Pojęcie i geneza polityki społecznej
a)geneza
Termin- przełom XVII/ XIX wiek- Fourier (franc. Myśliciel i reformator)
Niemcy- Sozialpolitik- początek- inicjatywa premiera Hardenberga (1817); zwrócił się do szefów kilku prowincji, np. wrocławskiej i berlińskiej o przedstawienie raportu na temat sytuacji robotników. Najwcześniej podjęto wielopłaszczyznowe działania praktyczne, najszybciej rozwijano wiedzę o kwestiach socjalnych.
Politykę społeczną zrodziła więc kwestia robotnicza. (zatrudnianie dzieci, brak warunków do życia). Protestowali zarówno sami robotnicy, jak i przedstawiciele władz publicznych. Sami pracodawcy dostrzegli interes w regulacji stosunków i warunków pracy. (pokój społ., wyrównanie kosztów w zmaganiach konkurencyjnych). Obserwacje wielostronne stały się przyczynkiem działań. Prekursorem działań na gruncie polit. społ. W PL był Franciszek Skarbek (1792-1866) (rola pracy w tworzeniu własnego dobra i bogactwa kraju, potrzeba stworzenia funduszu zaspakajania potrzeb zbiorowych, ubóstwo). Inni: J. Supiński, L. Krzywicki, H. Radlińska, K. Krzeczkowski.
b) pojęcie polityki społ.
to zarówno dyscyplina, jak i działalność różnych podmiotów, realizujących jej cele i zadania. Dyscyplina- naukowa teoria + określenie metodologii i metod badawczych, dot. potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym etapie rozwoju państw, z uwzględnieniem geofizycznych i kulturowych uwarunkowań; zagadnienia podstaw teoretycznych w celu kształtowania struktur społecznych. To jedna z nauk społ. Ma ścisły związek z teorią ekonomii, zwł. Z ekonomiką pracy i kształcenia, z socjo, psycho- zwł. społ. demografią, filozofią, prawem- prawem pracy, a v.a. z nauką o polityce, stanowiąc jedną z jej szczegółowych ujęć. Inne powiązane dyscypliny: medycyna pracy, higiena, ergonomia, urbanistyka.
Praktyczne ujęcie polit. społ. (praktyka oddziałuje na teorię i odwrotnie)
Zakres: potrzeby związane ze sferą bytu (wyżywienie, mieszkanie, pomoc materialna, w przypadku zdarzeń losowych, niezdolność do pracy); potrzeby sfery pozamaterialnej- ochrona zdrowia, edukacja, usługi i działalność kulturalna, w tym rekreacja; potrzeby psychospołeczne
(aktywność społ., satysfakcja z pracy, uznanie, poczucie bezpieczeństwa społ.). Podstawowe dziedziny polityki realizujące zadania polit. społ.: ludnościowa i rodzinna, w dziedzinie zatrudnienia, płac, mieszkaniowa, ochrony zdrowia, oświatowa, kulturalna, zabezpieczenia społ. i opieki społ. , ochrony środowiska naturalnego, prewencji, zwł. Zjawisk patologii społ.
Współcześnie jest ona elementem realizowania praw człowieka; międzynarodowość podmiotów- umiędzynarodowienie zagadnienia.
2. Międzynarodowe podmioty polityki społ.
a) podejmujące kwestie socjalne w skali globalnej
ONZ z wyspecjalizowanymi agendami; najbardziej znacząca Rada Gosp.- Społ. (rozwijanie m.nar. współpracy w sferze gosp., kult., zdrowia, i problematyki społ.; analiza przestrzegania praw człowieka i podst. wolności, koordynowanie działań wyspecjalizowanych organizacji). Działalność prowadzi przez komisje funkcjonalne, komitety oraz gosp. komisje regionalne. Współpracuje z kolejnymi podmiotami- FAO, WHO, MOP, UNESCO. Mniejsze znaczenie- Agencje Specjalne- nazywane organami pomocniczymi, nadzorowane przez Zgromadzenie Ogólne lub Radę Gosp.- Społ. (UNICEF- opieka nad matką i dzieckiem, warunki sprzyjające kształtowaniu poziomu zdrowotności; UNHCR- rozwiązywanie współczesnego problemu uchodźstwa.; WFP- światowy program żywnościowy- pomoc żywnościowa krajom cierpiącym głód; Fundusz Narodów Zjednoczonych do Spraw Działalności Populacyjnej- dane dot. zaludnienia, formułowanie trendów dla polityki ludnościowej i rodzinnej; Instytut Badawczy Narodów Zjednoczonych dla Rozwoju Społ. (UNRISD)- badania dot. Polit. Gosp. I społ., a szczególnie tej ostatniej w odniesieniu do wzrostu gosp., Światowa Rada Żywności (WFC)- koordynacja polityki produkcji i konserwacji żywności, udzielanie pomocy żywnościowej; Międzynarodowa Rada Kontroli Narkotyków, Ośrodek Narodów Zjednoczonych do Spraw Osiedli Ludzkich (Habitat), działalność międzynarodowa w zakresie budownictwa.
b) UE
4 komisje stałe przy Parlamencie Europejskim (spraw socj. I pracy, środowiska, zdrowia i ochrony konsumentów, ds. młodzieży, kultury, nauki, mediów i sportu, ds. kobiet. Kompetencja- Regulamin Parlamentu Europejskiego.
Rada UE- organ ustawodawczy, zarządza polityką ekonom. UE
Komisje Europejskie- Dyrektoriat 5. odpowiada za politykę społ. (zajmuje się polit. zatrudnienia, oświatową, zdrowotną, migracją i komunikacją społ.
Komitet Ekonom. -Społ.- doradztwo Radzie oraz Komisji (przede wszystkim- rolnictwo, transport, polit. społ.., migracja, funkcjonowanie przedsiębiorstw).
Trybunał Sprawiedliwości- nadrzędny sąd Wspólnot (zgodność traktatów wspólnotowych z obowiązującym prawem)
Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP) - postulaty: prymat celów socjalnych nad celami wyłącznie ekonomicznymi, rozwój kraju i jego finansowej polityki, pełne zatrudnienie, sprawiedliwy udział pracujących w korzyściach- wzrost płac, skracanie czasu pracy, poprawa jej warunków, prawo do rokowań zbiorowych.
