.

Odpowiedź może brzmieć „tak” lub „nie”. Pytanie to w pewien sposób ogranicza badacza wyznaczając mu obszar pojęciowy i fizyczny, na którym należy szukać odpowiedzi.

Pytania dopełnienia zawierają pytajnik: „jaki…”, „kiedy…”, „w jakich warunkach…”, „w jakim stopniu…”. Takie pytania w swojej strukturze nie zawierają informacji, gdzie należy szukać na nie odpowiedzi.

Na to pytanie nie możemy odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Takie pytanie nie ogranicza badacza, a wręcz przeciwnie otwiera przed nim pole poszukiwań i inwencji. O ile pytania rozstrzygnięcia można nazwać pytaniami kierunkowymi, to o tyle pytania dopełnienia są pytaniami twórczymi.

aby prawidłowo sformułować rejestr problemów, badacz musi mieć świadomość jakiego rodzaju pytania należy postawić dla wyczerpania tematu (stanu niewiedzy) i ukierunkowania badań oraz rozstrzygnięcia zagadnienia. w tym celu musi wykonać pewną pracę koncepcyjną, polegającą na sformułowaniu zestawu pytań, które powinny spełniać następujące zadania:

4. wyczerpać zakres naszej niewiedzy zwarty w temacie badań,

5. ukazać kierunki poszukiwań badawczych oraz sposoby badań,

6. wyjaśnić temat

Sformułowane pytania badawcze (problemy):

Problem główny:

Jakie postawy wobec rozwoju i wykorzystania środków informatycznych prezentują nauczyciele i uczniowie?

Problemy szczegółowe:

4. Jak oceniana jest dostępność środków informatycznych w szkole?

5. Jak oceniana jest potrzeba wykorzystanie środków informatycznych w Zespole Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej przez badanych nauczycieli i uczniów?

6. Do jakich zadań wykorzystywane są środki informatyczne w Zespole Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej?

7. Jakie są oczekiwania nauczycieli i uczniów wobec wykorzystywania środków informatycznych?

Pytania są tak stawiane, aby wiedzieć, kogo dotyczy temat, gdzie szukać rozwiązania, jakimi sposobami to robić.

Dopóki badacz wyraźnie nie uprzytomni sobie jakie zjawiska go interesują, tj. jakie własności jakich przedmiotów lub też jakie zdarzenia czy procesy, których te przedmioty podlegają tak długo sens pytań będzie nie jasny, Chodzi o uprzytomnienie sobie znaczenia pojęć, terminów figurujących w pytaniach i hipotezach badanej problematyki.

Problem w stosunku do sformułowanego wcześniej przedmiotu badań stanowi radykalne uściślenie i ukierunkowanie naszych zainteresowań., a więc dopiero z treści problemów dowiadujemy się, że będziemy badać wszystkie czynniki związane z postawą wobec rozwoju środków informatycznych w Zespole Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej. Formułowanie problemów stanowi więc bardzo ważny etap w koncepcyjnej fazie badań.

Hipotezy badawcze

Hipoteza jest zdaniem nie w pełni uzasadnionym opartym na prawdopodobieństwie, wymagającym sprawdzenia (zweryfikowania), mająca na celu odkrycie nie znanych zjawisk lub praw. Może być zdaniem twierdzącym lub przeczącym.

Wg Z. Skornego „ (…) hipoteza to przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badań”. W. Zaczyński uważa, że „hipoteza robocza jest założeniem przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi”.

Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi, powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.

Czasem hipoteza jest tylko odwróceniem szyku i zmianą formy gramatycznej pytania tzn. problemu. Ma to miejsce wtedy gdy problem przybiera postać pytania rozstrzygnięcia.

Podstawowym warunkiem sformułowania poprawnej pod względem metodologicznym oraz użytecznej hipotezy jest wstępne rozpoznanie problemu i terenu badań, znajomość literatury przedmiotu. Od trafności i poprawności teoretycznej i metodologicznej hipotezy badawczej zależy skuteczność przeprowadzonych badań oraz możliwość wykrycia rzeczywistych uwarunkowań, struktur i dynamiki badanych zjawisk czy rzeczy.

W odniesieniu do przedstawionych wcześniej (pytań) problemów badawczych sformułowano następujące przypuszczenia:

Hipoteza główna

W „społeczeństwie szkolnym” dominuje postawa za szybkim wdrażaniem i rozwojem środków informatycznych.

