Styl urzędowy i jego gatunki

Język jest podstawowym narzędziem regulowania stosunków społecznych między ludźmi. Taką funkcję spełnia na przykład we wszelkiego rodzaju instrukcjach czy zarządzeniach, zawierających przepisy określające prawa i obowiązki obywateli, nakazy i zakazy postępowania itp. Odmiana polszczyzny służąca podobnym celom komunikacyjnym zyskuje w różnych opracowaniach stylistycznych nazwy: styl urzędowo-kancelaryjny (H. Kurkowska), styl urzędowo-prawny (J. Bartmiński), styl administracyjny (S. Gajda) czy po prostu styl urzędowy (D. Buttler, T. Skubalanka). Na potrzeby tego opracowania będziemy mówić o stylu urzędowym, wyodrębniając w nim dwie podoodmiany: styl urzędowo- kancelaryjny (typowy dla pism, dokumentów) oraz styl urzędowo-prawny (realizujący się w aktach normatywnych).

1 . Charakterystyka sytuacji komunikacyjnych, w których stosowany jest styl urzędowy

Czynności urzędowe podlegają znacznej konwencjonalizacji, muszą być zgodne z pewnymi procedurami, aby mogły być uznane za ważne. Różnorodne teksty, które stanowią część działań urzędowych, wyrastają w ramach instytucjonalnych, w sytuacjach komunikacyjnych charakteryzujących się specyficznymi cechami.

• Przede wszystkim typowy jest dla nich oficjalny, pozbawiony więzi emocjonalnej kontakt między partnerami porozumienia.

• Jednym z uczestników komunikacji jest zawsze prawodawca: urząd, instytucja, funkcjonariusz, osoba reprezentująca instytucję.

• Obserwowana jest przy tym, związana z autorytetem władzy, nierówność ról komunikacyjnych - administracja jest wszak reprezentantem władzy i wyrazicielem jej woli.

• Najczęściej sytuację komunikacyjną właściwą dla stosowania stylu urzędowego charakteryzuje brak styczności czasowej i przestrzennej nadawcy i odbiorcy, a to dlatego, że dominuje kontakt za pośrednictwem pisma.

• Biorąc pod uwagę typ odbiorcy, można wyróżnić dwa rodzaje sytuacji komunikacyjnych urzędowych. Pierwszy - to sytuacja niezindywidualizowana, gdy nadawca zwraca się nie do konkretnego, indywidualnego odbiorcy, lecz do pewnej kategorii osób (np. podróżnych, , płatników różnych typów podatku, kierowców pojazdów czterokołowych, rowerzystów itp.), które mogą zapoznawać się w z tekstem w różnym miejscu, czasie i okolicznościach. Drugi rodzaj - to sytuacja zindywidualizowana, gdy odbiorcą jest określona, imiennie wskazana osoba fizyczna lub osoba prawna (instytucja).

2. Językowe wyróżniki stylu urzędowego. Konflikty celów nadawcy

Za najbardziej typowe cechy stylu urzędowego uważa się zwykle dyrektywność, bezosobowość, szablonowość, precyzyjność.

Znakomita część wypowiedzi urzędowych nakłada na odbiorcę obowiązek określonego zachowania się. Podstawowe kategorie dyrektywne - obowiązek, pozwolenie, zakaz - mogą być wyrażane za pomocą różnorodnych środków językowych. Należą do nich przede wszystkim środki leksykalne: nakazy, zakazy, obowiązki i pozwolenia formułowane są głównie przez czasowniki niewłaściwe powinien, należy oraz formuły dyrektywne takie jak: jest zalecane, jest zakazane, jest dozwolone itp. Stosunkowo rzadko używa się form trybu rozkazującego. Rozkaźniki przybierają postać bezosobową, np. Palenie surowo wzbronione!, Nie wychylać się przez okno! Dyrektywność wzmacniana jest leksemami typu: bezwzględnie, niezwłocznie, natychmiast oraz znakami wykrzyknienia i groźbami sankcji w wypadku zachowania innego niż zalecane.

1. Pieszy jest obowiązany korzystać z chodnika lub drogi dla pieszych, a w razie ich braku - z pobocza. Jeżeli nie ma pobocza lub czasowo nie można z niego korzystać, pieszy może korzystać z jezdni, pod warunkiem zajmowania miejsca jak najbliżej jej krawędzi i ustępowania miejsca nadjeżdżającemu pojazdowi.

