1. Scharakteryzować pierwotne rolnictwo na przykładzie ziem polskich.

I Okres - mieszkańcy naszych ziem utrzymywali się ze zbieractwa i łowiectwa. Następnie zaczęli uprawiać ziemię przez naruszenie i kopanie (etap kopienieckiej kultury rolnej). Pracą na roli zajmowały się głównie kobiety. Taki stan utrzymał się do około XVII w p.n.e. W tym czasie udomowiono niektóre zwierzęta (bydło). Do pracy na roli zaprzęgano krowy (lepsza i wydajniejsza uprawa). Rolę narzędzia ornego spełniał początkowo kij, a potem radło. Patriarchat - na czoło wspólnoty rodowej wysunął się mężczyzna.

Epoka kamienna - do końca XVI w p.n.e.

Epoka brązu (tj. stopu miedzi i cyny) - pojawienie się doskonalszych narzędzi, do VI wieku p.n.e.

Epoka żelaza - wyodrębniają się zajęcia rzemieślnicze (garncarstwo i tkactwo). Stałe, powolne doskonalenie sił wytwórczych oraz pierwszy krok do specjalizacji zawodowej. Podstawową jednostką życia społecznego stał się ród. Kilka rodów składało się na plemię. Naczelnicy (starsi z rodów i plemion) zaczęli zapewniać sobie pozycję uprzywilejowaną. Początkowo owoce i narzędzia pracy były własnością całego rodu (lub plemienia). Rozpad wspólnoty - wzrost wydajności pracy, postęp, własność prywatna, przejście do życia osiadłego. Rozpad rodów - rodziny, prywatna własność narzędzi.

3. Kiedy powstał i na czym polegał dualizm agrarny w Europie?

Proces rozwoju gospodarczo-społecznego Europy Zachodniej i Wschodniej, czyli ogólne tendencje rozwoju feudalizmu, były podobne. Jednak od połowy XV wieku rozeszły się drogi rozwoju gospodarki feudalnej. Różnice w rozwoju agrarnym Europy na zachód i na wschód od rzeki Łaby są określane jako dualizm agrarny Europy. Na zachód od Łaby wieś była stopniowo włączana w orbitę powoli kształtującego się rynku towarów i rynku siły roboczej. Pańszczyzna utraciła tu charakter bezpłatnej pracy (pan feudalny musiał zapewnić chłopu dzienne wyżywienie). Zależność poddańcza weszła w stadium likwidacji, pańszczyzna była wypierana przez pracę najemną, przewagę uzyskiwał czynsz pieniężny. W Europie Wschodniej widoczny był nawrót do ostrzejszych form poddaństwa i brak bodźców do upowszechnienia intensywnych form gospodarowania. Na wschód od Łaby rozwinął się system gospodarki folwarcznej (przetrwał do XIX wieku). Polegał on na tym, że feudalni właściciele tworzyli w obrębie swoich włości własne gospodarstwa rolne (folwarki), uprawiane przy pomocy pańszczyźnianej siły roboczej. Był to w pewnej mierze nawrót do stosunków poddańczych z okresu przed wielkim osadnictwem średniowiecznym (mówi się tu o wtórnym poddaństwie chłopów). Z czasem system folwarczno - pańszczyźniany stał się dominującą formą organizacji produkcji rolnej w państwach środkowo-wschodniej Europy.

8. Techniczne, ekonomiczne i społeczne aspekty rewolucji przemysłowej.

Rewolucją przemysłową nazywamy przejście od przemysłu manufakturowego do przemysłu zmechanizowanego. Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w Anglii. Pierwsze wynalazki pojawiły się około połowy XVIII w. Do najważniejszych wynalazków w przemyśle włókienniczym należała maszyna przędząca. W 1769 roku Anglik Jakub Watt skonstruował maszynę parową. Nie musiano już budować fabryk nad rzekami. Ogromną zmianę dla przemysłu metalurgicznego miało zastosowanie węgla kamiennego zamiast drzewnego. Anglia stała się potęgą przemysłową świata. Dzięki wynalazkom na wielką skalę, podniósł się poziom rolnictwa. Anglia zaczęła produkować ogromne ilości żywności. Pozbawieni ziemi chłopi wędrowali do miast szukając tam środków do życia. Wraz z nimi wędrowali do miast drobni wytwórcy, którzy nie byli w stanie konkurować z tańszymi wyrobami przemysłu maszynowego i musieli likwidować swoje warsztaty. Siła robocza była bardzo tania, nie potrzebowano w przeciwieństwie do manufaktur wykwalifikowanych robotników. Zatrudniano kobiety i dzieci. Ze względu na dużą podaż rąk, fachowcom obniżano pensje. Robotnicy bronili się przed tym niszcząc maszyny. Rewolucja przemysłowa w Anglii ukształtowała dwie, nowe charakterystyczne dla ustroju kapitalistycznego klasy społeczne: proletariat przemysłowy i klasę kapitalistów.

