FILOZOFIA

Filozofia, fileo + sophia = miłość + mądrość - miłość mądrości. W Grecji jednak wyraz ten oznaczał ogólnie: wiedzę, mądrość, wykształcenie. Obowiązujące do dziś znaczenie słowa filozofia nadał dopiero Platon, dzieląc ją na wiedzę o zjawiskach i wiedzę o bycie. Od tego czasu oznaczała wiedzę istotniejszą, ogólniejszą, prawdziwszą i trwalszą od innych.

Filozofii działy

Grecy dzielili filozofię na: fizykę, logikę i etykę rozumiejąc przez nie: fizyka - nauka o bycie.

logika - nauka o poznaniu. etyka - nauka o wartościach. Obecnie dziedziny uległy rozbudowaniu tworząc:

- ontologię - teorię bytu

- gnoseologię - teorię poznania

- aksjologię - teorię wartości z podziałem na etykę i estetykę.

- epistemologię - krytykę poznania

Ontologia, , nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy.

Współcześnie mianem ontologii przyjęło się nazywać jeden z podstawowych działów filozofii zajmujący się - obok teorii poznania (gnozeologii) i aksjologii - teorią bytu, problemami jego natury, sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp.

1) Monizm, w filozofii - pogląd, w myśl którego określony obiekt (świat, człowiek, rzeczywistość jako całość) ma naturę jednorodną, bez względu na stopień swojej złożoności. Istnieje tylko jeden pierwiastek.

1. monizm materialistyczny - zakłada, że wszystko co istnieje, składa się z materii. Nie ma niczego poza materią ( Demokryt, Marks)

2. monizm idealistyczny - zakłada, że prawdziwym bytem są idee, a materia jest jedynie ich odbiciem - materia znika, idee, myśli pozostają.

2) Dualizm, w filozofii - pogląd, w myśl którego określony obiekt tworzą dwa niesprowadzalne do siebie składniki. Mogą to być np. sfery duchowa i materialna albo idealna i realna w przypadku dualizmu metafizycznego (system Platona) czy dusza i ciało w przypadku dualizmu antropologicznego (chrześcijaństwo). (I. Kant).

3) Pluralizm, w filozofii pogląd, wg którego istnieją odrębne rzeczywistości, a w poznaniu wiele czynników, elementów, zasad decydujących o prawdzie lub zbliżaniu się do prawdy dotyczącej rzeczy i zjawisk.

( Empedoklesa, Anaksagorasa ) Filozofia egzystencjonalna mieści w sobie poglądy pluralistyczne.

Teoria poznania, gnoseologia, epistemologia, ( gnosis - poznanie, episteme - wiedza ) teoria filozoficzna usiłująca sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania rozumu

1) Empiryzm, kierunek filozofii, wg. którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).

• empiryzm genetyczny - głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany (tabula rasa); napełnia go wiedzą dopiero doświadczenie.

• Sensualizm, pogląd filozoficzny będący skrajną formą empiryzmu genetycznego . Polega na uznaniu, że zarówno cała wiedza, jak i dyspozycje ludzkiego umysłu mają swe źródło w poznaniu zmysłowym.

2) Racjonalizm (z języka łacińskiego ratio - "rozum", rationalis - "rozumny, rozsądny" czasami zastępowany słowem aprioryzm - „priorytet dla rozumu”), termin filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi. głosi, iż cała wiedza (lub jej najważniejsza część) nie pochodzi od zmysłów, lecz jej jedynym źródłem jest rozum, zmysły nie informują nas o prawdziwej naturze rzeczywistości (złudzenia zmysłowe), pogląd głoszący, że nie ma żadnej innej wiedzy niż ta, którą człowiek może osiągnąć poprzez własny umysł, odrzucający takie jej źródła, jak: objawienie, doświadczenie mistyczne, intuicja. Nie wyklucza jednak poznania zmysłowego.

• Racjonalizm genetyczny - oznacza, że człowiek ma pewną wiedzę wrodzoną. Platon uważał, że dusza nasza znała prawdę, a karmą dla niej jest połączenie z ciałem w wyniku czego traci wiedzę posiadaną. Poznanie jest zatem uświadomieniem sobie tego co wiedzieliśmy.

3) Irracjonalizm, w filozofii poglądy filozoficzne przeciwstawne racjonalizmowi. Za twórcę irracjonalizmu uznaje się św. Augustyna, który głosił przewagę irracjonalnych sił duszy nad rozumem. Twierdził, że naturę ludzką stanowi nie rozum, lecz czynna wola, i przejawia się ona nie w tym, co wie, ale w tym, czego chce.

Czynniki irracjonalne (pozarozumowe) zdaniem św. Augustyna mają przewagę nie tylko w dziedzinie działania, ale i w poznaniu. Prawdę o Bogu, która przerasta możliwości intelektualne człowieka, poznać możemy nie rozumem, lecz wiarą. Manifestacją irracjonalistycznych nastrojów stał się egzystencjalizm.

1. Ateizm, doktryna ateistów, pogląd zaprzeczający istnieniu Boga oraz sił nadnaturalnych. Wyróżnia się następujące kategorie ateizmu:

1. ateizm kategoryczny - nie ma boga

2. ateizm umiarkowany - nie ma dow., że bóg istnieje, ale i nie ma dow. że bóg nie istnieje

2. Teizm, forma religii uznająca istnienie osobowego Boga, będącego Stwórcą, Prawodawcą i Opiekunem świata. Z reguły teizm łączy się z religią monoteistyczną uznającą jednego boga.

3. Deizm, pogląd filozoficzno-teologiczny zakładający, że: 1) Bóg bądź to stworzył świat, bądź odegrał w jego początkach rolę "pierwszego poruszyciela", 2) ustalił prawa, wg których cała rzeczywistość miała się rozwijać, 3) nie ingeruje od tamtej pory ani w bieg historii naturalnej, ani w dzieje człowieka.

