1. Czym charakteryzują się kierunki geografii ekonomicznej: regionalny, ekologiczny i przestrzenny?
REGIONALNY - zmierzał on do uogólnienia zmiennego charakteru powierzchni ziemi w celu wydzielenia jednostek terytorialnych zwanych regionami.
EKOLOGICZNY - zajmuje się badaniem wzajemnego oddziaływania środowiska przyrodniczego i społecznego; w chwili obecnej jednym z najważniejszych problemów współczesności jest problem „człowieka i jego środowiska”.
PRZESTRZENNY - głównymi problemami badawczymi tego kierunku są przestrzenne struktury i procesy różnorodnych zjawisk społeczno-gospodarczych, ich rozmieszczenie, organizacja i oddziaływanie w przestrzeni.
2. Co to jest system, podaj przykłady systemu społeczno-ekonomicznego.
SYSTEM - zbiór elementów i zbiór relacji zachodzących między tymi elementami. Systemy mogą mieć różna treść i skalę, mogą składać się z obiektów kosmicznych, komórek, fabryk, domów, regionów, czy równań matematycznych. Skalę systemu określa stopień jej złożoności, a nie wielkość fizyczna. Systemy mają pewną własność - tworzą układy hierarchiczne. Podejście systemowe (w badaniach naukowych) do procesów i zjawisk w przestrzeni polega na ujmowaniu obiektów i zdarzeń, a więc elementów systemu jako części większej całości i roli, jaką te obiekty i zdarzenia spełniają w procesach rozwojowych.; SPOŁECZNE - całokształt systemu społeczno-ekonomicznego danej zbiorowości wraz z jego kulturą duchową.
3. Co to jest struktura, podaj przykłady struktury przestrzennej z wybranego sektora gospodarki.
Pojecie struktury przestrzennej zdefiniować można jako rozmieszczone w pewien sposób jednostki gospodarcze, lub społeczne wraz z różnorodnymi wzajemnymi powiązaniami ekonomiczno-przestrzennymi.
STRUKTURA:
budowa (np. kryształu)
układ klas wielkości danego zjawiska (np.: struktura przemysłu)
W strukturze przestrzeni geograficznej (a więc tego wszystkiego, co nas otacza) wyróżniamy trzy podstawowe podprzestrzenie:
przyrodniczą (podłoże geologiczne, warunki klimatyczne, stosunki wodne, ukształtowanie powierzchni gleby, świat roślinny i zwierzęcy)
społeczno-gospodarczą (rolnictwo, przemysł, infrastruktura techniczna, stosunki demograficzne, sieć osadniczą (miejską i wiejską), zasoby kapitałowe i finansowe)
kulturową (zasoby kultury materialnej, duchowej, poziom wykształcenia ludności, aspiracje społeczne, zasoby intelektualne, świadomość jednostki społeczna i kulturowa)
4. Co nazywamy środowiskiem geograficznym, podaj jego główne elementy.
ŚR. GEOGRAFICZNE - tworzą elementy środowiska przyrodniczego, w tym naturalnego, łącznie z elementami antropogenicznymi (miastami, infrastrukturą techniczną, obiektami działalności gospodarczej); wszystko, co nas otacza.
ZASOBY ŚRDOWISKA GEOGRAFICZNEGO - Na megasystem „człowiek i jego środowisko” można spojrzeć z punktu widzenia zasobowego. ZASOBY - rozmaite, występujące naturalnie, lub stworzone przez człowieka elementy środowiska geograficznego, od których człowiek jest uzależniony w swoim życiu i działalności gospodarczej.
5. Jakie podstawowe elementy składają się na bazę zasobową świata?
BAZA ZASOBOWA ŚWIATA to globalna suma wszystkich komponentów środowiska geograficznego, które mogą stać się zasobami, lub już nimi są.
Główne elementy: Zasoby naturalne= ekonomiczna kategoria Ziemi; Zasoby ludzkie; Zasoby kapitałowe (kulturowe).
6. Przedstaw podstawowe założenia klasycznej teorii statycznej dotyczącej zasobów.
KLASYCZNA TEORIA STATYCZNA głosi, że zasoby naturalne są wyczerpywalne skończone. Pochodzi z XIX w., kiedy zaczęły się rodzić obawy, że w związku z nadmiernym przyrostem naturalnym może skończyć się żywność.
7. Przedstaw podstawowe założenia klasycznej teorii dynamicznej dotyczącej zasobów.
KLASYCZNA TEORIA DYNAMICZNA mówi, że zasoby są nieskończone, ale ograniczone. TRAKTUJE ZASOBY JAKO PRODUKT LUDZKIEJ WIEDZY. Ludzka wiedza kreuje zasoby. Ta teoria traktuje zasoby jako ogół, nie mówi o konkretnym zasobie, np.: ropa naftowa jest zasobem, od kiedy wynaleziono silniki spalinowe; węgiel jest zasobem, od kiedy, w końcu XVIII w. wynaleziono maszynę parową i w hutnictwie węgiel drzewny zastąpiono węglem kamiennym.
