Układ moczowy

• składa się z dwóch nerek, dwóch moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej

• nerki filtrują osocze krwi, wytwarzają i zagęszczają mocz pierwotny, wydalają go w postaci hipertonicznego moczu ostatecznego, z moczem wydalanych jest wiele produktów toksycznych dla ustroju, przede wszystkim zawierające azot, nerki wydzielają hormony (prostaglandyny), czynnik erytropoetyczny (cytokinę), czynniki wzrostowe, biorą udział w utrzymywaniu homeostazy elektrolitów we krwi, regulują objętość krwi

• z nerek mocz odprowadzany przez moczowody do pęcherza, stamtąd przez cewkę moczową na zewnątrz

Nerki

• parzysty narząd kształtu ziarna fasoli, waga 120-160g, odpowiada ciężarowi ludzkiego serca u zdrowego człowieka, (jej stosunek do całkowitej masy ciała jest większy u kobiet), lewa zwykle większa od prawej, położona wyżej (różnica w usytuowaniu jest wielkości jednego kręgu), w części wklęsłej znajduje się wnęka, w której przebiega tętnica nerkowa, żyła nerkowa oraz moczowód

• otoczona torebką łącznotkankową zawierającą nieliczne miocyty gładkie, pod nią brunatnoczerwona powierzchnia gładka - budowa zrazikowa (typowa dla narządu płodowego)

• na przekroju nerki wyróżnia się korę nerkową oraz leżący wewnątrz rdzeń nerkowy

• istota rdzenia składa się z 8-20 oddzielonych od siebie piramid nerkowych, których podstawy są zawsze zwrócone do istoty korowej, a wierzchołki (brodawki) wystają do miedniczek otoczonych kielichami nerek, od podstawy piramidy w głąb kory rozchodzą się wachlarzowato promienie rdzenne, przestrzenie pomiędzy bocznymi ścianami piramid wypełnia istota korowa (określana jako kolumny nerkowe, kolumny Bertina lub słupy nerkowe), zrąb łącznotkankowy utworzony z nielicznych włókien o nieregularnym przebiegu (włókna kolagenowe), przylegają ściśle do błony podstawnej kłębków i cewek

• zrąb przechodzi w torebkę narządu, którą dzielimy na część zewnętrzną (tłuszczową) i część wewnętrzną (włóknistą), w torebce włóknistej wyróżnia się warstwę zewnętrzną (włókna kolagenowe i sprężyste) i wewnętrzną (włókna retikulinowe, kolagenowe, sprężyste, mięśnie gładkie i nerwy)

• na powierzchni brodawki znajduje się 25 otworów brodawkowych (przewody brodawkowe) tworzących z tych otworów pole sitowe nerki, od podstawy piramid ku torebce biegną promienie nerki (przewody zbiorcze nerki otoczone kanalikami nefronu)

• wyróżnia się płaciki nerki, składające się z kanalika zbiorczego i nefronów, płaty nerki wyraźne są tylko w życiu płodowym i u niemowląt, płat składa się z piramidy, kolumn i kory nerkowej przylegającej do niej

• zrąb nerki zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej luźnej podtrzymującej naczynia krwionośne, limfatyczne, miąższ nerki oraz komórki śródmiąższowe, zrąb rdzenia jest obfitszy niż zrąb kory

• miąższ nerki składa się z nefronów, które są strukturalnymi i funkcjonalnymi jednostkami nerki

• nefron składa się z ciałka nerkowego (Malpighiego), kanalika I-rzędu, ramienia zstępującego pętli nefronu (Henlego), ramienia wstępującego pętli nefronu (Henlego), kanalika II-rzędu

• z nefronów mocz jest zbierany w kanalikach zbiorczych, które przechodzą w przewody brodawkowe, całkowita długość nefronu - do 6 cm, w obu nerkach jest około 2,5 mln nefronów

• dwa rodzaje nefronów - nefrony korowe (około 80% wszystkich nefronów - krótkie pętle Henlego), nefrony przyrdzeniowe (około 20% - długie pętle Henlego)

• ciałko nerkowe składa się z kłębuszka nerkowego (zbudowanego głównie z naczyń krwionośnych włosowatych), jest on otoczony torebką kłębuszka (Bowmana), ciałko ma średnicę około 200 mikrometrów, wyróżnia się w nim biegun naczyniowy (w nim znajduje się tętniczka doprowadzająca i odprowadzająca) i biegun kanalikowy (w nim rozpoczyna się kanalik I-rzędu)