Hipotezy szczegółowe:

6. Dostępność do środków informatycznych w szkole powinna być większa.

7. Nauczyciele i uczniowie uważają, że wykorzystanie środków informatycznych w szkole jest jak najbardziej potrzebne.

8. Nauczyciele i uczniowie wykorzystują środki informatyczne nie tylko do nauki w szkole.

9. Badani nauczyciele i uczniowie są za stałym rozwojem i unowocześnianiem środków informatycznych w szkole.

Zmienne

Zdaniem Z. Skornego „zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności”. S. Nowak mówi: „zmienna określa jedynie, pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska, specyfikując ich możliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają, a ponadto jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami rozpatrywanymi pod danym względem”.

Ustalenie i rejestracja zmiennych w badaniach jakiegoś zdarzenia czy procesu - oznacza decyzję, pod jakim względem będziemy badać zdarzenie lub proces. Przyjęte w badaniach zmienne nadają kierunek, określają ich cel. Badacz musi określić sobie wycinek rzeczywistości, a właściwości charakteryzujące ten wycinek rzeczywistości to zmienne. Zmienne w badaniach pedagogicznych są formą uszczegółowienia problemu badawczego jaki pragnie rozwiązać i hipotez, które się potwierdza lub odrzuca.

Najpowszechniej dzieli się zmienne na dwie kategorie:

1. zmienne niezależne,

2. zmienne zależne,

Zmienne niezależne są to determinanty określonych zjawisk, stanów rzeczy, zachowań. Powodują skutki w sferze innych zjawisk, inaczej mówiąc powodują powstanie i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi.

Zmienna zależna to zjawisko podlegające wpływom innych zjawisk

Zmienne pośredniczące to czynniki wewnętrzne mogące modyfikować wpływ warunków zewnętrznych na zachowanie się np. samokontrola, samoakceptacja, motywacja, samoocena, sta emocjonalny itp.

W moim przypadku funkcję zmiennej zależnej będzie spełniać postawa wobec rozwoju środków informatycznych w szkole, która jest uzależniona od następujących czynników spełniających funkcję zmiennych niezależnych:

1. płci,

2. wieku,

3. miejsca zamieszkania,

4. stosunku do środków informatycznych,

5. rodzaju środków informatycznych.

4.4 Metody, techniki i narzędzia badawcze

W opracowaniach metodologicznych można spotkać się z bardzo różnymi klasyfikacjami metod i technik badawczych. Różnice te SA na tyle poważne, że to, co dla niektórych jest metodą, dla innych jest technika i odwrotnie.

„Najczęściej w pedagogice definiuje się metodę jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego: określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu”.

Wg S. Nowaka: „[…] metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”.

„[…] metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki narzędzia badawczego. Technika z kolei jest pojęciem podrzędnym wobec metody i nadrzędnym w stosunku do narzędzia badawczego. To ostatnie zaś ma zakres najwęższy i jest pojęciem podrzędnym zarówno wobec pojęcia metody jak i pojęcia techniki badawczej”.

Poniżej przyjąłem podział metod, technik i narzędzi badawczych wg. T. Pilcha:

5. Metody badań pedagogicznych:

- eksperyment pedagogiczny,

- monografia pedagogiczna (techniki to - badanie dokumentów, ankieta, wywiad, czasami elementy obserwacji uczestniczącej),

- metoda indywidualnych przypadków (techniki to - wywiad, obserwacja, analiza dokumentów osobistych, niekiedy techniki projekcyjne, testy),

- metoda sondażu diagnostycznego (technika to ankieta).

2. Techniki badań pedagogicznych:

- obserwacja

- wywiad

- ankieta

- badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne

- techniki socjometryczne

3. Narzędzia badawcze:

- kwestionariusz wywiadu

- kwestionariusz ankiety

- test socjometryczny

- dyspozycje i arkusz obserwacji

- skale

Techniki badawcze

Według A. Kamińskiego „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej”.

Metody

Eksperyment

Jest metodą polegającą na wywołaniu lub zmienieniu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś czynnika i obserwowaniu zmian pod jego wpływem zachodzących. Rezultatem eksperymentu są zawsze określone zmiany lub ich brak, zmiany nie tylko pochodzące z badanego układu (chociaż one są najważniejsze), ale także zasobu naszej wiedzy.