8. Co to jest przestrzeń geograficzna?
Za punkt wyjścia przyjmiemy matematyczne pojęcie przestrzeni, jako zbioru dowolnych przedmiotów, między którymi ustalone zostały pewne relacje natury geometrycznej. Określoną przestrzeń identyfikować można przy użyciu takich pojęć, jak: odległość, kierunek, czy powierzchnia.
Zjawiska i procesy gospodarcze na powierzchni Ziemi rozpatrywać będziemy pod względem ich właściwości przestrzennych. Taką właściwością przestrzenną jest lokalizacja obiektów gospodarczych, można je bowiem rozpatrywać w relacji do innych zjawisk przez przyjęty przez nas układ odniesienia.
Nasze wyobrażenia przestrzenne kształtowane są pod wpływem trójwymiarowego (Euklidesowego) układu odniesienia.
Przestrzeń geograficzna jest trójwymiarowym układem odniesienia.
9. Jakiego rodzaju podprzestrzenie tworzą przestrzeń geograficzną
a) przyrodnicza (podłoże geologiczne, warunki klimatyczne, stosunki wodne, ukształtowanie powierzchni gleby, świat roślinny i zwierzęcy)
b) społeczno-gospodarcza (rolnictwo, przemysł, infrastruktura techniczna, stosunki demograficzne, sieć osadniczą (miejską i wiejską), zasoby kapitałowe i finansowe)
c) kulturowa (zasoby kultury materialnej, duchowej, poziom wykształcenia ludności, aspiracje społeczne, zasoby intelektualne, świadomość jednostki społeczna i kulturowa)
10. Z jakich cech wynika ograniczoność przestrzeni?
skończoność przestrzeni geograficznej (podaż z ziemi jest stała)
zróżnicowanie(istnieje na kuli ziemskiej skrajne zróżnicowanie obszarów z punktu widzenia możliwości ekonomicznej, możliwości działania człowieka na tych obszarach)
wypełnienie (rośnie liczba obiektów antropogenicznych, czyli np.: miast, linii drogowych i kolejowych)
Przestrzeń jako dobro ekonomiczne jest dobrem rzadkim (nie można przestrzeni powiększyć, np. w procesie produkcji). Coraz większe zróżnicowanie i wypełnienie współczesnej przestrzeni geograficznej wymusza konieczność przyjęcia odpowiednich uregulowań prawnych, administracyjnych i planistycznych przy korzystaniu z tej przestrzeni. Ponieważ w innym przypadku może zapanować chaos (np. przykład Polski i polskich miast - każdy buduje się gdzie chce i jak chce).
11. Co to jest gospodarka przestrzenna?
Gospodarka przestrzenna - oznacza praktyczne działanie zmierzające do zagospodarowania i przekształcania przestrzeni antropogenicznej (miast, dróg, kolei).
12. Co to jest region ekonomiczny?
REGION EKONOMICZNY - część większej całości przestrzeni ekonomicznej zdecydowanie z niej wyodrębniona.; to obszar o wyraźnie ukształtowanych układach ekonomicznych, których elementy powiązane są ze sobą i ze środowiskiem przyrodniczym
13. Podaj typy regionów ekonomicznych
Możemy wyróżnić trzy klasyczne rodzaje regionów ekonomicznych:
region strefowy (zwany również powierzchniowym), np.: region rolniczy
region węzłowy - obszar ciążeń lub powiązań ekonomicznych z pewnym ośrodkiem centralnym dla danego regionu, np. region warszawski
o charakterze historycznym, czyli prawie nie występuje na świecie: region kompleksowy - z wykształconym terytorialnie obszarem produkcyjnym jedno- lub wielokierunkowej specjalizacji produkcji, np. dawniej Górny Śląsk, czy zagłębie Ruhry. Region ten był charakterystyczny dla XIX w.
14. Co nazywany regionalizacją?
Regionalizacja - procedura wydzielania regionów.
REGION - obszar zwarty i jednorodny, o określonej kombinacji cech niepowtarzalnych w przestrzeni.
15. Co to jest polityka regionalna?
Istnieją też inne kategorie regionów, np.: region jako narzędzie działania administracyjnego, gospodarczego: województwa mają charakter rządowo-samorządowy
16. Podaj główne zadania infrastruktury ekonomicznej i społecznej
Zadania infrastruktury:
1. techniczno-ekonomiczne:
a) zapewnienie właściwego funkcjonowania poszczególnych działów gospodarki narodowej.
b) integracja układów przestrzenno-ekonomicznych, czyli scalanie
2. społeczne - zaspokojenie potrzeb cywilizacyjnych (szkoły, przedszkola)
17. Podaj główne cechy infrastruktury
Cechy infrastruktury:
1. charakter służebny - obsługuje sferę produkcyjną i konsumpcyjną (np.: autostrada)
2. niepodzielność urządzeń infrastrukturalnych - ze względów ekonomicznych i technicznych należy zbudować cały zaplanowany obiekt, aby mógł on w pełni pełnić swoje funkcje.