9. Jakie były różnice między fabryką a manufakturą? Kiedy rozwinęła się produkcja manufakturowa w Polsce?

Manufaktura - wyłoniła się z nakładu. Manufaktura rozproszona - połączenie nakładu z właściwą manufakturą. Pierwsze czynności wykonano w formie nakładu, w domu chałupnika, prace końcowe we wspólnym pomieszczeniu pod bezpośrednim nadzorem kapitalistycznego przedsiębiorcy. Manufaktura scentralizowana - cały proces produkcyjny odbywał się we wspólnym pomieszczeniu. Kooperacja prosta i złożona - podział pracy. Prosta - każdy pracownik wykonywał od początku do końca jeden produkt. Złożona - każdy pracownik wykonywał tylko część procesu produkcyjnego. Fabryka - zastosowanie maszyn w procesie produkcji. Robotnik zamiast posługiwać się jednym narzędziem tak jak w manufakturze, posługiwał się maszyną narzędziową. Na ziemiach polskich należących do Rzeczypospolitej (druga połowa XVIII w.) były tworzone 3 postacie: nakład, manufaktura rozproszona i scentralizowana. Ze względu na stosunki własnościowe można podzielić na dwie grupy: przedsiębiorstwo związane z majętnością feudalną - pańszczyźniana siła robocza; i majątki mieszczańskie - finansowane przez kapitał handlowy. Do pierwszej grupy zaliczamy manufaktury szlacheckie i królewskie (Huta Szkła i Żelaza w dobrach Radziwiłłów, Warszawska Odlewnia Sprzętu Wojennego I Broni Palnej), a do drugiej - manufaktury mieszczańskie w większych miastach (Warszawa, Kraków, Poznań).

12.  Kiedy i w jaki sposób przeprowadzono reformy uwłaszczenia na ziemiach polskich?

Początek przemian ustrojowych wsi polskiej nastąpił w 1807 roku przez zniesienie poddaństwa osobistego i sądowego w Królestwie Warszawskim. W 1811 roku wydano generalny akt uwłaszczeniowy dla wschodniej prowincji Prus - dotyczył też ziem polskich pozostawionych Prusom (Śląsk, Pomorze). Najważniejsze postanowienia:

• uregulowanie stosunków chłop - dwór na podstawie dobrowolnej umowy stron, dopiero na żądanie jednej z nich mogło nastąpić uwłaszczenie z urzędu;

• uwłaszczeniu podlegały tylko te gospodarstwa mogące utrzymać parę zwierząt pociągowych, nie podlegały regulacji gospodarczej gospodarstwa małe, dzierżawcze;

• edykt uwłaszczeniowy przewidywał pełne odszkodowanie dla dziedzica: przeliczano na pieniądze świadczenia chłopskie - świadczeniu dworu;

• pod naciskiem szlachty rząd w 1816 roku ograniczył krąg gospodarstw podlegających uiszczeniu opłat.

Po Kongresie Wiedeńskim ziemię oddano ponownie Prusom - potrzeba zawłaszczenia na tym obszarze. Nastąpiło to w 1823 roku - tylko gospodarstwa sprzężaje istniejące od 1772/1773 roku. Nie przewidziano zwrotu gospodarstw przez folwark, z których wyrugowano chłopów przed 1819 rokiem. Pełne odszkodowanie dla dworu, spłata w formie oddania części gospodarstw w naturze, w pieniądzu. Ustawa dopuszczała możliwość czasowego utrzymania części świadczeń pańszczyźnianych (24 lata). Odszkodowania w formie renty. Deklaracja Królestwa? z 1836 roku dot. Wielkiego Księstwa Poznańskiego postanowiła, że o uwłaszczeniu z urzędu mogą ubiegać się gospodarstwa 7 ha. Gospodarstwa małe uwłaszczano w 1850 roku po buntach w 1848 roku. Nazywamy regulacją.

22.01.1963 rok - powstanie styczniowe. Rząd Narodowy wydał Manifest, który obiecywał ziemię chłopom biorącym udział w powstaniu. Aby odciągnąć masy chłopskie od walki, władze carskie wydały na początku 1864 roku „ukaz carski o uwłaszczeniu”. Uwłaszczono wszystkie gospodarstwa chłopskie. Nadano część ziemi z majątków narodowych i kościelnych. Chłopi musieli płacić za uwłaszczenie niewielką sumę, tzw. podatek gruntowy. Szlachta otrzymała odszkodowanie obligacjami, które miały być wykupione w terminie późniejszym. Na wsi zlikwidowano urząd wójta a wieś otrzymała samorząd.

Władze Rzeczpospolitej Krakowskiej przyłączonej w 1846 roku do Galicji wcześniej podejmowały kroki w sprawie chłopskiej. Oczynszowano chłopów w dobrach rządowych i kościelnych, nadano dziedziczne prawo użytkowania gruntów. Nastąpiła parcelacja folwarków a uzyskane w ten sposób ziemie przeznaczono na powiększenie gospodarstw karłowatych. Bieg wypadków przyspieszyło Powstanie Krakowskie. W manifeście do narodu powstańczego Rząd Narodowy zapowiedział uwłaszczenie chłopów bez odszkodowań oraz wynagrodzenie ziemią z dóbr narodowych chłopów biorących udział w powstaniu. Powstańcy nie zdołali pociągnąć za sobą mas chłopskich. Zastarzałe krzywdy chłopskie odzwierciedliły się w powstaniu i buntach przeciw dworom i administracji. Przyczyniała się do tego nędza i głód, a także pogłoski, że cesarz austriacki chce dać chłopom wolność, a powstańcy mu przeszkadzają. W 1948 roku wystąpiono z propozycją uregulowania stosunków między panem a chłopem. Wezwano szlachtę, aby dobrowolnie zrezygnowała z pańszczyzny. Uprzedzając te inicjatywy, rząd austriacki ogłosił, zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów. Objęło ono wszystkich chłopów bez względu na wielkość gospodarstwa. Nie podlegały uwłaszczeniu dzierżawione i czasowo użytkowane działki ziemi dworskiej. Ustawa przewidywała odszkodowania dla dworu z sumy ciężarów dworskich (po przeliczeniu na pieniądze). Skreślono około 1/3, a resztę po połowie miał spłacać chłop i rząd galicyjski. Biedota bezrolna została pominięta przy uwłaszczeniu. Ustawa przewidywała zniesienie wspólnot gruntowych i serwitutów (leśnych, pastwiskowych, rybnych). Rozdrobnienie gospodarcze chłopstwa pogorszyło znacznie sytuację ekonomiczną chłopów. Skazani na własne siły i spłacając odszkodowanie nie mieli zarobków poza rolnictwem.

