Nina Matuszewska gr.10

Rozwiązanie kazusu

1. Konfiguracja wieloosobowa- ocena zachowania Krzysztofa K.

2. Zachowanie sprawcy- Krzysztofa K., będące przedmiotem karnoprawnej oceny:

• Pobranie narządu od Maksymiliana Z. pomimo zastrzeżenia braku zgody w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów

• Zachowanie charakteryzujące się działaniem

• Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa

• Zachowanie charakteryzujące się działaniem

3. Wstępna hipoteza kwalifikacji prawnej:

• Art. 46 Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów - „Kto bez wymaganego pozwolenia, pobiera komórkę, tkankę lub narząd w celu przeszczepienia albo je przeszczepia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3” w zb.z

• Art. 156 § 1 KK- „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” w zw. z

• Art. 11 § 2 KK

4. Ustalenie jakie znamiona typu czynu zabronionego należy udowodnić:

• Pobranie narządu bez wymaganego pozwolenia w celu przeszczepienia

• Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa

5. Realizacja znamion strony przedmiotowej:

1. Znamię podmiotowe:

• „Kto bez wymaganego pozwolenia pobiera narząd w celu przeszczepienia”

• Przestępstwo indywidualne z uwagi na fakt, że tylko lekarze mogą dokonywać zabiegu pobrania narządu

• „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa”

• Przestępstwo powszechne

2. Znamię czynności wykonawczej:

• Pobranie narządu w celu przeszczepienia

• Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa

6. Znamiona strony podmiotowej:

• Art. 9§1 KK- „Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi”

1. Strona intelektualna zamiaru charakteryzująca się świadomością konieczności popełnienia czynu zabronionego:

• Jako lekarz transplantolog posiadał wiedzę o wymogu zgody na pobranie narządu

• Posiadana wiedza zaktualizowała się w chwili podjęcia decyzji- „Postanowił za wszelką cenę ratować dziecko”

2. strona woluntatywna zamiaru polegająca na rozpoznaniu konieczności realizacji określonego stanu rzeczy- pobrania narządu bez zgody Maksymiliana Z. w celu przeszczepienia go Piotrowi Z., oraz podjęcie decyzji o realizacji

• Struktura procesu decyzyjnego Krzysztofa K.:

► Oparty na wyobrażeniu motyw osiągnięcia określonego celu- żal, współczucie, chęć udzielenia pomocy choremu dziecku

► Oparty na znajomości przebiegów przyczynowych wybór określonego sposobu osiągnięcia celu- zdobyta wiedza medyczna pozwoliła na wybór odpowiednich środków usypiających, które z jednej strony umożliwiły przeprowadzenie zbiegu medycznego, a z drugiej nie doprowadziły do poważnych powikłań po zabiegu

► Podjęcie decyzji zachowania- przeprowadzenie zabiegu, pobranie narządu od Maksymiliana Z. bez wymaganej zgody, przeszczepienie narządu Piotrowi Z.

• Ze stanu faktycznego wynika, że stronę woluntatywną lekarza charakteryzowała chęć- nastawienie, które ukierunkowało jego aktywność (pobranie nerki w celu przeszczepienia) na osiągnięcie wyobrażonego celu i była czynnikiem sterującym całym procesem podejmowania decyzji osiągnięcia celu

• Udowodnienie elementów zamiaru bezpośredniego znamiennego dla przestępstwa kierunkowego jakim jest pobranie narządu bez wymaganego pozwolenia w celu przeszczepienia

1. Strona intelektualna zamiaru charakteryzująca się świadomością możliwości popełnienia czynu zabronionego:

• Krzysztof K. jako transplantolog posiadał wiedzę medyczną, co do konsekwencji zabiegu pobrania nerki

• Wiedza zaktualizowała się w momencie podjęcia decyzji o przeszczepie, z którą wiązało się spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Maksymiliana Z. ale lekarz „postanowił za wszelką cenę ratować dziecko” nawet kosztem okaleczenia mężczyzny