3. wysoka kapitałochłonność - konieczność ponoszenia wysokich nakładów często przez długie lata na wyrost (np.: uzbrojenie terenów miasta)
4. skokowy sposób powstawania kosztów
5. długowieczność urządzeń infrastrukturalnych - jest cechą pozytywną jeśli inwestycja jest trafiona (np.: trasa WZ, wybudowana w latach 40-tych)
6. Immobilność urządzeń - urządzenia wykazują bezwład w przestrzeni (np.: nie można przesunąć trasy).
18. Wyjaśnij związek infrastruktury z procesami gospodarczymi
Urządzenia infrastrukturalne tworzą układy komplementarne (uzupełniające się).
Związek infrastruktury z procesami rozwoju gospodarczego ma charakter sprzężeń zwrotnych: oznacza to, że rozwój poszczególnych działów gospodarki rynkowej uzależniony jest od poziomu zagospodarowania infrastrukturalnego i zagospodarowanie infrastrukturalne uzależnione jest od poziomu rozwoju gospodarczego danego kraju.
Polska ma kiepską infrastrukturę - złożony problem polityczno-ekonomiczny.
Wśród wielu układów infrastrukturalnych bardzo ważną role odgrywają systemy transportowe, pełnią bowiem określone funkcje:
transferowe (transfer dóbr)
usługowe
lokalizacyjne
integracyjne
Istniejące współcześnie układy przestrzenne sieci transportowej - w tym polskiej - powstały w historycznym procesie rozwoju oraz pod wpływem czynników: fizjograficznych (przyrodniczych), ekonomicznych, społecznych i politycznych, sieć kolejowa lat 90'tych lata 1850-1990.
19. Wyjaśnij przyczyny dysproporcji w przestrzennym rozmieszczeniu sieci kolejowej w Polsce
Mapa sieci kolejowej w Polsce pokazuje granice dawnych zaborów pruski i austriacki - pełny rozwój, gęsta sieć kolejowa, rozbudowana do celów gospodarczych i społecznych, zabór rosyjski - zastój w rozwoju pojedyncze nitki kolejowe przystosowane tylko do szybkiego przerzutu wojsk. Najgęstsza sieć kolejowa występuje na Dolnym i Górnym Śląsku oraz w okolicy Warszawy
20. Wymień najważniejsze skupiska ludności świata, czynniki, które spowodowały ich powstanie.
Charakterystyczną cechą rozmieszczenia ludności świata jest, że ludność świata jest rozmieszczona nierównomierne jej rozmieszczenie. Największe skupiska ludności świata: 1. Azja Południowo-Wschodnia (ponad 23% ludności świata), 2. Subkontynent indyjski (ok. 20% ludności świata). Oba te obszary w historycznym rozwoju oparte były o rolnictwo.; 3. Europa (ok. 12% ludności świata); 4. Wschodnie Wybrzeże Stanów Zjednoczonych i obszar Wielkich Jezior Kanadyjsko-Amerykańskich (ok. 3% ludności świata).
Różne przyczyny wpłynęły na tak zróżnicowane rozmieszczenie ludności świata.
Miarą zasiedlenia takiego obszaru jest nie tylko bezwzględna ilość ludności zamieszkującej taki obszar, ale również jego tak zwana gęstość zaludnienia, czyli ilość osób/km2. Miara ta jest tym dokładniejsza, im mniejszego obszaru dotyczy.
Np.: Chiny:
w Hong-Kongu gęstość zaludnienia wynosi ok. 5-7 tys. osób/km2
natomiast na dużych obszarach Chin Środkowych i Zachodnich gęstość osób spada do kilku osób/km2
To zróżnicowanie gęstości zaludnienia spowodowane jest różnymi barierami:
Barierą świetlną (ilość światła docierająca do danego obszaru w ciągu dnia czy roku)
Barierą termiczną (występowanie skrajnych temperatur „+” lub „-”
Barierą grawitacyjną (wysokości nad poziomem morza)
Powyższe trzy bariery składają się na 4 barierę - ekonomiczno-żywnościową.
Dzisiaj średnio na człowieka przypada ok. 0,3 hektara ziemi uprawnej, ale ¾ ludności żyje na obszarach, gdzie tej ziemi jest znacznie mniej.
21. Omów fazy transformacji demograficznej:
Faza 1: Wskaźnik urodzeń i wskaźnik zgonów utrzymuje się w tej fazie na wysokim poziomie. Jest to faza niskiego przyrostu naturalnego.
W tej fazie nie ma już żadnego państwa, ale 30 lat temu była Etiopia.
Średnia długość życia wynosi 45 lat.
Faza 2: Stopa urodzeń jest w dalszym ciągu wysoka, a stopa zgonów zaczyna powoli zmniejszać się. To jest faza początku eksplozji demograficznej - zwiększenia się przyrostu naturalnego.
W fazie tej znajdują się kraje: Afryki Środkowej, Afganistan w Azji.
Średnia długość życia wynosi 55 lat.