Uchwala m.nar. konwencje i zalecenia, dotyczące pracy, które są dla krajów (po ratyfikacji- wiążące). Blisko 200 konwencji; organizacja pomocy technicznej, dot. zatrudnienia, v.a. w krajach rozwijających się
3. Krajowe podmioty polit. społ.
1. Sejm- stanowi prawa społ., kontroluje resorty działające w sferze społ. 2. RM- ustala przepisy wykonawcze, zasady działania resortów 3. Min. Pracy i Spraw Socj. 4. Min. Ochrony Zdrowia, 5. Min. Edukacji Nar., Kultury i Sztuki. 6. Min. Sprawiedliwości (patologie społ.) 7. Urząd Kultury Fizycznej i Sportu. 8. ZUS-emerytury, renty, fundusz alimentacyjny, fundusz emerytalny rolników. 9. Kasy Chorych 10. PZU (całokształt ubezpieczeń gosp.) 11. KK i inne związki wyznaniowe 12. Fundacje 13. Organizacje Społ. np. PCK, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci; w tym pozarządowe (wolontariat)- finansujące działalność agencji socjalnych, bezpośrednie usługi; orzecznictwo na rzecz określonych grup ludności, poprawa warunków bytu w środowiskach lokalnych
4. Samorządowe podmioty polit. społ.
ZFDANIA: zapewnienie funkcjonowania urządzeń infrastruktury społ., zaspakajających powszechne, codzienne potrzeby ludności, organizowanie i prowadzenie działań z zakresu zabezpieczeń społ., w tym pomocy społ. Funkcjonowanie w samorząd. org wykonawczych służb socj., lokalna realizacja polit. społ. państwa- środki dochodowe budżetu; działanie związków wyznaniowych, organizacji społ. i osób prywatnych (osiedla mieszkaniowe, jednostki osadnicze wsi, samorząd lokalny mieszkańców, związki międzykomunlane- np. org. samorządowe w województwach.
5. Konstytucyjne uregulowania kwestii praw socjalnych
Zgodnie z Konstytucją RP mamy wolności i prawa ekonom., socj., kult., katalog tych praw jest zasadniczo zgodny ze standardami m.nar.; prawo własności i inne prawa majątkowe; zapewniona jest wolność wyboru i wykonywania zawodu; zakazuje zatrudniania dzieci do lat 16 , a formy i charakter zatrudnienia młodocianych uregulowane są ustawowo, władza publiczna ma zmniejszać bezrobocie, sposób regulacji higienicznych warunków pracy określa ustawa; prawo do bezpiecznych warunków pracy, prawo do zabezpieczenia społ., w razie pozostawania bez pracy lub osiągnięcia wieku emerytalnego, prawo do ochrony zdrowia- warunki i zakres świadczeń określono w ustawie; władze RP są zobowiązane do zapewnienia zabezpieczenia itd. W przygotowaniu do pracy i nauki do 18. roku życia; Zasada bezpośredniości stosowania praw konstytucyjnych.
6. Polityka prorodzinna
Rodzina= małżonkowie (formalni i nieformalni) lub małżonkowie i dzieci
(rodzina mała) Rodzina wielopokoleniowa- (rodzina duża)
jw.+ dziadkowie, pradziadkowie, in. krewni. Rodzina niepełna- bez 1 z rodziców . Rodzina jest najstarszą instytucją społ.; (działa w imieniu i interesie społ., przygotowując jej członków do życia w społ.) Uniwersalna- występuje we wszystkich społ.; podlega zmianom.
Potrzeby indywidualnych osób to w zasadzie potrzeby rodziny. społ. i państwo winni dbać o rodzinę. Działania bezpośrednie- świadome i celowe kształtowanie stos. społ. (objęcie rodziny kontrolą i sankcją, wpływ na treść życia świadoma działalność pobudzająca zmiany w rodzinie w określonym kierunku np. równouprawnienie małżonków. Rozpoznawanie progów, stawianych rodzinie to cel do realizacji dla polit. społ. (materialnej, emocjonalnej)
Cykl życia rodzinnego wg Piotrowskiego(1)i problemy w poszczególnych fazach (2)
I od zawarcia małżeństwa do przyjścia na świat 1. dziecka |
Np. posiadanie mieszkania |
II od ur. 1. dziecka do ostatniego dziecka |
„konieczność” rezygnacji z pracy przez kobietę, problemy finans. |
III stabilizacja liczebna rodziny- od ur. Dziecka najmłodszego do usamodzielnienia się najstarszego |
Wydatki na edukację, problemy wychowawcze |
IV odchodzenie dzieci z domu, usamodzielnienie się ostatniego dziecka |
Problem- dalsze wspólne mieszkanie, sami małżonkowie- nie funkcjonuje rodzina |
V wyjście ostatniego dziecka z domu, śmierć jednego z współmałżonków. |
Emerytura- poszukiwanie zajęcia; funkcjon. Opieki, problemy starzenia i zdrowia |
Tendencja do samodzielności rodzin małych, dążenie do odrębnego zamieszkania i gospodarowania, ograniczania wzajemnych obowiązków wobec rodzin dużych, jest ważną dla polit. społ. kwestią, wiąże się z istotą funkcji przez rodzinę sprawowanych, np. opiekuńczej i emocjonalnej. Należy zapewnić utrzymanie i zagwarantowanie członkom rodziny niezdolnym do pracy, rozwijać system świadczeń publicznych na starość i wypadek niezdolności do pracy. FUNKCJE RODZINY prokreacyjna- mały przyrost naturalny; wychowawcza- warunki harmonijnego rozwoju dziecka, wzbogacenie o system społ. akceptowanych norm. - przerzucanie odpowiedzialności za wychowanie, ekonomiczna- konsumpcja zaspokajanie potrzeb dot. wyżywienia, mieszkania, odzieży itd.