2. Strona woluntatywna zamiaru charakteryzująca się znamieniem „godzenia się”:

• Zgodnie z teorią woli warunkowej „zgoda” polega na akceptacji skutków, które de facto jeszcze nie nastąpiły, ale których możliwość sprawca przewiduje w związku z realizacją wyobrażonego przez siebie celu

• Wyobrażony przez Krzysztofa K. cel- przeprowadzenie niezbędnego dla umierającego chłopca przeszczepu, było sprzężone z okaleczeniem zdrowego mężczyzny polegające na anatomicznej utracie parzystego narządu

• Lekarz miał świadomość nierozerwalności tych dwóch czynności, zdecydował się jednak na usunięcie nerki i spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

• Kiedy „postanowił za wszelką cenę ratować dziecko” zaakceptował skutki swojej decyzji, które „wkalkulował” w zabieg

• Udowodnienie elementów zamiaru wynikowego

7. Weryfikacja, czy nie zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność:

• Przeszczep ex vivo z jakim w stanie faktycznym mamy do czynienia ma charakter mieszany. Z jednej strony polega on na czynności medycznej, która ma uratować życie biorcy. Z drugiej zaś, na okaleczeniu zdrowego dawcy czyli na czynności pozbawionej charakteru terapeutycznego .

• Istniejące konstytutywne znamiona kontratypu stanu wyższej konieczności polegające na:

- wystąpieniu stanu bezpośredniego niebezpieczeństwa realnie zagrażającego życiu i mogącego doprowadzić chorego Piotra Z. do śmierci,

- poświęceniu dobra jakim była wolność osobista i cielesna Ojca w sposób, który realizował znamiona typu czynu zabronionego

- działaniu lekarza polegające na poświęceniu dobra w celu ratowania życia chłopca,

oraz bilans strat i zysków, który doprowadził do wniosku, że po jednej stronie mamy do czynienia z uratowanym dobrem w postaci życia Piotra Z., po stronie przeciwnej z kolei, mamy zdrowego mężczyznę bez śladu powikłań pooperacyjnych, można dojść do wniosku, że przyjęcie stanu wyższej konieczności jest jak najbardziej poprawne.

• Myślę jednak, że niedopuszczalne jest przyjęcie tego kontratypu. Uważam, że najsłuszniejszym argumentem przemawiającym przeciwko powołaniu się na stan wyższej konieczności, jest przyjęta przez Konstytucję RP hierarchia aksjologiczna, która podkreśla nadrzędny charakter wolności osobistej traktowanej jako dobro prawnie chronione. Działanie lekarza pomimo braku zgody Maksymiliana Z. jest pogwałceniem prawa, ponieważ nie można ratować jednego życia chociażby zagrożonego kosztem złamania suwerenie podjętej decyzji. System wartości na jakim ustawodawca oparł ustawę zasadniczą przemawia jednoznacznie na niekorzyść lekarza.

• Kolejnym argumentem za odrzuceniem przyjęcia stanu wyższej konieczności jest przyjęcie teorii „zbiegu dóbr”, która polega na przeprowadzeniu bilansu dóbr zarówno po stronie Piotra Z. jaki i Maksymiliana Z.. Dzięki zabiegowi umierający pacjent przeżył, czyli beż wątpienia mamy do czynienia z uratowanym dobrem najwyższej wartości jakim jest życie ludzkie. Przymusowy dawca natomiast, przyjmując „zbieg dóbr”, został pozbawiony wolności osobistej, nietykalności cielesnej, prawa do dysponowania własnym ciałem, a w końcu doprowadzono do powstania poważnego uszczerbku na zdrowiu. Stawiając na szali dobra dawcy i biorcy nie sposób dojść do wniosku, że przymusowy zabieg pobrania nerki nie mógł mieć miejsca i był prawnie niedopuszczalny.

