Wykorzystanie technik plastycznych do terapii w oddziale integracyjnym
SPIS TREŚCI
I. Wprowadzenie
II. Cele programu autorskiego .
III. Fazy rozwoju twórczości plastycznej dzieci a upośledzenie umysłowe.
IV. Techniki plastyczne w pracy terapeutycznej w oddziale integracyjnym .
V. Etapy wprowadzania działań plastycznych
VI. Praktyczne wskazówki do zajęć plastycznych w oddziale integracyjnym.
VII. Scenariusze zajęć i zabaw z zastosowaniem różnych technik plastycznych
VIII. Bibliografia.
I. Wprowadzenie do programu autorskiego
Rozwój twórczej aktywności plastycznej jest nieodłącznym elementem wszechstronnego wychowania dziecka zarówno w normie intelektualnej jak i dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. To z kolei ma ogromne znaczenie w pracy z dziećmi w grupie integracyjnej. Wychowanie przez sztukę integruje, pozwala na osiągnięcie sukcesu wszystkim wychowankom grupy.
W przedszkolu, w pracy z dziećmi ważne są zajęcia plastyczne , ze względu na swoje wartości rewalidacyjno - terapeutyczne . Bez wątpienia działalność ta daje ujście dla energii, uspokaja , odpręża , rozładowuje napięcie emocjonalne i mięśniowe . Często dziecko wypowiada się o sobie w twórczości plastycznej. Barwną plamą czasami koślawą kreską, techniką plastyczną potrafi wyczarować najprawdziwszą i niepowtarzalną prawdę o sobie o swojej rodzinie . Wnikliwa analiza prac dziecka dostarcza nam mnóstwa informacji o jego stanie psychicznym , fizycznym i emocjonalnym oraz sytuacji rodzinnej . „Sztuka” dziecka jest wyrazem jego doświadczeń , „księgą'”, która informuje nas o jego osobowości.
Prowadzone badania potwierdzają tezę, iż dziecko tworząc - odczuwa radość, zadowolenie, wzmacnia poczucie własnej wartości, wzbogaca swoje życiowe doświadczenia np. temat „mój dom”, „moje podwórko”, „moja rodzina”- dziecko tworzy własną wizję swojego domu , podwórka pełnego zwierząt, swojej rodziny. W ten sposób otrzymujemy pełną informację o jego wyobraźni , fantazji twórczej , śmiałości, oryginalności wypowiedzi plastycznej.
Twórczość plastyczna jest więc swoistą terapią, wyrazem umiejętności dziecka i jego wewnętrznej energii. Zajęcia plastyczne - to korelacja z innymi przedmiotami, to ćwiczenia manualne, pobudzanie i rozwijanie wyobraźni, obserwacja i interpretacja wszelkich form natury, wyrabianie spostrzegawczości i umiejętności koncentracji uwagi, to poznawanie kolorów , wyrabianie smaku artystycznego i wrażliwości na otaczające nas piękno oraz cierpliwość i wytrwałość np. przy kopiowaniu , obrysowywaniu szablonów, lepieniu, modelowaniu .
Podstawą realizacji programu jest właściwie przygotowany warsztat pracy , odpowiedni dobór przyborów i materiałów do zajęć a także tematyka realizowanych zajęć terapeutycznych. Opracowany program może być realizowany w całości lub wybiórczo zgodnie z indywidualnymi możliwościami dziecka. Jego dopełnieniem jest realizacja innych programów wspierających indywidualny rozwój dziecka np.Program rozwijający percepcję wzrokową - M. Frostig , D.Horne ; Gimnastyka z muzyką B. Przyborowskiej-Wymimko ; Metoda dobrego startu M. Bogdanowicz ; Edukacja matematyczna E.Gruszczyk - Kolczyńska i inne.
Warunkiem efektywnego funkcjonowania integracji i realizacji programu jest bardzo ważna współpraca z rodzicami oparta na :
stworzeniu klimatu wzajemnego szacunku i zaufania we wspólnych kontaktach ,
bieżącej wymianie doświadczeń i spostrzeżeń o dziecku , jego możliwościach, potrzebach, osiągnięciach w indywidualnych kontaktach z rodzicami ,
uczestniczeniu we wspólnych zabawach , zajęciach terapeutycznych ,
pracach użytecznych na rzecz przedszkola
uczestniczeniu rodziców w spotkaniach grupowych
pomoc rodziców i ich udział w wernisażach przedszkolnych .
Istotną sprawą jest również współpraca ze specjalistami: pedagogiem, logopedą .
W programie przedstawiłam fazy rozwoju twórczości plastycznej, etapy wprowadzania poszczególnych technik plastycznych z dziećmi w grupie integracyjnej, praktyczne wskazówki stosowane na zajęciach plastycznych , rolę technik w pracy terapeutycznej oraz scenariusze zajęć z zastosowaniem technik plastycznych.