akwizycja- poszukiwanie środków na utrzymanie rodziny. Opiekuńcza- sprawowana w zasadzie, gdy zajdą określone okoliczności przez wszystkich członków rodziny; wspomaganie- działalność organizacji; system świadczeń społ., działalność urządzeń infrastruktury społecznej. Emocjonalna, rekreacyjna- racjonalność wykorzystywania wolnego czasu przez wszystkich członków rodziny. Prawne uregulowania-
Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy- oparty na 4 filarach- trwałości małżeństwa, równouprawnienia małżonków, ochrony dziecka i wzajemnej pomocy członków rodziny. To zespól norm prawnych określających postępowanie rodziny. Kodeks jest ważny w przypadku nieprawidłowego funkcjonowania rodziny. Jego rola nie ogranicz się do sankcji i kontroli, ma też funkcję normotwórczą, kształtuje społ. prawne, postawy normatywne. Współcześnie- potrzeba nowych unormowań, zg. z współczesnymi wymogami życia społ.-ekonom, a także współczesnymi wartościami. Rodzina wymaga szerszej od dotychczasowej pomocy, ochrony, nowych środków i metod ów ochrony; ważne jest stworzenie warunków, umożliwiających kształtowanie osobowości każdego członka rodziny, do bycie odp. członkiem społ.; podjąć się winno więc środki normatywne, gwarantujące rodzinie aktywne i pełne uczestnictwo w rozwoju społ.- gosp. Współcześnie- społ. masowe osamotnia jednostkę, a technika uzależnia jej wybory od społ.; kryzys rodziny- winno się jej dopomóc, by lepiej pełniła swe społ. funkcje; jej ochrona interesuje także org. pozarządowe. Pomoc w formie- usuwania czynników kryzysogennych, albo przez łagodzenie ich skutków. Ochrona m.nar. na szczeblu traktatów, uniwersalnych i regionalnych, konwencje, deklaracje i rezolucje. Problematyka praw rodziny= warunek konieczny skuteczności promocji, i ochrony tych praw. Mają na celu, nie tylko sankcjonowanie przekroczeń zawartych norm, a v.a. zapobieganie naruszeniom praw, przez gwarancje społ., ekonom., moraln., kulturowych. Konieczne- ulepszenie mechanizmu ochrony rodziny. Np. projekt Konwencji O Prawach Rodziny. Kondycja socj. Rodziny- biedni i bogaci; ustalenie i znajomość determinujących dochody i wydatki rodzin, jest ważna dla polityki społ., na syt. Rodziny ma wpływa poziom wcześniejszych dochodów i wydatków; różnice m. rodziną młodą, a starszą. Wycofywanie się państwa z szeregu dziedzin jest powiązana z pogłębiającą się nierówność zaspokojenia potrzeb przez rodziny. Czynniki konfliktogenne - efektywność gosp. I dążenie do równości socj. Podziału; pogorszenie dostępu do usług medycznych, edukacji, kultury, wypoczynku; ubóstwo- marginalizacja bądź dziedziczenie biedy. Nie wszystkie rodziny mogą zaspokajać potrzeby swych członków- ze względu na niskie dochody lub ich brak albo też duża liczba członków; winna im pomagać polit. społ.
Społ. polskie to społ. ryzyka, czynniki ryzyka: - zubożenie rodziny - bezrobotni w rodzinie - rozłąki zarobkowe rodzin - płynność systemów wartości - mieszkanie w życiu rodziny stan prawodawstwa rodzinnego. Zbyt mało środków na zaspokajanie potrzeb podst.- przyczyna konfliktów, narusz trwałość i spójność rodziny; ogranicza kontakty środowiskowe rodzin, prowadzi czasem do izolacji (postawy domocentryczne). Winno się ograniczać zakres, a nawet odejść od niewielkich, a masowych świadczeń, na rzecz świadczeń rzeczowych, bonów, przeznaczonych na konkretne cele. Nie ma wystarczającej działalności o charakterze samorządowym i charytatywnym. Realizowana polit. społ. prorodzinna to niekompletny zbiór instrumentów z celem- ograniczenie wydatków na sferę społ. Budowa trwałego sytemu polit. społ. winna być oparta na akceptowalnych normach, jasno określonych. Osią polit. społ. jest człowiek i jego godność. Minimum socjalne- suma środków pieniężnych umożliwiających zaspokajanie w min. potrzeb określonego typu gosp. Domowych, uznanym za niezbędny na danym poziomie rozwoju kraju; jest to kategoria dynamiczna, ważne jest ustalenie zawartości koszyka dóbr i usług, jakie winny być dostępne dla wszystkich ludzi, jego zawartość określi pieniężną wartość minimum. Minimum egzystencji- biologiczne, dolne kryterium ubóstwa, różniąc się od socj., poniżej którego- zagrożone jest życie biol., rozwoju psychofizycznego. Wydatki wystarczają na tzw. przeżycie. Min. egzystencji i socj. pełnią funkcję społ.- polit., więc roszczeniowe, są znaczące dla polit. społ. W polit. społ. każda sfera zagadnień styka się ze sferą rodzinną. Pomoc jednostkom przekłada się na pomoc rodziny. Ważna część to infrastruktura społ. z wypracowanym programem działania dążąca do zachowania znaczącej pozycji rodziny w społ. Polit. społ. winna zapewniać rodziną, jakie nie są w stanie zaspokoić członków rodziny niezbędną pomoc. Środki polit. społ. są profilaktyczne, restytucyjne i ratownicze. Ważna- indywidualizacja pomocy rodzinom, stąd potrzeba wyspecjalizowanych kadr.
7. Polityka mieszkaniowa
Mieszkanie= przestrzeń w dysponowaniu bezpośrednim, budynek mieszkalny z otoczeniem, sposób rozwiązania urbanistycznego i towarzyszące urządzenia usługowe.