Zdaniem niektórych pedagogów eksperyment jest szczególnym przypadkiem obserwacji różniący się bardziej złożoną strukturą, staranniej dopracowanym zmysłem badawczym i posługiwaniem się większą i różnorodną ilością narzędzi badawczych. Te różnice, w tym głównie złożona struktura zabiegów technicznych, wielość narzędzi badawczych np. badanie dokumentacji szkolnej, arkusze lub dzienniki obserwacji, notatki z rozmów) oraz konieczność istnienia generalnej koncepcji wiążącej w celową jedność różnorodne poczynania badawcze, przemawia za zaliczeniem eksperymentu pedagogicznego do metod badawczych w pedagogice.

Monografia pedagogiczna

W badaniach pedagogicznych przyjęto, że metoda ta ma znaczenie przy instytucji wychowawczo - oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, w celu postawienia diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń.

Monografia to metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych.

Metoda monograficzna jest łatwa w realizacji, nadaje się do systematycznej weryfikacji funkcji złożonych danej instytucji oraz planowania ulepszeń i kontroli ich funkcjonowania.

Metoda ta może być realizowana za pośrednictwem różnorodnych technik. Prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, bardzo często wprowadza elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety lub wywiady.

Metoda indywidualnych przypadków

Metoda ta w badaniach pedagogicznych sprawdza się do badania biografii ludzkich. Odrzuca się więc takie rozumienie tej metody, wedle której odnosi sie ona do badania układów społecznych, instytucji lub do badania dynamiki wewnętrznej i przeobrażeń zbiorowości społecznej.

(...) Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w kreślone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Doskonałym zainteresowaniem dla tej metody mogą stać się problemy dotyczące np. trudności dydaktycznych i wychowawczych, sytuacja rodzinna dziecka, adaptacja społeczna wychowanków domów dziecka itp.

Badania prowadzone tą metodą posługują się dość nielicznymi technikami badawczymi. Najbardziej użyteczną techniką jest wywiad, znakomicie uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych. Niekiedy pomocne mogą być techniki projekcyjne i testy. Zależy to od charakteru i złożoności poszczególnego przypadku.

Metoda sondażu diagnostycznego

Badania sondażowe obejmują wszelkiego rodzaju zjawiska społeczne istotne dla wychowania, stany świadomości społecznej, opinie i poglądy określonych zbiorowości, narastanie badanych zjawisk, ich tendencje i nasilenia itp. Chodzi tu o zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji, są jakby rozproszone w społeczeństwie.

Badania sondażowe opierają się prawie zawsze na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej. Np. alkoholizm jako zjawisko społeczne nie da się umiejscowić ani demograficznie ani terytorialnie, może z powodzeniem być przedmiotem sondażu diagnostycznego, natomiast „Młodzież nadużywająca alkoholu” może być objęta studium indywidualnych przypadków. Działalność komitetu antyalkoholowego może być przedmiotem monografii, wpływ uświadomienia prowadzonego przez ten komitet na alkoholizm młodzieży - może być przedmiotem eksperymentu.

W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.

Żadna z metod nie powinna występować jako jedyna. Powinno się stosować kilka metod badawczych, z uwagi na to że rzeczywistość wychowawcza jest tak bogata, że nie mogą jej objąć ramy jednej metody. Ponadto stosując więcej metod otrzymujemy źródło dodatkowej wiedzy i czynnik kontroli i rzetelności badań.

Techniki

Obserwacja

Obserwacja jest czynnością badawczą, polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń.

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów. Z uwagi na jej wszechstronność i jej złożoność istnieją niekiedy tendencje do nazywania jej metoda badawczą.

Obserwacja można nazwać prostą nieplanowaną rejestrację zdarzeń i faktów, ale także proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych (kamery, magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych włącznie).

Najpopularniejszą obserwacją jest tzw. Obserwacja otwarta albo swobodna. Stosuje ją w praktyce każdy nauczyciel i organizator. Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie.

Obserwacja otwarta spełnia także ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Uzyskuje się ogólną wiedzę o badanym przedmiocie, która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych.