Faza 3: Stopa urodzeń w tej fazie zaczyna obniżać się, natomiast stopa zgonów stabilizuje się w końcu tej fazy na stosunkowo niskim poziomie. Jest to faza wychodzenia z eksplozji demograficznej (szczególnie jej końcowa część), np.: Ameryka Południowa, Brazylia, Meksyk.
Średnia długość życia wynosi 55-60 lat.
Faza 4: Stopa urodzeń w dalszym ciągu się zmniejsza, aby z czasem dojść do ustabilizowanego poziomu stopy zgonów. W tej fazie obserwuje się początek starzenia się społeczeństwa. Np.: Francja, kraje Skandynawskie, Austria, Japonia.
Faza 5: Stopa urodzeń w tej fazie obniża się poniżej stopy zgonów. Przyrost naturalny jest ujemny, np.: Niemcy, Węgry, Bułgaria, Polska, Białoruś, Rosja.
22. W jakiej fazie transformacji demograficznej powstaje zjawisko eksplozji demograficznej
Faza 2: Stopa urodzeń jest w dalszym ciągu wysoka, a stopa zgonów zaczyna powoli zmniejszać się. To jest faza początku eksplozji demograficznej - zwiększenia się przyrostu naturalnego.
W fazie tej znajdują się kraje: Afryki Środkowej, Afganistan w Azji.
Średnia długość życia wynosi 55 lat.
23. Wymień czynniki różnicujące rozmieszczenie ludności
Zmiana liczby ludności (dynamika wzrostu), tak w poszczególnych krajach, jak i regionach jest rezultatem dynamiki przyrostu naturalnego oraz ruchów migracyjnych.
Przyrost naturalny - w danym okresie czasu (przeważnie chodzi o rok) - jest to różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Różnica ta podawana jest w promilach, czyli w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.
RUCHEM MIGRACYJNYM nazywamy całokształt przesunięć przestrzennych ludności, prowadzących do zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu. Przy migracjach mamy zazwyczaj do czynienia z dwubiegunowym ruchem ludności - napływem (imigracją) i odpływem (emigracją).
25. Podaj przyczyny i skutki eksplozji demograficznej
Charakterystyczną cechą dla rozwoju demograficznego ludności polskiej po II wojnie światowej było falowanie przyrostu naturalnego, gdzie po okresie bardzo wysokiego przyrostu naturalnego po wojnie (w 1955 r.) nastąpiło jego znaczne obniżenie w latach 60-tych (na skutek kryzysu społecznego i gospodarczego). Nastąpił wzrost przyrostu naturalnego w latach 70-tych, po roku 1983, aż do chwili obecnej notujemy spadek przyrostu naturalnego. Złożyły się na to różne przyczyny:
ostateczne załamanie się gospodarki socjalistycznej w latach 80-tych
skutki społeczne transformacji ustrojowej w 1989 r., czyli wzrost bezrobocia
nastąpiła również zmiana modelu zachowania społeczeństwa polskiego (w tym rodziny) na bardziej podobny do zachodniego; zaowocowało to dalszym spadkiem przyrostu naturalnego.
26. Co to jest przyrost rzeczywisty ludności?
Przyrost rzeczywisty - przyrost naturalny powiększony o saldo migracji.
Przyrost naturalny - w danym okresie czasu (przeważnie chodzi o rok) - jest to różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Różnica ta podawana jest w promilach, czyli w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.
27. Jakie są główne cechy współczesnej migracji?
TYPY MIGRACJI WG. OKREŚLONYCH KRYTERIÓW:
1. trwałości migracji (z tego punktu widzenia dzielimy migracje na:
> stałe (wiążą się ze zmianą miejsca zamieszkania)
> okresowe (wyjazdy na wakacje i do prac sezonowych)
> codzienne (wahadłowe, dojazd z domu do pracy i z pracy do domu)
2. kierunki migracji:
> wewnętrzne (miasto - wieś; wieś - miasto)
> zagraniczne
3. według odległości migracji:
> skala lokalna (np.: w ramach gminy)
> skala regionalna (np.: w ramach województwa)
> skala krajowa (np.: między miastami)
> skala międzynarodowa
28. Jakie są aspekty procesu urbanizacji, omów dwa wybrane aspekty
URBANIZACJA - złożony proces społeczny posiadający wiele aspektów:
1) DEMOGRAFICZNY - przemieszczanie się ludności wiejskiej do miast, w konsekwencji tego wzrasta udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności danego kraju, następuje duża koncentracja ludności w miastach.
2) SOCJOLOGICZNY - nabywanie wartości miejskich przez ludność napływową. Te wartości to specyficzny styl życia mieszkańców miast, inny niż ludności wiejskiej.
3) ZAWODOWY - wzrost liczby zatrudnionych w pozarolniczych działach gospodarki (np.: budownictwo, urbanizacja, usługi).
4) PRZESTRZENNY - następuje ewolucja przestrzenna miast, miasta rozrastają się, tworzą się wokół miast rozległe strefy zurbanizowane, gdzie już mieszka ludność reprezentująca miejski styl życia.