• Jednak w Ustawie o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów mamy do czynienia ze szczególnym rodzajem kontratypu, który legalizuje uszkodzenie ciała dawcy. Do warunków, które są niezbędne dla legalności działania lekarza zaliczane są:

1. przynależność biorcy do ściśle określonego kręgu podmiotów,

2. pełną zdolność do czynności prawnych dawcy,

3. wyrażenie zgody przez dawcę odpowiednio poinformowanego o ryzyku i skutkach zabiegu dla siebie, a w przypadku kobiety ciężarnej także dla dziecka,

4. wykonanie zabiegu zgodnie z zasadami wiedzy i sztuki lekarskiej.

• Weryfikując wystąpienie warunków legalności trzeba zauważyć, że kryterium przynależności zostało spełnione- Maksymilian Z. i Piotr Z. pozostawali w relacji ojciec- syn. Mężczyzna posiadał pełną zdolność do czynności prawnych, a zabieg przeprowadził specjalista zgodnie z regułami sztuki. Problemem jest natomiast brak zgody na przeszczep zastrzeżony dodatkowo w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów.

• W literaturze przyjmuje się, że jeżeli do legalności przeprowadzenia zabiegu niezbędna jest świadoma i swobodnie wyrażona zgoda pacjenta (dawcy), to brak zgody wyłącza jednocześnie możliwość powołania się na instytucję stanu wyższej konieczności. W przeciwnym razie dochodziłoby do paradoksalnych sytuacji, w których prawnie dozwolone i prawnie wiążące zastrzeżenie sprzeciwu na zabieg transplantacji, nie miałoby żadnego znaczenia. Maksymilian Z. miał prawo podjęcia decyzji o niewyrażeniu zgody na zabieg i z prawnego punktu widzenia nie było wątpliwości co do wiążącego charakteru decyzji, której nie uszanował Krzysztof K..

• W konfrontacji z niespełnionym jednym z konstytutywnych elementów kontratypu nie można przyjąć, że okaleczenie i spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu Maksymiliana Z. można było uznać za prawnie dozwolone i usprawiedliwione, ze względu na działanie w stanie wyższej konieczności. Przyjęcie takiej interpretacji mogłoby doprowadzić do wynaturzeń oraz paradoksalnych sytuacji, w których zgodność tkankowa byłaby jedynym czynnikiem branym pod uwagę przy zabiegach transplantacyjnych.

8. Weryfikacja, czy nie zachodzi okoliczność wyłączająca winę:

1. Niepoczytalność

2. Nieletniość

3. Usprawiedliwiony błąd

• Co do okoliczności wyłączających bezprawność

• Co do oceny prawnej czynu

4. Anormalna sytuacja motywacyjna

• W stanie faktycznym nie zachodzą okoliczności wyłączające winę sprawcy

9. Weryfikacja, czy nie zachodzi okoliczność wyłączająca karalność:

1. Immunitet

2. Przedawnienie

• W stanie faktycznym nie zachodzi okoliczność wyłączająca karalność

10. Weryfikacja czy nie zachodzi brak karygodności czynu określona na podstawie katalogu, który statuuje art. 115 KK:

• Rodzaj i charakter naruszonego dobra- zdrowie, nietykalność cielesna Maksymiliana Z.

• Rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody- pozbawienie zdrowego człowieka narządu

• Sposób i okoliczności popełnionego czynu- działanie polegające na pobraniu narządu bez zgody

• Waga naruszonych przez sprawcę obowiązków- lekarz doskonale wiedział o zastrzeżeniu sprzeciwu, naruszył obowiązek uszanowania decyzji

• Postać zamiaru- działanie- pobranie narządu bez wymaganego pozwolenia w celu przeszczepienia w zamiarze bezpośrednim oraz działanie- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa w zamiarze wynikowym

• Motywacja sprawcy- żal, bezsilność, chęć pomocy choremu dziecku

• Rodzaj naruszonych reguł ostrożności

• Stopień naruszenia reguł ostrożności

1. Konfiguracja wieloosobowa- ocena zachowania Marcjanny G.

2. Zachowanie sprawcy- Marcjanny G., będące przedmiotem karnoprawnej oceny:

• Działanie polegające na rozpuszczeniu środków nasennych co umożliwiło dokonanie zabiegu pobrania narządu bez zgody i spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

3. Wstępna hipoteza kwalifikacji prawnej:

• Art. 156 § 1 KK- „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10”

4. Ustalenie jakie znamiona typu czynu zabronionego należy udowodnić:

- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa

5. Realizacja znamion strony przedmiotowej:

1. Znamię podmiotowe:

• „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa”

• Przestępstwo powszechne

2. Znamię czynności wykonawczej:

• Spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa

6. Znamiona strony podmiotowej:

• Art. 9§1 KK- „Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi”

1. Strona intelektualna zamiaru charakteryzująca się świadomością możliwości popełnienia czynu zabronionego:

• Marcjanna G. jako wykwalifikowana pielęgniarka posiadała wiedzę medyczną co do konsekwencji zabiegu

• Wiedza zaktualizowała się w momencie podjęcia decyzji o przeszczepie, z którą wiązało się spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu Maksymiliana Z. , pielęgniarka jednak „bez wahania przystała na propozycję lekarza”

2. Strona woluntatywna zamiaru charakteryzująca się znamieniem „godzenia się”:

• Zgodnie z teorią woli warunkowej „zgoda” polega na akceptacji skutków, które de facto jeszcze nie nastąpiły, ale których możliwość sprawca przewiduje w związku z realizacją wyobrażonego przez siebie celu

• Kobieta nie wahała się ani chwili w momencie odejmowania decyzji

• Realizacja wyobrażonego celu- chęć pomocy lekarzowi, do którego czuła ogromną sympatię, wiązała się z okaleczeniem Maksymiliana Z.

• Zaakceptowała skutki w momencie podjęcia decyzji polegającej na podaniu środków nasennych Ojcu chłopca, co umożliwiło przeprowadzenie zabiegu przez Krzysztofa K.

• Udowodnienie elementów zamiaru wynikowego

7. Weryfikacja, czy nie zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność:

• W stanie faktycznym nie zostały zrealizowane znamiona kontratypów pozwalające na przyjęcie bezprawności zachowania Marcjanny G.

8. Weryfikacja, czy nie zachodzi okoliczność wyłączająca winę:

5. Niepoczytalność

6. Nieletniość

7. Usprawiedliwiony błąd

• Co do okoliczności wyłączających bezprawność

• Co do oceny prawnej czynu

8. Anormalna sytuacja motywacyjna

• W stanie faktycznym nie zachodzą okoliczności wyłączające winę sprawcy

9. Weryfikacja, czy nie zachodzi okoliczność wyłączająca karalność:

3. Immunitet

4. Przedawnienie

• W stanie faktycznym nie zachodzi okoliczność wyłączająca karalność

10. Weryfikacja czy nie zachodzi brak karygodności czynu określona na podstawie katalogu, który statuuje art. 115 KK:

• Rodzaj i charakter naruszonego dobra- zdrowie Maksymiliana Z.

• Rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w postaci innego ciężkiego kalectwa

• Sposób i okoliczności popełnionego czynu

• Waga naruszonych przez sprawcę obowiązków

• Postać zamiaru- zamiar wynikowy

• Motywacja sprawcy- chęć udzielenia pomocy Krzysztofowi K.