• po wniknięciu do ciałka nerkowego tętniczka doprowadzająca rozgałęzia się na 4-5 naczyń włosowatych, które rozdzielają się dalej tworząc kłębuszek naczyniowy ciałka nerkowego, naczynia w kłębuszku tworzą między sobą wiele połączeń i zlewają się w tętniczkę odprowadzającą (swoisty układ tętniczo - tętniczy, w którym tętnica łączy się z tętnicą za pośrednictwem naczyń krwionośnych włosowatych), na ogół średnica tętniczki doprowadzającej jest większa niż odprowadzającej, co zwiększa ciśnienie krwi w kłębuszku i przyspiesza filtrację osocza

• torebka kłębuszka (Bowmana) składa się z blaszki trzewnej torebki pokrywającej naczynia włosowate kłębuszka, oraz z blaszki ściennej torebki wyściełającej otoczenie kłębuszka, między blaszkami (listkami) znajduje się wolna przestrzeń (światło ciałka nerkowego, do którego jest filtrowany mocz pierwotny)

• blaszka ścienna torebki jest typowym nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, blaszka trzewna składa się z wyspecjalizowanych komórek nabłonka zwanych podocytami - komórki oddające wypustki cytoplazmatyczne pierwszorzędowe (grubsze) i drugorzędowe (cieńsze) położone na błonie podstawnej naczynia krwionośnego

• błona podstawna składa się z blaszki jasnej wewnętrznej, blaszki gęstej, blaszki jasnej zewnętrznej (od strony podocytów), między wypustkami znajdują się szczeliny, o szerokości około 25nm nazywane szczelinami filtracyjnymi, między drugorzędowymi wypustkami podocytów jest rozpięta błona zwana przeponą szczeliny

• filtracja osocza krwi odbywa się przez filtr składający się z komórek śródbłonka, błony podstawnej, szczelin filtracyjnych i ich przepon

• filtr kłębuszkowy działa mechanicznie w zależności od wielkości cząsteczek i średnicy porów oraz zależnie od ich ładunku elektrycznego

• mezangium jest rodzajem tkanki łącznej występującym w ciałku nerkowym między tętniczkami doprowadzającą i odprowadzającą (zewnętrzne) oraz między naczyniami włosowatymi kłębuszka (wewnętrzne, jego komórki mają zdolność do fagocytozy, uprzątają cząsteczki i makrocząsteczki pozostające w kłębuszku w wyniku filtracji, odgrywają rolę błony podstawnej, mogą się kurczyć i w ten sposób zmieniać światło naczyń włosowatych kłębuszka)

• kanalik I rzędu (kanalik bliższy albo kanalik główny) rozpoczyna się na biegunie kanalikowym ciałka nerkowego, jest najdłuższą częścią nefronu o długości do 1,5cm, składa się z dłuższej części leżącej w korze nerkowej - części krętej i części prostej leżącej w rdzeniu, wysłany nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, cytoplazma komórek nabłonkowych kanalika I rzędu wykazuje szczególnie dużą aktywność fosfatazy alkalicznej

• pętla nefronu (Henlego) - wyróżnia się w niej ramię zstępujące (w rdzeniu, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym płaskim) i ramię wstępujące (w korze, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym), w nefronach korowych nie ma prawie wcale części (ramion) zstępującej i cały nefron jest krótszy, ramię wstępujące pętli przechodzi w pobliżu ciałka nerkowego w kanalik II rzędu

• kanalik II rzędu (kanalik dalszy) ma długość około 5 mm i kręty przebieg, wysłany jest jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym, dochodząc do ciałka nerkowego przybiera cechy nabłonka jednowarstwowego walcowatego i nosi nazwę plamki gęstej, kanaliki II rzędu uchodzą do kanalików zbiorczych

• kanaliki zbiorcze uchodzą na powierzchni brodawek rozszerzając się w przewody brodawkowe, całkowita długość kanalików zbiorczych i przewodów brodawkowych wynosi ok. 20 mm, na prawie całym przebiegu kanaliki zbiorcze są wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, a w przewodach brodawkowych występuje nabłonek jednowarstwowy walcowaty, nabłonek kanalików zbiorczych składa się z komórek jasnych (głównych) i komórek ciemnych (wstawkowatych)