II. Cele programu
Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w grupie integracyjnej,w naszym przedszkolu mają zaburzenia różnych sfer rozwoju. Pomocne w pracy terapeutycznej z takim dzieckiem, jak i dzieckiem w pełni sprawnym dla poprawy jego sprawności manualnej, rozwoju osobowości i przygotowania ich do nauki szkolnej, są techniki plastyczne. Poniżej przedstawię główne cele plastykoterapii:
usprawnienie koordynacji wzrokowo -ruchowej ,
doskonalenie procesów analizy i syntezy wzrokowej (spostrzegawczości)
podnoszenie sprawności grafomotorycznej ,
wydłużanie czasu koncentracji uwagi ,
uczenie się planowania , kontrolowania, korygowania swojej pracy,
poznawanie kolorów , wyrabianie smaku artystycznego i wrażliwości na otaczające nas piękno,
integrowanie członków grupy poprzez wykonywanie prac zbiorowych ,
uzyskanie jak największej ilości informacji o dziecku, o jego wyobraźni , fantazji twórczej, śmiałości, oryginalności wypowiedzi plastycznej .
III. Fazy rozwoju twórczości plastycznej dzieci a upośledzenie umysłowe
Twórczość plastyczna dzieci jest tematem badań bardzo wielu psychologów , pedagogów , historyków sztuki , estetyków i plastyków .
Wyodrębnienie i ustalenie przez nich okresów i faz rozwoju twórczości plastycznej dzieci zdrowych ma ogromne znaczenie dla badania rozwoju i diagnozowania umiejętności zarówno dzieci zdrowych jak i upośledzonych umysłowo .
Wszyscy badacze są zgodni , że pierwszym okresem w rozwoju plastycznym dziecka jest bazgrota (od 2r. ż. do 4r.ż. ) .
W tym okresie wyróżniono 3 fazy :
I. faza - bazgrota chaotyczna
II.faza - bazgrota kontrolowana
III.faza - bazgrota nazywana .
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE POSZCZEGÓLNYCH FAZ
Pierwsza faza - bazgrota chaotyczna nazywana też bezładna , to przypadkowe zygzaki,kropki, skłębione linie biegnące w wielu kierunkach lub „kleksowate” plamy , które nie podlegają kontroli wzroku .
Długość i kierunek kresek zależy od budowy dłoni i ramienia , od temperamentu , a także od nastroju dziecka . Ruch ręki pozostawia na papierze widzialne ślady w postaci kreski , co dostarcza dziecku wiele radości i zadowolenia . Pierwsze bazgroty dziecka są aktywnością motoryczną . Dziecko nie uświadamia sobie tego, że może robić znaki takie, jakie chce.
Druga faza - bazgrota kontrolowana .
Gdy dziecko uzyska kontrolę nad ruchami ręki , powstają linie pionowe i poziome , a w wyniku obrotowego ruchu ręki - kształty koliste i spirale.
Sprawność manualna dziecka wzrasta i z czasem osiąga ono płynność ruchów z bazgrot wyłania się koło - pierwszy zorganizowany kształt . Kreska zmienia się w kontur przedmiotu.W stadium w którym dziecko zaczyna rysować koło, jego kształt nie jest jeszcze zróżnicowany. Koło nie oddaje krągłości ,lecz jakąś ogólniejszą cechę mającą świadczyć , że coś jest „ rzeczą „ , że jest uchwytne , zwarte i wyróżnia się z pozbawionego wyrazistego charakteru tła .
Trzecia faza - bazgrota nazywana .
Za pomocą kolistych kształtów dziecko początkowo przedstawia prawie każdy przedmiot - dom , pojazd człowieka. Nazywanie przez dziecko bazgrot jest dowodem, że uchwyciło ono związek między sobą a otaczającym światem - przeszło do myślenia wyobrażeniowego .
A.Trojanowska pisze : „pierwsze rysunki nazywane bywają pod wpływem ich aktualnie spostrzeżonego podobieństwa do jakiegoś przedmiotu. Stąd wynika częsta zmiana w nazywaniu przez małe dzieci jednych i tych samych rysunków".
Dziecko używa barw chromatycznych . Dostrzega zależności przestrzenne .
Następnym etapem w rozwoju twórczości rysunkowej jest dorysowywanie do kółka linii prostych. Specjaliści uważają, że wskazują one kierunek przestrzenny. Wtedy bazgrota nazywana jest słoneczko , kwiatek , głowa z włosami , ręka z palcami , czy też drzewo z liśćmi .
W okresie bazgrot dzieci chętnie bawią się masami plastycznymi np.gliną - drobią, sklejają, klepią. Ważną formą działalności jest wycinanie .
Następnie dziecko przechodzi , według S. Szumana i V.Lowenfelda , w fazę przedschematyczną ( od 4r.ż. do 5r.ż. ) . Dziecko zaczyna poszukiwać stałej formy do przedstawiania przedmiotów oraz zjawisk . Rysunki dziecka stają się „graficzną komunikacją”, mogą być omawiane z dorosłymi . Dziecko w tej fazie więcej widzi i wie niż przedstawia na rysunku ; rysuje to co odczuwa za najistotniejsze dla danego motywu i jego znaczenia .