Funkcje mieszkania- ochronna np. zdrowia psych.- fiz., przed warunkami klimatycznymi biologiczna - sen, odżywianie, czystość, opieka nad dziećmi i staruszkami społ.- formy prowadzenia życia społ. i towarzyskiego. Humanistyczna- układ stos. Społ. w więzi sąsiedzkiej i rodzinnej. Kult.-wychowawcza- nauka dzieci i dorosłych, ekonom.- funkcja miejsca pracy, stopniowo zanikająca. Potrzeby mieszkaniowe zależą od: stan i struktura demograficzna, proces zużycia i wymiany zasobów mieszkaniowych, rozwój społ.- gosp. Kraju i uwzględnienie postępu tech. Polityka mieszkaniowa- bada stos. Mieszkaniowe i w nich występujące prawidłowości, określa metody działania w celu zaspokajania i poprawy warunków mieszkaniowych, ujmując te zagadnienia w aspekcie społ., ekon. I tech. Ocenia sytuację i potrzeby mieszkaniowe, zarówno budownictwa, jak i utrzymania, modernizacji istniejących zasobów, po rozdział mieszkań bądź prawa rynku, traktujące je jako towar. Interesują polit. społ. elementy polit. mieszkaniowej, kształtujące warunki i zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, ma to wpływa na życie jednostki, rodziny i społ. Mieszkanie jest bowiem najwyższym dobrem powszechnego użytku. Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych to b. Istotny problem.
Prawo mieszkaniowe- oparte na m.nar. deklaracjach w sferze polit. społ., stwierdzającej konieczność uznania prawa jednostki i rodziny do mieszkania, obok praw do pracy, oświaty i nauki. Konieczne są działania samorządów lokalnych w tworzeniu odpowiednich warunków otoczenia, np. zagospodarowywanie osiedli mieszkaniowych, kształtowanie infrastruktury społ., ochrona środowiska naturalnego. Realizację tych zadań winny wspierać firmy prywatne, a inicjatywa i koordynacja powinna należeć do samorządów terytorialnych, z udziałem bezpośrednim samorządu mieszkańców. Ważne elementy to; wzrost ilości mieszkań, poprawa standardu istniejącego zasobów, usuwanie dysproporcji m. Mieszkaniami na wsi i w mieście, zmniejszanie dysproporcji, m. Zasobami o różnych budowlanych standardach, realizacja potrzeb mieszkan. Ludności w trudny położeniu. Idea polit. mieszkaniowej- komercjalizacja tej sfery. Mieszkalnictwo spec.- młodzież ucząca się, samotni pracujący poza miejscem zamieszkania rodziny; osoby w starszym wieku. Dla polit. społ. najistotniejsze zasady to w tej kwestii- dobrowolność wyboru mieszkania konwencjonalnego, rodzinnego, bądź specjalnego (zastępczego); unikanie segregacji, lokalizowanie obiektów tego mieszkalnictwa w sąsiedztwie bądź wewnątrz zespołów mieszkaniowych.
8. Polityka zatrudnienia
Łączy elementy polityki społ. i gosp., to działalność tworząca i realizująca program rozwoju potrzebnej ilości miejsc pracy, wykorzystującego istniejące zasoby z racjonalnością gospodarowania i zasadą wolności wyboru pracy. Powiązanie el. gosp. Z społ. zw. Z zależnością problemów zatrudnienia od życia gosp., stwarzanych i komplikowanych przez rozwój gosp. Lokalizacja człowieka w sferze gosp. Winna być zg. Z poszanowaniem godności, a praca zgodna ze zdolnościami i kwalifikacjami. Zatrudnienie ma sprzyjać optimum wydajności i wynagrodzenia, oraz umożliwiać ruchliwość zawodową i przestrzenną.
Środki i metody rozwiązywani problemów zatrudnienia
- bezwzględna harmonizacja; jako jednolita polit. społ. i ekonom. Polityka zatrudnienia i ochrony pracy zabezpieczenia społ. kształtuje syt. Pracownicze. Rola i działalność ruchu zawodowego istotny czynnik humanitarnej organizacji ochrony pracy i zabezpieczenia społ. oraz skutecznego kształtowania zg. z. Wymaganiami fizjologii, psychologii, BHP, sprawna i zhumanizowana organizacja pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i in. Instytucji zajmujących się migracjami, szkoleniami, adaptacją, przekwalifikowaniem zawodowym; polityka taka nie może być tylko polit. gosp., ale też społ., godzącą interesy przedsiębiorców z interesami pracowników. Zagadnienia leżące w gestii dobrej polit. zatrudnienia
- ustawodawstwo pracy, przepisy regulujące funkcjonowanie rynku pracy - realizowanie koncepcji najpełniejszego zatrudnienia - przeciwdziałanie bezrobociu - struktura zatrudnienia (kto? Np. kobiety, absolwenci)) - sterowanie rynkiem pracy - poradnictwo zawodowe - przekwalifikowanie zawodowe Podmioty polit. zatrudnienia (dla PL) - Sejm i Senat
centralne organy admin. państwowej - RM, min. Pracy i polit. socj., pozostali ministrowie - terenowe organy władzy państwowej v.a. rejonowe biura pracy - zakład pracy Kwestie do rozwiązania dla polit. społ. - pogodzenie indywidualnych interesów pracownika z interesami społ. - pogodzenie doraźnych celów z celami dot. przyszłości, - łagodzenie konfliktów m. racjonalnością gosp., a społ.
W polit. zatrudnienia dominują kwestie ekonom. V.a. w środkach i metodach działania Środki i metody pozaekonom. Są najczęściej traktowane ogólnikowo. Jednak występuje ścisła współzależność między środkami i metodami, tak ekonom., jak i społ. Polit. zatrudnienia nie jest dziedziną autonomiczną, łączy się z polit. ludnościową, kształcenia, ubezpieczeń społ., mieszkaniowa, przestrzenna, finansowa, płac. Narzędzia polit. społ.- wcześniejsze emerytury i płatne urlopy wychowawcze - zasady finansowania wynagrodzeń (wzrost liczby zatrudnionych, przy stałych środkach na wynagrodzenia powoduje obniżenie dochodów i na odwrót.) - zasady obciążania wynagrodzeń (funkcja podatku od przyrostu wynagrodzeń, są źródłem dochodów budżetu) - pośrednictwo pracy (równoważenie popytu i podaży pracy) - przemieszczenia pracowników (np. likwidacja przerostów zatrudnienia) - szkolenie i przekwalifikowanie pracowników (ograniczanie lub likwidacja niektórych rodzajów działalności) - system zatrudniania absolwentów.