4. Panteizm, pogląd filozoficzno-religijny utożsamia Boga z przyrodą z rzeczywistością, negująca go jako osobę. Przeciwstawia się teizmowi, przybiera postać bądź to panteizmu spirytualistycznego, bądź panteizmu naturalistycznego ( Marek Aureliusz ).

Intuicja, przeczucie, wyczucie, zdolność przewidywania, twórcza wyobraźnia. W psychologii - narzucające się przekonanie, którego nie można w pełni uzasadnić, nie poprzedzone świadomym rozumowaniem, a nawet mu przeciwstawne. Intuicja jest to postawa irracjonalna

Aksjologia, nauka zajmująca się teorią wartości różnego rodzaju - zarówno estetycznymi, poznawczymi, jak i moralnymi. Ustala ona różne zasady, reguły, schematy, które są uważane za ogólnie obowiązujące przy wartościowaniu.

1. Etyka, nauka o moralności, jako jedna z dziedzin filozofii (aksjologii). Współcześnie przez etykę rozumie się dyscyplinę zajmującą się moralnością zarówno w aspekcie opisowym, jak i normatywnym „Prawo jest znormalizowaną etyką”

2. Estetyka, jedna z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii.

Wartość, oznacza coś, co jest cenne i godne pożądania i co stanowi przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka.

Wartości są bytami absolutnymi

• wartości dionizyjskie - najpierw jeść potem filozofować

• wartości etyczne - coś nam nakazuje

• wartości estetyczne - niczego nie żąda, oddziałuje na wrażliwość, ma wagę emocjonalną

Epistemologia, dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego.

Przedmiot filozofii

Stanowiska zakresowe i przedmiotowe tzn. rozważanie przedmiotu (nie podmiotu) filozofii ze względu na rzeczywistość.

1. Tradycyjna koncepcja rozumowania przedmiotu filozofii

Filozofia jest nauką najbardziej ogólną, dążącą do uogólniania rezultatów nauk ścisłych. Jest nauką syntetyzującą. Jest koroną nad wszystkimi naukami - jest królową nauk. Opiera się na dyscyplinach szczegółowych. Nie jest jednak nauką pasożytniczą, bo gdy dokona uogólnienia, to tworzy aksjomat, który w takiej postaci powraca do aksjomatu nauki z której się wziął

Filozofia jest funkcją nauk szczegółowych.

Filozofie szczegółowe - powstają w ramach różnych dyscyplin. Funkcja filozofii ulega zagęszczeniu. Powstają uogólnienia z pośród dyscyplin, a następnie uogólnia się te uogólnienia. Jest to proces elastyczny.

2. Scjentystyczna koncepcja filozofii: ( naukowa ) powstała w XX w., unicestwia dotychczasowy indeks filozofii, powstała z filozofii neopozytywist., ze szkoły empiryzmu logicznego. 3 okresy pozytywizmu:

- Pozytywizm Augusta Comte'a - tw. filozofii społecznej

- Pozytywizm empirystyczny - zwalczany przez Marksa

- XX w. Tzw. neopozytywizm

1. szkoła angielska

2. szkoła wiedeńska - dotychczasową filozofię należy zgilotynować, przyrównywali filozofię do potwora żerującego na ludzkiej niewiedzy ( Molk Szulik ).

3. Szkoła lwowsko - warszawska - Kazimierz Twardowski. Uczniami byli:

- Hajdukiewicz, Łukasiewicz - tw. logiki wielowartościowej

- Torski - tw. logiki matematycznej

- Kotarbiński - tw. prakseologii

- Dowkiewicz - tw. historii filozofii

Wszystkie te ośrodki zmierzały do uzdrowienia filozofii - wskazać jej cel działania. Przedmiotem filozofii miał być język, a właściwie znaczenie poszczególnych słów. Badany miał być język nauki, w którym wiele pojęć jest wieloznacznych.

Desygnat - określone znaczenie

Pojęcia wieloznaczne w nauce mogą powodować inderferencje (zakłucenia) bardzo niebezpieczne

Pojęcie puste - nie posiada żadnego desygnatu, żaden przedmiot mu nie odpowiada. Pojęcia takie nie powinny istnieć w nauce.

Filozofia ma demaskować pojęcia wieloznaczne i puste i zastępować je jednoznacznymi.

3. Transcedentalna koncepcja rozumowania przedmiotu filozofii

1. transcendencja ( łac. Transcendere ) tzn. przekraczam coś, widzę coś na zewnątrz, obserwuję coś poza miejscem w którym jestem, wykraczam myślą poza moje położenie. Bóg wykracza poza świat.Cieleśnie jestem obecny, a duchowo znajduję się gdzie indziej.

2. Immanencja - być w czymś ( np. przedmioty i my sami jesteśmy w sali wykładowej )

Koncepcja powstała w XX w. w fenomenologicznej szkole - Edmund Husserl

Na przełomie wieków wydał „Badania logiczne”. Wg niego filozofia ma być nie koroną, ale korzeniami dyscyplin. Ma badać aksjomaty, fundamenty, podstawy nauki. Filozofia ma być nauką ścisłą, badać podstawy. „Spowrotem dotrzemy” - zawołanie fenomenologiczne.

4. Funkcjonalne rozumowanie przedmiotu filozofii

Jaką funkcję w życiu człowieka spełnia filozofia? Czemu służy? Dlaczego człowiek filozofuje?

Platon: „Filozofia rodzi się ze zdziwienia. Dziwić się to filozofować”

Czym jest zdziwienie? Kiedy się pojawia?

Wtedy gdy pojawia się nowe zjawisko dezorganizujące naszą wizję świata. Coś nowego, zaskakującego.

Filozofowanie jest źródłem wszelkiego poznania.

Marek Aureliusz: „Filozofia służy temu, by niczemu się nie dziwić”.