• komórki śródmiąższowe znajdują się w korze i rdzeniu nerkowym, w korze są nimi fibroblasty oraz limfocyty, w rdzeniu nerkowym komórki śródmiąższowe występują jako typu I (komórki gwiaździste endokrynowe, komórki biorące udział w regulacji przepływu krwi - mają wpływ na ciśnienie), typu II (bardzo podobne do limfocytów, mają zdolność fagocytozy), typu III (komórki okołonaczyniowe, mają zdolność kurczenia się i prawdopodobnie regulują przepływ krwi przez naczynia proste)

• unaczynienie nerki odbywa się przez tętnice nerkową, tętnice międzypłatowe, tętnice łukowate (na granicy rdzenia i kory), tętnice międzypłacikowe i tętniczki doprowadzające, które rozpadają się na naczynia włosowate, tworzące kłębuszek nerkowy, z niego krew odpływa przez tętniczkę odprowadzającą

• tętniczki odprowadzające nefronów korowych rozpadają się na sieć naczyń włosowatych, tętniczki odprowadzające nefronów trzyrdzeniowych oddają kilka długich naczyń prostych rzekomych

• naczynia proste tworzą pętle składające się z części zstępujących i wstępujących, w których krew płynie w przeciwnych kierunkach - powstaje wymieniacz przeciwprądowy, który bierze udział razem ze wzmacniaczami przeciwprądowymi pętli nefronu w wytwarzaniu zagęszczonego i hipertonicznego moczu ostatecznego

• oprócz naczyń prostych rzekomych w rdzeniu nerkowym znajdują się także naczynia proste prawdziwe, które są bezpośrednimi odgałęzieniami tętnicy łukowatej

• z naczyń włosowatych krew przepływa do żył powierzchniowych korowych, z nich do żył gwiaździstych uchodzących do żył międzypłacikowych, a stąd przez żyły łukowate i żyły międzypłatowe do żyły nerkowej

• aparat przykłębuszkowy jest narządem receptorowo - wydzielniczym nerki, składa się z komórek przykłębuszkowych Jg, komórek plamki gęstej, komórek mezangium zewnętrznego.

• Komórki przykłębuszkowe Jg - zmodyfikowane miocyty gładkie, syntetyzują i wydzielają białka, ich cytoplazma ma niewiele elementów kurczliwych, a dużo pęcherzyków wydzielniczych, ziaren (czasami określane jako komórki ziarniste), wydzielają do krwi enzym proteolityczny reninę, występują w błonie środkowej tętniczki doprowadzającej w pobliżu kłębuszka i w mniejszej liczbie w błonie środkowej tętniczki odprowadzającej

• komórki plamki gęstej - zmodyfikowane komórki nabłonka kanalika II rzędu, walcowate lub sześcienne, mające aparat Golgiego w części podstawnej cytoplazmy (inne komórki kanalika II rzędu w części wierzchołkowej cytoplazmy), są osmoreceptorami odbierającymi zmiany ciśnienia osmotycznego moczu przepływającego przez kanalik II rzędu

• komórki mezangium zewnętrznego - są komórki łącznotkankowe leżące na ciałku nerkowym, pośredniczą w przekazywaniu sygnałów między osmoreceptorami plamki gęstej, a komórkami JG tętniczki doprowadzającej i odprowadzającej

• komórki aparatu przykłębuszkowego biorą udział w utrzymywaniu homeostazy jonowej organizmu oraz w regulacji objętości i ciśnienia krwi.

Wytwarzanie moczu

• w nerkach zachodzi wytwarzanie moczu ostatecznego odbywające się we współdziałaniu filtracji osocza krwi oraz czynnej i biernej absorpcji składników moczu do krwi

• filtracja osocza krwi zachodzi w ciałkach nerkowych pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego krwi (wielkość filtracji kłębuszkowej - GFR, która zależy od filtracji osocza)

• filtrat, czyli mocz pierwotny spływa do światła torebki, skąd odpływa do kanalika I rzędu, mocz pierwotny jest osoczem krwi pozbawionym komórek i makrocząsteczek, obie nerki filtrują w ciągu doby około 175 l moczu pierwotnego, w ciągu doby człowiek wydala 1-1,5 l moczu ostatecznego, mocz pierwotny przepływając przez kanaliki nefronu ulega 110-170 - krotnemu zagęszczeniu, staje się hipertoniczny