Sprawna polit. zatrudnienia dzięki środkom i metodo będzie prowadziła do wydajności pracy - racjonalne spożytkowanie zasobów pracy.
9. Społ. skutki bezrobocia
Bezrobocie- jakaś liczba osób, zdolnych do pracy nie znajduje zatrudnienia. To zjawisko właściwe racjonalizacji ekonom. Systemów gosp., wynikające z mechanizmów gosp., tworzących wolny rynek. Rodzaje (czynniki bezrobocia: technologiczne- postęp tech. bez wzrostu kapitału; koniunkturalne kryzysowy spadek zatrudnienia; strukturalne- brak kapitałów lub dysproporcje w zasobach produkcji; płynne- zawsze istnieje pewna liczba bezrobotnych, ale zmienia się ich skład; chroniczne- wśród bezrobotnych pewna grupa ma nikłe, bądź żadne szansy na pracę; utajone- nieobjęte statystyką
PEŁNE ZATRUDNIENIE- kategoria abstrakcyjna; to pełne wykorzystanie realnych zasobów pracy (zatrudnieni są wszyscy). Zmierzać się powinno do zatrudnienia racjonalnego np. przez stymulowanie pracy żywej oraz wzrost wydajności pracy z właściwym spełnianiem społ. funkcji zatrudnienia. Czynniki racjonalnego zatrudnienia: - wiedza i kwalifikacje w
wykorzystywaniu zasobów pracy (zapotrzebowanie na określoną wiedzę i kwalifikacje w danym zakładzie pracy) - humanizacja pracy (kształtowanie środowiska pracy, by zapewnić podmiotowość człowieka w procesie pracy) Długo utrzymujące się bezrobocie powoduje napięcia społ., a kryzys i destabilizacja społ. powodują zachwianie równowagi na rynku pracy. Zapobieganie zależy od kwestii wpływających na zatrudnienie: wpływu wydatków publ. i prywatnych; - wpływu rozwoju technologii;- struktury i zmiany dynamiki podaży siły roboczej - funkcjonowania rynku pracy. ZMNIEJSZANIE BEZROBOCIA- dot. syt., gdy nie można go zwalczyć; metody: 1. podział globalnego czasu pracy m. Istniejącą liczbę zatrudnionych i zarejestrowanych bezrobotnych; wzrost zatrudnienia uzyskuje się przez skrócenie standardowego czasu pracy, wydłużenia okresu szkolenia, bądź obniżenia wieku emerytalnego. 2. konkretne miejsca pracy, w ustawowym wymiarze czasu pracy, lecz na jednym stanowisku zatrudniania się 2 i więcej osób.
Istotna jest też wzrost wymagań co do kwalifikacji zawodowych, którym bezrobotni nie są w stanie sprostać; trudności bezrobotnych w dostosowaniu się proponowanych im zajęć; nikła różnica m. zasiłkiem a proponowaną płacą. zadania polityki społ.: ochrona pracowników przed utratą zatrudnienia, ochrona egzystencji jednostki i rodziny. Realizacja: rejonowe, woj. Urzędy Pracy, Krajowy Urząd Pracy. Instrumenty pasywne zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia przedemerytalne, wcześniejsze emerytury, finansowane przez ZUS. Instrumenty aktywne: szkolenia i przekwalifikowanie bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe, prace interwencyjne, aktywizacja zawodowa absolwentów; roboty publiczne, pożyczki na tworzenie małych firm, przygotowanie zawodowe młodocianych. Makrospołeczne skutki bezrobocia istnienie niezarejestrowanych bezrobotnych, bez możliwości żadnego zatrudnienia (v.a. kobiety i dzieci); istnienie dużej liczby bezrobotnych- zmuszanie zatrudnionych do gorszych warunków pracy i zawierania niekorzystnych umów.
10. Polityka ochrony pracy
Istota. Realizuje cele humanitarne i polit. Środki - ustawodawstwo pracy, stosowane przez państwo, przymus prawny przeciwdziałania nadmiernej eksploatacji nadmiernej eksploatacji ekonom. I zagrożeniu utraty zdrowia. Instytucje ochrony inspekcje pracy; polityka ochrony pracy to zagadnienie istotne w prawie m.nar, stąd powołanie MOP (rozwój, koordynacja, ustawodawstwa pracy) Znaczenia ochrony pracy 1. stosowane środki- zespół norm prawnych, stanowiących w interesie pracownika (prawo ochrony pracy) /gestia prawa pracy/ 2. jako przedmiot- ochrona podst. interesów świata pracy /gestia polityki społ./ Obejmuje ochronę przed wyzyskiem ekonom., ochronę zdrowia i życia pracowników przed zagrożeniami zw. z warunkami wykonywania pracy.
Kodeks pracy- podst. regulująca ochronę pracy, nazywana prawem pracy. Określa prawa i obowiązki pracowników oraz warunki zn. szersze- obejmuje całość syt. pracownika, węższe- dot. warunków materialnych wykonywania pracy. Przepisy regulują wiele elementów, na te warunki wpływających, czy je normujących. Prawnie regulowany jest: czas pracy- określenie normy podstawowej (normalnej, przedłużonej, skróconej) i dopuszczalność pracy w godzinach ponadnormatywnych. BHP- ochrona zdrowia i życia pracowników; warunki dot. pomieszczeń, odzieży roboczej.