Filozofia przypomina chłopca, który myśli, że dojdzie tam gdzie ziemia z niebam się łączy. Idzie a do przebycia pozostaje wciąż ta sama droga.

Przyrodnicza Moralna Wyróżnikiem człowieka jest kultura.

płaszczyzna płaszczyzna Tylko człowiek tworzy historię, kulturę,

istnienia istnienia którą przekazuje potomnym. Nie umie

człowieka człowieka tego żadne stworzenie poza nim.

a) Filozofia życia XIX w. w Niemczech. - pytanie o człowieka i funkcje filozofii w życiu człowieka.

Człowiek jest istotą przyrodniczą, niczym nie różni się od innych istot przyrodniczych, chyba że ma

Człowiek pozbawiony jest instynktu, a więc jest inwalidą, kalekim tworem natury. Intelekt jest miernym substratem instynktu. Czlowiek tworzy protezy tzn. mieszkania, ubrania itp. Zatem filozofia jest również formą protezy słóżącej uintegracji ze światem. Kultura wydelikatnia człowieka. Po co ma służyć? Readaptacji do świata, od niego oddala. Człowiek się degeneruje i musi tworzyć coraz leprze narzędzia.

Dla wykładowcy jest to koncepcja niebezpieczna: nie można człowieka redukować do biologii.

Legitymacją człowieka jest jego kultura, jego wartość.

konwersja - odwrócenie

b) Filozofia funkcjonalna Zygmunta Freuda

Sytuacja fraumatyczna - zwichnięcie w dzieciństwie

Freuda struktura osobowości

Zgodnie z teorią psychoanalizy Freuda podstawowymi składnikami struktury osobowości są:

-"id" najstarszy ze składników, którego treść stanowi wszystko, co dziedziczone, wrodzone, ustalone konstytucyjnie (genetycznie), przede wszystkim popędy wynikające z budowy ciała, znajdujące swój pierwszy wyraz psychiczny, którego formy nie są nam znane. Ta najstarsza część aparatu psychicznego pozostaje najważniejsza przez całe życie. Od niego zaczęła się praca badawcza psychoanalizy.

-"ego", koordynuje postrzeżenia zmysłowe z akcją mięśni. Pełni funkcje samoobronne na zewnątrz, przez rozpoznawanie bodźców, gromadzenie o nich doświadczenia (w pamięci), unikanie zbyt silnych bodźców (poprzez ucieczkę), uczy się zmieniać w celowy sposób świat zewnętrzny na swoją korzyść (aktywność). Kontroluje "id" poprzez uzyskiwanie władzy nad popędami.

-"superego", owoc długotrwałego okresu dzieciństwa, dorastania i dojrzewania, w którym człowiek jest poddany kontroli i wpływom wychowawczym rodziców i społeczeństwa (odziedziczona przeszłość i kulturowa teraźniejszość z którymi muszą być uzgadniane działania).

Działanie "ego" jest wtedy właściwe, gdy jednocześnie czyni ono zadość wymogom "id", "superego" i realności, gdy potrafi ze sobą pogodzić ich wymogi.

-„popęd libido” - dominuje w życiu człowieka autentycznego. Gdy nie dochodzi do jego zaspokojenia człowiek popada w stan frustracji - depresji. Konsekwencje są straszliwe. Człowiek wytworzył mechanizmy obronne przed frustracją - Sublimacja - polega na przeniesieniu naszego przedmiotu pożądania.

Filozofia jest efektem sublimacji podobnie jak wszystkie inne nauki. Kultura dla Freuda nie jest wyzwoleniem, lecz źródłem cierpień, ponieważ tworzymy normy prawa, będące przeszkodą dla libido.

ideologia - logika idei

W leprzej sytuacji są kobiety, bo dają życie. Kultura jest dla nich większym zagrożeniem niż dla mężczyzn.

Krytyka ( wg wykładowcy ): Człowiek nie kieruje się tylko popędem, może powiedzieć nie. Redukcja człowieka do popędu jest fałszywa. Jest to koncepcja niebezpieczna i błędna bo popęd zaczyna dominować w życiu.

c) Egzystencjalizm, kierunek filozoficzny, którego początki sięgają lat czterdziestych XIX w. Impuls do jego rozwoju dał S. Kierkegaard. Wg niego zadaniem filozofii miało być dociekanie tego, co w człowieku egzystencjalnie jednostkowe, co będzie jedynie prawdą dla niego i wyłącznie dla jego życia i co stawia go ustawicznie wobec alternatywy "albo - albo".

Nawrót do egzystencjalizmu Kierkegaarda dokonał się w Niemczech i we Francji w latach 1920-1930 i jego nowymi teoretykami stali się: M. Heidegger, K. Jaspers, G. Marcel, J.P. Sartre. W XX w. przedmiotem badań egzystencjalizmu stała się indywidualna egzystencja człowieka, jego miejsce i rola w świecie.

Egzystencjonalizm przyjmuje zasadę, którą jest walka z reifikacją.

Reifikacja - urzeczowienie, uprzedmiotowienie, kategoria antropologii filozoficznej oznaczająca utrwalenie idei, myśli, pracy, czynu człowieka w wytworach materialnych, stanowiących byt od niego niezależny.

Wg egzystencjalizmu rzeczywistość ludzka jest rozdarta na sferę świadomości i sferę rzeczy, co nieuchronnie prowadzi do alienacji człowieka: losy jednostki ludzkiej nie podlegają moralnemu, historycznemu czy też obyczajowemu zdeterminowaniu (indeterminizm), jest ona zatem całkowicie wolna i może z tą wolnością uczynić to, co jej się podoba. Tworzy wszelkie wartości i decyduje o sensie własnego istnienia. Może być "bytem nieprawdziwym" lub też "bytem prawdziwym".