• nabłonek kanalików I rzędu pełni absorpcyjne czynności, pętla Henlego pełni funkcję wzmacniacza przeciwprądowego, w kanalikach II rzędu następuje resorpcja Na+ z moczu (zwiększa się ich przepływ do krwi), wpływają na regulację gospodarki kwasowo - zasadowej organizmu, kanaliki zbiorcze spełniają rolę wymieniacza przeciwprądowego - zagęszczają mocz i powodują jego hipertonię

Kielichy, miedniczki i moczowód

• układ odprowadzający mocz

• błona śluzowa kielichów i miedniczek jest stosunkowo gładka, błona śluzowa moczowodu wykazuje podłużne fałdy zanikające w czasie przepływu moczu, na jej powierzchni nabłonek przejściowy, błona śluzowa właściwa jest tkanką łączną właściwą luźną zawierającą dużo włókien kolagenowych i nieliczne włókna sprężyste, znajdują się tu grudki limfatyczne (szczególnie w ścianie miedniczki), liczne limfocyty

• błona mięśniowa kielichów miedniczek i górnego odcinka moczowodu składa się z dwóch warstw miocytów gładkich - wewnętrznej podłużnej i zewnętrznej okrężnej lub spiralnej, w dolnym odcinku moczowodu składa się z trzech warstw - podłużnej, okrężnej i podłużnej

• komórki śródmiąższowe (Cajala) warstwy mięśniowej ściany kielichów mniejszych funkcjonują jako rozruszniki, wytwarzając impulsy do rytmicznych skurczów błony mięśniowej, skurcze te przesuwają wytwarzany mocz do dalszych części dróg wyprowadzających

• przydanka jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej, zawierającej liczne włókna sprężyste

Pęcherz moczowy

• jest workowatym zbiornikiem moczu, którego wielkość zależy od stopnia wypełnienia moczem, ściana składa się z błony śluzowej, błony mięśniowej, przydanki i błony surowiczej

• błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem przejściowym wielowarstwowym sześciennym i składa się z 3-6 warstw komórek zwanych urocytami, powierzchniowe komórki nabłonkowe są duże, sześcienne, mają po 2 jądra (komórki baldaszkowate), ich wolna powierzchnia ma dwie swoiste cechy - znajdują się na niej liczne plamki składające się ze ściśle upakowanych cząsteczek białka, mają liczne fałdy i zgrubienia (wgłobienia - rezerwa błony komórkowej)

• większość zewnętrznej powierzchni pęcherza moczowego pokrywa przydanka (tkanka łączna właściwa), górna powierzchnia pokryta błoną surowiczą, z nabłonkiem surowiczym na powierzchni

Cewka moczowa

• u mężczyzn ma długość około 20 cm, u kobiet 4 cm, jest przewodem łączącym pęcherz moczowy ze środowiskiem zewnętrznym

• cewka moczowa męska składa się z 3 części - sterczowej, błoniastej i gąbczastej

• część sterczowa biegnie przez gruczoł krokowy, ma długość około 4 cm, uchodzą do niej liczne przewody wyprowadzające gruczołu krokowego, na jej tylnej ścianie znajduje się łagiewka sterczowa, jest wysłana nabłonkiem przejściowym leżącym na błonie podstawnej, błona śluzowa właściwa jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, pod którą znajdują się dwie warstwy mięśni gładkich: zewnętrzna - podłużna i wewnętrzna - okrężna, przydanka cewki moczowej przechodzi w zrąb gruczołu krokowego

• część błoniasta ma długość około 1cm, leży w przeponie miednicy i przeponie mięśniowo - płciowej, wysłana nabłonkiem wielorzędowym walcowatym, na zewnątrz błony śluzowej odnoga mięśnia poprzecznego głębokiego krocza (tworzącego zwieracz)

• część gąbczasta cewki moczowej ma długość około 15 cm, wysłana nabłonkiem wielorzędowym walcowatym, na całej długości tej części znajdują się ujścia gruczołów Littrego oraz gruczołów opuszkowo - cewkowych

• cewka moczowa żeńska ma światło w kształcie półksiężyca, wysłana jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, błona śluzowa właściwa zawiera dużo naczyń krwionośnych, błona mięśniowa składa się z miocytów gładkich, układających się w podłużną warstwę wewnętrzną i okrężną zewnętrzną

Układ płciowy męski

• składa się z dwóch jąder, przewodów wyprowadzających nasienie, gruczołów dodatkowych i prącia