i obowiązki zakładu pracy co do BHP zastosowanie środków przeciwdziałających powstaniu chorób zawodowych, prowadzenie badań pomiaru czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia. W Kodeksie Pracy określa się też szczegółowe warunki zatrudniania szczególnych grup pracowników np. kobiet; a także określa konkretną kontrolę ogólnych i szczególnych warunków pracy. Kierunki ochrony pracy obok ustawodawstwa istotne jest powoływanie instytucji nadzorujących przestrzeganie ustanowionych norm. Najważniejsza jest tu działalność państwa (część państwowej polit. społ.) Instytucje te sprawują nadzór nad warunkami pracy i zajmować się profilaktyką; państwo, v.a. finansuje instytucji oraz urządzeń służących tej ochronie (w krajach rozwiniętych- również wspieranie materialne badań, dot. zagrożeń ze strony środowiska pracy. Nadzór nad warunkami pracy to podst. system ochrony pracy; powołane do tego instytucje (ze swoimi kompetencjami, działalność) świadczą o polityce ochrony pracy. Instytucje są państwowe i społeczne (związki zawodowe). Ważnym elem. tej ochrony jest ochrona interesów ekonom. pracobiorcy. Kodeks reguluje- powstanie i ustanie stos. pracy, zasady wynagrodzeń, odpowiedzialność pracownika za pracę, czas pracy i urlopy, BHP pracy kobiet i młodocianych, odpowiedzialność za naruszenie uprawnień pracownika; skala i zakres zależy od państwa. Czynniki zagrażające zdrowiu i życiu: hałas, wibracje, toksyny, pyły, promieniowanie, wysoka i niska temp., niekorzystny klimat, czynniki zakaźne. Choroby zawodowe: następstwo wykonywania określonej pracy lub warunków, odbywania się pracy, ujęte w urzędowym wykazie chorób zawodowych. Wypadek przy pracy : zdarzenie nagłe, powodujące szkodę na osobie pracownika, śmierć albo uszkodzenie ciała. Osoby, które zapadły na chorobę zawodowa- prawo do świadczeń ubezpieczeniowych; oraz odszkodowań. Na liście MOP jest 29chorób zawodowych (uznawanie zależy od kraju) Choroby parazawodowe- zw. Z warunkami pracy, ale nieuwzględnione na listach chorób. Zapobieganie :profilaktyczne działania już od szkół średnich, ochronę pracy doskonalić się powinno, współpracując z zakładami pracy, władzami i in. Instytucjami; istotną rolę spełnia zakładowa służba zdrowia. Czas pracy - czas, kiedy pracownik pozostaje do dyspozycji zakładu pracy (czas pracy + czas zw. Z pracą np. dojazd, szkolenie) istotne jest pełnienie przez zakłady funkcji socjalnych, np., organizowania wypoczynku. Czas poza pracą; czas potrzeb fizjologicznych, obowiązków i wolny. W teorii wszyscy wiemy co oznacza, w praktyce- nie posiadamy
11. Polityka ochrony zdrowia
Wg WHO zdrowie to pełnia fiz. psych., społ. dobrostanu człowieka. Dlatego tez politykę ochrony zdrowia osadza się w problematyce nauk ekonom., społ., biol. Zdrowie ujmuje się dynamicznie, nie ograniczając się do teraźniejszości, ale zapobiegając chorobom i wypadkom. Zadania medycyny profilaktyka- medycyna człowieka zdrowego, obszar zainteresowania- powstanie, rozwój człowieka i warunki wpływające na zdrowie. Lecznictwo- człowiek chory, rozpoznanie i leczenie chorób Rehabilitacja- przywracanie zdrowia, sprawności, przydatności społ. Ludziom dotkniętym kalectwem fiz. lub psych. Cechy dobrego systemu ochrony zdrowia: kompetencja- fachowe przygotowanie do działalności w poszczególnych dziedzinach; powszechna- wszystkie dziedziny i wszyscy obywatele chronieni dostępna- bezpłatna lub płatna, dostosowana do aktualnych kosztów utrzymania się. Osiągalna- rozbudowana stosownie do liczby i rozmieszczenia ludności; niezależna; zorganizowana i odpowiednio wyposażona; kierownictwo dostosowane do struktury administracji kraju. Aktywna rola państwa winna dominować w polityce ochrony zdrowia. Wg WHO 11 warunków kształtuje stan zdrowia: żywotność i żywienie, wykształcenie, warunki pracy, sytuacja na rynku pracy, zbiorowe spożycie i oszczędzanie, warunki transportu i komunikacji, warunki mieszkaniowe, odzież, wypoczynek i rozrywki, system zabezpieczenia społ. swobody obywatelskie. W zw. z tym należy podejmować wielokierunkowe działania polityki ochrony zdrowia. Opieka zdrowotna to program medycyny zapobiegawczej; pomoc medyczna wynika z potrzeb będących rezultatem stanu zdrowia ludności. Piony opieki zdrowotnej: 1. lecznictwo otwarte- podst. opieka zdrowotna, przychodnie i gabinety specjalistyczne, szkolna i zakładowa służba zdrowia. 2. lecznictwo zamknięte- kliniki, szpitale, sanatoria. 3. pomoc doraźna pogotowie ratunkowe. Ważny elem. Ochrony zdrowia bywa system wskaźników obrazujących działania placówek służby zdrowia, stanu personelu med., np. liczba łóżek szpitalnych na 10 000 mieszkańców; liczba lekarzy na 10 000 mieszkańców; odsetek wizyt domowych; odsetek osób objętych opieką profilaktyczną. W PL- zły stan służby zdrowia. Rodzaje potrzeb zdrowotnych: 1. utrzymanie i umacnianie zdrowia (profilaktyka) 2. przywracanie zdrowia (leczenie, usuwanie schorzeń i ułomności, rehabilitacja zdrowotna, społ. i zawodowa). 3. warunki zdrowotne (warunki bytu i poziomu życia ludności). Mierniki oceny stanu zdrowia: chorobowość- liczba chorych w stos. Do ogółu ludności. Zachorowalność- liczba świeżych zachorowań w stos. do liczby ludności, umieralność- liczba zgonów ; obliczana dla wszystkich zmarłych lub do zmarłych na daną chorobę; wszystkie obliczane na 10 000 lub 100 000 mieszkańców. Śmiertelność liczba zgonów na daną chorobę w stos. do zachorowań na nią. Przeciętny okres trwania życia. Oceniając stan zdrowia ludności, zwraca się v.a uwagę na wpływ poszczególnych rodzajów chorób na ludzi, określić skalę zachorowalności, chorobowości, umieralności i śmiertelności w poszczególnych chorobach. Należy zwrócić uwagę na choroby stanowiące największe zagrożenie dla ludzi, czyli zakaźne, gruźlica, nowotwory złośliwe, choroby weneryczne, nerwice i choroby psych., oraz zawodowe. Tendencje- malejąca chorób zakaźnych, a wzrastająca nowotworowych; utrzymująca się wenerycznych (w wieku 20-24 lata) (AIDS chorobą społ.). Inne zagrożenia stanu zdrowia: zw. z środowiskiem pracy, mieszkaniem, wypoczynkiem, nauką, usługami dla ludności, komunikacją.