29. Co to jest system osadniczy?
Jest to osiedlanie się ludności na nowo słabo zaludnionych terenach lub których osiedlono na tych terenach np. rozwój osadnictwa na Ziemiach odzyskanych
30. Co to jest obszar metropolitarny?
Obszar metropolitarny - oznaczający wielkie miasto, wykazujący z tym miastem silne powiązania w zakresie różnych funkcji: mieszkaniowych, przemysłowych czy infrastrukturalnych. Obszary te obejmują zarówno układy przestrzenne, zwane aglomeracjami miejskimi z jednym centrum w środku (np. aglomeracja warszawska), jak również układy przestrzenne wielocentryczne zwane konurbacjami (np. Górny Śląsk).
31. Co nazywamy megalopolis, a co konurbacją
Megalopolis powstaje w procesie integracji przestrzennej i funkcjonalnej wielu obszarów metropolitalnych (w wielu zakresach, np.: gospodarczych, społecznych, infrastrukturalnych). Powstaje struktura osadnicza o olbrzymim zasięgu przestrzennym. Np.: wschodnie wybrzeże USA. Największym megalopolis w USA: Waszyngton > NY > Boston (ok. 700 km)W Japonii największym megalopolis jest Nippon (między Tokyo a Osaką) .
Obszar metropolitarny - oznaczający wielkie miasto, wykazujący z tym miastem silne powiązania w zakresie różnych funkcji: mieszkaniowych, przemysłowych czy infrastrukturalnych. Obszary te obejmują zarówno układy przestrzenne, zwane aglomeracjami miejskimi z jednym centrum w środku (np. aglomeracja warszawska), jak również układy przestrzenne wielocentryczne zwane konurbacjami (np. Górny Śląsk).
32. Podaj główne założenia teorii bazy ekonomicznej miast
TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ MIAST opiera się na założeniu, że ludność pracująca w mieście składa się z dwóch podstawowych grup:
1. Egzogenicznej - o charakterze miastotwórczym, która swoją działalnością gospodarczą ukierunkowana jest na zewnątrz miasta. Dawniej była to ludność pracująca w przemyśle, a obecnie w usługach wyższego rzędu typu: bankowość, finanse, ubezpieczenia, pracująca w wyższych uczelniach a jeśli przemysł to wysokich technologii.
2. Endogenicznej - pełniąca funkcje uzupełniające, ukierunkowane do wewnątrz miasta, pracująca przede wszystkim pracująca w usługach komunalnych czy miejskich). Aby miasto mogło rozwijać się prawidłowo, musi istnieć właściwa proporcja między tymi dwoma grupami ludności.
33. Założenia teorii lokalizacji Webera, czynniki lokalizacji według Webera
TEORIA ALFREDA WEBERA Z 1909 r.- Celem teorii Webera było poszukiwanie miejsca lokalizacji zakładu przemysłowego w takim punkcie, w którym możemy zapewnić najniższe całkowite koszty transportu w przeliczeniu na jednostkę produkcji.
Wg. Webera to, czy zakład wykazuje tendencje do lokalizacji surowcowej (znajduje się w pobliżu bazy surowcowej), czy rynkowej (znajduje się w pobliżu rynku zbytu) zależy to od typu używanego surowca i od stosunku wagowego surowca do wagi wyrobu gotowego, czyli od tzw. indeksu materiałowego:
w przypadku gdy indeks jest > od jedności mamy orientację surowcową zakładu (np.: Cementownia - na 1 tonę cementu potrzeba 1,5 tony kamienia wapiennego; w Polsce zlokalizowane cementownie na Lubelszczyźnie, Opolszczyźnie; cukrownie - na 1 tonę cukru potrzeba 6 ton buraków cukrowych)
gdy indeks jest <1mamy orientację rynkową, np.: piekarnia - na 1 tonę pieczywa potrzeba od 0,6 do 0,8 ton mąki.
Czynniki lokalizacji wg. Webera:
koszty transportu - czynnik najważniejszy
koszt siły roboczej
korzyści aglomeracji
34. Założenia teorii lokalizacji Thünena, czynniki lokalizacji według Thünena
LOKALIZACJA ROLNICTWA WG. THÜNENA
- Istnieje 1 ośrodek konsumpcji - miasto, nabywające produkty rolne z obszaru otaczającego. Koszty transportu są funkcją odległości masy i ładunku.
- Wszystkie grunty są jednakowo urodzajne.
- Istnieją jednakowe ceny sprzedaży dla wszystkich produktów danego rodzaju
Wg. THÜNENA rolnictwo wokół miasta tworzy koncentryczne pierścienie zróżnicowane w sposobie produkcji. Ogrodnictwo z mleczarstwem
Gospodarka leśna (opał dla miast)
Uprawy zbożowo-ziemniaczane
Produkcja hodowlana oraz inne uprawy ziemi
Wg. THÜNENA główne znaczenie dla najkorzystniejszego wyboru rodzaju upraw i ich odległości od rynku zbytu mają koszty transportu, czyli: produkty najcięższe będą zlokalizowane najbliżej miasta.