Formą przejściową w wypowiedzi plastycznej są głowonogi. Cechą charakterystyczną jest głowa przedstawiona w postaci koła lub czasem kwadratu ,która zawiera dużą liczbę szczegółów , takich jak : oczy , nos , usta. Nogi i ręce przedstawione za pomocą linii , są źródłem ruchu . Poszczególne elementy dziecko początkowo rozmieszcza na głowie dowolnie , nie martwiąc się , czy ich układ jest właściwy . Inni badacze twierdzą ,że w kole zawarte jest wszystko wraz z tułowiem .
Faza głowotułowia .
Dziecko poszerza swoje zainteresowania postacią ludzką , głowonogi stopniowo zanikają ,pojawia się tułów u rysowanej postaci ludzkiej .
Frontalnie przedstawienie postaci pozwala na umieszczenie większej liczby znanych dziecku szczegółów . Głowa zawiera uproszczone elementy włosów (skręcona spirala , kreski skierowane ku dołowi po obu stronach głowy ), oczy -kropki , nos-kreska ,usta- pozioma kreska w stosunku do nosa . Tułów to kończyny dolne , połączenie kończyn linią poziomą stwarza zarys ubrania . Około 5r.ż. niektóre dzieci zaczynają przedstawiać postać lub przedmiot płaszczyznowo .
Schemat uproszczony ( między 5 a 6 r.ż. )
Niektóre dzieci zaczynają przedstawiać postać ludzką w ruchu ( rysowanie rąk wyciągniętych w bok lub do przodu kończyny dolne i tułów w późniejszym etapie).
Korpus ciała ludzkiego rysowany jest wówczas z profilu. Częstym przedmiotem wypowiedzi dziecka jest portret . Treścią wypowiedzi plastycznych bywa zarówno rodzina , jak i podwórko, ulica , koleżanki i koledzy oraz zwierzęta. inspiracją do twórczości plastycznej są wierszyki piosenki , a także fantastyczne opowieści. Wyobraźnia dziecka jest nie wyczerpanym źródłem pomysłów .
Dzieci sześcioletnie zbliżają się do fazy schematu wzbogaconego . W wypowiedziach plastycznych pojawia się tak zwany typ charakterystyczny. Jest to przykład akceleracji - procesu przyspieszania tempa rozwoju organizmu lub niektórych jego funkcji w stosunku do osobników poprzedniej generacji . W rysunkach dzieci 6-letnich w dalszym ciągu przeważają kształty zgeometryzowane . Powoli dzieci zauważają dekoracyjność układów rytmicznych i odkrywają związek między kolorem i przedmiotem . Powstają kompozycje wielofigurowe powiązane z sobą w zależności przestrzenne . Pojawia się linia podstawy , na której dziecko umieszcza przedmioty i postaci , oraz linia nieba . Świadczy to o tym, że dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z przestrzenności otaczającego świata. Jest to przejaw zrodzenia się w jego umyśle zalążków operacji myślowych .
Dzieci w sposób intuicyjny zaczynają stosować perspektywę:
pasową (rzędową ) ,
topograficzną ,
„prześwietlającą”(perspektywa przezroczysta )
intencjonalną ( subiektywną ) .
W perspektywie pasowej ( rzędowej ) głębia przedstawiana jest za pomocą pasów umieszczanych jedne nad drugimi . Pas najniższy obrazuje plan najbliższy , a pasy wyższe przedstawiają to , co znajduje się dalej. Postaci lub przedmioty przedstawiane na poszczególnych pasach są jednakowej wielkości .
Zdarza się , że dzieci 6-letnie przedstawiają przestrzeń w układzie topograficznym , jakkolwiek dominuje on u dzieci w wieku 7-10 lat . Charakteryzuje się on tym , że główny plan obrazu przedstawiony jest
„ z lotu ptaka „ , natomiast poszczególne przedmioty widziane są z boku. Perspektywa „prześwietlająca”(przezroczysta) polega na pokazaniu przez dziecko tego , co znajduje się wewnątrz pojazdu , domu lub postaci .
Często występuje w pracach dzieci duże zróżnicowanie wielkości przedstawianych przedmiotów . Dziecko przedstawia jako większe to , co jest dla niego znaczące . Najważniejsza postać lub partia obrazu zawiera najczęściej dużą liczbę szczegółów . Jest to przykład zastosowania perspektywy intencjonalnej .
Nie wszystkie dzieci 6-letnie próbują przedstawiać przestrzeń, nie wszystkie przedstawiają ją jednakowo . Niektóre stosują perspektywę pasową, inne przezroczystą lub topograficzną . Nie należy jednak ujednolicać sposobu rysowania czy malowania , prowadziłoby to do hamowania twórczej inwencji dziecka.