• jądra są narządem parzystym, pełnią funkcje wytwarzania męskich komórek rozrodczych - plemników oraz wewnętrznego wydzielania hormonów płciowych męskich

• parzyste przewody wyprowadzające (najądrza, nasieniowody) magazynują i kształtują plemniki

• narząd wzwodowy - prącie zawiera cewkę moczową, za jego pomocą komórki płciowe wprowadzane są do dróg rodnych kobiety

• gruczoły męskie pomocnicze - pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo - cewkowe wydzielają substancje nośne i odżywcze aktywujące ruch plemników

• zewnętrzne narządy płciowe męskie to moszna i prącie

Jądra

• mają owalny kształt, umieszczone w mosznie, wytwarzają męskie komórki płciowe oraz płyn, w którym są zawieszone, wydzielają hormony płciowe męskie i regulują wytwarzanie plemników

• każde jądro okryte podwójną błoną surowiczą (otrzewną) zwaną osłonką pochwową pokrytą nabłonkiem surowiczym, pod jej powierzchnią tkanka łączna właściwa włóknista - błona biaława, jej wewnętrzna część ma luźne utkanie, w którym znajduje się duża ilość naczyń krwionośnych i limfatycznych (nazywana też błoną naczyniową), w górnej i tylnej części jądra błona biaława grubieje i przechodzi w śródjądrze, od którego odchodzi tkanka łączna właściwa luźna, wchodzi w głąb jądra rozdzielając je na płaciki (w jednym jądrze około 250 płacików)

• płacik zbudowany ze zrębu i 1 - 4 kanalików krętych (nasiennych, długość każdego wynosi od 30 do 70 cm, w dorosłego zdrowego mężczyzny od 150 do 1200 m), każdy przechodzi w kanalik prosty

• kanalik nasienny zbudowany z nabłonka plemnikotwórczego z błoną podstawną oraz 3 - 5 warstw komórek mioidalnych, tkanka łączna właściwa luźna zawierająca dużą ilość fibroblastów

• nabłonek plemnikotwórczy - wielowarstwowy nabłonek leżący na błonie podstawnej, zbudowany z komórek podporowych Sertolego oraz komórek szeregu spermatogenezy

• komórki Sertolego - duże, wysokie, rozciągają się od błony podstawnej do światła kanalika, mają owalne lub trójkątne jądro, jasną cytoplazmę, gładką siateczkę śródplazmatyczną, zawierają ziarenka glikogenu, tłuszczu i mitochondria, na powierzchni mają liczne wgłobienia lub jamy, w nich komórki spermatogenezy, między komórkami Sertolego ścisłe połączenie tworzące barierę krew - jądro, regulują one przechodzenie komórek spermatogenezy do nabłonka plemnikotwórczego, trawią resztki cytoplazmatyczne, wytwarzają płyn, w którym zawieszone są plemniki

• plemniki powstają w kanalikach krętych nasiennych z komórek macierzystych, w czasie wędrówki rozmnażają się dając gonocyty, proces wytwarzania plemników nazywa się spermatogenezą i rozpoczyna się u chłopców od 10 do 13 roku życia

• spermatogeneza dzieli się na spermatocytogenezę (rozmnażanie i różnicowanie spermatogonii), mejozę (powstają spermatocyty I i II rzędu i wytwarzają spermatydy), spermiogenezę (przekształcanie spermatyd w plemniki)

• plemniki nie mają zdolności dzielenia się, długości 60 mikrometrów, składają się z główki (charakterystyczny gruszkowaty kształt, zawiera akrosom, na który ściśle przylega czapeczka, między akrosomem a jądrem plemnika leży gęsta elektronowo przestrzeń), szyjki (składającej się z centrioli, ciałka podstawowego i części łączącej, która zbudowana jest z 9 włókien posegmentowanych łączących się z włóknami witki i wstawki), wstawki (leży między szyjką a pierścieniem dalszym, w jej osi przebiega włókno osiowe składające się z 1 pary tubul centralnych i 9 par obwodowych, na zewnątrz wstawki zwinięte mitochondria tworzące pochwę mitochondrialną) oraz witki (przebiega od pierścienia dalszego do fragmentu końcowego plemnika, na całej długości pokryta aksonemą i osłonką włóknistą, w płaszczyźnie środkowej posiada zgrubienie - kolumny wzdłużne plemnika) z odcinkiem końcowym (odcinek końcowy mikrotubul to błona komórkowa)