12. Zabezpieczenie społ.
ISTOTA. Definicje 1. nacisk na wyszczególnienie działań, podejmowanych dla zagwarantowania odpowiedniego poziomu życia w społeczeństwie. 2. to pewien stan pożądany, dla realizacji każdego uporządkowanego zadania./ W skład sytemu wchodzą: -ubezpieczenia społ., ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności; - pomoc społ.; - uzupełniające świadczenia socjalne; - rehabilitacja inwalidów; - ochrona zdrowia. Czynniki te mają zapewniać jednostce świadczenia dające poczucie bezpieczeństwa socjalnego w syt. życia jak np. urodzenie dziecka, utrata możliwości zarabiania, wygasanie dochodów z pracy, bezradność. Poczucie bezpieczeństwa socjalnego- jedna z podst., potrzeb ludzkich, istotne prawo człowieka, definicja wg Księżopolskiego: „stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienia realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostki.” Zabezpieczenie społ. system świadczeń, do którego prawo mają obywatele lub z których mają możliwość korzystania w okolicznościach i warunkach regulowanych przepisowo. Są to świadczenia poza dochodami z pracy, część z nich przysługuje, gdy dochody spadają poniżej określonego poziomu tzw. Minimum socjalnego. Czasem określa się też górną granicę świadczenia. Prawo zabezpieczenia społ. określono w aktach m.nar., konstytucjach wielu państw, czasem w preambule do Konstytucji, nie mając charakteru obowiązujących norm prawnych (np. Francja). Podmiotowy zakres świadczeń: czasem rozciąga się na całe społ., czasem obejmuje niektóre grupy ludności albo następuje zjawisko kumulacji uprawnień do niektórych świadczeń; mogą one wynikać z przepisów prawnych bądź umów zawieranych przez mieszkańców z właściwymi dla danego świadczenia instytucjami albo stanowią decyzję zakładów pracy czy organizacji społ. Niektóre usługi i dobra są bezpłatne, czasem występują elementy odpłatności. 3 zasady w teorii zabezpieczenia społ. 1. ubezpieczeniowa- opłacanie składki na rzecz instytucji, stanowiącej podst. świadczenia. 2. zaopatrzeniowe- uprawnienia do świadczeń od państwa, bez opłacania składek. 3. opiekuńcza- jednostki niemające uprawnień ubezpieczeniowych lub zaopatrzeniowych bądź znajdują się w syt. wymagającej udzielenia pomocy, dokonanej np. ze środków budżetu państwa/ samorządu terytorialnego/ fundacji/ organizacji wyznaniowej/ społ., środków zakładów pracy, lub z ofiarnością społ.// \świadczenia fakultatywne- można się o nie ubiegać; obligatoryjne- ma się do nich prawo; alternatywne- wybór między świadczeniami w naturze a pieniężnymi, bądź między stypendium a zasiłkiem rodzinnym. 13. Pomoc społ.
W średniowieczu pomoc społ. świadczona przez kościoły lub gminy. To jedna z najstarszych form działań zaliczanych do polityki społ. Jest środkiem polityki społ. państwa, umożliwiającym osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, jakich nie są w stanie pokonać środkami, możliwościami i uprawnieniami własnymi. Osoby, rodziny z środków pomocy społ. zobowiązano do współpracy z odp. Organami w celu rozwiązania ich trudnej sytuacji. Cel pomocy społ. zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób lub rodzin, umożliwiające im bytowanie w warunkach godnych człowieka; zapobieganie syt., gdy potrzebna jest ta pomoc; powinna w miarę możliwości doprowadzać do życiowego usamodzielnienia się rodzin i ich środowiskowej integracji. Powody udzielania pomocy społ. ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, potrzeba ochrony macierzyństwa, bezrobocie, upośledzenie fizyczne bądź umysłowe, alkoholizm, bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych, i prowadzenia gosp. Domowego lub narkomanii; szczególnie w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, osobom z trudnościami w powrocie po wyjściu z zakładu karnego, w sytuacjach klęski żywiołowej bądź ekolog. // prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społ., mają osoby nieposiadające dochodów bądź dochód na głowę nie przekracza społ. uznanego minimum. Zadania pomoc społ. tworzenie warunków organizacyjnych jej funkcjonowania wraz z budową infrastruktury społ.; analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społ.; przyznawanie i wypłacanie świadczeń przewidzianych ustawą; pobudzanie społ. aktywności, w zaspokojeniu potrzeb życiowych osób i ich rodzin; pracę socjalną= działalności zawodowej, ułatwiającej osobom i rodzinom funkcjonowanie w społ. Szczególne zadania w PL spełniają gminy i wojewodowie. Świadczenie pomocy społ. m.in. udzielanie schronienia (tymczasowe miejsce noclegowe); zapewnienie niezbędnego ubrania (dostosowanego do pory roku), jeden ciepły posiłek dziennie, usługi opiekuńcze (higieniczne, zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Domy opieki społ. ; kieruje się tam osoby, jakie ze wzg. na wiek, warunki materialne, rodzinne, mieszkaniowe, potrzebują tej pomocy; osoby przewlekle chore, których stan zdrowia nie wymaga leczenia szpitalnego. Istnieje potrzeba organizowania dziennych domów pomocy społecznej oraz ośrodków opiekuńczych. (całodzienny pobyt, podst. świadczenia opiekuńcze, rekreacyjno- kulturalne oraz posiłki; bywa, że rehabilitacyjne. Pomoc lecznicza winna być zapewniona osobom, nie mającym tego świadczenia z ubezpieczenia społ. Zainteresowanym udziela się pomocy prawnej, psychologicznej. Gmina może udzielać pomocy na ekonom. usamodzielnienie się rodziny (zasiłek celowy lub pożyczka niskoprocentowa). Pomoc społ. obejmuje sprawienia pogrzebu w sposób przez gminę ustalony.