13.  Mechanizm koniunkturalny kryzysów nadprodukcji w XIX w.

Nastąpiło zwiększenie produkcji przemysłowej i rolnej ze względu na wprowadzenie nowych technologii, maszyn i urządzeń do przemysłu. Spowodowało to wzrost wydajności pracy oraz spadek kosztów wytwarzania. Wynikiem tego był tzw. kryzys nadprodukcji, to znaczy towarów było coraz więcej, a nie było na nie zbytu. Powodowało to nawrót do protekcjonizmu, czyli tzw. neoprotekcjonalizmu?. Za początek tego uważa się światowy kryzys gospodarczy. Jedną z podstawowych przyczyn zmian w polityce gospodarczej w kierunku protekcjonalizmu było narastanie tendencji monopolistycznych w rozwiniętych krajach kapitalistycznych i związane z tym zaostrzenie się w II poł. XIX w walki konkurencyjnej na rynku światowym oraz nasilenie dążeń do zdobycia nowych rynków zbytu i surowców. Walka o rynki zbytu wynikła z szybkiego i nierównomiernego rozwoju ekonomicznego poszczególnych państw kapitalistycznych. Walka konkurencyjna dotyczyła nie tylko produkcji przemysłowej, ale i rolnej. Znaczny spadek kosztów transportu stworzył duże możliwości sprzedaży zboża sprowadzanego do Europy z innych krajów świata. Cykle i 3 fazy (wzrost, kryzys, zastój)

14.  Rewolucja agrarna w pierwszej połowie XIX w.

W pierwszej połowie XIX w. nastąpiła rewolucja agrarna, miał miejsce postęp technologiczny i społeczny.

Postęp technologiczny:

• przekształcenie produkcji rolnej pod wpływem zmian w agrotechnice oraz mechanizacji prac rolnych

• zmiana charakteru rolnictwa z naturalnego na towarowe

• melioracja - osuszanie bagien, likwidacja ugorów, wprowadzenie do uprawy nowych roślin: kukurydza, ziemniaki, rośliny przemysłowe (buraki cukrowe), rośliny pastewne (łubin), nawożenie ziemi i jaj zabiegi pielęgnacyjne (głęboka orka, pielenie)

• płodozmian: ozime, okopowe, jare, koniczyna

• zastosowanie obornika i innych nawozów organicznych (XIX w. - Niemcy)

• intensyfikacja hodowli - system oborowy zamiast wypasu

• zastosowanie roślin pastewnych, wysiew traw

• stosowanie nowych narzędzi: pług dwu- i trzyskibowy i młockarnie.

Od 1802 roku stosowano do nich napęd parowy - sieczkarka i grabiarka (1836 - kombajn zbożowy - USA).

17. Ekonomiczne przyczyny i skutki wojny secesyjnej w USA

W I połowie XIX w. nastąpił duży wzrost liczby ludności przybywającej z Europy. Północna część USA była dobrze zaludniona i od dawna rozwijał się tam przemysł, zwłaszcza metalurgiczny i tekstylny. Opierał się on na bogatych w złoża i surowce góry Apallachy. Na południu natomiast podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo. Uprawiano tam kukurydzę, tytoń, bawełnę. Plantatorzy w stanach południowych zatrudniali niewolników. Już w końcu XVIII w. wytworzyły się w USA dwie partie: demokratyczna i republikańska. W partii demokratycznej dominowali konserwatyści zapobiegający wszelkim zmianom, które mogły uszczuplić ich wpływy. Partia republikańska dominowała przede wszystkim na północy, wśród przemysłowców. Oni byli zainteresowani rozwojem gospodarki, zwłaszcza rozwojem przemysłu. Wśród społeczeństwa Północy powstał ruch zwany abolicjonizmem domagający się zniesienia niewolnictwa. W miarę jak niewolnictwo coraz wyraźniej hamowało rozwój kapitalizmu, abolicjonizm zdobywał sobie nowych zwolenników i jego siła poważnie wzrastała. Także Murzyni buntowali się przeciwko niewolnictwu. Doszło do wybuchu buntu w Virginii. Na podstawie zawartego kompromisu stany położone bliżej Północy miały zrezygnować z niewolnictwa a kraje położone skrajnie na południu mogły utrzymać niewolniczy ustrój. W końcu lat 50-tych południowcy zerwali postanowienia. W kwietniu 1861 roku Południe zaatakowało wojska Unii. Wojna skończyła się zwycięstwem Północy.

18. Przyczyny wybuchu kryzysu rolnego w Europie w latach 70 i 80-tych XIX w.

W 1880 roku został wywołany upadek rolnictwa w Anglii. Przyczyną tego był kryzys rolny, który objął wiele krajów europejskich. Kryzys ten został wywołany napływem artykułów rolnych z krajów zamorskich. Niektóre koszty transportu i produkcji sprawił, że zamorskie artykuły rolne były tańsze od miejscowych. Farmerzy zaczęli ograniczać zakupy narzędzi, maszyn i nawozów, przestawiali się na uprawy wymagające mniejszych nakładów pracy lub zamienieniu role na pastwiska. Wiele gospodarstw uległo ruinie. Nasilił się proces odpływu ludności ze wsi do miast. Podupadła uprawa lnu i konopi wypierana przez importowaną bawełnę oraz uprawę tradycyjnych roślin oleistych (oliwek, rzepaku). Pod wpływem konkurencji - wynalezienie oleju archaidowego i margaryny w 1870 roku. Upadła także hodowla jedwabnika na skutek zarazy oraz napływu taniego jedwabiu z Japonii. Kryzys agrarny lat 80 wpływał silniej na produkcję roślinna niż hodowlę. Spowodowało to rozszerzenie hodowli bydła.