• plemniki w drogach rodnych kobiety mogą przebywać jako żywe do 7 dni, połowa plemników ma chromosomy Y, druga połowa X, plemniki Y o wiele szybciej i energiczniej się poruszają, natomiast żyją o wiele krócej, jest to związane z regulacją płci dzieci, zaplemnienie w czasie owulacji daje większe prawdopodobieństwo zapłodnienia plemnikami Y i urodzenia chłopca, wydłużenie czasu między zaplemnieniem i owulacją zwiększa prawdopodobieństwo zapłodnienia plemnikami X i urodzenia dziewczynki

• plemniki powstałe w kanalikach nasiennych a także transportowe (które idą do przewodu najądrza) są niedojrzałe, nie mają zdolności zapładniania i ruchu, dopiero w przewodzie najądrza dojrzewają pod wpływem testosteronu i witaminy A

• pełną zdolność zapłodnienia w warunkach naturalnych uzyskują w momencie przejścia przez drogi rodne kobiety - ulegają uzdatnieniu lub kapacytacji polegającej na rozłożeniu pewnych enzymów w główce plemnika, jego zbliżenie do komórki jajowej powoduje reakcję akrosomalną, następuje fuzja główki plemnika z błoną akrosomu

• cykl kanalika nasiennego jest to 6 następujących po sobie układów (I, II, III, IV, V, VI), wynosi 16 dni, wytwarzanie plemników obejmuje 4 cykle czyli 64 dni, przejście z kanalików do nasieniowodów trwa 12 dni, jeśli chodzi o bezpłodność, plemniki można badać po 76 dniach od momentu wytworzenia

• komórki śródmiąższowe jądra (komórki Leydiga) stanowią 12% objętości jądra, uwalniają i syntetyzują androgeny (hormony steroidowe) i testosteron, oba jądra uwalniają dziennie około 7 mg testosteronu dziennie do krwi i zrębu jądra

• spermatogeneza jest bardzo wrażliwa na działanie czynników uszkadzających - alkoholu, cytostatyki, naświetlania promieniami jonizującymi, niedożywienia

• przewody wyprowadzające nasienie - kanaliki proste (łączą się tworząc skomplikowaną sieć jądra) i przewodziki sieci jądra (wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, każdy przewodzik uchodzi do 10 - 15 mniejszych przewodzików odprowadzających jądra wysłanych nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, który miejscami może przechodzić w walcowaty

Najądrze

• podłużny narząd, nakłada się na powierzchnię jądra, składa się z trzonu, głowy (pozwijane przewodziki odprowadzające, uchodzą do przewodu najądrza, są długości 4 - 6 m, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, na wolnej przestrzeni znajdują się pojedyncze mikrokosmki - stereocylie) i ogona

Nasieniowód

• parzysty narząd łączący najądrze z częścią sterczową cewki moczowej, w pobliżu gruczołu krokowego rozszerza się tworząc bańkę nasieniowodu, w której są przechowywane plemniki, od tej bańki nasieniowód nazywany jest przewodem wytryskowym

• ściana nasieniowodu składa się z błony śluzowej wysłanej nabłonkiem wielorzędowym walcowatym, błony mięśniowej zbudowanej z 3 warstw mięśni gładkich (podłużne - okrężne - podłużne) oraz z przydanki zbudowanej z tkanki łącznej właściwej włóknistej

Gruczoły dodatkowe

• pęcherzyki nasienne - uchyłki cewkowate nasieniowodu, średnica około 3 mm, długość około 12 cm, gdy się zwiną tworzą pęcherzyki o średnicy około 5 cm, składają się z błony śluzowej, mięśniowej i przydanki, ich wydzielina to żółtawy, lepki i słabo zasadowy płyn zawierający duże ilości fruktozy, pęcherzyki są głównym źródłem prostaglandyn nasienia, ich wydzielina stanowi około 70% objętości nasienia

• gruczoł krokowy (stercz) - składa się z 30 - 50 gruczołów pęcherzykowo - cewkowych, zbudowany z błony śluzowej, podśluzowej i gruczołów głównych, otacza go sterczowa część cewki moczowej i w 100% po 50 roku życia ulega przerostowi, między przewodami odprowadzającymi znajdują się kieszonki uchodzące do cewki moczowej - pęcherzyki sterczowe lub męska macica, męskim odpowiednikiem pochwy łagiewka sterczowa, wydzielina gruczołu krokowego jest słabo kwaśna, bezbarwna, stanowi 20% objętości nasienia