35. Omów podstawowe grupy czynników lokalizacji
KLASYCZNE CZYNNIKI LOKALIZACJI PRZEMYSŁU:
przyrodnicze (surowce - w tym woda, źródła energii, tereny potrzebne przemysłowi, bariery przyrodnicze)
ekonomiczno-techniczne (rynek zbytu, transport, siła robocza, korzyści aglomeracji - korzyści zewnętrzne jakie ponosi zakład produkcyjny z tytułu sąsiedztwa innych zakładów); postęp naukowo-techniczny.
Społeczno-polityczne:
- społeczne (np.: kiedy budujemy zakład przemysłowy w miejscu nadwyżek siły roboczej)
- polityczne (np.: budowa huty Lenina pod Krakowem w Nowej Hucie)
d) czynnik strategiczno-wojskowy (np.: budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego w widłach Wisły i Sanu).
36. Co nazywamy technopoliami, rodzaje technopolii
TECHNOPOLIA - skupienie w jednym miejscu działalności w zakresie zaawansowanych technologii centrum badawczych, przedsiębiorstw, uniwersytetów oraz instytucji wspierających biznes.
Jedną z najstarszych i posiadających do dzisiaj jedną z największych koncentracji produkcji w zakresie zaawansowanej technologii jest Dolina Krzemowa, a sercem tej doliny jest Stanford University. Wokół niego zaczęły pojawiać się laboratoria. Poza technologiami zaczęły pojawiać się inne formy nowych przestrzeni wytwórczości i usług:
parki naukowe (powstają wokół uniwersytetów i z ich inicjatywy)
parki technologiczne (powstają na obrzeżach miast, w dość przyjemnym krajobrazie; np.: usług komputerowych, oprogramowania)
parki biurowo-handlowe (powstają wokół międzynarodowych lotnisk, grupują wyspecjalizowane przedstawicielstwa handlowe firm i zakłady).
37. Podaj kryteria lokalizacji związane z powstaniem technopolii
KRYTERIA LOKALIZACJI NOWEJ PRZESTRZENI WYSTWÓRCZOŚCI I USŁUG:
obecność uniwersytetów oraz instytutów badawczych
zalety środowiska przyrodniczego
dobre warunki mieszkaniowe i wypoczynkowe
bezpieczeństwo, czystość otoczenia
nowoczesna infrastruktura w szerokim pojęciu (np.: szybki dostęp do Internetu).
38. Działalność przemysłowa i jej składowe oraz ich wymiar przestrzenny
PRZEMYSŁ W GOSPODARCE POLSKI I JEGO STRUKTURA PRZESTRZENNA I GAŁĘZIOWA:
Przemysł stanowił jeden z najważniejszych elementów decydujących o przemianach polskiej gospodarki po Drugiej Wojnie Światowej.
Dwa procesy - urbanizacja i uprzemysłowienie (budowa fabryk) były podstawą modernizacji polskiego społeczeństwa. W 1946 r. tylko 61 osób na 1000 pracujących pracowało w przemyśle. W 1988 r. ten wskaźnik doszedł do 130. Tempo uprzemysłowienia było jednym z najszybszych w Europie. Struktura gałęziowa tego przemysłu kształtowała się niestety pod wpływem potrzeb gospodarki wojennej Związku Radzieckiego oraz narzuconego nam podziału pracy w ramach RWPG. Główne nakłady przez całe dziesięciolecia szły na przemysły surowcowe (górnictwo, hutnictwo) przy równoczesnym zaniedbaniu przemysłów rynkowych. Pewne próby zmiany tych tendencji nastąpiły w latach 70-tych (Gierek), ale nie doprowadziło to do zasadniczych zmian, czego dowodem jest ilość wydobywanego węgla w latach 79 - ponad 200 mln. ton. Natomiast, jeśli chodzi o przemiany przestrzenne polskiego przemysłu, to, pomimo ogłoszenia hasła o wyrównaniu poziomu rozwoju regionów, w praktyce ponad 40 % inwestycji przemysłowych lokalizowanych było albo w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym albo w Krakowskim czy Częstochowskim, czyli stara struktura przestrzenna przemysłu była wzmacniana, w konsekwencji zanieczyszczono duże obszary przemysłowe, np.: w latach 70-tych jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast świata był Chorzów, a uciążliwe zakłady w okolicach Krakowa (Nowa Huta, Skawina), skutecznie niszczyły zabytki Krakowa, i w konsekwencji posiadania przez Polskę określonej struktury przemysłu skutki jego transformacji po 1989 r. były tak bolesne (wysokie bezrobocie).
39. Czym charakteryzuje się zmiana struktury gałęziowej światowego przemysłu lat 60'tych i 70'tych (przemysły schyłkowe i rozwojowe)
Na przełomie lat 50-tych i 60-tych zaczęły pojawiać się w przemyśle światowym wyraźne zmiany jakościowe, zaczęły pojawiać się:
1. technopolia (skupienie w jednym miejscu działalności w zakresie zaawansowanych technologii centrum badawczych, przedsiębiorstw, uniwersytetów oraz instytucji wspierających biznes.