Rozwój twórczości plastycznej dziecka jest tematem bardzo interesującym a zarazem bardzo szerokim .
Jeśli chodzi o upośledzenie umysłowe, jest to stan jednostki charakteryzujący się defektem intelektu oraz upośledzeniem przystosowania społecznego. Rozwój dziecka upośledzonego umysłowo podlega tym samym prawom, co rozwój dziecka normalnego, ale jest on wolniejszy, a poszczególne funkcje umysłowe rozwijają się nierównomiernie. W zależności od stopnia upośledzenia umysłowego można rozróżnić:
lekkie upośledzenie umysłowe ,
głębsze upośledzenie umysłowe (w stopniu umiarkowanym i znacznym )
głębokie upośledzenie umysłowe .
W naszym przedszkolu do oddziału integracyjnego kwalifikowane są dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności :
dzieci z zaburzeniami sensorycznymi (wzroku, słuchu),
dzieci z uszkodzeniami motorycznymi ,
dzieci z upośledzeniem umysłowym ,
dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej ,
dzieci ze złożonymi niepełnosprawnościami (sprzężonymi ),
dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania,
dzieci z autyzmem i pokrewnymi zaburzeniami,
dzieci przewlekle chore .
Charakteryzują się one przede wszystkim obniżoną sprawnością w uczeniu się oraz brakiem umiejętności myślenia abstrakcyjnego. Zwolniony jest proces spostrzegania i wąski jego zakres tj. w tym samym czasie spostrzegają mniej przedmiotów niż osoby o rozwoju prawidłowym. Ruchy dłoni tych małych dzieci charakteryzują się często małą precyzją, są powolne lub nadmiernie szybkie. Obserwuje się również słabą ich koordynację, niski poziom kontroli celowości. Zatem praca w zakresie plastykoterapii ma ogromne znaczenie dla ich rozwoju, poprawy sprawności manualnej i funkcjonowania w społeczeństwie .
IV. Techniki plastyczne w pracy terapeutycznej w oddziale integracyjnym
Stemplowanie - technika łatwo wywołująca zainteresowanie dzieci, gdyż od razu uzyskujemy ciekawe efekty swojej pracy. Szczególnie akceptowana jest przez dzieci niepełnosprawne manualnie, mające trudności w plastycznej wypowiedzi. Technika ta jest również elementem wyjściowym dla innych technik oraz innych celów terapeutycznych. Przy pomocy stempli można przygotować materiał obrazkowy do kolorowania lub wykonać różne pomoce terapeutyczne mające zastosowanie w kształceniu prawidłowych procesów psychicznych. A zatem stemplowanie powinno być często stosowane w realizacji różnych zadań.
Od prostej zabawy przyjemnościowej przechodzić trzeba do celowości stosowania tej techniki uwzględniając stopniowanie trudności przy operowaniu samą pieczątką jak i przy wykorzystaniu jej treści .
Stemplując dzieci , mogą wykonywać:
szlaczki w układzie parowym ,
loteryjki tematyczne: ptaki, zwierzęta, kwiaty itp.,
loteryjki obrazkowo- wyrazowe,
loteryjki wyrazowe, sylabowe,literowe,
kompozycje tematyczne ,
albumy alfabetyczno- obrazkowe do utrwalania znajomości liter i głosek poprzez skojarzenie z nazwą obrazka ,
ćwiczenia z zakresu orientacji przestrzennej - stemplowanie pod dyktando
Stemplując dziecko każde dziecko :
kształci orientację przestrzenną poprzez mieszczenie rozplanowanie , tworzenie wzajemnych układów ,
doskonali procesy analizy i syntezy wzrokowej przy rozpoznawaniu ,porównywaniu różnych kształtów ,
rozwija myślenie pojęciowe,
usprawnia koordynację wzrokowo-ruchową manipulując pieczątkami ,
podnosi sprawność manualną i grafomotoryczną przez precyzyjne manipulacje różnymi rodzajami stempli oraz zamalowanie pól wewnątrz uzyskanego kształtu ,
uczy się planowania , kontrolowania i korygowania swojej pracy , kształci wyobraźnię przestrzenną i pamięć wzrokową .
Obrysowywanie szablonów - posługiwanie się szablonami i wykorzystywanie ich w pracach plastycznych sprawia dzieciom wiele przyjemności , ponieważ szybko realizują własne pomysły . Taka forma pracy zachęca do dalszego działania ,wyzwala inwencje twórcze , przełamuje niechęć do plastycznego wypowiadania się , które w innych formach było nieefektywne .
Zainteresowanie taką formą twórczości plastycznej spowoduje , że dziecko chętnie i często powraca do niej , koncentrując się nad pomysłami , ich realizacją i precyzją wykonania. Ponadto wytwory uzyskane poprzez obrysowywanie szablonów mogą być włączone innych technik lub wykorzystane do realizacji innych form ćwiczeń i celów .