Przy prowadzeniu badań metodą sondażu diagnostycznego obserwacja jest jej nieodzownym etapem przygotowawczym.

Wyżej zorganizowaną formą obserwacji jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.

Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca. Występuje ona wtedy kiedy badacz staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć dwie postacie jawna lub ukrytą. Jawna ma miejsce, gdy grupa badana jest poinformowana o roli badającego, ukryta - występuje wtedy gdy badana grupa nie jest świadoma roli, jaką spełnia nowy członek jej grupy.

Narzędziem obserwacji jest np. arkusz obserwacyjny. Jest to inaczej kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W określonych rubrykach pod określonym zagadnieniem rejestrujemy wszystkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Wcześniejsza typologia zagadnień nie pozwala na przeoczenie któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom.

Można również gromadzić materiał badawczy za pomocą notatek, opisów, rejestracji dźwiękowej lub fotograficznej. Prowadzenie takiej obserwacji nazywa się niekontrolowaną. Aczkolwiek tu można też zastosować elementy kontroli np. materiały dajemy do czytania osobie towarzyszącej zorientowanej w koncepcji badań, uzyskując od niej ocenę materiału w sensie kompletności prawidłowego kierunku.

Wywiad

Wywiad jest to rozmowa badacza z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.

Główne typy wywiadów:

- skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych)

- nieskategoryzowany (daje swobodę formułowania pytań oraz zmieniania ich kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych)

- jawny ( badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany)

- ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Stosuje się go wtedy, kiedy postawy osobiste badanego SA różne od postaw i ról społecznych pełnionych w danej zbiorowości, bądź jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe)

- indywidualny

- zbiorowy

Wywiad daje cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam gdzie nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze np. obserwacji, ankiety badania dokumentów.

Ankieta

Jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera. Pytania ankiety SA zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej stosuje się pytania zamknięte opatrzone tzw. Kafeterią czyli zestawem wszelkich możliwych odpowiedzi. SA także:

- kafeterie półotwarte gdzie poza zestawem możliwych odpowiedzi dodaje się punkt oznaczony słowem „inne”.

- kafeterie koniunktywne które pozwalają na wybranie kilku odpowiedzi, dając potem możliwość obliczenia częstotliwości wyboru poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii.

Ankieta jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych gdzie pytamy o cechy zbiorowości, fakty, opinie o zdarzeniach, dane liczbowe. Cecha odróżniającą ją od wywiadu jest to, że nie wymaga bezpośredniego kontaktu z badającym, respondent sam odpowiada na pytania.

Konstrukcja kwestionariusza bądź wywiadu

1. Część metryczkowa obejmująca zazwyczaj dane socjodemograficzne: płeć, wiek, poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania.

2. Początek kwestionariusza

- krótka instrukcja

- pytania o sprawy prostsze, o kwestie neutralne bądź przyjemne

3. Środek kwestionariusza

- pytania o sprawy trudniejsze, kłopotliwe, wstydliwe

4. Końcowa część kwestionariusza

- pytania o sprawy prostsze, przywracające stan równowagi psychicznej (wygaszające kontakt).

Ogólne zasady metodologiczne konstruowania narzędzi badawczych

1. Nie można opierać poznania na jednej technice badań

2. Należy budować odrębne narzędzia badawcze

3. Pytania w narzędziu powinny być podporządkowane celom ogólnym zawartym w problemach badawczych

4. W przypadku badania opinii i faktów konstrukcja pytań powinna odróżniać opisywanie od opiniowania

5. Należy trzymać się właściwej kolejności przygotowaniu badań:

- określić ich celowość

- sformułować problemy badawcze

- wybrać teren badań

- konstruować narzędzia badawcze

6. Musi być surowa dyscyplina w zakresie używanych ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zadań.

7. Wewnętrzna struktura narzędzi badań ma istotne znaczenie dla wiarygodności uzyskiwanych informacji.

Etapy pracy badawczej

M. Łobucki: „Na ogół wszelkie badania naukowe obejmują następujące etapy:

1. sytuacja problemowa

2. formułowanie problemów, a często także hipotez roboczych

3. wybór tematu badań i osób badanych

4. przygotowanie procedury badań

5. przeprowadzenie badań”

