PODSTAWY PRAWA ADMINISTRACYJNEGO

Powtórzenie wiadomości do kolokwium nr 2

Opracował Adam Górka

VII. Podział terytorialny (administracyjny) i samorząd terytorialny

Podział terytorialny - podział terytorium państwa na mniejsze obszary, którego celem jest usprawnienie zarządzania krajem przez organy władzy centralnej i samorządowej. Podział terytorialny musi odznaczać się ciągłością przestrzenną i kompletnością. Oznacza to, że całe terytorium pokryte jest jednostkami tego samego poziomu i żaden obszar nie jest pominięty. Podziały administracyjne są wielostopniowe i mają charakter hierarchiczny.

Klasyfikacja podziałów terytorialnych:

• zasadniczy

• specjalny

• pomocniczy

Czynniki kształtujące podział terytorialny:

• polityczne

• na przykład podział Polski na 49 województw w 1975 roku aby zmniejszyć siłę władz lokalnych

• gospodarcze

• na przykład istnienie województwa śląskiego, którego granice pokrywają się z GOP

• interesy jednostki i wspólnot terytorialnych

• na przykład podział Hiszpanii wynikający z obawy przed separatyzmem

• urbanizacyjne

• nieracjonalny podział Francji

• racjonalny podział Polski

• demograficzne

• narodowościowe

• historyczne

Rys historyczny podziału terytorialnego Polski:

• po I wojnie światowej

• Ustawa scaleniowa z 23 marca 1933 wynikająca z różnic pomiędzy trzema dzielnicami pozaborowymi

• 1950

• brak gwałtownych zmian

• powstanie gromad (jednostek pomocniczych gmin)

• tendencje centralizacyjne i rozdrobnieniowe

• 1954

• zastąpienie gmin gromadami

• 9000 gromad zamiast 3000 gmin

• lata 70. XX wieku (rok 1972 i 1975)

• nowy podział terytorialny

• przekształcenie gromad w gminy

• zniesienie powiatów

• powstanie 49 województw

• III RP

• Ustawa z dnia 8 marca 1990 o samorządzie gminnym

• stworzenie samorządu na poziomie gminy

• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym

• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 o samorządzie województwa

• Ustawa z dnia 15 marca 2002 o ustroju miasta stołecznego Warszawy

• Ustawa z dnia 20 czerwca 2002 o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta

• zniesienie zarządów gmin

Aktualny podział terytorialny RP:

• 16 województw

• 379 powiatów (65 grodzkich i 314 ziemskich)

• 2478 gmin (307 miejskich, 582 miejsko-wiejskie i 1589 wiejskich)

Centralizacja - koncentracja władzy w określonych instytucjach, powodująca zmniejszenie wpływu na władzę na obszarach peryferyjnych

Decentralizacja - ustawowe, trwałe, chronione prawem przekazywanie organom decentralizowanej władzy publicznej zadań, kompetencji i środków, w które do tej pory były wyposażone organy władzy centralnej.

Koncentracja - formalne lub nieformalne skupienie kompetencji władczych na danym szczeblu organizacji państwowej przez jeden organ.

Dekoncentracja - rozproszenie kompetencji na większą ilość organów. Wyrożniamy dekoncentrację pionową (przeniesienie kompetencji na organ niższego szczebla), poziomą (przeniesienie kompetencji do innego resortu) i skośną (przeniesienie kompetencji na organ niższego szczebla w innym resorcie).

Dewolucja - pojęcie to dotyczy Wielkiej Brytanii. Chodzi tu o zaspokajanie potrzeb różnych narodów wewnątrz państwa (Szkoci, Walijczycy) bez rozrywania tego państwa. Dewolucja to przekazywanie kompetencji ze szczebla centralnego na narodowy.