Posługując się szablonami dziecko:
doskonali sprawność manualną i koordynację ruchową obu rąk , podnosi poziom graficzny opanowując umiejętność płynnego , ciągłego , rytmicznego kreślenia różnych linii prostych i kombinowanych ,
usprawnia koordynację wzrokowo-ruchową i orientację przestrzenną ,
rozwija procesy analityczno-syntetyczne postrzegania wzrokowego , różnicując kształty między sobą.
Ćwiczenia do obrysowywania szablonów :
dziecko otrzymuje w zależności od zainteresowań , szablony figur geometrycznych, liter, różnych pojazdów, kwiatów itp. Zadanie dziecka jest obrysowanie otrzymanego zestawy na kartce papieru i wycięcie nożyczkami .Po wycięciu w/w zestawu dziecko nakleja wycięte przedmioty na kartce z bloku tworząc dowolne kompozycje . W końcowej fazie ćwiczenia dziecko może zamalować figury , litery czy przedmioty kolorowym tuszem , farbami lub kredkami .
Kalkowanie - przez kalkę techniczną, ołówkową, szybę matową lub przezroczystą stanowi łatwą, a zarazem satysfakcjonującą dziecko technikę wypowiedzi plastycznej. Dziecko przede wszystkim uczy się opanowania nawyków ruchowych umożliwiających narysowanie prostych przedmiotów. Wykonując ćwiczenia dziecko wodzi ręką po wzorze, śledząc go i kontrolując swoje ruchy. Jednocześnie opanowuje pracę narzędziem pisarskim, wywieranie odpowiedniego nacisku ręki oraz sprawne, elastyczne nim manipulowanie. Technika ta służy przede wszystkim wyrobieniu koordynacji wzrokowo-ruchowej .
Ćwiczenia kopiowania rysunku: dziecko wybiera dowolny rysunek, przykłada kalkę kreślarską przyciętą przez nauczyciela i kopiuje rysunek. Wypełnia kolorami przekalkowany rysunek np. kredkami świecowymi wg wzoru.
Malowanie - przy pomocy farb, kolorowego tuszu lub atramentu różnych powierzchni konturowych, swobodna wypowiedź plastyczna na dowolne tematy lub określone.
Posługując się pędzlami różnej grubości i różnego kształtu dziecko może wykonywać obszerne, swobodne, płynne i rytmiczne ruchy. Wykonywanie ich nie sprawia specjalnych trudności, gdyż operowanie pędzlem jest lekkie. A zatem wyrażanie swoich potrzeb plastycznych nie napotyka na jakieś specjalne ograniczenia .Oprócz malowania pędzlem dziecko może pisać patykiem po zaciągniętej farbą klejową powierzchni kartki papieru: malowanie mokre w mokrym , malowanie na podkładzie z kaszy ryżu, malowanie palcami.
Rysowanie kredkami świecowymi i ołówkowymi. Rysowanie kredkami pozwala przedstawić barwnie rożne wypowiedzi plastyczne oraz pokolorować obrazki konturowe. Stosując kredki świecowe dziecko może założyć szeroko powierzchnię barwą danej kredki. Kredkami w oprawie uzyskuje linie cienkie, kolorowanie wymaga dużej precyzji ręki do uzyskania ciekawego efektu pracy. Oprócz rysowania kredkami także rysować można świecą, kolorową nitką, patykiem, flamastrem, .
Rysowanie i malowanie :
podnosi sprawność manualną , orientację przestrzenną , koordynację wzrokowo-ruchową ,
rozwija wyobraźnię przestrzenną , pamięć wzrokową , zdolność wnikliwej obserwacji , zainteresowania twórczością plastyczną
oddziaływuje terapeutycznie na całą osobowość dziecka ,
uspakaja lub uaktywnia układ nerwowy
wydłuża okres koncentracji ,
eliminuje niecelowe wyładowania ruchowe ,
doprowadza dziecko do pozytywnego stosunku wobec własnych wytworów i wykonywanych czynności
Wycinanki - wymagają sprawnego posługiwania się nożyczkami wzdłuż linii prostych , łamanych , falistych . W trakcie wycinania dziecko koncentruje uwagę . Stara się wykonywać zborne ruchy pod kontrolą wzroku .
Wydzieranki - formy wydzierane są wprost z papieru , bez uprzedniego szkicowania ołówkiem. Wymagają zatem zaplanowania zadania, uaktywnienia wyobraźni twórczej i odtwórczej w celu kontrolowania powstającej pracy. Techniczne wykonanie uzależnione jest od precyzji ruchów rąk, tzn. umiejętności takiego darcia papieru , aby można było uzyskać właściwe kształty i wielkości odwzorowywanych kawałków. Zręczność potrzebna jest podczas naklejania aby praca była estetyczna, a przestrzeń właściwie zapełniona .
Wycinanie i wydzieranie :
wydłużenie czasu koncentracji uwagi,
uczy dokładności, wytrwałości przy wykonywaniu pracy
doskonali precyzje dużej i małej motoryki,
zmniejsza nie ukierunkowane wyładowania ruchowe .