2. Pieszy idący po poboczu lub jezdni jest obowiązany iść lewą stroną drogi.

3. Piesi idący jezdnią są obowiązani iść jeden za drugim. Na drodze o małym ruchu, w warunkach dobrej widoczności, dwóch pieszych może iść obok siebie.

4. Korzystanie przez pieszego z drogi dla rowerów jest dozwolone tylko w razie braku chodnika lub pobocza albo niemożności korzystania z nich. Pieszy, z wyjątkiem osoby niepełnosprawnej, korzystając z tej drogi, jest obowiązany ustąpić miejsca rowerowi.

5. Przepisów ust. 1-4 nie stosuje się w strefie zamieszkania. W strefie tej pieszy korzysta z całej szerokości drogi i ma pierwszeństwo przed pojazdem.

(Kodeks drogowy)

Gatunki urzędowe podlegają znacznie konwencjonalizacji i standaryzacji. Posługiwanie się nimi w wielu wypadkach sprowadza się do uzupełnienia swego rodzaju szablonu nielicznymi elementami indywidualizującymi (np. imię, nazwisko, numer dowodu osobistego, adres). Językowym wykładnikiem standardowości jest powtarzalność różnych elementów językowych, w szczególności utartych formuł, szczególnie w ważnych partiach kompozycyjnych, a więc na początku i na końcu.

Wypowiedzi urzędowe wyróżniają się troską nadawców precyzję wysłowienia. Ich osiąganiu służą rozmaite środki językowe. Należy do nich przede wszystkim osobna terminologia , a więc wyrazy mające znaczenie specjalistyczne (np. osoba prawna, powództwo, stosunek prawny, czynność prawna, zasiedzenie, prekluzja, cesjonariusz, konwalidacja). Styl urzędowy charakteryzuje się brakiem synonimii - w ten sposób także realizowany jest wymóg precyzji. Często stosowanym zabiegiem tekstowym w wypowiedziach urzędowych jest wtrącanie definicji nawiasowych, objaśniających wprowadzany do tekstu termin. Stałym składnikiem tekstów urzędowych zapewniającym ich precyzyjność są formuły odsyłające do nadrzędnych aktów prawnych oraz czasowniki wyrażające typ dokonywanej czynności prawnej. Skuteczność wypowiedzi wymaga użycia tych czasowników w 1. os. l. poj. czasu ter. (np. na podstawie mianuję, w oparciu przepis udzielam, itp.).Często stosowaną zasadą organizacji tekstów urzędowych ułatwiających osiągnięcie precyzji jest wyliczenie, np.:

Podręcznik wspomagający edukację, zwany dalej "podręcznikiem pomocniczym", spełnia warunki określone w § 3 ust. 3 pkt 1-3 i 6-8, a ponadto w przypadku gdy jest przeznaczony:

1) dla mniejszości narodowych i grup etnicznych - poszerza wiedzę z wybranego zakresu kształcenia oraz spełnia warunek określony w § 3 ust. 4;

2) do kształcenia specjalnego - jest przydatny do ćwiczenia określonych umiejętności;

3) do wychowania przedszkolnego dzieci sześcioletnich - uwzględnia treści zawarte w podstawie programowej wychowania przedszkolnego.

(Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 5 lutego 2004 r. w sprawie dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia)

Precyzji z powodzeniem służy szczególna kompozycja tekstów urzędowych, zwłaszcza prawnych. Składają się one z jednostek: artykułów, paragrafów, ustępów, opatrywanych często indywidualnymi tytułami. W tekstach skonstruowanych w taki sposób łatwiej jest znaleźć poszukiwane informacje.