Do początku lat 70 w rolnictwie europejskim panowała pomyślna koniunktura. Od 1873 roku na rynkach europejskich zaczęła pojawiać się pszenica amerykańska, która pomimo kosztów transportu była tańsza od europejskiej. Stopniowo napływały dostawy pszenicy australijskiej i argentyńskiej, co spowodowało spadek cen zboża w Europie i długotrwały kryzys agrarny trwający ponad 20 lat (1873 - 1896). W poszczególnych zaborach sytuacja pod tym względem nie przedstawiała się jednolicie.

Zabór pruski - istniał tam stały popyt na zboże, które wywożono do Berlina i uprzemysłowionych obszarów Niemiec. Rząd prowadził politykę protekcyjną dla rolnictwa. Nie odczuwano skutków kryzysu i rozwijało się to 1914 roku dzięki dobrym warunkom transportu - dzięki któremu docierały do rynków lokalnych.

Zabór rosyjski i Galicja - słabo rozwinięte sieci dróg nie sprzyjały kontaktom z rynkiem zarówno gospodarstw feudalnych jak i drobnych. Brak zdobyczy technicznych i rozdrobnienie gospodarstw były przyczyną zaspokojenia potrzeb własnych. Produkcja towarów pochodziła jedynie z gospodarstw obszarniczych i wielko-chłopskich.

25. Scharakteryzować gospodarkę wojenną w latach 1914 - 1918.

Wszystkie gałęzie przemysłu cywilnego wykorzystywane były do produkcji broni. W dużym stopniu obniżyła się produkcja cywilna a co za tym idzie poziom życia ludności w krajach europejskich. W państwach, przez które przebiegał front zahamowana lub ograniczona była produkcja rolna. Stała się po prostu niemożliwa. Oprócz tego zdewastowano wiele zakładów przemysłowych starając się w ten sposób osłabić przeciwnika. Z terytoriów wywożono również wyposażenie fabryk, magazynów i różnorodny majątek ruchomy. Wywożono także surowce mineralne, surowce innego typu oraz ludzi do pracy. Rekwirowano konie, bydło, świnie, wywożono płody rolne nie dbając o zagwarantowanie minimum żywności mieszkańcom kraju. Wyrąbywano i niszczono lasy (Polska - 17%). Wojna toczyła się w interesie wielkich kapitalistów, wielkich mocarstw. Przyniosła im ogromne zyski, dzięki gigantycznemu zapotrzebowaniu na broń oraz inne produkty a w razie zwycięstwa miła zapewnić im nowe rynki zbytu i nowe wielkie zamówienia ze strony krajów najbardziej zniszczonych w czasie walki.

26. Wpływ inflacji na sytuacje gospodarczą Polski w latach 1919 - 1924.

Skutki inflacji:

• spadek stopy życiowej,

• bezrobocie,

• brak inwestycji w przemyśle i rolnictwie,

• spekulacja,

• niedobór budżetowy.

Do kwietnia 1920 roku zostały wycofane obce środki pieniężne, marka polska pozostała jedynym środkiem płatniczym. Emisje marki podjęła się Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa. Trudna sytuacja finansowa kraju zmusiła rząd, najpierw za zgodą Sejmu, a później bez tej zgody na emisję coraz większej ilości pieniędzy. Początkowo emisja szła na pokrycie deficytu budżetowego, później także na kredytowanie życia gospodarczego. Szybki spadek wartości pieniądza stał się bezpowrotnymi dotacjami na rzecz przemysłu. Skutki inflacji najdotkliwiej odczuła klasa robotnicza. Wzrost zarobków nie nadążał za wzrostem cen. Pogorszeniu ulegało położenie chłopów, gdyż ceny towarów przemysłowych rosły szybciej niż ceny produktów rolnych. Najdotkliwiej dało się to odczuć w latach 1923 - 1934. Korzystali z inflacji wielcy właściciele ziemscy i przemysłowi. Dorobili się na spekulacji walutą i złote, lichwiarze i bankierzy. Zyskiwali płatnicy podatków. W tym celu uzdrowienia sytuacji rząd rozpisał dopiero w latach 1920 --1921 pożyczki wewnętrzne. Nie otrzymano pożyczek zagranicznych. Nie dało rezultatów opodatkowanie społeczeństwa w 1921 roku przez ministra Skarbu Michalskiego. Wobec chaosu walutowego w 1924 roku minister Skarbu, Władysław Grabski, przeprowadził reformę walutową, Markę zastąpiono złotym. Powołano Bank Polski z kapitałem 100 mln złotych. Uzyskana równowaga była nietrwała ze względu na nieurodzaj w 1924 roku. Wystąpił deficyt budżetowy.

.

