SEMINARIUM 1 Z FARMAKOGNOZJI:
Zaparcia przyczyny:
Osoby zdrowe oddają zazwyczaj 1-2 dobrze uformowane stolce dziennie, czasem stolec co drugi dzień. Zaparcie jest jedną z najczęstszych dolegliwości. Występuje czasem u osób zdrowych spożywających pokarmy z małą zawartością płynów i błonnika, prowadzących siedzący tryb życia, u osób w podeszłym wieku i noworodków oraz u kobiet w zaawansowanej ciąży.Często towarzyszy zaburzeniom czynnościowym jelita grubego, zwłaszcza u kobiet, jako tzw. zaparcie nawykowe. W zaparciach kał jest zazwyczaj twardy i suchy, oddawany z wysiłkiem. Zaparcie może być również wywołane przyczynami:
mechanicznymi np.:
zwężenie jelit przez naciek nowotworowy lub zapalny
ucisk z zewnątrz
toksycznymi np.:
czynnościowymi np.:
zaparcia atoniczne u starców i obłożnie chorych
choroby gorączkowe
zaparcie spastyczne.
Jedną z częstszych przyczyn zaparcia jest lekceważenie uczucia parcia na stolec, co prowadzi do zaburzenia odruchu defekacyjnego. Leczenie zależy od przyczyny wywołującej. W leczeniu objawowym stosuje się środki przeczyszczające. W zapobieganiu zaleca się picie większej ilości płynów, podejmowanie aktywności fizycznych oraz spożywanie w pokarmach większej ilości błonnika.
Rodzaje zaparć:
Zaparcia dziela sie na:
jawne
ukryte.
Do 80-90% osób cierpi na jedna z tych dwóch form zaparcia, przy czym forme ukryta spotyka sie o wiele czesciej, ni. jawna.
Znane sa 2 formy zaparcia: atoniczne i spastyczne.
Zaparcia atoniczne. Zwiazane sa z osłabieniem błony miesniowej scianki jelita, spowodowanej:
siedzacymtrybem życia,
obniżeniem ogólnej aktywnosci organizmu na skutek wrodzonej słabosci systemu nerwowomiesniowego,niedokrwistosci, przebytych cieżkich chorób zakaznych i niezakaznych itd.
Zaparcie atoniczne rozwijac sie może na skutek ignorowania parcia na stolec.
Przy zaparciach atonicznych:
czynnosc motoryczna jelita grubego zostaje obniżona,
perystaltyka zanika na dłuższy czas,
odruchwypróżnienia również zanika.
wystepuje brak apetytu,
ogólna słabosc, bladosc, obniżenie aktywnosci,
ucisk i słabosc w konczynach dolnych, zwiekszone zmeczenie, wzdecia.
Zaparcia spastyczne. Spastyczne formy zaparcia, to rezultat podwyższonej pobudliwosci jelita grubego,które w tym wypadku prawie przez cały czas jest skurczone, co przeszkadza przesunieciu sie maskałowych. Perystaltyka, jak i przy zaparciu atonicznym, prawie nie wystepuje. Skurcze scianki jelitowejmoga byc zwiazane odruchowo z porażeniem organów wewnetrznych, zwłaszcza organów jamybrzusznej.
Antrazwiązki
Ogólna charakterystyka:
Antrazwiązki - jest to duża grupa substancji biologicznie czynnych (anatrachinonów, antronów, antranoli i diantronów), które po podaniu doustnym mają działanie przeczyszczające. W grupie tej występują związki o zróżnicowanej sile działania - od łagodnego (laxantia) po silne (purgantia).