Teksty urzędowe eksponują formalną więź między uczestnikami aktu komunikacji. Bezosobowość ujawnia się w szczególności w komunikacji niezindywidualizowanej. Jest wyrażana przede wszystkim za pomocą licznych form nieosobowych czasownika, głównie z morfemem się (np. powołuje się, postanawia się, odwołuje się) albo zakończonych na -no, - to (postanowiono, zredukowano, odwołano). Czynności nadawcy często wyrażane są za pomocą czasowników 3.os.poj. (np. Rada Ministrów uchwala, Sejm RP potwierdza.).Istotnym sposobem wyrażania w tekście nadawcy są pieczątki, podpisy decydujące o urzędowej mocy tekstu. Adresaci tekstów urzędowych często są określani kategorialnie - służy temu użycie zaimków uogólniających, np. każdy kto. Po 1989 r. w komunikatach zindywidualizowanych obserwuje się odchodzenie od bezosobowości i powrót do form adresatywnych zindywidualizowanych. Depersonalizacja - to cecha biurokratyzacji - tworzy dystans między władzą a społeczeństwem. Zjawisko to jest obce systemom demokratycznym. Dlatego po 1989 r. powraca na przykład w pismach urzędowych stosowana przed wojną forma pan, pani (w formularzach PRL-u - królowały bezosobowe formy: obywatel, obywatelka). W dobie komputeryzacji urzędów znika także zwyczaj jednoczesnego stosowania form odnoszonych zarówno do mężczyzn, jak i do kobiet: pana/pani.

Pożądaną cechą tekstów urzędowych, w szczególności prawnych, jest jednoznaczność. Wszak regulują one doniosłe kwestie życia publicznego, jak wolność i godność obywateli, ich bezpieczeństwo; wyznaczają granice swobody obywatelskiej i kompetencje organów państwowych, rozgraniczają sporne interesy obywateli. Drugą istotną cechą postulowaną jest komunikatywność nie tylko dla wąskiego grona specjalistów (np. prawników, urzędników państwowych), ale zrozumiałość powszechna. Przeciętny obywatel powinien rozumieć kierowane do niego polecenia, nakazy, zakazy. Nieuchronny jest w wielu wypadkach konflikt różnych celów nadawczych. Precyzja wysłowienia na przykład zwykle pomniejsza zrozumiałość tekstu . Długość zdań występująca w służbie precyzji - czyni wiele tekstów urzędowych językowo niezręcznymi, naruszającymi walory estetyczne wypowiedzi wreszcie trudnymi do zapamiętania i przez to mało komunikatywnymi. Redaktorzy tekstów urzędowych nieuchronnie stają przed trudnym zadaniem znalezienia złotego środka: osiągnięcia każdej z cech (jednoznaczności, precyzji i zrozumiałości) w stopniu optymalnym dla danych okoliczności.

3. Wzorce wypowiedzi - gatunki urzędowe

Styl urzędowy, podobnie jak inne odmiany funkcjonalne polszczyzny, wykształcił specyficzne, tylko jemu właściwe gatunki wypowiedzi. W odmianie prawnej są nimi akty normatywne stanowiące prawo, np: konstytucja, ustawa, dekret, rozporządzenie, regulamin, instrukcja, wytyczne. W odmianie kancelaryjnej - są to gatunki dokumentacyjne, np. ankieta, życiorys, metryka urodzenia, akt zgonu, świadectwo ukończenia szkoły, zeznanie podatkowe.

Osobną grupę gatunków urzędowych tworzą te, które obsługują korespondencję instytucjonalną oraz korespondencję obywatela z instytucją. Mieści się tu więc z jednej strony korespondencja biurowa, listy handlowe, okólniki, oferty, zamówienia, umowy, protokoły, monity, reklamacje, listy intencyjne, z drugiej: podania, skargi, życiorysy (curriculum vitae), listy motywacyjne.

Z uwagi na częstość użycia współczesnego CV, przedstawmy strukturę tego właśnie gatunku .

CV

Miejsce, data

imię, nazwisko,

tytuł naukowy,

adres i telefon domowy (ewentualnie kom.),

nr faksu, e-mail;

1. dane personalne: data i miejsce urodzenia

(2. cel do osiągnięcia: stanowisko, o które stara się zainteresowany;)

3. wykształcenie: zawód wyuczony, ukończona szkoła (uczelnia) i tryb nauki (dzienny, zaoczny),

4. ukończone kursy i staże: studia podyplomowe, kursy zawodowe, specjalizacyjne, staże

4. doświadczenie zawodowe: dotychczasowe zatrudnienie (lista miejsc zatrudnienia w porządku chronologicznym lub - częściej chronologicznym - od ostatniego), zajmowane stanowiska, osiągnięcia i sukcesy zawodowe

5. znajomość języków obcych (w mowie i w piśmie)

6. umiejętności dodatkowe, np. znajomość obsługi komputera i programowania, prawo jazdy (kategoria), dyspozycyjność

7. inne informacje, np. stan cywilny, liczba dzieci

Wymagane dzisiaj przez pracodawców CV odbiega od tradycyjnego życiorysu. Powinno mieć przejrzystą strukturę, treściowo być maksymalnie skondensowane, pozbawione zbędnych ozdobników. Informacje powinny być podane w określonym porządku. W nowej formie życiorysu większy nacisk kładzie się na zwięzłość i przejrzystość przekazu informacji o kandydacie do pracy. Ważne jest więc graficzne rozmieszczenie wszystkich elementów, a także wyróżnienie nagłówków poszczególnych części pogrubioną lub dużą czcionką. Zabiegi te mają ułatwić adresatowi szybkie odnalezienie odpowiednich informacji.