Źródła prawa samorządu terytorialnego:

• Konstytucja RP

• artykuł 7 i 163

• zasady:

• domniemania właściwości samorządu terytorialnego

• samodzielności jednostek samorządu (majątkowa, publiczno-prawna)

• subsydiarności

• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego

• uchwalona 15 października 1985

• bardzo ogólne zapisy

• przepisy obligatoryjne i fakultatywne

• Ustawy:

• o samorządzie gminnym

• o samorządzie powiatowym

• o samorządzie w województwie

• o ustroju miasta stołecznego Warszawy

• o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta

• ordynacja wyborcza do rad

• rozporządzenia do ustaw

• akty prawa miejscowego

• statuty:

• nazywa organy samorządu

• nazywa komisje

• najważniejszy przejaw samodzielności gminy

• tworzony przez Radę Gminy (jeżeli gmina ma powyżej 300 tys. mieszkańców to projekt należy konsultować z ministrem odpowiednim do spraw administracji)

• zarządzenia i uchwały

Kompetencja a zadanie

Zadania to cele, kompetencje to władcze formy realizacji działań.

Zadania samorządu

Dzielimy je na własne i zlecone.

Zadania własne:

• finansowane z wlasnych środków

• 
  odpowiedzialność organów za wykonanie

• dopuszczane różne sposoby wykonania

Zadania zlecone:

• delegacja środków finansowych

• nadzór nad sposobem wykonania zadania

Przykadowe zadania:

Gminy:

• ochrona środowiska

• gospodarka wodna

• szkoły podstawowe

• infrastruktura

• ochrona zdrowia (przychodnie)

• promocja gminy

• współpraca z organizacjami pozarządowymi

• katalog zadań gminy NIE JEST zamknięty

Powiatu:

• pomoc społeczna i kwestie socjalne (MOPS)

• ochrona praw konsumenta

• ochrona środowiska

• infrastruktura (drogi powiatowe)

• przeciwdziałanie bezrobociu

• ochrona zdrowia (szpitale powiatowe)

• szkoły średnie

Województwa:

• tworzenie strategii rozwoju województwa

• uczelnie wyższe

• służba zdrowia

• ochrona przeciwpowodziowa

• kultura, dziedzictwo narodowe

• kwestie obronności

• kreowanie rynku pracy

• integracja społeczna

• infrastruktura

VIII. Struktura samorządu terytorialnego

Struktura gminy:

Rada gminy:

• organ stanowiący i kontrolny

• od 15 do 45 radnych wybieranych na 4-letnią kadencję

• organizacja wewnętrzna:

• przewodniczący

• zwołuje obrady

• ustala i podaje do wiadomości porządek obrad

• musi zwoływac sesje przynajmniej raz na kwartał a także na wniosek wójta i na wniosek ¼ składu Rady

• można pozbawić go funkcji na wniosek ¼ składu Rady

• od 1 do 3 vice-przewodniczących

• pierwsze posiedzenie zwołuje przewodniczący poprzedniej kadencji (ciekawe kto zwoływał posiedzenie pierwszej kadencji)

• komisje:

• stałe i doraźne

• obligatoryjne i fakultatywne

• zasiadają w nich radni oprócz członków prezydium

• w ich skład mogą też wchodzić osoby spoza Rady - eksperci, którzy mają jedynie prawo do wygłoszenia opinii

• komisja rewizyjna

• opiniuje wykonanie budżetu

• składa wniosek o udzielenie lub nieudzielenie absolutorium

• mandat radnego

• zespół praw i obowiązków

• ochrona prawna w związku z pełnieniem funkcji radnego

• dieta i zwrot kosztów podróży

• musi utrzymywac kontakt z mieszkańcami i przedstawiać ich postulaty na posiedzeniach Rady

• musi brać udział w pracach Rady

• nie może prowadzić działalności gospodarczej związanej z wykorzystaniem mienia komunalnego

• nie może brać udziału w pracach Rady gdy sprawa dotyczy bezpośrednio jego osoby

• musi składać oświadczenie majątkowe swoje i współmałżonka

• nie może posiadać ponad 10% akcji spółki związanej z gminą ani zasiadać w radzie nadzorczej takiej spółki

• często ma prawo do darmowego podróżowania komunikacją miejską

• atrybuty mandatu:

• niezbywalny

• generalny

• niezależny

Wójt/Burmistrz/Prezydent:

• organ monokratyczny

• wybierany bezpośrednio

• 4-letnia kadencja

• prawo wyborcze:

• czynne - 18 lat

• bierne - 25 lat

• kompetencje:

• tworzenie projektów uchwał

• wykonywanie uchwał

• zarządzanie mieniem komunalnym

• zewnętrzna reprezentacja gminy

• może w drodze zarządzenia powołać sobie od 1 do 4 zastępców

Struktura powiatu:

Rada powiatu:

• od 15 do 29 członków

• ordynacja proporcjonalna z progiem 5%

• pozostałe cechy analogiczne do Rady gminy

Zarząd powiatu:

• od 3 do 5 osób

• wybierany przez radę

• na czele starosta

• starosta NIE JEST organem administracji

• kompetencje analogiczne do wójta

Struktura województwa:

Sejmik województwa:

• 25 członków w województwie do 2 mln. mieszkańców

• dodatkowych 3 na każde kolejne rozpoczęte 500 tys. mieszkańców (największy jest na mazowszu - 57 radnych)

• uchwala strategię rozwoju województwa

• pozostałe kompetencje analogiczne do rady powiatu

Zarząd województwa:

• 5 członków (marszałek województwa, wiceprzewodniczący i członkowie)

• marszałek jest wybierany przez sejmik, po czym sejmik na jego wniosek wybiera pozostałych członków zarządu

• kompetencje analogiczne do zarządu powiatu

Nadzór nad samorządem terytorialnym

Nadzór nad działalnością samorządu sprawowany jest jedynie pod kątem jej legalności. Wyjątkiem są zadania zleceone, których wykonanie nadzorowane jest również według kryteriów celowości, rzetelności i gospodarności. Nadzór sprawowany jest nad działaniami wszystkich samorządowych osób prawnych a nie jedynie radą lub zarządem.

Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są:

• Prezes Rady Ministrów

• wojewodowie

• Regionalne Izby Obrachunkowe (w zakresie spraw finansowych)

Wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta i marszałek województwa obowiazani są przedkładać wojewodzie uchwały rady w ciągu 7 dni od ich podjęcia. W tym samym terminie starosta i marszałek muszą przedłożyć RIO uchwały objęte zakresem jej nadzoru.

IX. Kadry w administracji publicznej

Wyróżnia się trzy grupy pracowników urzędów państwowych:

• urzędnicy państwowi mianowani

• urzędnicy państwowi zatrudnieni na podstawie umowy o pracę

• pracownicy nie będący urzędnikami państwowymi

Urzędnicy mianowani mają charakterystyczny status prawny, który wyraża się między innymi w następujących konstrukcjach:

• administracyjnoprawny tryb nawiązania stosunku pracy

• stałość stosunku służby

• dyspozycyjność urzędnika

• mieszany tryb rozsrzygania sporów ze stosunku pracy

Status urzędnika niemianowanego natomiast wynika głównie z prawa pracy.

Obie grupy muszą spełnić jednakowe warunki zatrudnienia w urzędzie. Urzędnikiem państwowym może być osoba, która:

• jest obywatelem polskim

• ukończyła 18 lat, ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych

• jest nieskazitelnego charakteru

• ma odpowiednie wykształcenie i odbyła praktykę administracyjną

• posiada stan zdrowia pozwalający na zatrudnienie na określonym stanowisku

Dodatkowo istnieje przesłanka negatywna, która zabrania zatrudniania w jednym urzędzie małżonkow, osób między którymi występuje pokrewieństwo do drugiego stopnia lub powinowactwo pierwszego stopnia, jeżeli powstałby miedzy tymi osobami stosunek podległości służbowej.

Nawiązanie stosunku pracy z urzędnikiem mianowanym następuje w wyniku jednostronnego aktu administracyjnego, zwanego właśnie mianowaniem, wydanego przez kierownika urzędu za zgodą mianowanego. Akt ten powinien określać wszystkie istotne elementy stosunku pracy. Podjęcie pracy przez urzędnika powinno zostać poprzedzone złożeniem pisemnego ślubowania.