29. Przyczyny pomyślnej koniunktury gospodarczej w Polsce w latach 1926 - 1929.

Pomyślna koniunktura gospodarcza w świecie kapitalistycznym oddziaływała na gospodarkę Polski. Załamanie się kursu złotego w 1925 roku wpłynęło dodatnio na wywóz towarów polskich za granicę. W poważnym stopniu przyczynił się do tego strajk górników angielskich. Sparaliżował on wydobycie węgla w Anglii. Uniemożliwiał on trwałe ulokowanie się polskiego węgla na rynkach skandynawskich. W ciągu dwóch lat kryzysu zmniejszyły się zapasy towaru. W 1925 roku nastąpiła racjonalizacja pracy, co spowodowało zwiększenie wydajności. W roku 1926 wojna gospodarcza z Niemcami przyczyniła się do pozostania na rynku polskich surowców i produktów przemysłowych przemysłu ciężkiego, który dotychczas był wywożony do Niemiec. Zaistniały więc warunki do budowy nowych działów produkcji.

30. Scharakteryzować warunki rozwoju rolnictwa w Polsce w okresie między wojennym.

Przeludnienie wsi - wadliwa struktura własności rolnej. Duże bezrobocie - rzesze ludności pozostają przy rolnictwie przy rodzinie, obniżając w ten sposób ich stopę życiową. Istniały dwie drogi rozwiązania problemu: uprzemysłowienia kraju lub parcelacja wielkich gospodarstw na zasadzie reformy. Wieś znajdowała się w stanie zubożenia, towary dla rolnictwa były za drogie co nie pozwalało na podniesienie stanu technicznego gospodarstw. Sytuację pogorszyła inflacja we wsi panowały nastroje rewolucyjne - 1918 - 1920 - najście na dwory, zaorywanie ziemi dworskiej, wyrąb lasu, starcia z policją. Biedota ta domagała się wywłaszczenia obszarników bez odszkodowania. Rok 1919 - uchwalono reformy. Przewidywały one parcelację gruntów państwowych, ziemi zakupionej przez spekulantów wojennych i pozostałych gruntów. Ustalono roczny kontyngent parcelacyjny - w ten sposób parcelacja rozciągała się na długie lata. Ustawa przewidywała tworzenie się dużych gospodarstw chłopskich. Wykup ziemi obszarniczej miał dokonać się za pełnym odszkodowaniem dla właścicieli. Ustawa ta nie została ujęta w Dz. U., nie miała więc mocy obowiązującej. W obliczu wojny z Rosją przystąpiono w latach 1919 - 1920 do rozparcelowania przymusowo niespełna 50 tyś ha majątków państwowych i prywatnych. Mało naruszano majątków prywatnych co wywołało rozgoryczenie mas chłopskich. Chłopi podjęli aukcję strajkową. W latach 1921 - 1923 rozparcelowano 500 tyś ha. W 1925 roku - II ustawa o reformie rolnej przewidywało coroczne rozparcelowanie 200 tyś ha - parcelacja prywatna. W latach 1924 - 1929 rozparcelowano 1,1 mln ha. Od 1926 roku nastąpiła likwidacja serwitutów. Małe gospodarstwa 2-5 ha stanowiły 33%. Gospodarstwa ponad 100 ha - 45%.

32. Specyficzne cechy kryzysu gospodarczego w Polsce w latach 1929 - 1935.

Kryzys gospodarczy w Polsce był słabszy niż w innych krajach. Jednak z uwagi na jego rolniczy charakter - trwał dłużej.

• Przemysł uzależniony był od obcych kapitałów (47%)

• Polska była krajem rolniczym, a kryzys rolniczy trwał dłużej

• Niepewna stabilizacja polityczna (zagrożenie ze strony Niemiec) Niemiec przewrót majowy -26.05.1926 roku.

• Zacofanie gospodarcze

• Brak zapasów surowców

• Odcięcie Polski od rynków wschodnioeuropejskich, z którymi przemysł Królestwa Polskiego związany był przed wojną.

33. Wykazać różnice w przebiegu kryzysu w przemyśle i rolnictwie w Polsce w latach 1929 - 1935.

Kryzys rolny - przejawem był spadek cen niezmienionej produkcji. Kryzys w rolnictwie spowodował przede wszystkim spadek cen artykułów produkowanych i sprzedawanych przez wieś. Spadek cen artykułów rolniczych pogrążył wieś polską w nędzy i uwstecznił metody gospodarcze.

Ceny artykułów rolnych spadały więcej niż artykułów przemysłowych.

Kryzys przemysłowy - przejawiał się przede wszystkim w spadku produkcji. Ograniczenie produkcji wynikało z katastroficznego zmniejszenia spożycia przez ludność. Kartelizacja przyczyniła się do wyśrubowania cen, podnoszono więc ceny z chęci zysku.

.

.

37. Co to był Centralny Okręg Przemysłowy?

Od 1937 roku główny wysiłek został skierowany na budowę COP-u. Pierwszy projekt narodził się z inicjatywy inż. E. Kwiatkowskiego pod koniec lat 20-tych. Chodziło wówczas o rozbudowę tzw. trójkąta bezpieczeństwa. W 1926 roku obszar ten wyniósł 50 000 km², zamieszkiwało 5 mln osób, z tego 83% ludność wiejska. Był to obszar gęsto zaludniony, posiadający różnorodne surowce gospodarcze, ale gospodarczo nierozwinięty. Jako źródła energii zmierzano wykorzystać elektrownie cieplne oraz elektrownię wodną w Rożnowie oraz gaz ziemny doprowadzany z Podgórza Karpackiego. Usytuowanie okręgu było dogodnie: centrum Polski, widły Wisły, Sanu i Pilicy. Leżał on na pograniczu miedzy Polską A (zach. - lepiej rozwinięta) a Polską B (wsch. - słabiej rozwiniętą). Miał to być punkt dla wyrównania dysproporcji. Uprzemysłowienie tego obszaru miało rozładować bezrobocie. Inwestycje miały służyć również obronności kraju (zagrożenie hitleryzmem). Na rozbudowę COP-u przeznaczono 30 % wszystkich inwestycji ze środków publicznych. Przy zastosowanie zwolnień i ulg podatkowych starano się przyciągnąć kapitał prywatny.