T. Pilch wyróżnia następujące etapy badań pedagogicznych:

1. „określenie przedmiotu i celu badań

2. sformułowanie zagadnienia

3. sformułowanie hipotez

4. wybór terenu badań i dobór próby

5. opracowanie technik badawczych

6. badania pilotażowe

7. opracowanie ostatecznej wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych

8. przeprowadzenie badań

9. uporządkowanie i przygotowanie materiałów badawczych oraz ich analiza

10. sprawdzenie hipotez

11. opracowanie i uogólnienie wniosków

12. opracowanie teoretyczne”

H. Muszyński wyróżnia następujące etapy postępowania badawczego:

1. „postawienie i sformułowanie problemu (problemów) badań

2. sprecyzowanie hipotezy roboczej (lub hipotez)

3. wyłonienie i zdefiniowanie zmiennych

4. dobór wskaźników do poszczególnych zmiennych

5. dobór odpowiednich metod badawczych i opracowanie technik badań

6. opracowanie procedury badań

7. zgromadzenie materiału badawczego

8. statystyczne i ilościowe opracowanie wyników

9. analiza teoretyczna uzyskanego materiału i wyprowadzenie wniosków”

4.5 Opis i charakterystyka badanej grupy

Badania ankietowe przeprowadzone zostały w maju 2006 r. wśród 100 uczniów i 78 nauczycieli z Zespołu Szkół nr.1 w Ostrowi Mazowieckiej.

Nie zanotowano przypadków refutacji, jednak 12 ankiet wypełnianych przez uczniów i 3 ankiety wypełniane przez nauczycieli wypełnione zostały w stopniu niepełnym i nie kwalifikującym ich do obróbki statystycznej. Po odrzuceniu tych kwestionariuszy analizowano próbę składająca się z:

- 88 ankiet dla uczniów

- 75 ankiet dla nauczycieli

Charakterystyka próby:

Uczniowie:

Płeć - 52 - (59,1%) Mężczyzn - 36 - (40,9%) Kobiet

Wiek - średnia 17 lat

Najmłodsza osoba - 16 lat

Najstarsza osoba - 19 lat

Miejsce zamieszkania:

- miasto - 16 osób (18,18%)

- miasto powiatowe - 28 osób (31,81%)

- wieś - 44 osoby (50%)

Opracował

Robert Wąsik

Z. Zaborowski, Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973 s.141

Tamże, s.137

B. Hydzik, Metodologia pedagogicznych badań naukowych w wojsku, Gdynia 1984, s.56-57

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995 s.48

Z. Zaborowski, Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, s.145

Tamże, s.148-149

B. Hydzik, Metodologia pedagogicznych badań naukowych w wojsku, Gdynia 1984, s.61-63

Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s. 26

W. Zaczyński, Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Warszawa 1995, s. 45.

Z. Skorny, Prace…op. cit., s. 107

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998, s. 173-174.

W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 50.

S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970, s. 214.

J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław - Warszawa 1997, s. 67.

Z. Skorny, Prace…op. cit., s. 72.

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968, s. 26.

Z. Skorny, Prace…op. cit., s. 48.

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, PWN, s. 152

W. Dudkiewicz, Podstawy….op. cit., s. 69.

S. Nowak, Metodologia… op. Cit., s. 22.

T. Pilch, Zasady….op. cit., s. 43.

Tamże, s. 41-164.

A. Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, [w:] R. Wroczyński, T. Pilch (red.), Metodologia pedagogiki społecznej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974, s. 54.

T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa, s. 73.

Tamże, s.76

T. Pilch, Zasady……op.cit., s. 123.

T. Pilch, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Wrocław- Warszawa- Kraków- Gdańsk 1971, s. 82.

T. Pilch, Zasady….op.cit., s. 141.

M. Łobucki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, s. 81.

T. Pilch, Organizacja procesu badawczego w pedagogicznych badaniach środowiskowych, (w;) Metodologia pedagogiki społecznej, praca zbiorowa pod kierunkiem naukowym R. Wroczyńskiego i T. Pilcha, Wrocław - Kraków - Gdańsk 1974, s. 99

H. Muszyński, wstęp do metodologii pedagogiki, warszawa 1971, s. 243 - 244.

Refutacja (łc. Refutatio “zbijanie zarzutów”) zbicie argumentów strony przeciwnej, odparcie czyichś zarzutów.

---