Wg egzystencjalizmu egzystencja poprzedza esencję. Człowiek zaś ponosi pełną odpowiedzialność za swoje czyny, co stwarza poczucie samotności, zagubienia i zagrożenia w świecie, lęk, zwłaszcza przed śmiercią. Myśli egzystencjalizmu wywarły poważny wpływ na twórczość literacką XX w.

4. Filozofia marksistowska( Marks i Engels )

Krytyka własności prytwatnej. Własność prowadzi do podziału na posiadających i nieposiadających. Wg Marksa klasa robotnicza nie ma ojczyzny. Znaczy to, że los ich jest jednakowy. Marks wprowadza koncepcję mesjanistyczną. Proletariat to mesjasz mający zbawić ówczesny świat. Partia oznacza naród. Co myśli ona to myśleć musi i naród. Dla marksizmu człowiek jest istotą kolektywną. Jaki będzie człowiek zależy od kolektywu, nie ma on natury. Filozofia jest narzędziem, bronią w ręku człowieka. Marks twierdził, że zniesienie własności będzie możliwe ze względu na wielość dóbr.

Sofiści, powstała w V w. p.n.e. w Atenach szkoła filozoficzna, której głównymi reprezentantami byli: Protagoras rozwijający teorię filozoficzną bytu i poznania oraz Gorgiasz proponujący nową koncepcję estetyczną.

Przedmiotem zainteresowania sofistów było nie tyle określenie natury świata, ile antropologia w której przyjęto stanowisko relatywistyczne (stanowisko w filozofii, wg którego w strukturze bytów, w poznaniu oraz systemach wartości dominuje względność). Polegało ono na przekonaniu, że każdy człowiek żyje w odmiennym świecie (relatywizm kosmologiczny), co wynikać miało z tego, iż poszczególne jednostki odbierają inne wrażenia, a tylko one stanowiły dla sofistów rzetelne źródło poznania (sensualizm).

Stanowisko takie znalazło wyraz w stwierdzeniu Protagorasa: "człowiek jest miarą wszechrzeczy", i w przyjęciu relatywnej koncepcji prawdy. W konsekwencji sofiści dopuścili istnienie wielu różnych, sprzecznych ze sobą prawd, zmierzając ku agnostycyzmowi, czyli poglądowi negującemu w ogóle możliwości poznawcze człowieka.

Głównym przeciwnikiem filozoficznym sofistów był Sokrates. Przeciwstawiał się relatywnej koncepcji prawdy i krytykował sofistów za to, że nauczali filozofii za pieniądze i byli skłonni, gdy im zapłacono, udowodnić - także przed sądem - każdą rację.

Praktycyzm - zapoczątkowana przez sofistów i oznaczająca podporządkowanie czynności badawczych celom praktycznym. Praktycyzm pragnął nie tyle osiągać prawdę, ile wskazywać na to, co w działaniu przynosi największe korzyści, czyniąc je skutecznym.

Sokrates (469-399 p.n.e.), filozof grecki. Źródłem wiedzy o życiu i poglądach Sokratesa są Dialogi jego ucznia Platona oraz pisma Ksenofonta. W kwestiach politycznych był zwolennikiem demokracji.

W etyce, która stanowiła główną dziedzinę jego zainteresowań (nie prowadził w ogóle dociekań ontologicznych), stał na stanowisku intelektualizmu etycznego, uznając, że prawdziwa wiedza o tym, co słuszne i sprawiedliwe, zawsze prowadzi do cnoty, ta zaś jest warunkiem dobra i szczęścia. Twierdził, w przeciwieństwie do sofistów, że istnieje powszechna i obiektywna prawda. Wyrocznia w Delfach uznała, że jest on najmądrzejszym człowiekiem na świecie, choć Sokrates uważał, iż "wie, że nic nie wie".

Stosował dwie metody: elenktyczną, polegającą na zbijaniu w dyskusji też przeciwnika poprzez doprowadzanie jego wywodów do absurdu, i majeutyczną (jak twierdził, odziedziczył ją po matce, która była położną) - uważał, że sam niczego nie wie, ale dyskutując pozwala, aby w rozmówcy "narodziła się" wiedza, co jest możliwe, ponieważ każdy człowiek ma w swym umyśle wiedzę wrodzoną (natywizm, racjonalizm genetyczny) i przez odpowiednie pytania można ją z niego wydobyć.

Sokrates pierwszy zastosował rozumowanie indukcyjne, a także ustalił warunki metodologiczne definicji. Naraziwszy się niektórym Ateńczykom, został oskarżony o bezbożność i chociaż w mowie obrończej udowodnił swą niewinność, skazano go na śmierć przez wypicie cykuty. Nie skorzystał z możliwości przygotowanej ucieczki, lecz, powołując się na powagę praw ateńskich, zażył truciznę. Dyskutował do końca z uczniami, uzasadniając koncepcję nieśmiertelności duszy.

Cynicy, szkoła filozoficzna założona przez Antystenesa z Aten (ok. 436-365 p.n.e.), grecki filozof, uczeń Sokratesa. Uważał, że szczęście można osiągnąć tylko poprzez prawość. Krytykował luksus i wygody. Był zwolennikiem ciężkiej pracy. Cynicy uważali, że cnota jest czymś zdobywanym na stałe przez wiedzę łączoną z praktycznym działaniem. Cnotliwy mędrzec jest wolny - prawem dla niego jest tylko natura. Cynicy za cel życia uważali nauczanie moralności wśród ludności poch. plebejskiego.

Cyrenaicy (IV w. - 1. połowa III w. p.n.e.), założycielem tej szkoły był Arystyp z Cyreny. Opierał się w swoich poglądach na Protagorasie i Heraklicie. Uważał, że ludzkie poznanie sprowadza się do tego, co jest dla człowieka przykre bądź przyjemne (subiektywizm wiedzy).