Jedną z najstarszych i posiadających do dzisiaj jedną z największych koncentracji produkcji w zakresie zaawansowanej technologii jest Dolina Krzemowa, a sercem tej doliny jest Stanford University. Wokół niego zaczęły pojawiać się laboratoria. Poza technologiami zaczęły pojawiać się inne formy nowych przestrzeni wytwórczości i usług:
parki naukowe (powstają wokół uniwersytetów i z ich inicjatywy)
parki technologiczne (powstają na obrzeżach miast, w dość przyjemnym krajobrazie; np.: usług komputerowych, oprogramowania)
parki biurowo-handlowe (powstają wokół międzynarodowych lotnisk, grupują wyspecjalizowane przedstawicielstwa handlowe firm i zakłady).
przemysły surowcowe: górnictwo, hutnictwo, włókiennictwo, zaczęły powoli tracić na znaczeniu, a zdecydowanie straciły na znaczeniu w latach 70-tych. Dominować po nich zaczęły przemysły materiało- i energo- oszczędne (pierwszy kryzys energetyczny 1973 roku). Lata 70-te ubiegłego wieku to pojawienie się tzw. tygrysów azjatyckich. (To kraje azjatyckie, takie jak: Tajlandia, Singapur, Malezja, Korea Płd.) W krajach tych, wykorzystując tanią i dobrze przygotowaną siłę roboczą zaczęto rozwijać przemysły: elektroniczny czy fotooptyczny. Ten dynamiczny rozwój przemysłu Azji Południowej spowodował, że główny potencjał światowego przemysłu przesunął się w rejon Pacyfiku.
40. Na czym polega zjawisko „wykrzywienia” polskiej struktury przemysłu w porównaniu do odpowiednich struktur gospodarki rynkowej
PRZEMYSŁ W GOSPODARCE POLSKI I JEGO STRUKTURA PRZESTRZENNA I GAŁĘZIOWA:
Przemysł stanowił jeden z najważniejszych elementów decydujących o przemianach polskiej gospodarki po Drugiej Wojnie Światowej.
Dwa procesy - urbanizacja i uprzemysłowienie (budowa fabryk) były podstawą modernizacji polskiego społeczeństwa. W 1946 r. tylko 61 osób na 1000 pracujących pracowało w przemyśle. W 1988 r. ten wskaźnik doszedł do 130. Tempo uprzemysłowienia było jednym z najszybszych w Europie. Struktura gałęziowa tego przemysłu kształtowała się niestety pod wpływem potrzeb gospodarki wojennej Związku Radzieckiego oraz narzuconego nam podziału pracy w ramach RWPG. Główne nakłady przez całe dziesięciolecia szły na przemysły surowcowe (górnictwo, hutnictwo) przy równoczesnym zaniedbaniu przemysłów rynkowych. Pewne próby zmiany tych tendencji nastąpiły w latach 70-tych (Gierek), ale nie doprowadziło to do zasadniczych zmian, czego dowodem jest ilość wydobywanego węgla w latach 79 - ponad 200 mln. ton. Natomiast, jeśli chodzi o przemiany przestrzenne polskiego przemysłu, to, pomimo ogłoszenia hasła o wyrównaniu poziomu rozwoju regionów, w praktyce ponad 40 % inwestycji przemysłowych lokalizowanych było albo w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym albo w Krakowskim czy Częstochowskim, czyli stara struktura przestrzenna przemysłu była wzmacniana, w konsekwencji zanieczyszczono duże obszary przemysłowe, np.: w latach 70-tych jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast świata był Chorzów, a uciążliwe zakłady w okolicach Krakowa (Nowa Huta, Skawina), skutecznie niszczyły zabytki Krakowa, i w konsekwencji posiadania przez Polskę określonej struktury przemysłu skutki jego transformacji po 1989 r. były tak bolesne (wysokie bezrobocie).
41. Czym charakteryzuje się rolnictwo w krajach wysoko rozwiniętych, czym w słabo rozwiniętych?
ROLNICTWO KRAJÓW SŁABO ROZWINIĘTYCH (KSR):
dominacja roślin alimentacyjnych (wszystkie podstawowe rośliny) ale przeznaczonych przede wszystkim głównie na bezpośrednią konsumpcję
niedorozwój hodowli - na skutek barier cenowych, np.: na mięso
wysoki udział monokultur plantacyjnych - co naraża państwa na wahania cen; (monokultury plantacyjne - kawa, herbata, banany)
znaczne rozdrobnienie gospodarstw - w zakresie ograniczenia mechanizacji rolnictwa. Utrwalenie w związku z tym dotychczasowej niekorzystnej struktury produkcji rolnej.
To rolnictwo nie ma żadnych szans w sprzedaży swojej produkcji na rynkach trzecich, z uwagi na to, że produkcja rolna krajów wysokorozwiniętych jest dotowana.