40. Odbudowa gospodarcza Europy zachodniej po drugiej wojnie światowej.

II wojna światowa doprowadziła do zniszczenia Europy i osłabienia gospodarczego krajów (poza neutralnymi). Na czoło państw kapitalistycznych wysunęły się USA, które pragnęły przyjąć odpowiedzialność za losy świata. Dotknięte wojną kraje Europy zachodniej znajdowały się w trudnej sytuacji gospodarczej. Przed ich rządem stanął naglący problem - wyżywić ludność i zaopatrzyć ją w niezbędne do życia produkty. Europa kapitalistyczna musiała kupować towary i surowce w Ameryce, natomiast Ameryka nie potrzebowała produktów europejskich. Interes USA wymagał podniesienia poziomu ekonomicznego i stabilizacji gospodarczej krajów europejskich. W 1945 roku utworzono Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W 1947 roku ogłoszono plan Marschalla - zmierzał on do przyspieszenia odbudowy ekonomicznej europy i uzależnienia jej od stałej pomocy amerykańskiej. Plan ten realizowano w latach 1948 - 1952. w ty, czasie kraje europejskie otrzymały od USA pomoc w postaci towarów i kredytów - ok. 7 mld $. Odbudowa gospodarcza RFN dokonała dokonał się za pośrednictwem kapitałów amerykańskich a później brytyjskich. Powojenna odbudowa krajów kapitalistycznych dokonywała się także dzięki współpracy krajów Europejskich zachodniej oraz działalności polityce interwencjonizmu gospodarczego. Powolnym wzrostem rozwoju gospodarczego stał się handel zagraniczny. Odbudowa produkcji przemysłowej kapitalistycznych państw Europy dobiegał końca w latach 1948 -1949.

42. Reforma rolna w Polsce po drugiej wojnie światowej.

16.09.1944 - dekret PKWN o reformie rolnej. Na potrzeby reformy przeznaczono grunty będące już wcześniej własnością państwa, wszystkie grunty należące do właścicieli niemieckich i kolaborantów oraz wszystkie gospodarstwa rolne przekraczające 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych. Obszary przeznaczone na cele reformy rolnej stworzyły państwowy Fundusz Ziemi. Powierzchnia na nowo utworzonych gospodarstw nie mogła być większa niż 5 ha ziemi (średniej jakości). Osadnicy otrzymujący ziemie zobowiązani byli do uiszczenia opłaty w wysokości jednorocznego plonu. Wpłata w gotówce miała wynosić 10% należności, reszta miała być rozłożona na 10 lub 20 lat. W uzasadnionych wypadkach pierwsza, 10% rata mogła ulec odroczeniu. Dotychczasowi właściciele mogli tytułem rekompensaty otrzymać samodzielne gospodarstwo rolne poza obrębem rozparcelowanego majątku lub zaopatrzenie rentowe. Wykonanie reformy złożono w ręce wojewódzkie i powiatowe urzędów ziemskich. Na najniższych szczeblach tworzono Gminne Komisje Reformy Rolnej.

44. Sytuacja gospodarcza w Polsce w okresie 1944 - 1946.

W czasie wojny wymordowano 22% ogółu ludności, 39% stanu majątku uległo zniszczeniu. Pracę nad odbudową zniszczeń rozpoczęto po wyzwoleniu i ustanowieniu władzy ludowej. Uruchomiono mniej zniszczone fabryki i zakłady produkcyjne. Brakowało urządzeń i maszyn, wykwalifikowanej kadry kierowniczej i robotników, brak surowców do produkcji i żywności i żywności dla załóg. W listopadzie 1944 roku utworzono grupy operacyjne mające współdziałać w obronie obiektów przemysłowych przed zniszczeniem ze strony grup dywersyjnych. Sytuacja poprawiła się wiosną 1945 roku, gdy front posuwając się na zachód doprowadził do wyzwolenia okręgów surowcowych. W kraju występowały trudności aprowizacyjne dla miast i wsi. 1944 rok - dekrety o obowiązkowych dostawach, kartki na podstawowe artykuły żywnościowe 6.09.1944 reforma rolna - napływ ludności na ziemie odzyskane.

45. Reformy walutowe w Polsce w latach 1944 - 1989.

W chwili zakończenia wojny, w Polsce znajdowały się w obiegu różne środki pieniężne: marki niemieckie i tzw. złote krakowskie (poza tym na terenach wschodnich także ruble). W marcu 1944 roku, dekretem PKWN pojawiły się bilety skarbowe z napisem „Narodowy Bank Polski”. W styczniu 1945 roku zarządzono wycofanie z obiegu złotego krakowskiego w stosunku 1:1 (tylko do wysokości 500zł na osobę). Z obiegu wycofano także ruble. Wymianę pieniądza zakończono w marcu 1945 roku. Na ziemiach odzyskanych z powodu braku środków pieniężnych rozwinęła się wymiana naturalna. Najczęściej rolę waluty spełniał spirytus. W 1945 roku wystąpiły procesy inflacyjne. W 1947 roku ilość pieniądza wzrosła dwukrotnie. Sprawa struktury bankowej w Polsce rozwiązała się dopiero dekretem z października 1948 roku. Powołano Bank Inwestycyjny i Bank Rolny. Utworzono kilka nowych instytucji kredytowych, m.in. Powszechną Kasę Oszczędności.