Gatunkiem wypowiedzi integralnie związanym z CV jest list motywacyjny.

Dokument ten jest uzupełnieniem skrótowego CV. Na jego treść składają się informacje o zainteresowaniach, ambicjach, oczekiwaniach kandydata do pracy. To swego rodzaju autoreklama osiągnięć. Sztuka jego pisania polega na umiejętnym, atrakcyjnym zaprezentowaniu odbiorcy swoich walorów, na stosownym doborze informacji o własnych doświadczeniach zawodowych, wiedzy, talentach, zaletach przydatnych w przyszłej pracy - promowanie własnych sukcesów oraz cech osobowości wymaga zerwanie ze stereotypem, według którego chwalenie się nie należy do dobrego tonu. Przyjęte jest, by w listach tego typu, wyrażając chęć podjęcia nowej pracy, nie krytykować w sposób otwarty miejsca, w którym się było lub jest zatrudnionym. Chęć zmiany stanowiska można tłumaczyć np. chęcią poszerzenia swoich doświadczeń zawodowych, zdobycia nowych kwalifikacji. Nierzadką strategią pozyskania odbiorcy jest komplementowanie (jednak nie przesadne) potencjalnego pracodawcy.

Wśród gatunków urzędowych często używanych jest także opinia i protokół. Wzorce ich kompozycji zamieszczamy poniżej.

Opinia - referencje

1. Imię i nazwisko oraz stanowisko, miejsce zatrudnienia osoby, której opinia

dotyczy

2. Uporządkowany opis cech osoby opiniowanej, w wyborze podyktowanym

okolicznościami (celem, dla którego pisana jest opinia)

3. Poparcie (bądź odmowa poparcia) piszącego opinię, wraz z uzasadnieniem

4. Podpis osoby opiniującej (imię i nazwisko, stanowisko)

5. Data wystawienia opinii

Protokół

1. Kolejny numer protokołu

2. Data zebrania

3. Nazwa grupy osób, które organizują zebranie

4. Wykaz osób obecnych na zebraniu

5. Porządek obrad w punktach

6. Krótkie zreferowanie omawianych spraw, wygłoszonych opinii (przedstawienie zasadniczych argumentów, kontrargumentów przedstawianych w trakcie dyskusji, z pominięciem wypowiedzi luźno związanych z tematem, dygresji

7. Podjęte uchwały i ostateczne wnioski, często ujęte w punkty i poprzedzone formułą: Na zebraniu uchwalono, co następuje

8. Formuła kończąca: Na tym zebranie zakończono

9. Podpisy: osoby piszącej protokół ( z lewej strony z dopiskiem: protokołował), osoby pełniącej na zebraniu funkcję przewodniczącego (z prawej strony, z dopiskiem: przewodniczący zebrania)

4. Polszczyzna urzędowa - dawniej i dziś

Polski styl urzędowy zaczął się kształtować jeszcze w średniowieczu. Najwcześniej wprowadzono język polski do sądownictwa. Najstarsze zachowane roty sądowe spisane po polsku pochodzą z końca XIV w. W najstarszych księgach sądowych widoczne są dość duże różnice regionalne, ale w końcu XVI w. można mówić o względnie jednolitym polskim języku sądowniczym. W 1543 r. postanowiono, aby akta sądowe i notarialne spisywać wyłącznie po polsku.

Początkowo w kształtowaniu się polszczyzny urzędowej widać było wyraźnie konkurencję z językami obcymi (zwłaszcza z łaciną i językiem niemieckim), które sprawnie obsługiwały obszar komunikacji urzędowej. Przypomnijmy, że właśnie po łacinie spisywano ustawy i inne dokumenty publiczne, na przykład zarządzenia królewskie. Zarządzenia jednak niższych organów władzy redagowano zarówno w języku niemieckim, łacińskim, jak i polskim. Jeszcze w I poł. XVI w. zbiory uchwał sejmowych wychodziły po łacinie, ale później dokumenty takie jak uchwały sejmu, uniwersały poborowe, elekcyjne, koronacyjne, zarządzenia podatkowe redagowane były w języku polskim.