• gruczoły opuszkowo - cewkowe - małe gruczoły w kształcie fasoli, wydzielają śluz pod wpływem pobudzenia płciowego, śluz następne spływa do cewki moczowej

Prącie

• zbudowane z części gąbczastej cewki moczowej, 2 ciał jamistych, ciała gąbczastego i żołędzi prącia

• ciała jamiste i ciało gąbczaste otoczone są powięzią prącia - błoną białawą

• ciała jamiste to połączenia tętniczo - żylne, które mogą się usztywniać i zwiększać swoją objętość, mają gąbczastą budowę jamistą ?! (same drobne jamki)

• ciało gąbczaste ma podobną budowę, wewnątrz niego biegnie tętnica głęboka prącia

• zewnętrzna powierzchnia prącia pokryta skórą bez tkanki podskórnej i tłuszczowej, ciemniejsza niż inne okolice ciała, u podstawy prącia w skórze znajdują się włosy

• napletek to ruchomy fałd skórny pokrywający żołądź prącia, ma charakter błony śluzowej z bardzo licznymi gruczołami łojowymi (gruczołami Tysona)

• nasienie jest to gęsty, nieprzejrzysty, lepki płyn, składający się z osocza nasienia i zawieszonych w nim plemników

• jeden ejakulat (objętość nasienia wydalonego w czasie ejakulacji) zawiera 20 - 300 mln plemników

Układ płciowy żeński

• składa się z narządów wewnętrznych (jajniki, jajowody, macica, narządy płciowe żeńskie szczątkowe, pochwa) i zewnętrznych (wargi sromowe mniejsze i większe, łechtaczka, przedsionek pochwy, gruczoł sutkowy)

• w czasie życia rozrodczego kobiety (między okresem pokwitania i przekwitania) zachodzą cykliczne zmiany nazywane cyklem jajnikowym lub menstruacyjnym, trwa on zazwyczaj 28 dni, dochodzi w tym momencie do wytworzenia dojrzałej komórki jajowej (oocytu II rzędu), wydaleniu jej z jajnika (owulacja) i wejściu do jajowodu

Jajnik

• parzysty narząd pokryty błoną białawą, od strony jamy brzusznej pokryty jest nabłonkiem płciowym, na zewnątrz występuje kora jajnika (pęcherzyki jajnikowe) oraz rdzeń, zrąb stanowi tkanka łączna właściwa luźna

• proces wytwarzania komórek jajowych nazywany jest oogenezą

• komórki ektodermalne (prekursory komórek jajowych) - oogonia - oocyty I rzędu - oocyty II rzędu - zapłodniona komórka jajowa (zygota)

• w korze jajników znajdują się pęcherzyki jajnikowe pierwotne i dojrzałe (pęcherzyki Graafa), pęcherzyk Graafa zbudowany jest z jamy pęcherzykowej, jego ściana z warstwy ziarnistej oraz warstwy wewnętrznej i zewnętrznej osłonki pęcherzyka

• dojrzałe pęcherzyki uwalniają i wydzielają estrogeny, dojrzewają w nich oocyty II rzędu zdolne do zapłodnienia

• owulacja (jajeczkowanie) jest to wydalanie oocytu II rzędu otoczonego osłonką i komórkami ziarnistymi wieńca promienistego, w miejscu pękniętego pęcherzyka jajnikowego powstaje ciałko żółte (mniej więcej w 15 dniu cyklu), jego czynność polega na syntezie i uwalnianiu progesteronu

• progesteron przygotowuje błonę śluzową do przyjęcia zarodka, utrzymuje ten stan macicy w czasie ciąży, przygotowuje gruczoły sutkowe do wydzielania mleka

• gdy nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte nazywane jest wówczas ciałkiem żółtym menstruacyjnym, po zapłodnieniu - ciałkiem żółtym ciążowym, od 6 miesiąca ciąży ulega inwolucji, powstaje blizna zwana ciałkiem białawym

Jajowód

• przewód długości 15 cm, dzieli się na lejek, bańkę, cieśń i część maciczną, ściana zbudowana z błony śluzowej, mięśniowej i surowiczej

• błona śluzowa składa się z nabłonka jednowarstwowego walcowatego, zawierającego kilka rodzajów komórek - urzęsionych, wydzielniczych, klinowatych, śródnabłonkowych limfocytów, błona śluzowa właściwa zbudowana z tkanki łącznej właściwej podtrzymującej bardzo liczne naczynia krwionośne