Lepienie z gliny i plasteliny - pomaga usprawniać zręczność rąk , szybkość szybkość koordynację ruchów, wpływa na kształcenie wyobraźni przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej i orientacji przestrzennej, pamięci wzrokowej . Wdraża do myślenia twórczego, planowania, kontrolowania i korygowania wytworów własnej pracy.
Prace z włóczek i sznurka - przyczyniają się do usprawniania manualnego , uczą właściwego wykonywania
pracy poprzez obserwację i naśladownictwo oraz korzystania z instrukcji.
Składanki papierowe wg sztuki Orgiami - sztuka składania papieru nie tylko wpływa na rozwijanie zdolności manualnych, na doskonalenie analizy i syntezy wzrokowo-ruchowej czy rozwijania pojęć matematycznych. Ma ogromny wpływ na rozwój emocjonalno-motywacyjny dziecka .Podejmując pracę składania papieru staje się ono zaangażowane , staranne i dokładne w wykonaniu poszczególnych czynności. Budzi się w nim chęć tworzenia czegoś nowego ,pokonywania trudności i podejmowania coraz trudniejszych zadań wymagających cierpliwości . Ogromną wartość w sztuce orgiami ma satysfakcja dziecka z wykonanej pracy, a efekt, że przedmiot będzie służyć do zabawy wzmaga chęć do działania ,do podejmowania wysiłku pokonywania trudności.
Praca z tkaniną - dzieci poznają fakturę materiałów i ich właściwości : miękkość - sztywność , podatność na modelowanie .
Wykonując różne prace dzieci usprawniają się manualnie , rozwijają swoją wyobraźnię przestrzenną, koordynację wzrokowo-ruchową.
Etapy wprowadzania działań plastycznych w grupie integracyjnej
W grupach dzieci najbardziej zaburzonych psychoruchowo i upośledzonych umysłowo działania plastyczne przez długi czas poprzedzamy zabawami manipulacyjnymi z wykorzystaniem substancji nieustrukturowanych takich jak : piasek , ziemia , woda , błoto , kisiel , budyń itp. . Dzieci z pomocą nauczyciela , a później same mogą swobodnie mieszać , klepać , zgarniać dłońmi , jednocześnie obserwując ruch substancji , słuchając wydawanych dźwięków , wąchając , a w przypadku substancji jadalnych - smakując je . Do manipulacji wykorzystujemy także produkty sypkie takie jak : groch , fasola , ryż , makaron , zachęcając dzieci do ściskania w dłoniach , dociskania do podłoża , napełniania i opróżniania mniejszych pojemników . Wymienione materiały sypkie , a także inne rozdrobnione przez nauczycielkę - kawałeczki gąbki , styropianu , włóczki, wstążek , folii aluminiowej , bibuły - stosujemy do wysypywania na powierzchnię wysmarowaną klejem.
Od manipulacji przechodzimy do najprostszych technik plastycznych , takich jak malowanie dłońmi , wykorzystując wspomniane już substancje oraz farby klejowe z dodatkami barwników naturalnych - soku z buraków , przecieru pomidorowego .
Chcąc wzbogacić doznania dotykowe dzieci do farb klejowych dodajemy : płatki owsiane , drobną kaszę. Malowanie dłońmi daje dziecku ogromne zadowolenie , możliwość wykonywania swobodnych coraz obszerniejszych ruchów . Staramy się , by dziecko malowało obiema rękoma , mając na uwadze usprawnienie i uwrażliwienie obu dłoni .
Do prac wykonywanych obiema rękoma bardzo potrzebnych naszym wychowankom należy też formowanie brył z różnorodnych tworzyw takich jak : papier , mokra ziemia , śnieg , masa papierowa , masa solna . Stopniowo wprowadzamy materiały stawiające większy opór , udostępniamy też najprostsze przybory , dostosowując je do stopnia sprawności manualnej każdego dziecka . Są to początkowo gąbki , pędzle do golenia , szczoteczki do rąk . Dzieci sprawniejsze manualnie posługują się kredą , mazakiem , pędzelkiem , nożyczkami .
Podczas działań plastycznych obserwujemy oczekiwaną przez nas koncentrację wzroku dziecka na wykonywanych czynnościach , wydłużanie jej , śledzenie ruchów własnych rąk i pozostawionych przez dłoń . Ponadto działania sprawiające dziecku autentyczną radość wywołują u niego spontaniczne sposoby wyrażania przeżyć, emocji, zarówno w formie niewerbalnej , jak i werbalnej . Dzieci mimiką , gestami , okrzykami , śmiechem dają wyraz swojemu zadowoleniu . U dzieci mówiących zauważamy wyraźne pobudzenie ekspresji słownej .