Człowiek powinien dążyć do zdobywania przyjemności, bo wszystko, co zapewnia przyjemność, jest pożyteczne i dobre. Niektórzy z cyrenaików wychodzili z założenia, że osiągnięcie prawdziwych przyjemności jest nieosiągalne w życiu.

Za jedyne dostępne dla człowieka dobro uznawali stan braku cierpień, za środek do osiągnięcia tego stanu - zobojętnienie wobec życia. Najkrótszą drogą do wyzwolenia się od cierpień była śmierć.

Epikureizm, hellenistyczny system filozof., którego twórcą był Epikur i który wypływał z dwóch źródeł:

A) kultu życia i pragnienia szczęścia.

B) z trzeźwej postawy umysłu, ufającego temu, co mu bezpośrednio jest dane i operującego wyłącznie konkretnymi wyobrażeniami.

Epikureizm głosił:

• sensualizm psychologiczny, opierający poznanie na wrażeniach zmysłowych.

• zasady logiki indukcyjnej określającej, jak należy poprawnie uogólniać spostrzeżenia poznawcze.

• etykę hedonistyczną opartą na przeświadczeniu, że szczęście polega na doznawaniu przyjemności,a nieszczęście na doznawaniu cierpienia.

Brak cierpienia (eudajmonia) był odczuwany jako przyjemność. Zgodnie z zasadą hedonizmu radość jest wrodzona człowiekowi i nie potrzebuje on o nią zabiegać, wystarczy tylko, by ciało było zdrowe i dusza spokojna a życie będzie rozkoszą.

Wg epikureizmu wartość posiadają jedynie dobra doczesne. Człowiek jest odpowiedzialny za własne szczęście i nieszczęście. Spokój jest najdoskonalszym stanem a oświecony umysł jedynym środkiem przeciwko niepokojowi.

Celem i zasadą życia miało być dążenie do przyjemności, podstawą której jest rozwaga, nakazująca żyć sprawiedliwie, rozumnie i moralnie. Etyka Epikura prowadziła w praktyce do ascezy.

Twierdził, że bogowie istnieją, ale nie mają zdolności do ingerencji w sprawy tego świata. Zadaniem filozofii jest uwolnić ludzi od lęku przed śmiercią, przesądów. Tacy ludzie są w stanie zbudować sobie szczęście na ziemi. Głosił hasło odrzucenia działalności publicznej i powrotu do prywatności

Stoicy, stoicyzm, szkoła filozoficzna założona w III w. p.n.e. przedstawiciele: cesarz Marek Aureliusz., Seneka Młodszy i Posejdonios z Apamei. Stoicy twierdzili, że istnieje jedynie byt materialny, lecz rozróżniali w każdej rzeczy:

1) bierny substrat (odpowiadający Arystotelesowskiej materii) oraz

2) pneumę, czyli materię czynną (odpowiednik formy Arystotelesa).

Byli monistami - przeciwstawiając się dualizmowi Arystotelesa, nie uważali pneumy za inny byt, ale za subtelną formę materii przenikającą materię bierną. Pneuma będąc źródłem ruchu, powoduje, iż rzeczy rozwijają się zgodnie ze swymi potencjalnymi właściwościami. Jest rozumna i stanowi Logos świata. Znajduje się nawet w kamieniu, powodując w nim niewidoczne napięcia (ruch toniczny). Kamienie są mniej doskonałe od roślin, rośliny od zwierząt, zwierzęta od ludzi, a ludzie od bogów, ponieważ zależy to od ilości rozumu - pneumy "nasycającej" poszczególne byty.

Świat jako całość stanowi żyjący organizm i jest dzięki pneumie doskonały i boski. Ten, kto tego bezpośrednio doświadczy, jest mędrcem, nic go nie przerazi ani nie załamie, widzi bowiem zawsze doskonałość całej rzeczywistości i wie, że wszystkie przemiany (także takie jak rozkład i śmierć) służą całości.

Stoicy uznali, że to, co zgodne z rozumem, jest zgodne z naturą, a to, co z nią zgodne, jest dobre i rozpoznanie tego jest cnotą. Twierdzili, że cnota stanowi jedyne dobro moralne, z którego wynikają wszystkie pozytywne działania, jest też niepodzielna, czyli nie można być "częściowo" cnotliwym - albo się ją posiada w całości, albo wcale. Cnotliwy mędrzec nie podlega afektom, które stoicy kwalifikowali jako złe. Zachowuje on w każdej sytuacji przysłowiowy "stoicki spokój". Podobnie jak cały świat, stoicy traktowali społeczeństwo jak organizm - stąd wynikał postulat działania dla wspólnego dobra. W kosmologii stali na stanowisku doktryny "wiecznego powrotu", mówiącej o cyklicznym niszczeniu świata przez ogień i powtórnym jego rozwoju. Doniosłymi osiągnięciami szkoły były badania logiczne.

Sceptycyzm,. Sceptycy, rozwijająca się przez pięć wieków grecka szkoła filozoficzna zapoczątkowana przez Pirrona (ok. 365-275 p.n.e.). Sceptycy uważali, że nie można dociec prawdy o żadnej rzeczy, nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani niepodważalnego kryterium prawdy.należy więc powstrzymać się od wydawania jakichkolwiek sądów o rzeczywistości - taka postawa daje spokój prowadzący do szczęścia.

Twierdzili również, że niemożliwe jest poznanie uzyskiwane dzięki pojęciom, ponieważ poznając pojęcie, poznajemy cały gatunek, a nie to, co istnieje konkretnie (nic nie umożliwia poznania stołu "jako takiego", bo takiego "ogólnego" stołu po prostu nie ma). Agryppa sformułował dowody (tropy) na niemożność poprawnej dedukcji:

1) istnieje zawsze rozbieżność poglądów.

2) dowodzenie jest nieskończone.

3) posługujemy się zawsze nie dowiedzionymi przesłankami.

4) musimy się oprzeć na względnych postrzeżeniach.