• najgrubsza błona mięśniowa składająca się z warstwy okrężnej i podłużnej

• błona surowicza jest listkiem otrzewnej pokrytym nabłonkiem surowiczym

• poprzez jajowód z macicy odbywa się transport plemników, jest najczęstszym miejscem zapłodnienia

Macica

• masa 30 - 40 g, składa się z trzonu, cieśni i szyjki, w niej rozwija się zarodek, później płód

• błona śluzowa macicy przekształca się w doczesną, która wchodzi w skład łożyska, w ścianie macicy zachodzą cykliczne zmiany, które przygotowują ją do przyjęcia zarodka, ich uzewnętrznieniem comiesięczne krwawienie maciczne - menstruacja

• w ścianie macicy wyróżnia się błonę śluzową (endometrium), mięśniową (mejometrium), surowiczą (perimetrium)

• błona śluzowa pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, wyrazem dojrzewania kobiety jest zapoczątkowanie cyklów menstruacyjnych (10 - 15 rok życia)

• w cyklu menstruacyjnym wyróżnia się 3 fazy - złuszczania się i krwawienia (miesiączkową - menstruacyjną, 3 - 5 dni), wzrostu (proliferacyjną - estrogenową, 5 - 14 dzień, do momentu owulacji), wydzielniczą (sekrecyjną - progesteronową, 14 - 28 dzień)

• błona mięśniowa najgrubsza (15 mm), składa się z miocytów gładkich ułożonych w 3 warstwy - podłużną, okrężną, podłużną

• błona surowicza jest otrzewną, która tworzy więzadło szerokie macicy

• cieśń macicy jest jej dalszą dolną częścią długości 1 cm, łączy trzon z szyjką, zbudowana tak samo jak ściana trzonu

• szyjka macicy - dolna wąska część stercząca do pochwy, wewnątrz znajduje się kanał szyjki (przedłużenie cieśni macicy), pokryta nabłonkiem wielorzędowym płaskim nierogowaciejącym, miejscowo przechodzącym w walcowaty, pod nabłonkiem błona śluzowa zawierająca liczne gruczoły śluzowe od 14 dnia cyklu wydzielające obficie śluz uwodniony, w fazie progesteronowej śluz zagęszczony, mniej obfity

Narządy szczątkowe

• nadjajnik pokryty nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, leży między jajnikiem a jajowodem

• przyjajnik stanowi przedłużenie kanału nadjajnika, biegnie wzdłuż bocznej krawędzi jajnika

Pochwa

• narząd rurowaty o długości około 7 cm, łączy szyjkę macicy z przedsionkiem pochwy, górna część pochwy tworzy sklepienie, do którego składane jest nasienie, ściana zbudowana jest z błony śluzowej, mięśniowej i przydanki

• błona śluzowa wytwarza okrężne fałdy, składa się z nabłonka i błony śluzowej właściwej, pochwę wyściela nabłonek wielorzędowy płaski (3 - warstwowy - postawny, ? i powierzchowny), pod wpływem estrogenów ulega on zgrubieniu, w okresie menopauzy (po 50 roku życia) staje się bardzo cienki

• błona mięśniowa zbudowana z miocytów gładkich o przebiegu podłużnym i okrężnym

• przydanka składa się z tkanki łącznej właściwej włóknistej, łączy pochwę z narządami otaczającymi

Narządy płciowe żeńskie zewnętrzne

• przedsionek pochwy - niewielkie zagłębienie, do którego uchodzi pochwa i cewka moczowa, zbudowany z błony śluzowej pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, znajdują się tu dwa gruczoły przedsionkowe (Bartholina) o średnicy 1 cm, wydzielają duże ilości śluzu, ich zaczopowanie może prowadzić do kłopotów u starych panien i zakonnic

• warga sromowa mniejsza - fałd zbudowany z tkanki łącznej właściwej, pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, na niej znajduje się bardzo duża ilość gruczołów łojowych

• warga sromowa większa - odpowiednik moszny u mężczyzn, zbudowana ze skóry i cienkiej warstwy mięśni gładkich, występuje bardzo duża ilość gruczołów łojowych i potowych

• łechtaczka - odpowiednik prącia, zawiera niewielkie ciało jamiste i żołądź łechtaczki, pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, znajduje się na niej bardzo duża ilość naczyń krwionośnych i zakończeń nerwowych