• Rodzaj naruszonych reguł ostrożności

• Stopień naruszenia reguł ostrożności

• Ocena zachowania Maksymiliana Z.:

Nie istnieją żadne przesłanki pozwalające na karnoprawną ocenę zachowania Maksymiliana Z.. Przysługiwało mu prawo do odmowy oddania narządu, co nie zostało uszanowane. System prawny w sposób jednoznaczny określa wolność człowieka jako cechę przyrodzoną i możliwą do ograniczenia tylko w wyjątkowych przypadkach; taki nie miał miejsca.

Podjęta decyzja może być rozpatrywana jedynie w kategorii moralności. Szczególna relacja w jakiej pozostawał z chorym Piotrem Z. mogła stworzyć tylko wewnętrzne poczucie obowiązku, nie natomiast prawny obowiązek. Z decyzją można było się nie zgodzić, nie zrozumieć pobudek, potępić, ale nie można było jej zlekceważyć.

Genowefa Rejman, powołując się na wypowiedzi autorytetów medycznych pisze, że usunięcie jednej nerki powoduje co najmniej 30% inwalidztwo i skraca życie człowieka o 5 lat- „Odpowiedzialność karna lekarza”; Warszawa 1991, str. 85 i n.; „Ciężkie kalectwo w znaczeniu art. 155 § 1 pkt 2 k.k. należy rozumieć jako zupełne zniesienie lub bardzo znaczne ograniczenie czynności ważnego narządu (…) Skoro natura wyposażyła człowieka w szereg narządów parzystych, to utrata jednego z tych narządów oznacza odebranie w bardzo znacznym zakresie temu ważnemu dla życia narządowi zdolności funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem”- Teza wyroku SN z dnia 10.11.1973r., IV KR 340/73, OSNPG 1974/3/42; „Przez ciężkie kalectwo należy rozumieć zupełne zniesienie lub bardzo znaczne ograniczenie czynności narządu, i to nawet w przypadku, gdy chodzi o jeden narząd z rzędu parzystych, jak np. nerka, płuco”- Teza wyroku SN z dnia 31.03.1978r., VI KRN 42/78, OSNKW 1978/7-8/83

Ustawa z dnia 01.07.2005r.; Dz.U. 05.169.1411

Teoria Juliusza Makarewicza

Agnieszka Liszewska- „Odpowiedzialność karna lekarza za niezgodne z prawem pobranie organów, tkanek lub narządów za życia dawcy”; Palestra, Warszawa 1996, nr 5-6, str. 38 i n.

Art. 31 u.1, który statuuje ochronę prawną wolności ludzkiej oraz art. 41 u.1, który zapewnia nietykalność osobistą i wolność osobistą

Wojciech Łuniewski- „Stan wyższej konieczności a zasada proporcjonalności dóbr”; Palestra, Warszawa 2002, z.3-4

Agnieszka Liszewska- „Prawnokarna ocena zabiegów transplantacji organów”; Prawo i Medycyna ; Warszawa 1999, z. 3, str.74 i n.

Art. 12 Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z dnia 01.07.2005r.;

Dz.U. 05.169.1411

„Pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej oraz z zastrzeżeniem art. 13 na rzecz innej osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne względy osobiste”- Art. 12 u.1 pkt.1 Ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z dnia 01.07.2005r.; Dz.U. 05.169.1411

Zgoda pacjenta na zabieg medyczny rozumiana jako jednostronne, odwołalne działanie prawne zbliżone do oświadczenia woli- Marek Safjan- Prawo i Medycyna; Warszawa 1998, str. 34 i n.

Teresa Dukiet- Nagórska „Stan wyższej konieczności w działalności lekarskiej”; Prawo i Medycyna; Warszawa 2005, z.19, str. 22 i n. ; Agnieszka Liszewska- „Problem zgody pacjenta jako dylemat aksjologiczny”; Prawo i Medycyna; Warszawa 1999; z. 1, str.85 i n. ; Andrzej Zoll- „Kodeks karny część ogólna. Komentarz”; Warszawa 2007; str. 427

Teoria Juliusza Makarewicza

---