5) wpadamy w błędne koło w dowodzeniu.

Sceptycy odrzucili także dowodzenie indukcyjne, uzasadniając, że nie ma indukcji zupełnej, takiej, która umożliwiłaby przebadanie wszystkich możliwych przypadków danej tezy, indukcja zaś niezupełna jest niezadowalająca. Szkoła, krytykując tradycyjne pojęcia teologii, teorii bytu, teorii poznania i etyki, przyczyniła się do tego, że jej oponenci musieli brać pod uwagę stawiane im przez sceptyków zarzuty i tym samym doskonalić własne poglądy.

Augustynizm, augustianizm, doktryna filozoficzno-teologiczna św. Augustyna oraz poglądy i kierunki filozoficzno-teologiczne oparte na tej doktrynie. Był główną formą filozofii katolickiej przed tomizmem.

Zasadnicze cechy augustynizmu:

1. Bóg jako centralny problem filozofii.

2. uznanie prymatu łaski nad naturą i ducha nad materią.

3. humanizacja, czyli oświecenie nadnaturalnego pochodzenia jako najdoskonalsza metoda poznania Boga praw rządzących światem.

4. aprioryczny sposób dowodzenia istnienia Boga.

5. Przypisanie filozofii zadania racjonalizacji prawd objawionych i kształtowanie woli człowieka w kierunku właściwego działania.

6. autorefleksja jako instancja potwierdzająca prawdziwość twierdzeń.

Największy rozkwit przypada na XIII w., kiedy to propagowany był przez szkoły franciszkańskie w Oxfordzie i Paryżu. W późniejszym okresie do augustianizmu nawiązywali liczni teolodzy i reformatorzy, m.in. M. Luter i J. Kalwin

Abelard Pierre, Abailard (1079-1142), poeta, filozof i teolog francuski. Przedstawiciel nominalizmu (koncepcje i doktryny filozoficzne, wg których treści wiedzy abstrakcyjnej nie mogą mieć odpowiedników w rzeczywistości), występował przeciwko ślepej wierze, odrzucał wiarę w autorytety (także kościelne), zastępując ją racjonalizmem i zdrowym rozsądkiem. Filozofia Abelarda była zwalczana przez Kościół, a on sam dwukrotnie potępiony.

Awicenna, arabski lekarz, filozof, przyrodnik, pochodzenia tadżyckiego, studiował medycynę i filozofię.

Przedstawiciel nauki i filozofii arabskiego Wschodu (arabska filozofia średniowieczna). Autor wieluset prac z zakresu prawie wszystkich dziedzin ówczesnej nauki. Komentator pism Arystotelesa, których tezy wiązał z koncepcjami neoplatonizmu i starał się godzić z reIigijnymi pojęciami islamu. Wywarł wpływ na europejską scholastykę, przyczynił się do recepcji arystotelizmu w średniowiecznej Europie.

Z jednej strony opierała się na wynikach badań przyrodoznawstwa, z drugiej zaś miała stanowić filozoficzną i metodologiczną podstawę tych badań. Poglądy filozoficzne Awicenny sprawiły, iż został on potępiony przez muzułmańską ortodoksję, a jego dzieła spalone.

Bonawentura, Giovanni Fidanza , filozof, teolog i mistyk średniowieczny. Z pochodzenia Włoch, franciszkanin. Uczeń augustynisty - studiował, a później sam wykładał na uniwersytecie w Paryżu. Generalny minister zakonu franciszkanów, później kardynał. Zmarł podczas II soboru w Lyonie. W Kościele określany mianem "doktora seraficznego".

Był augustynistą o orientacji neoplatońskiej, znał też i cenił pisma Arystotelesa. Rzecznik podporządkowania całej wiedzy (łącznie z filozofią) teologii. Rzeczywistość postrzegał jako zależną od Bożego działania, choć odrębną od Boga. Za jej najgłębsze podłoże uważał światło - aktualizowało ono potencjalność materii, która dopiero pod jego wpływem nabierała zdolności kształtowania się w byty jednostkowe.

Świat był dla Bonawentury złożeniem formy i materii - obie miały swój idealny prawzór w umyśle Bożym, z tym że materia posiadała zaszczepione w sobie przez Stwórcę tzw. "racje zarodkowe", które w połączeniu z uwarunkowaniami zewnętrznymi determinowały dalsze przemiany substancjalne rzeczy. Również dusza składała się z materii i formy, co dawało jej niezależność od ciała, zwłaszcza w poszukiwaniu Boga.

Za źródło poznania Bonawentura uznawał zmysły - ich dane podlegały w umyśle czynnym procesowi abstrahowania w obrazy pojęciowe, na podstawie których umysł bierny formułował sądy. O pewności poznania decydowały jednak idee wrodzone, będące odbiciem idealnych wzorców rzeczy istniejących w umyśle Bożym. Poznanie Boga natomiast mogło być tylko poznaniem mistycznym , któremu Bonawentura przypisywał rolę wyjątkową.

Albert Wielki, dominikanin, doktor kościoła, profesor na wielu europejskich uniwersytetach, został biskupem Regensburga, przebywał na dworze papieskim, współpracując z Tomaszem z Akwinu. Działał na terenie Niemiec. Interesował się przyrodoznawstwem. Opracował syst. przyrody żywej.

Tomasz z Akwinu, dominikanin, filozof i uczony, Ojciec Kościoła katolickiego, wykładał w Paryżu. Dostosował do potrzeb filozofii katolickiej koncepcję Arystotelesa, od którego przejął rozumienie poznania jako procesu receptywnego, pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasadę przyczynowego powiązania zdarzeń oraz pojęcie dowodu.

