STONEHENGE

Stonehenge - megalityczna budowla kamienna, tak zwany kromlech. Znajduje się w południowej Anglii około 15 kilometrów od Salisbury. Mamy tu do czynienia z kilkoma różnymi fazami budowy. Niektóre dzieli aż 1000 lat. Najpierw około 3100 lat p.n.e. powstał okrągły rów z okalającymi go pionowo ustawionymi kamieniami. W środku znajdował się kopiec i tworzące krąg zagłębienia, których w pewnym okresie używano do przechowywania kremowanych prochów. Póżniej wewnątrz rowu ustawiono dolerytowe głazy w dwu koncentrycznych kręgach. W końcu usunięto je i około 2100 lat p.n.e. zaczęła kształtować się znana postać Stonehenge. Zbudowano krąg z olbrzymich bloków szarego piaskowca z wieńczącymi je poziomymi głazami. Wewnątrz kręgu ustawiono w podkowę kilka olbrzymich trylitów. Można przypuszczać, że kolejne pokolenia kilka razy zmieniały ustawienie głazów. Obecnie niektóre z nich tworzą oddzielną podkowę wewnątrz podkowy z piaskowca, a wewnątrz kręgu z piaskowca stoi krąg z dolerytu. Głazy dolerytowe są nadal przyczyną wielu domysłów. Od dawna sądzono, że pochodzą z gór Perscelly w południowej Walii, o czym świadczy ich skład chemiczny. Jednakże ostatnio coraz więcej zwolenników zdobywa teza, że głazy te zbyt różnią się od siebie aby mogły pochodzić z jednego miejsca i że prawdopodobnie przyniósł je w pobliże miejsca budowy lodowiec z róznych zakątków. Sam proces budowy Stonehenge nie był ani prymitywny ani przypadkowy, a ukształtowanie głazów zdradza znakomite zrozumienie perspektywy i matematyki. Cała budowla mogła być

czymś w rodzaju obserwatorium astronomicznego i służyła do obliczeń zaćmienia księżyca. Na pewno można wykluczyć hipotezę siedemnastowiecznego angielskiego architekta Inigo Jones'a, który doszedł do wniosku, iż jest to prymitywna próba naśladowania architektury rzymskiej. Powszechnie wiadomo, iż Stonehenge stało sie celem pielgrzymek podczas letniego przesilenia. Fakt ten dodatkowo uwydatnił mistyczne znaczenie tego miejsca. Stonehenge jest też często kojarzone z Druidami, o których wiadomo, że szczególnie interesowali się astronomią. Jednak jak wiadomo Druidowie byli Celtami i nawet jeżeli mieli coś wspólnego ze Stonehenge to na pewno nie wtedy gdy trwała jego budowa. Starałem się tu przedstawić kompendium całej naukowej wiedzy na temat Stonehenge, jaka "obiła" mi się o uszy. Trzeba przyznać, że nie daje ona pewnej odpowiedzi czemu miał służyć ów tajemniczy krąg oraz skąd jego budowniczowie na kilka tysięcy lat przed Kopernikiem i Galileuszem wiedzieli o astronomii więcej niż ci dwaj razem wzięci? Jedno jest pewne: na razie Stonehenge i jego przeszłość pozostają tajemnicą.

***

"Można zadać sto pytań tym grubo ciosanym olbrzymom, kiedy pochylają się i przypatrują swoim upadłym towarzyszom". - HENRY JAMES