Środki te podlegają zwrotowi, pobrane z masy spadkowej.
opłacie podlega też pobyt w domu pomocy społ. Zasiłek stały- osoba niezdolna do pracy, z powodu wieku, bądź inwalidztwa, jeśli nie ma środków utrzymania, a dochody są niższe od minimum; osoba niepracująca na dziecko wymagające stałej opieki i pielęgnacji; osoba, z inwalidztwem powstałym przed 18. Osobom powyżej 75 lat należy przyznać dodatki do tych świadczeń. Zasiłek okresowy (PL) dla osób lub rodzin, o dochodzie poniżej minimum niemogącym zaspokoić niezbędnych potrzeb, z powodu: choroby, inwalidztwa, bezrobocia, niepełnosprawności, barku uprawnień do renty rodzinnej po osobie spełniającej obowiązek alimentacyjny. Zasiłek celowy- na pokrycie kosztów leczenia, remontu mieszkania, opału i odzieży (pieniężny lub rzeczowy). W PL- działanie gminnych ośrodków pomocy społ. z pracownikami socjalnymi, jakich można zatrudniać w zakładach pracy, szpitalach, zakładach karnych itd. System pomocy zakładowej w PL : domy: rencistów, przewlekle chorych, niewidomych, psych. Przewlekle chorych, umysłowo upośledzonych, dzieci niedorozwiniętych umysłowo. Uzupełniające świadczenia socjalne (komplementarne do świadczeń podst.) pomoc materialna dla młodzieży uczącej się, np. świadczenia dla studentów.
14. Zagadnienie patologii społ.
Podstawa rozważań- człowiek. Grupy problemów 1. patologia indywidualna- odnosi się do jednostki. 2. patologia rodziny 3. patologia struktur organizacyjnych (zjawisk w grupach społ.) Tu człowiek jest przedmiotem oddziaływania określonego układu, struktur; ,nie ma na nie wpływu bądź jest to wpływ ograniczony. Przy złych rozwiązaniach struktur, złej organizacji kwalifikowany pracownik może osiągać złe wyniki Zjaw iska te często wykazują powiązanie przyczynowo- skutkowe. Badając okoliczności, nie można określać wspólnym miernikiem tym wpływającym zarówno na powstawanie, jak i hamowanie tych zjawisk. Człowiek jest tu przedmiotem i podmiotem działania; to nosiciel cech, nawyków i działań ujemnych; sam je posiada i ma znaczący wpływ na ich powstanie i utrzymywanie się; przekazuje je w różny sposób innym osobom, w tym rodzinie. Zachowania wliczane w patologię społ.: przestępczość (pospolita np. kradzieże, włamania, zabójstwa, przestępstwa dokonywane przez młodocianych) zachowania patologiczne, dysfunkcjonalne wobec rodziny i innych instytucji społ., powodujące ich dezorganizację i konflikty społeczne. Samoniszczenie zachowanie autoagresyjne, alkoholizm, narkomania, samobójstwo. Dewiacje seksualne i in. postacie zachowań zboczonych. Inne zachowania społ. (zaostrzające konflikty społ.) Badanie przejawów patologii ustalenie stopnia zbieżności lub rozbieżności między założeniem (ustalanym przez politykę społ., wskazującą narzędzia mająca realizować działania) a rezultatem działania. Rozmiary i przejawy patologii społ. wiążą się z przeprowadzeniem oceny stanu w tej dziedzinie (ocena stanu odchylenia od założonego wzorca oraz stopień szkodliwości następstw) Patologia indywidualna zw. z bytem człowieka, poł. Patologii fiz. Zjawiska psychopatologii oraz patologii społ. godzi v.a w nosiciela, a skutki są zagrożeniem również dla innych. Rozmiary i zasięg są zjawiska to kryterium stopnia zagrożenia społeczeństwa. Najważniejsze z zagrożeń: pijaństwo i alkoholizm, przestępczość, prostytucja oraz narkomania.
15. Polityka społ. a ekologia
Ekologia- zajmuje się zależnościami między organizmami lub ich zespołami oraz między nimi a środowiskiem ich życia. Ochrona środowiska- działanie zmierzające do zachowania bądź przywrócenia, gwarantującej korzystne warunki życia oraz realizację prawa do korzystania z zasobów środowiska, zachowania jego wartości. Zagadnienia ekologii dot. bytu człowieka, więc interesują polit. społ. (zagadnienie rozciąga się na wiele dziedzin). Człowiek na prawo do środowiska (deklaracja Międzynarodowej Konferencji ONZ z 1972, Sztokholm). Potrzeba ochrony środowiska to w rzeczywistości jest środkiem ochrony zdrowia, życia, dobrobytu materialnego i duchowego człowieka. Problem jest dostrzegany przez chrześcijaństwo np. pogląd o środowisku należącym do wszystkich Pawła VI. Zauważono np. powiązanie techniki i środowiska; penetracji przez człowieka zasobów naturalnych, eksplozji ludnościowej itd. Zanieczyszczenia środowiska są zróżnicowane w krajach o różnym stopniu rozwoju. Narastają w środowisku zagrożenia, mające v.a postać ujemnych skutków zdrowotnych (szkody genetyczne- działania substancji promieniotwórczych. 5 głównych niebezpieczeństw: 1. wpływ człowieka na klimat 2. promieniotwórczość np. próby jądrowe 3. pestycydy (istotne w rolnictwie) 4. nawozy sztuczne 5. erozja gleby i problem jej utraty Analiza w PL obejmowała ponadto: zasoby wód podziemnych, nienaruszalne zasoby wód, odprowadzanie nieczyszczonych i oczyszczonych ścieków; dostawy paliw, zużycie energii, zanieczyszczenie powietrza; problem zagrożeń lasów, rola parków narodowych, krajobrazowych itd., konieczność ochrony faun. Sprawę ochrony środowiska poważnie traktuje się na arenie m.nar., powinna ona ponadto być objęta zakresem działań polityki społ.