Wprowadził rozróżnienie wiary i wiedzy, teologii i filozofii. Sądził, że niektóre prawdy przekraczają to, co można poznać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiają. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty i istnienia. Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne dla jej gatunku i zawarte w definicji. Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi On istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieść rozumem Jego istnienia. Podał 5 takich dowodów:

1) "z ruchu" (jeżeli świat jest w ruchu, musi istnieć Pierwszy Poruszyciel),

2) "z niesamoistności świata" (nic nie istnieje samo z siebie, musi więc istnieć jakiś Byt samoistny),

3) "z przypadkowości rzeczy" (jeżeli wszystko jest przypadkowe, musi być Istota konieczna),

4) "z różnic w doskonałości" (w hierarchii doskonałości jest Istota Najdoskonalsza),

5) "z celowości przyrody" (Bóg ustanawia cele). Wg Tomasza Bóg jest czystym aktem istnienia, świat został stworzony z niczego, wprost przez boga, aktem jego woli i ma budowę hierarchiczną.

W teorii poznania stał na stanowisku empiryzmu, twierdząc, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia. W antropologii bronił jedności natury ludzkiej, rozumianej jako połączenie materiii formy. W etyce nawiązywał do Arystotelesowskiego ideału umiaru. Uznawany jest też za najwybitniejszego przedstawiciela średniowieczej myśli ekonomicznej. Sformułował podstawy teorii własności, dowodząc, że własność prywatna i wynikające z niej nierówności społeczne są zgodne z prawem naturalnym. Uznał konieczność wymiany handlowej, ale pod warunkiem spełnienia zasady ekwiwalentności.

Rozwinął teorię ceny sprawiedliwej, kształtującej się w procesie produkcji na podstawie "wewnętrznej" wartości towaru, uzależnionej od ilości i jakości zużytej do jego wytworzenia pracy. Na niej oparł swoje teorie płacy roboczej (wynagrodzenie za sprzedaż pracy, uzależnione od jej ilości oraz godności zawodu i statusu społecznego pracownika), zysku kupieckiego (wynagrodzenie za poniesione nakłady) oraz procentu (krytyka lichwy).

Kartezjanizm, koncepcja filozoficzna R. Descartes'a, którą cechowały:

a) sceptycyzm metodyczny oraz dążność do jasności i wyrazistości w poznaniu, opartym na metodzie analitycznej.

b) próba znalezienia pewności w samowiedzy, której podstawą jest przekonanie o istnieniu jaźni, Boga i ciał.

c) natywistyczna teoria idei.

d) woluntarystyczna teoria sądów.

W metafizyce kartezjanizm charakteryzował się: dualistycznym ujęciem Boga i stworzenia, czyli substancji nieskończonej i skończonej (substancji rozciągłej i myślącej) oraz uznaniem nieograniczonej woli Boga i wolności woli ludzkiej. W filozofii przyrody kartezjanizm oznaczał mechanistyczne pojmowanie materii oraz jej nieatomistyczną budowę.

Cescartes René, Kartezjusz wybitny filozof, racjonalista oraz matematyk i fizyk francuski. Prekursor współczesnej kultury umysłowej, twórca słynnej sentencji "cogito ergo sum" - myślę, więc jestem,

Pascal Blaise , francuski filozof, matematyk, fizyk i publicysta, uważany powszechnie za następcę Kartezjusza . Obrońca jansenizmu i idei św. Augustyna.

Propagator zasady rozdziału nauki od religii i rozumu od wiary. Rozbudował zasady logiki i metodologii. Za wzór wiedzy uważał geometrię, sądził jednak, że nie pozwala ona poznać nieskończoności i nie pomaga w rozwiązywaniu zagadnień etycznych i religijnych. Zasady geometrii ułatwiają poznanie faktów, ale nie przynoszą ich zrozumienia. Bez zrozumienia trudno mówić o poznaniu.

Przekonanie Pascala o nieprzydatności rozumu w procesie poznawczym doprowadziło do sformułowania tezy, że człowiek może poznać rzeczy nadprzyrodzone przez serce i wiarę. Porządek serca, twierdził, jest różny od porządku rozumu. Sceptycyzm poznawczy stał się podstawą mistycyzmu i fideizmu Pascala (tanowisko światopoglądowe, postawa filozoficzna i umysłowa, uznająca tezy wiary religijnej za ostateczne kryterium prawdy, przenoszące wiarę religijną nad rozum a religię nad naukę).

Dowodząc istnienia Boga stanął jednak na gruncie sądów racjonalnych, znanych pod nazwą "zakładu Pascala". Stawiając, jego zdaniem, na istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne życie. Jeśli okaże się, iż mamy rację, to zyskamy wieczne istnienie i szczęście. Stąd też należy żyć tak, jakby Bóg istniał, taka bowiem postawa jest zyskowniejsza niż niewiara.

Pascal nie stworzył nowego typu filozofii. Jego koncepcje zawarte w Myślach (1670, polski przekład 1921) są wyrazem zmagań wewnętrznych wiodących od sceptycyzmu, przez racjonalizm, do mistyki. Myśl filozoficzna Pascala stała się inspiracją dla egzystencjalistów XIX i XX w. nie interesujących się bytem w ogóle, lecz tylko ludzką egzystencją, i postrzegających, jak Pascal, tragizm losu człowieka, jego zagubienie wśród nieskończoności.

Solipsyzm, przypisuje się wczesnemu okresowi filozofii G. Berkeleya.

pogląd filozoficzny, wg którego nie można bezpośrednio poznać żadnej innej rzeczywistości poza własną świadomością (umysłem). Człowiek ma dostęp jedynie do subiektywnie odczuwanych zjawisk. W konsekwencji solipsysta przyjmuje, że istnieje tylko on jako konkretny podmiot, dla którego wszystko, poza jego świadomością, jest jedynie układem zjawisk.

Świat może istnieć jako wyobrażenie lub sen. Solipsyzm należy odróżnić od idealizmu obiektywnego, zgodnie z którym istnieje jakaś substancja duchowa, idea uniwersalna, której poszczególne podmioty są częściami, partycypują w niej lub zachowują jakiś inny typ tożsamości z tym, co duchowe.