Kolejnym , niezwykle istotnym walorem działalności plastycznej jest jej charakter terapeutyczno - relaksacyjny . Bez wątpienia działalność ta daje ujście dla energii , uspokaja , odpręża , rozładowuje napięcie emocjonalne i mięśniowe . By jednak nabrała takiego charakteru , stwarzamy jej odpowiednie warunki :
przygotowujemy materiał umożliwiający swobodne i beztroskie działania ,
zabezpieczmy salę i dziecko przed zabrudzeniem czy zamoczeniem ,
zapewniamy miłą, spokojną atmosferę (może z muzyką relaksacyjną )
przyjmujemy wspierającą , akceptującą , partnerską postawę .
Działania plastyczne podejmowane z dziećmi w formie wspólnej zabawy spełniają jeszcze jedną ważną rolę - ułatwiają nawiązywanie kontaktu emocjonalnego , sprzyjają budowaniu właściwych relacji nauczyciel - dziecko co również nie pozostaje bez znaczenia w pracy przedszkola .
VI. Praktyczne wskazówki do zajęć plastycznych w grupie integracyjnej
Zajęcia plastyczne dają ludziom możliwość ekspresji swoich myśli, przeżyć i odczuć za pomocą technik poza werbalnych. Duże znaczenie ma to przede wszystkim dla dzieci, które mają trudności porozumiewania się z otoczeniem za pośrednictwem słowa. Do nich należą upośledzeni umysłowo , u których występuje niemożliwość przekazania swoich doznań i odczuć ze względu nie tylko na defekt umysłowy , ale również często z przyczyn dodatkowych - niedorozwoju mowy czynnej i zaburzeń artykulacyjnych . Okazuje się , że potrzeba uprawiania przez niepełnosprawnych tej właśnie sztuki pojawia się nie tylko z powodu występujących u nich specjalnych uzdolnień w tym zakresie , ale z innych przyczyn - chęci wykonywania czynności sprawczych oraz uzyskiwania możliwości nawiązywania kontaktów z otoczeniem i jego akceptacji . Potrzeby te mają szczególnie osoby, u których występują defekty fizyczne. Doświadczenia z praktyki wskazują , że na pierwszych zającach plastycznych nie wszyscy niepełnosprawni włączają się aktywnie do pracy . Wybór tematyki i techniki pracy należy zostawić dzieciom . W praktyce jednak na ogół zdarza się ( szczególnie w początkowym okresie zajęć ) , że istnieje konieczność podsunięcia tematu pracy plastycznej. Można zaproponować temat ilustrując go materiałem poglądowym np. rysunkiem , widokówką lub innym modelem , który można dotknąć , potrzymać w dłoni - poznawać za pomocą różnych zmysłów . Wskazane też jest prowadzenie rozmów, dotyczących wydarzeń niedawnych, dobrze jeszcze przez dzieci pamiętanych , ciekawych , pogodnych.
Korzystne jest stosowanie różnorodnych bodźców pobudzających percepcję niepełnosprawnych, ponieważ w zależności od poziomu psychospołecznego wykazują oni zróżnicowaną indywidualnie wrażliwość na określone bodźce oraz różny stopień ich rozumienia .
Należy również umożliwić im lepienie z materiałów do wyboru ( w plastelinie , cieście , glinie ). Niepełnosprawni wykazują często wyraźne zainteresowania określonym materiałem do obróbki ręcznej np. gliną lub drzewem. Dlatego wskazane jest stworzenie sytuacji umożliwiających wybór materiału do przetwarzania, bo ma to istotny wpływ na rozwój ich umiejętności.
Podstawowym celem jest budzenie przez zainteresowania motywacji niepełnosprawnych do wysiłku i własnej aktywności .
Największe trudności adaptacyjne występują wśród dzieci niepełnosprawnych - nadpobudliwych psychoruchowo, które skupiają się tylko na krótki czas i przerywają pracę . Zajęcia z dziecmi można kontynuować tylko w takim przypadku , jeżeli chcą w nich uczestniczyć z własnej woli , bez przymusu z zewnątrz .
Po długim okresie adaptacji i terapii można uzyskać pozytywne rezultaty - skupiają się coraz dłużej przy wykonywaniu prac plastycznych. Zajęcia te spełniają w tym przypadku przede wszystkim funkcję terapeutyczną .
Na zajęciach plastycznych należy stworzyć możliwości wyboru przez dzieci różnych technik - rysowania , malowania , wycinania , wydzierania itp.
Bardzo istotna sprawą jest zorganizowanie warsztatu pracy oraz pokazanie jak należy korzystać z farb i płukać pędzle. Do prac plastycznych należy wydzielić -„kącik” stałe miejsce w sali oraz przygotować pojemniki na wodę, pędzle , kredki . Na kolejnych zajęciach powinno się umożliwić dzieciom podejmowanie prac porządkowo - organizacyjnych by poczuli się gospodarzami grupy .
Należy stosować różne techniki plastyczne, tematyka zajęć powinna być bardzo urozmaicona , a materiały i różne przybory powinny być bardzo zróżnicowane .