Stonehenge pozostaje tajemnicą. Dotyczące go teorie wahają się od przekonujących do absurdalnych. Na temat jego przeznaczenia prowadzono zawzięte spory. Siedemnastowieczny angielski architekt Inigo Jones doszedł do wniosku, że była to prymitywna próba naśladowania architektury rzymskiej. Inni są zdania, że rękę do tego przyłożyły istoty z kosmosu, wykorzystując być może Stonehenge jako lądowisko dla swych kosmicznych pojazdów. Jest raczej mało prawdopodobne, abyśmy kiedykolwiek mogli w pełni poznać znaczenie tego miejsca. Lecz dla tych, których porusza piękno i atmosfera tego zabytku, nie jest to aż tak ważne.
       W Stonehenge mamy do czynienia z kilkoma różnymi fazami budowy. Niektóre dzieli ponad tysiąc lat Najpierw, około 3100 lat p.n.e., istniał okrągły rów z okalającymi go pionowo ustawionymi kamieniami. W środku znajdował się kopiec i tworzące okrąg zagłębienia, których w pewnym okresie używano do przechowywania kremowanych prochów. Później wewnątrz rowu ustawiono dolerytowe głazy w dwu koncentrycznych kręgach. W końcu usunięto je i ok. 2100 lat p.n.e. (kiedy pierwszą fazę można już było uznać za starożytny zabytek) zaczęła kształtować się znana postać Stonehenge. Zbudowano krąg z olbrzymich bloków szarego piaskowca z wieńczącymi je poziomymi głazami. Wewnątrz kręgu ustawiono w podkowę kilka olbrzymich trylitów. Należy sądzić, że kolejne pokolenia kilka razy zmieniały ustawienie głazów. Obecnie niektóre z nich tworzą oddzielną podkowę wewnątrz
podkowy z piaskowca, a wewnątrz kręgu z piaskowca stoi krąg z dolerytu (tzw. blue stone).
       Głazy dolerytowe są nadal przyczyną wielu domysłów. Od dawna sądzono, że pochodzą z gór Prescelly w południowej Walii, o czym świadczy ich skład chemiczny. Jeśli tak jest, przewożono je prawdopodobnie szlakami wodnymi na tratwach. Niedawno geolodzy zakwestionowali tę teorię twierdząc, że głazy zbyt się różnią między sobą, aby mogły pochodzić
z jednego miejsca. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że to lodowiec przywlókł je w pobliże Stonehenge z różnych miejsc.
       Proces budowy Stonehenge nie był ani prymitywny, ani przypadkowy, a ukształtowanie głazów zdradza znakomite zrozumienie perspektywy. Wielkie uznanie zyskały zdolności matematyczne budowniczych. Cała budowla mogła być czymś w rodzaju obserwatorium astronomicznego, prawdopodobnie przeznaczonego do obliczeń zaćmienia księżyca. Powszechnie wiadomo, że Stonehenge stało się celem pielgrzymek podczas letniego przesilenia (oś podków i starożytna droga dojazdowa są w jednej linii ze ścieżką, jaką porusza się w pełni lata wschodzące słońce). Fakt ten dodatkowo uwydatnił przypuszczalne mistyczne znaczenie tego miejsca.
       Stonehenge jest też często kojarzone z druidami, o których sądzi się, iż szczególnie interesowali się astronomią. Teoria ta nie bierze jednak wcale pod uwagę wieku zabytku. Druidowie należeli do Celtów i nawet jeżeli później mieli coś wspólnego ze Stonehenge, to na pewno nie wtedy, gdy trwała jego budowa.
       Wraz z rozwojem archeologii i zastosowaniem dokładnej metody oznaczania wieku zabytku za pomocą węgla radioaktywnego oraz precyzyjnej analizy utworów geologicznych, teoria o druidycznym pochodzeniu Stonehenge została obalona. Na razie Stonehenge i jego przeszłość pozostają tajemnicą. W Avebury, również położonym w hrabstwie Wiltshire, zaledwie kilka kilometrów od Stonehenge, znajduje się kamienny krąg uważany za największy w świecie. Według jednej z ocen 247 pionowych głazów tworzy zewnętrzny i wewnętrzny pierścień. Prawdopodobnie jeszcze 97 par takich głazów tworzyło połączoną z nimi aleję. Wielki rów wokół zewnętrznego kręgu ma 21 m szerokości i otacza obszar ok. 12 hektarów. Zewnętrzny krąg, składający się z ok. stu głazów, otacza dwa mniejsze, z których każdy miał w środku jeszcze jeden głaz lub grupę głazów. W przeciwieństwie do bloków kamiennych w Stonehenge, głazy te nie były specjalnie modelowane ani zdobione. Lecz podobnie jak Stonehenge, Avebury opiera się wszelkim próbom rozwikłania jego zagadki. Oddawanie czci słońcu lub księżycowi, obrzędy związane z płodnością mężczyzn lub kobiet - lista różnych teorii jest długa, a nadzieja na ich udowodnienie bądź odrzucenie jest niewielka. Głazy w Avebury pochodzą z 26. stulecia p.n.e. , jednak tereny te wykazują ślady wcześniejszej działalności i można je podziwiać jako wspaniały przykład krajobrazu neolitycznego.

---