Kant Immanuel , filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na uniwersytecie w Królewcu. Istotę jego podglądów stanowi krytycyzm teoriopoznawczy nazywany też transcendentalizmem, wg którego podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia.

Pytaniem podstawowym w zakresie teorii poznania, jakie postawił Kant, brzmiało: czy poznanie jest możliwe "a prio-ri"- niezależne od doświadczenia, o charakterze analitycznym. Odpowiadając na powyższe pytanie twierdząco wyodrębnił trzy gatunki sądów a priori:

1) matematyczne 2) czysto przyrodoznawcze 3) metafizyczne (np. świat musi mieć swój pierwszy początek).

Drugą kategorią sądów wyodrębnioną przez Kanta w teorii poznania były sądy empiryczne, czyli zależne od doświadczenia, nazwane sądami "a posteriori". Krytycyzm poznawczy Kanta uznawał jedynie poznawalność zjawiskowej strony rzeczywistości, co stanowiło pewną formę agnostycyzmu dotyczącego "rzeczy samych w sobie".

Charakterystyczną cechą teorii Kanta był również nacisk na czynniki formalne (formalizm), objawiający się nie tylko w teorii poznania, ale także etyce i estetyce poddał ostrej krytyce teologiczne dowody Tomasza z Akwinu o istnieniu Boga. Krytyka ta nie doprowadziła do wniosku, że nie ma Boga, wolności i nieśmiertelności w ogóle, lecz że ich nie ma w świecie zjawisk.

Dowiódł, że idee, które w dziedzinie rozumu teoretycznego (nauki) miały charakter regulatywny, w zakresie rozumu praktycznego, czyli woli i działania, stają się postulatami praktycznymi. Uznając, że moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii wyprowadził zasadę taką wolność gwarantującą, opartą na sądach a priori i ujętą w czysto formalne prawo działania, o charakterze nakazu nazwano go imperatywem kategorycznym.

Koncepcja filozoficzna Kanta zapoczątkowała okres klasycznej filozofii niemieckiej i wywarła znaczący wpływ na rozwój filozofii europejskiej zwany kantyzmem.

Hegel Georg Wilhelm Friedrich , filozof niemiecki, twórca idealistycznego systemu obejmującego wszystkie działy filozofii. Określił na nowo jej przedmiot i zadania. Uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i koniecznym rozwoju.

Miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste ma być rozumne (logiczne), i wszystko, co rozumne - rzeczywiste.

W obrębie filozofii Hegla można wydzielić:

1) ontologię, wg której przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. System filozoficzny Hegla posiada zatem dialektyczny charakter triad. W systemie tym prawo, państwo i moralność są głównie przejawami ducha obiektywnego. Duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii.

2) teorię poznania, czyli metodę dialektyczną.

3) teorię rozwoju, czyli idealizm ewolucyjny.

4) filozofię państwa i dziejów.

5) filozofię sztuki.

6) filozofię religii.

7) historię filozofii w rozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii.

Hegla dialektyczna metoda, Hegel za naczelne prawo logiki uznał prawo dialektyczne, zgodnie z którym każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada prawdziwe przeczenie, każdej tezie antyteza, z których później wyłania się synteza.

Np. twierdzenie, że byt jest absolutem, prowadzi do antytezy, że jest niczym. Ponieważ żadne twierdzenie nie osiąga całości bytu, przeto żadne nie jest całkowicie prawdziwe. Prawda i fałsz zespalają się więc i nie są stanowczymi przeciwieństwami. Sprzeczności w myśleniu prowadzą przez dialektyczny proces do prawdy.

Schelling Friedrich Wilhelm Joseph , jeden z najbardziej charakterystycznych przedstawicieli romantyzmu w filozofii niemieckiej, nawiązujący do niektórych aspektów myśli I. Kanta.

Uważał, że sztuka i filozofia mają ten sam przedmiot poznania: jest nim "wnętrze" wszystkich rzeczy, czyli istota bytu. Poznać ją można nie dzięki zmysłom, lecz za pomocą intuicji intelektualnej, która pojawia się wówczas, gdy byt absolutny przekracza wszystkie kategorie, także kategorie materii i świadomości, które są jego aspektami.

Byt absolutny, jak i każde zjawisko, rozpada się na przeciwieństwa, a ta biegunowość świata stanowi o jego życiu.

Schelling przeciwstawiał się wszelkim poglądom mechanistycznym, twierdził, że istotnymi czynnikami w świecie są siły organiczne. Cały świat pojmował w związku z tym jako organizm - nawet nieożywioną materię traktował jako zahamowanie rozwoju przyrody.

Feuerbach Ludwig Andreas, filozof niemiecki, jeden z głównych przedstawicieli materialistycznego antropologizmu i teoretyków ateizmu XIX w. Ostatni przedstawiciel klasycznej filozofii niemieckiej.Podjął problematykę filozofii G.W. Hegla i rozwinął jej główne kategorie, w szczególności alienacji i wolności. Głosił przyrodniczo-naturalistyczną i sensualistyczną koncepcję człowieka.

Przeprowadził krytykę religii, pojmując ją jako źródło zła społecznego. Głosił program radykalnej przebudowy społeczeństwa.

Stirner Max , niemiecki filozof inspirowany przez myśl G.W.F. Hegla. Twierdził, że człowiek powinien być przede wszystkim wolny. Do wolności ma dojść poprzez odrzucenie Boga, prawa i moralności, czyli tego, co wg Stirnera jest iluzorycznym wyobrażeniem wytworzonym przez społeczeństwo, które samo w sobie też jest fikcją. Społeczeństwo należy zastąpić związkiem egoistów robiących to, na co mają ochotę, przy czym każdy może korzystać z ludzi i rzeczy jak ze swej własności.

14

---