Każdą wykończoną pracę plastyczną wyeksponuję na widocznym miejscu , aby mogła być podziwiana przez koleżanki, kolegów oraz rodziców czy opiekunów dziecka.
VII.Scenariusze zajęć i zabaw z zastosowaniem różnych technik plastycznych
SCENARIUSZ I
TEMAT: „Babki na przyjęcie”- budowanie z piasku
Cele:
ukazanie możliwości wykorzystania wilgotnego piasku
ćwiczenia sprawności manualnych podczas formowania babek
zachęcanie dzieci do prowadzenia zgodnych zabaw w małych zespołach
metody: słowna - rozmowa ,
oglądowa - pokaz
czynna - zadań stawianych dziecku do wykonania
pomoce: piasek , foremki, wiadra, łopatki
PRZEBIEG ZAJĘCIA
1.Zebranie dzieci - wyjście do szatni , ubieranie się - poprawne zakładanie obuwia i odstawianie kapci na wyznaczone miejsce .
2. Zabawa w piaskownicy , poznanie możliwości wykorzystania piasku wilgotnego wilgotnego suchego :
- budowanie różnorodnych budowli - zamków , babek itp.
3. Podanie dzieciom tematu pracy :
- próba zabawy w małych zespołach
- ostrożne obchodzenie się z piaskiem (niespanie kolegom w oczy , niewysypywanie piasku z piaskownicy)
4. Wspólna ocena wykonanych babek
5. Zabawy dowolne na świeżym powietrzu .
SCENARIUSZ II
TEMAT: Wydzieranie z kolorowego papieru na temat „Zwierzęta”
Cele:
zapoznanie ze sposobem wykonania pracy
doskonalenie sprawności manualnych podczas wydzierania
dbanie o porządek w miejscu pracy -odkładanie papieru do pojemnika , estetyka pracy
metody : słowna , czynna , oglądowa
pomoce : papier kolorowy , kartony , klej , pędzelki ,ilustracja pasieki
PRZEBIEG ZAJĘCIA
Marsz w kole , w rytm piosenki pt. „Zwierzyniec „.
Zebranie dzieci przed tablicą , na której znajdują się ilustracje zwierząt
Podanie dzieciom tematu dzisiejszej pracy , techniki , którą będzie wykonana :
- krótka rozmowa nt. zwierząt
- wdrażanie do utrzymywania porządku na stołach w czasie pracy
- przypomnienie o pokrywaniu klejem właściwej (białej) strony kolorowego papieru
4. Samodzielna praca dziecka :
- wypowiedzi nt. swoich prac
- poszanowanie prac kolegów
5. Wybór najciekawszych prac na wystawę
6. Pomoc dyżurnych w sprzątaniu po zajęciu .
SCENARIUSZ III
TEMAT: Tworzenie za pomocą środków plastycznych wiosennego obrazka
Cele :
-operowanie szeroką gamą barw i odcieni . Komponowanie na dużej płaszczyźnie
- dobieranie tytułu do obrazka .
- sprzątanie po wykonaniu pracy .
Środki dydaktyczne :
Farby w różnych kolorach , na tacach gąbki , palety ,pojemniki z wodą pędzle o zróżnicowanej grubości , fartuchy ,kartony o dużym formacie ok. 50/60, 60/80, sztalugi.
PRZEBIEG:
Nauczycielka podaje ogólny temat pracy. Dzieci mają zastanowić się nad szczegółowym. Zdecydowanie podają, co będą malować. Zaopatrują się w tace z farbami. Ustawiają sztalugi lub kartony na stolikach Ina podłodze tak, aby nie przeszkadzać sobie w czasie pracy.
N. przypomina, aby wykorzystały swoją wiedzę na temat barw i aby praca była rozmieszczona na całym kartonie. Przypomina o wykorzystaniu pędzli różnej grubości.
W czasie pracy dzieci konsultują się ze sobą , rozmawiają z nauczycielką , nauczycielka zaś usiłuje dowiedzieć się, jaki jest temat pracy poszczególnych dzieci i sugeruje stosowanie różnych odcieni barw.
Dzieci kończące pracę podają nauczycielce tytuł swojego obrazka , sprzątają po sobie i w zależności od ustaleń myją naczynia, pędzle Nauczycielka na przygotowanych kartonikach z imieniem dziecka i datą dopisuje podane przez dzieci tematy. Umieszcza je na pracy.
Prace pozostają do wyschnięcia.
4. Nauczycielka zapowiada zorganizowanie wystawy prac pt. Kolory wiosny.
VIII. Bibliografia
A.Trojanowska - Karczmarska - „Dziecko i twórczość”
A.Trojanowska - „Dziecko i plastyka”
R.Arnheim - „Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka”
S.Popek - „Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży”
A.Nawrot , K.Wasiluk - „Wychowanie plastyczne w przedszkolu”
J.Pilecki red. - „Usprawnianie wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym”
M.Piszczek - „Terapia przez sztukę”
S.Popek Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży . Op. Cit. , s. 97