ROLNICTWO KRAJÓW WYSOKO ROZWINIĘTYCH (KWR):
duży udział w hodowli
wysoki udział roślin przemysłowych, owoców i warzyw
koncentracja wysoko wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych
nowoczesne uprawy + wydajne odmiany roślin
rozwinięte zaplecze techniczne, naukowe, bankowe i edukacyjne
W rolnictwie krajów wysoko rozwiniętych pracuje parę % ludzi zawodowo czynnych. Rolnictwo to utrzymuje się bo żywność jest zasobem strategicznym, w razie kryzysu mają własną żywność.
42. Wymień podstawowe warunki, jakie Polska powinna spełnić w rolnictwie w ramach procesów integracyjnych z Unią Europejską
43. Podaj skutki szoku energetycznego lat 70'tych dla krajów wysoko- i słabo rozwiniętych
Dla krajów wysoko rozwiniętych:
Kraje te podjęły na wielką skalę programy energooszczędne, w wyniku tych programów spadło zapotrzebowanie na ropę naftową o około 10%, przyspieszone zostały procesy modernizacyjne gospodarek tych krajów, tzn., że usługi zaczęły odgrywać coraz większą rolę w tworzeniu PKB, a jeśli rozwijany był przemysł, to wysokich technologii. Ostatecznie straciły na znaczeniu tzw. przemysły schyłkowe, takie, jak: górnictwo, hutnictwo, charakteryzujące się wysoko energo- i materiało- chłonnością. Przemysły te „wypychane” były do krajów rozwijających się, z uwagi na energo- i materiało- oszczędność oraz ochronę środowiska. Zaczęto uruchamiać miejsca, gdzie wcześniej ropa nie była eksploatowana.
Dla krajów słabo rozwiniętych:
Kraje te musiały ograniczyć i tak już niewielkie zużycie ropy naftowej. Uderzyło to w sektor rolniczy tych krajów (mechanizacja rolnictwa i nawadnianie pól).
44. Jakie będą główne zagrożenia w rozwoju światowej energetyki na początku XX wieku.
Zagrożenie ideą z kierunku Azji - olbrzymi popyt na surowce energetyczne ze strony Chin, potem Indii i innych.
45. Co nazywamy zasobami strategicznymi, podaj przykłady zasobów strategicznych w wybranym przez siebie kraju
46. Wymień czynniki rozwoju współczesnej turystyki
Czynnikami warunkującymi współczesną turystykę nad danym terenie są: walory turystyczne środowiska przyrodniczego np. pasma gorskie, wybrzeża morskie wodospady, jeziora oraz środowisko gospodarcze np. dobry dojazd, dobre i nowoczesne warunki bytowe, bezpieczeństwo, czystość jak również różne wytwory ludzkiej działalności np. zabytki, muzea, obiekty kultu religijnego
47. Co to jest rozwój zrównoważony
Ekorozwój czyli rozwój zróżnicowany to taki przebieg rozwoju gospodarki który nie narusza nieodwracalnie środowiska życia człowieka, godząc prawa przyrody i prawa ekonomii. Aby ten warunek był spełniony ochrona środowiska musi być uznana za sferę produkcji materialnej a więc korzystanie z określonych komponentów środowiska przyrodniczego musi posiadać swoją cenę. Idea ekorozwoju jest reakcją na zagrożenia jakie niesie współczesna cywilizacja
48. Co nazywamy efektem cieplarnianym
Na poziomie troposfery i stratosfery ok. 10-14 km nad ziemią rozpościera się warstwa gazów szklarniowych zwanych też cieplarnianymi. Gdyby jej nie było temperatura na ziemi byłaby niższa o 30 stopni. Mechanizm oddziaływania gazów szklarniowych na bilans energetyczny ziemi przez wzrost temperatury nazywany jest efektem cieplarnianym. Gazy te głównie CO2, freony, halony,
49. Podaj skutki efektu cieplarnianego
1. topnienie lodowców, górolodów, lądolodów
2. podnoszenie się poziomu mórz i oceanów i zatapianie nisko położonych terenów np. ujść wielkich rzek
3. zmiany klimatyczne powodujące zmiany zasięgów upraw
50. Podaj przyczyny powstania dziury ozonowej
Zaobserwowano w latach 70-tych ubiegłego wieku że warstwa ozonowa ulega bardzo silnemu okresowemu przerzedzeniu szczególnie nad biegunami. Stwierdzono że istnieje związek pomiędzy związkiem chemicznym zwanym freonem, a niszczeniem warstwy ozonowej. Freon był uzywany w lodówkach, aerozolach, przy produkcji pianek uszczelniających, Freony wędrują do atmosfery gdzie pod wpływem promieniowania słonecznego rozpadają się uwalniają chlor, łączy się on z cząsteczką ozonu niszcząc ją. Szereg innych związków chemicznych działa tak samo jak chlor i tak powstaje dziura ozonowa.
51. Jakie są skutki powiększania się dziury ozonowej
Nadmiar promieniowania ultrafioletowego docierającego do powierzchni ziemi, powodując nowotwory skóry, uszkodzenia oczy itp. Powoduje tez uszkodzenia aparatu asymilacyjnego u roślin również uprawnych redukuje fotosyntezę planktonu