Doba staropolska to czas narodzin kancelaryjnej odmiany języka urzędowego Wprawdzie już w średniowieczu zyskała na znaczeniu umiejętność prowadzenia korespondencji, zwłaszcza urzędowej, jednak prawdziwy rozkwit teorii epistolograficznej nastąpił w Polsce w XV i XVI w. W okresie renesansu prowadzono między innymi korespondencję o treści politycznej i dyplomatycznej. Pracami kierowały kancelarie: królewska, miejskie, biskupie. Najobszerniejszy zbiór dokumentów listów tego rodzaju pochodzi z lat 1507-1535 - zebrał je podkanclerzy koronny T. Tomicki (tzw. acta tomicana). Zbiór ten obejmuje oprócz traktatów, konstytucji, uniwersałów, edyktów królewskich, także korespondencję między monarchami oraz listy królewskie dotyczące wewnętrznych spraw kraju., a także korespondencję między urzędnikami w państwie. Listy dyplomatyczne pisano po łacinie, natomiast wewnątrz kraju w znacznej mierze - po polsku.

Na rozwoju stylu urzędowego w wieku XVIII i XIX zaważyła katastrofa ostatniego rozbioru w 1795 r. Po nim polszczyzna urzędowa rozwijała się przede wszystkim w urzędach byłej Kongresówki i Poznańskiego mniej więcej do 1863 r. Po upadku powstania nastał czas szybkiego usuwania języka polskiego z urzędu. Językiem administracyjnym stawał się stopniowo język zaborców. Inaczej było w Galicji, gdzie po 1866 r. (po przegranej wojnie Austrii z Prusami) na miejsce panującego w urzędach niemieckiego wprowadzono - dzięki częściowej autonomii - język polski. Zrodziła się tam wówczas potrzeba stworzenia terminologii prawniczej i administracyjnej, która zastąpiłaby dotychczas stosowaną niemiecką. Terminologia ta została stopniowo wypracowana przez urzędników, którzy w większości tłumaczyli na język polski zwroty i wyrażenia niemieckie. W ten sposób powstało w polszczyźnie urzędowej wiele kalk niemieckich (np. nadradca, nadinspektor, urgować ).

Ujednolicenie języka urzędów rozpoczęło się po 1918 r. Ustalenie współczesnej terminologii urzędowej w poszczególnych działach administracji jest wynikiem pracy różnych instytucji, które starały się wypracować i wprowadzić jednolitą terminologię. Np. po objęciu administracji kolei przez władze polskie w 1918 r. wprowadzono jednolitą terminologię za pomocą okólników językowych wydawanych przez ówczesne Ministerstwo Kolei przy współpracy językoznawców (m.in. Szobera). Zawierały one dawne terminy rosyjskie i niemieckie oraz ich polskie odpowiedniki. Z tego okresu datują się takie terminy jak pociąg bezpośredni, pociąg dalekobieżny, wagon odczepny.

5. Polszczyzna urzędowa w XX i XXI wieku. Wpływ techniki na kształt stylu urzędowego

Okres 1944-55 to w Polsce lata nasilonej centralizacji. Znaczna centralizacja oraz system hierarchicznego podporządkowania urzędów były przyczyną rozrostu sprawozdawczości i rozwoju gatunków przez nią zrodzonych: sprawozdania oraz gatunków dyrektywnych (jak: okólnik, instrukcja, wytyczne). Dominującym gatunkiem wypowiedzi w pierwszych latach powojennych był - mający moc ustawy - dekret. Obecnie ten gatunek właściwie nie występuje - dzisiejsza konstytucja nie przewiduje tej formy aktów prawnych.

Biurokracja o podłożu polityczno-policyjnym w PRL-u dążyła do pełnej kontroli społeczeństwa. Gromadziła zatem dokumenty, zakładając każdemu obywatelowi teczkę i akta personalne. Dokumentem urzędowym stał się w tej sytuacji donos - forma, która służyła celom prześladowczym, represyjnym.