Konsekwencją nawiązywania stosunku pracy na drodze administracyjnoprawnej jest droga rozpatrywania sporów dotyczących stosunku pracy. W przypadku rozwiązania stosunku pracy, przeniesienia bądź zawieszenia, urzędnikowi przysługuje prawo wniesienia w ciągu 7 dni odwołania do kierownika organu nadrzędnego nad urzędem, w którym jest zatrudniony. Może on również złożyć odwołanie od tej decyzji do sądu administracyjnego.

Dyspozycyjność urzędnika mianowanego oznacza, że można dokonywać zmian w zawiązanym z nim stosunku pracy w zakresie rodzaju, czasu i miejsca pracy. Oznacza to, że urzędnik w każdej chwili może zostać przeniesiny do innego miejsca pracy na okres do sześcu miesięcy.

Podstawowe obowiązki urzędnika mianowanego:

• przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa

• strzeżenie autorytetu Rzeczypospolitej Polskiej i pogłębianie zaufania obywateli do organów państwa

• racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi

• rzetelne, bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań

• dochowanie tajemnicy państwowej i służbowej

• rozwijanie własnej wiedzy zawodowej

• godne zachowanie w pracy i poza nią

• sumienne wypełnianie poleceń służbowych przełożonych

• zakaz uczestnictwa w strajkach i innych lub akcjach zakłócających normalne funkcjonowanie urzędu

• zakaz wykonywania zajęć które pozostawałyby w sprzeczności z jego obowiązkami

• składanie oświadczenia o własnym stanie majątkowym podczas nawiązywania stosunku pracy oraz na wezwanie kierownika urzędu

• poddawanie się okresowym ocenom kwalifikacyjnym

Rodzaje odpowiedzialności ponoszonej przez urzędnika mianowanego:

• karna

• cywilna

• porządkowa

• dyscyplinarna

Należy jednak zwrócić uwagę na ograniczenie zakresu obowiązku odszkodowawczego pracowników państwowych za wyrządzoną szkodę do najwyżej trzymiesięcznego wynagrodzenia.

X. Kontrola sądowa administracji

Kontrola administracji publicznej, będącej częścią egzekutywy przez sądy i trybunały wynika z zasady trójpodziału władzy, na której to zasadzie opiera się ustrój Rzeczpospolitej.

Kontrola przez sądy i trybunały wynika z art. 7 Konstytucji RP i dotyczy legalności działań i aktów administracji publicznej.

Szczególnym przypadkiem jest tu instytucja Naczelnego Sądu Administracyjnego. Bada on legalność zaskarżonych czynności administracyjnych i ma prawo uchylenia aktu niezgodnego z prawem.

Do sądow administracyjnych w Polsce można zaskarżać:

• decyzje administracyjne

• postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym

• postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym

• akty prawa miejscowego

• akty organów jednostek samorządu terytorialnego w sprawach z zakresu administracji publicznej

• akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego

• bezczynność organów administracji publicznej

Sądy powszechne sprawują bezpośrednią kontrolę nad administracją publiczną tylko w szczególnych przypadkach. Do kontroli bezpośredniej administracji uprawnione są następujące sądy powszechne:

• sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, które działają jako odrębne jednostki organizacyjne sądów powszechnych, w zakresie ubezpieczeń społecznych, poprzez rozpatrywanie odwołań od decyzji wydanych przez oddziały ZUS

• sąd antymonopolowy sprawuje kontrolę decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki

• sądy powszechne między innymi w związanych z działalnością administracji publicznej sprawach

Kontrola pośrednia jest sprawowana przez sądy powszechne przy okazji rozpatrywania spraw cywilnych i karnych.

Kontrolę nad administracją publiczną sprawuje także Sąd Najwyższy przez rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń NSA. Rewizję taką może wnieść:

• Minister Sprawiedliwości

• Prokurator Generalny

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyzszego

• Prezes NSA

• Minister Pracy i Polityki Społecznej (w szczególnych przypadkach)

---