Po podaniu doustnym antrazwiązki, które słabo wchłaniają się w jelicie cienkim trafiają do jelita grubego. Tam, pod wpływem enzymów bakterii zamieszkujących tą cześć przewodu pokarmowego (i w mniejszym stopniu enzymów komórek ścian jelita), ulegają hydrolizie i redukcji, prowadzących do powstania form czynnych antrazwiązków - antranoli, antronów, i diantronów. Związki te działają drażniąco na ściany jelita grubego - co powoduje nasilenie jego ruchów i przesuwanie zalegającej w nim treści pokarmowej. Zwiększa się również wydzielanie wody do światła przewodu pokarmowego - co ułatwia upłynnienie jego zawartości. Ze względu na to, że do zadziałania antrazwiązków potrzebne są ich przemiany chemiczne, oraz że działają one dopiero po dotarciu do jelita grubego, efekty ich zastosowania obserwuje się dopiero po 8 - 12 godzinach.
Podawanie:
Antrazwiązki są często stosowanymi środkami przeczyszczającymi. Zwykle podaje się je w postaci naparów z surowców (często z różnego rodzaju złożonych herbatek) lub z tabletkowanych wyciągów, rzadziej w postaci preparatów galenowych, a jeszcze rzadziej w postaci wyizolowanych związków.
Budowa chemiczna i właściwości
biochemiczne antrazwiązków
Antrazwiązki są pochodnymi trójpierścieniowego związku aromatycznego - antracenu. Zalicza się do nich: antrachinony, antrony, antranole i diantrony. Antrachinony i antrony różnią się od siebie stopniem utlenienia podstawowego szkieletu, natomiast antranole są tautomeryczną formą antronów.
Najczęstszymi podstawnikami rozbudowującymi szkielet antrazwiązków są grupy hydroksylowe, metoksylowe, metylowe i karboksylowe. Tak jak wiele innych związków w świecie roślinnym antrazwiązki występują najczęściej w postaci glikozydów (najczyściej O-glikozydów, rzadko C-glikozydów). Część cukrowa takich cząsteczek składa się zazwyczaj z D-glukozy i/lub L-ramnozy. Siła działania tych substancji jest związana bezpośrednio z pewnymi różnicami w ich budowie chemicznej. Do takich różnic zaliczamy na przykład obecność grup hydroksylowych w pozycjach 1 i 8, czy podstawnika w pozycji 3. Wpływ na siłę działania ma również liczba cząsteczek cukru w glikozydzie antrazwiązku - im ich więcej, tym silniej działa dany glikozyd. Silniejsze działanie wykazują antrony i diantrony, które mogą powstawać z antrachinonów pod wpływem czynników redukcyjnych, np. enzymów zawartych w roślinach lub w wyniku hydrolizy odpowiednich glikozydów.
Antrazwiązki są stałymi substancjami, o czerwonej, pomarańczowej lub żółtej barwie. Do ich charakterystycznych cech fizyczno-chemicznych należy duża skłonność do ulegania przemianom oksydoredukcyjnym. Dzieje się tak często podczas suszenia i przechowywania surowców. Sprawia to, że antrazwiązki występują w surowcach na różnych stopniach utlenienia, a co za tym idzie, w formach o różnej sile działania.
Przeciwskazania - działania uboczne:
ciąża-skurcze defekcyjne,ryzyko poronienia zwłaszcza w trymestrze ciąży i/lub przy ciąży słabo umiejscowionej
laktacja-przenikaja do mleka matki,powodujac biegunkę u niemowlaka i jego odwodnienie
bóle brzucha niewiadomego pochodzenia-przy np. guzach lub zaczopowaniu jelita doprowadzi do rozerwania
długotrwałe stosowanie prowadzi do:
zespół jelita leniwego-bez działania bodźcowego nie ma wypróżnienia
utraty elektrolitow-głownie potasu,co prowadzi do zaburzeń pracy serca i krążenia, a także do osłabienia mięśniowego
Surowce i związki
Antrazwiązki występują zarówno w grzybach (np: Penicilinum), niektórych zwierzętach jak i w roślinach wyższych. Wśród tych ostatnich najczęściej w roślinach z rodzin: Polygonaceae, Rhamnaceae, Leguminoseae Rubiaceae i Liliacaea. W lecznictwie zastosowanie znalazło jednak tylko kilka surowców pochodzących z roślin, które zawierają dostatecznie dużo antrazwiązków, aby wykazywać właściwości przeczyszczające.