Po 1989 r. zerwano z zasadą jednolitego systemu organów władzy i administracji państwowej oraz konstytucyjnie zagwarantowano udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy oraz swobodę działania różnych form samorządowych. Decentralizacja administracji publicznej oraz jej usamorządowienie stały się bezpośrednim źródłem nowych gatunków urzędowych oraz przekształceń w obrębie starych gatunków.

Zamiast zarządzeń, zaleceń, wytycznych, w warunkach konkurencyjnej gospodarki rynkowej pojawiły się takie gatunki, jak: oferta, przetarg, negocjacje, ugoda, porozumienie. Zwrot ku gospodarce rynkowej zaowocował zmianą nastawienia do papierów wartościowych. Nastąpił powrót do takich gatunków, jak: czek, obligacja, weksel. Procesowi powstawania nowych podmiotów gospodarczych towarzyszy dziś pojawienie się nowych odmianek gatunkowych umowy, np.: umowa holdingowa, umowa leasingowa. Po 89 r. wzrosła rola handlu zagranicznego - konieczność kontaktów pisemnych partnerami zagranicznymi zrodziła wzory listów handlowych. Nierzadko są one kalkami zachodnich wzorów korespondencji tego rodzaju. Sprzyja temu zjawisku ukazywanie się licznych poradników i podręczników instruktażowych, często tłumaczonych z języka angielskiego czy niemieckiego. Modyfikacja wzorca listu handlowego i oferty polega przede wszystkim na dodaniu do nazwy firmy jej logo (znaku) oraz hasła reklamowego (najczęściej na dole strony). Zauważa się w korespondencji między instytucjami większą dbałość o estetykę pisma, wręcz elegancję (mile widziany jest na przykład papier firmowy, dobry wydruk komputerowy). Novum stanowi odchodzenie od bezosobowości.

Jakość pracy biurowej zależy w dużej mierze od wyposażenia technicznego. Wiek dwudziesty przynosi niezwykle intensywny rozwój technik biurowych - od maszyny do pisania, poprzez powielacz, fotokopiarkę i kserograf, faks, aż do komputera podłączonego do Sieci. Prawdziwą rewolucję w redagowaniu pism urzędowych spowodował właśnie komputer i Internet, których upowszechnienie nastąpiło w latach 90. Stopniowo zwykła korespondencja jest wypierana przez korespondencję faksową, później pocztę elektroniczną - wszak sprawne administrowanie wymaga szybkiego przepływu informacji.

Programy komputerowe zawierają wiele szablonów - gotowych do użycia dokumentów, do których użytkownik wprowadza tylko zmienne informacje - rozwija się korespondencja seryjna.

Charakterystyczne dla nowych dokumentów jest nasycenie ich dużą liczbą symboli, kodów, co związane jest z automatyzacją prac biurowych.

Po 89 r. ujawnił się problem integracji Polski z krajami Unii Europejskiej - wymusza to konieczność dostosowania regulacji normatywnych do w niej obowiązujących. Obserwuje się próbę umiędzynarodowienia dokumentów, przykładem może być pojawianie się nowych formularzy administracyjnych SAD i zestawu SAD BIS ( od pierwszych liter ang. Single Administrative Dokument).

Zwrot ku Europie znalazł odbicie w języku dokumentów - obserwuje się nasycenie ich dużą liczbą obcojęzycznych terminów, zwłaszcza pochodzenia ang. dealer, joint venture, leasing, holding, Angielskojęzyczne są również nazwy wielu dokumentów formularz PIT (Personal Income Tax), formularz VAT (Value Addend Tax).

LITERATURA

E. Malinowska, Gatunki urzędowe, w: S. Gajda (red.), Systematyzacja pojęć w stylistyce, Opole 1992

E. Malinowska, Styl urzędowy, w: S. Gajda (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej, Opole 1995

E. Malinowska, Język w urzędach, w: W. Pisarek (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, Kraków 1999

E. Malinowska, Język administracyjny, w: S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich, Opole 2001

E. Malinowska, Wypowiedzi administracyjne - struktura i pragmatyka, Opole 2001

M. Wojtak, Styl urzędowy, w: J. Bartmiński (red., Współczesny język polski, Lublin 2001

M. Zieliński, Języki prawne i prawnicze, w: Polszczyzna 2000, red. W. Pisarek, Kraków 1999

10

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka -(4)

---