46. Sytuacja gospodarcza Polski w okresie planu 6-letniego.

1950-1955:

• Decydujące kroki w rozwoju potencjału gospodarczego Polski;

• Wyciągnąć kraj z zacofania i wejście do grupy rozwiniętych gospodarczo krajów europejskich;

• Podniesienie całokształtu sił wytwórczych, przy czym nacisk na rozwój przemysłowy grupy A (środki produkcji);

• Nakłady na rozwój przemysłu ciężkiego;

• Poprawa stopy życiowej.

Największe nakłady zostały przeznaczone na rozwój przemysłu ciężkiego: górnictwa, hutnictwa, przemysłu maszynowego. Ogółem, dochód narodowy miał wzrosnąć o 112%, produkcja przemysłowa o 158%, produkcja rolnicza o 50%, zatrudnienie o 60%, płace realne o 40%. Plan przewidywał wyrównanie dysproporcji w dotychczasowym rozmieszczeniu ośrodków przemysłu. Duża część nowych zakładów miała powstać poza dotychczasowymi centrami przemysłowymi. W sumie więc przewidywano dokonanie ogromnego wysiłku inwestycyjnego. Plan wykazuje duże podobieństwo do współczesnych mu planów gospodarczych innych krajów Demokracji ludowej.

Plan 6-letni był planem rozwoju gospodarczego budowy socjalizmu. Przewidywał rozwój potencjału gospodarczego Polski Ludowej, z naciskiem na rozwój przemysłu i środków produkcji. Największe nakłady przeznaczono na górnictwo, przemysł maszynowy, energetyczny i chemiczny. W 1950 roku wykonano plan w przemyśle i rolnictwie. Później jednak nastąpił spadek spowodowany rozwojem przemysłu obronnego. Plan produkcji przemysłowej został wykonany z nadwyżką, plan nakładów - niemal w całości, plan inwestycji - nie wykonano (zrezygnowano z budowy kopalń i dwóch dużych fabryk nawozów sztucznych). W sumie pokonano trudności w latach 1950-1955. Dokonano ogromnego postępu industrializacji kraju. Wiele zakładów o kluczowym znaczeniu rozpoczęło produkcję. Rozpoczęto także budowę wielu zakładów przemysłowych.

47. Kierunki rozwoju gospodarczego Polski w latach 1958-1970.

Przemysł w całym okresie rozwijał się dynamicznie, choć jego tempo wzrostu wykazywało wahania w krótszych okresach. Wartość produkcji przemysłowej czystej, wyrażona w cenach stałych wzrastała w latach 1960-1975 4-krotnie. Przecięty przyrost ustabilizował się na poziomie 7-9% rocznie. Polska zaliczała się już do krajów rozwiniętych gospodarczo, gdyż przemysł przetwórczy rozwijał się szybciej niż wydobywczy. Jakość wyrobów była niższa od jakości wyrobów krajów uprzemysłowionych. Szybki rozwój przemysłowy dokonywał się częściowo, kosztem nadmiernego importu maszyn, i urządzeń, co wpłynęło na ujemne kształtowanie się bilansu płatniczego. Większa dynamika przemysłu środków produkcji - A - niż przemysłu środków konsumpcji - B, przyczyniła się do napięć rynkowych. Nowe przemysły zwiększyły dynamikę: przemysł papierniczy, spożywczy, obuwniczy, włókienniczy. Przemysł węglowy nie nadążał za wzrostem potrzeb, chociaż jego wydobycie wzrastało. Zwiększyło się zatrudnienie - wysoki odsetek pracowników administracyjnych i biurowych. Cykl inwestycji i koszty podwyższały założenia początkowe, były przyczyną wahań i rozwoju. Zbudowano m.in. Tarnobrzeski Okręg Siarkowy (1958), Kombinat Petrochemiczny w Płocku, Zakłady Azotowe - Puławy, Police, rozbudowano Rybnicki Okręg Węglowy. Majątek w przemyśle zwiększył się trzykrotnie, a w rolnictwie tylko o 75%. Nakłady były rozłożone nierównomiernie w gospodarce narodowej.

49. Jakie były przyczyny zadłużenia zagranicznego Polski po 1970 r.?

W 1970 roku miał nastąpić dynamiczny rozwój gospodarczy oparty głównie na zewnętrznych źródłach akumulacji. Napięty harmonogram, bazujący częściowo na zagranicznej technologii i wymagający zwiększonego zakupu dóbr inwestycyjnych prowadził do ujemnego bilansu handlowego. Gwałtowny wzrost importu został spowodowany także wzrostem cen paliw płynnych. Produkcja rolnicza nie nadążała za potrzebami rynku. Ponieważ jednocześnie rosła liczba ludności i jej siła nabywcza, słabe wyniki produkcji rolnej pogłębiały braki rynku. Starano się je zmniejszyć poprzez zwiększenie importu zbóż i pasz treściwych, co z kolei ograniczało import dóbr inwestycyjnych i opóźniało odblokowanie do użytku nowych obiektów przemysłowych.

50. Kierunki rozwoju gospodarczego Polski w latach 1971 - 1981

Grudzień 1970 - masowe wystąpienia na wybrzeżu, ożywienie inwestycji, wzrost produkcji, podniesienie stopy życiowej. Przywrócono zaufanie do władz. Nowe kredyty na zakup zagranicznych dóbr inwestycyjnych. Wzrost gospodarczy dokonał się głównie kosztem zwiększenia inwestycji i przyrostu zaludnienia. Nie zwiększyła się wydajność pracy. Lata 1974-1975 to okres napięć i trudności. W tej sytuacji pod koniec pięciolecia uciążliwość codziennego bytowania stawała się dokuczliwa. Wzrost na tle niedomogów gospodarczych. Także spekulacja i nieuczciwe bogacenie się zwiększały rozgoryczenie.

Czwarty plan 5 letni (1971-1975) - ożywienie gospodarki poprzez ożywienie procesów inwestycyjnych, wzrost produkcji i szybkie podniesienie stopy życiowej ludności. Nowe kredyty umożliwiały zakup za granicą dóbr inwestycyjnych. Produkcja przemysłowa wzrosła o 64%. Wzrósł narodowy i płace realne. Zaczęto tworzyć Wielkie Organizacje Przemysłowe (WOG - i). Ujemny bilans handlowy dzięki importowi dóbr oraz wzrostowi cen paliw. Pogorszyła się sytuacja drobnych warsztatów usługowych. Produkcja rolnicza nie nadążała za przemysłową. Szybki rozwój przemysłu dokonał się kosztem nadmiernego importu maszyn i urządzeń, co doprowadziło do ujemnego salda handlowego. Wyższa była dynamika rozwoju przemysł. A niż B. Niedoinwestowany był przemysł spożywczy, papierniczy i włókienniczy. Wydobycie węgla było największe w Europie.

51. Sytuacja gospodarcza Polski w latach 1982 - 1989.

W kwietniu 1983 roku Sejm PRL uchwalił Narodowy Plan Społeczno-Gospodarczy na lata 1983 - 1985. Plan zakładał zahamowanie spadku produkcji, a następnie jej stopniowy wzrost, przywrócenie równowagi rynkowej i poprawę zaopatrzenia oraz rozwój budownictwa mieszkaniowego. Nakłady na gospodarkę żywnościową i mieszkaniową miały osiągnąć 60% nakładów inwestycyjnych. Planowano ograniczenie inwestycji. Oszacowano wzrost cen na 11-13% rocznie, a wzrost dochodów ludności na 45 - 50% w ciągu trzech lat. Zakładano także znaczny wzrost eksportu i zahamowanie importu dzięki - produkcji opartej na rodzimych surowcach. Osiągnięte w 1985 roku wyniki były lepsze niż oczekiwano. Także w 1986 uzyskano dalszy wzrost przy jednoczesnym pogłębianiu się niedoborów rynkowych i rosnących kosztach produkcji. Trwałym elementem gospodarki stała się inflacja. Deprecjacja pieniądza krajowego powodowała ucieczkę od złotego do dolara amerykańskiego. W latach 1980 - 1987 kurs dolara wzrósł ośmiokrotnie. Pozytywnym zjawiskiem był rozwój sektora prywatnego. Pojawiły się przedsiębiorstwa zagraniczne.

52. Kiedy i w jakich okolicznościach powstała Unia Europejska?

Europejska Wspólnota Węgla i Stali powstała w 1951 roku. W 1957 roku postała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) oraz Wspólnota Energii Atomowej (Euroatom). Te trzy Wspólnoty, po podpisaniu traktatu w Maastricht w 7.02.1992, utworzyły Unię Europejską (Wspólnotę Europejską). Dokument, po ratyfikacji przez parlamenty, wszedł w życie 1.11.1993. Polska podpisała układ o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi 16 grudnia 1991 roku (wszedł w życie 1.02.1994) - stała się członkiem stowarzyszonym.

53. Ekonomiczne przyczyny kryzysów politycznych w Polsce po 1975 r.

W 1956 roku na I sekretarza wybrano Władysława Gomółkę. Na początku sprawowania swej władzy Władysław Gomółka darzony był dużym zaufaniem. Propagował on życie skromne i hamował dążenia ludzi do wielkiej aktywności gospodarczej. Spadała wydajność pracy, nie następował postęp techniczny, a jednym plusem był wzrost produkcji globalnej. Na tle wzrastającego napięcia w kraju uwidaczniały się konflikty w PZPR. Zaczęły się demonstracje studentów, które w marcu 1968 roku stłumiono siłą. Rozpoczęła się fala ataków antysemickich. Do wyjazdu z Polski zmuszono 13 tyś Żydów. Podniesienie cen na artykuły spożywcze w grudniu 1970 roku było przyczyną wystąpień i strajków masowych, głównie w portowych miastach: Szczecinie, Gdańsku. Gomółka w celu ratowania swej władzy zdecydował się na użycie broni przeciwko strajkującym. Zabito 44 osoby a około 1200 raniono. Po tych wydarzeniach zdymisjonowano Gomółkę, a nowym szefem KC PZPR został Edward Gierek. Nowe władze zapowiadały szeroko idące zmiany gospodarcze i społeczne, jednak w rzeczywistości ograniczyły je jeszcze bardziej (np. działalność związków zawodowych). Od około 1975 roku, po sztucznym ożywieniu kredytami, wzroście gospodarczym i poprawie warunków życia ludności uwidaczniać się zaczęły czynniki zwiastujące kryzys. Zaczęto zdawać sobie sprawę z pogłębiającego się zacofania Polski. Ludziom po 1975 roku żyło się coraz gorzej. Po kolejnej podwyżce cen w 1976 roku doszło do wystąpień robotników w Radomiu i w Ursusie. Odwołano się ponownie do represji. Tymczasem w kraju zaczęła dochodzić do głosowania siła polityczna - Solidarność.

egzamin z historii gospodarczej

7 /7

7

---