Zalicza się do nich:
Aloe - Alona
Zawierają:
Antrazwiązki( aloina)
przede wszystkim żelazo, mangan, cynk, miedź, bór, molibden oraz magnez
substancje śluzowe, żywice, substancje gorzkie
biogenne stymulatory, które są prawdopodobnie związkami metali z witaminami i kwasami organicznymi.
Działanie:
przeczyszczające (działanie po12-14h od spożycia)
żółciopędne (zw. czynne)
wzmacniające
poprawiające przemianę materii
dermatologiczne
bakteriobójcze-zapobiega nadmiernej fermentacji w jelitach
korzystny wpływ na skórę-polecany w oparzeniach po naświetleniach rentgenowskich
Syn: |
Kruszyna |
Roślina: |
|
Rodzina: |
Rhamnaceae |
Opis surowca: |
Surowcem jest kora pochodząca z młodych pni i gałęzi kruszyny pospolitej, zebrana na wiosnę, przed rozwojem liści. Surowiec musi zwierać nie mniej niż 3% antropochodnych. |
Związki czynne: |
Antrazwiązki a w szczególności: biozydy franguloemodyny oraz ich monozydy. W mniejszych ilościach występują glikozydy fiscjonu, chryzofanolu i emodyny. W śladowych ilościach związki flawonoidowe, saponiny i alkaloidy peptydowe. |
Działanie: |
Remedia laxantia, rem. cholagoga Surowiec jest stosowany jako lek przeczyszczający oraz żółciopędny. |
Stanowiska: |
W Polsce roślina pospolita w szczegulości na terenie niżu. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych. |
Wygląd zewnętrzny: |
Surowiec ma postać rurek lub rynienek, zewnętrznie szarobrunatny, o licznych białawych przetchlinkach. Wewnątrz jest czerwonożółty lub czerwonobrunatny, lśniący. Przełom kory żółty włóknisty. |
Opis surowca: Surowiec stanowią podziemne części rzewieni bezrapomtycynowych, zebrane w okresie kwitnienia roślin.
Związki czynne: Surowiec zawiera antranozwiązki (3%)- pochodne antrachinonu (aloeemodyna, emodyna, reina) i związki o charakterze mieszanin diantronów. Występują także żywice, garbniki hydrolizujące (galusany glukozy) i skondensowane (katechinowe).
Działanie: Laxativum, cholagogum, stomachicum, adstringens. Surowiec zawiera dwie grupy substancji o przeciwstawnych kierunkach działania. Pierwsza z nich to antranozwiązki, które mają działnie przeczyszczające. Druga to garbniki o działaniu wstrzymującym. Kierunek działania surowca zależy od dawki. Małe ilości surowca nają działanie wstrzymujące a większe przeczyszczające. Gorzki smak surowca pobudza apetyt.
Stanowiska: Roślina pochodzi z Chin i Tybetu. Obecnie uprawiana w wielu krajach w tym i w Polsce.
Wygląd zewnętrzny: Surowiec składa się z burakowatego kłączea i grubych licznych korzeni. Kokzenie są długie, wrzecionowate. Ich powieszch nia jest częsciwo pierścieniowata, czerwonobrunatna. Przełom jest żóltawopomarańczowy, ziarnisty z czerwonymi promieniami.
Cechy anatomiczne:
Korzeń ma budowe charakterystyczną dla korzeni spichszowych. Surowiec zawiera gruzły szczawianu wapniowego i ziarna skrobi.
|
Fructus Rhami catharticae - Owoc szakłaka
Związki czynne: glikozydy antrachinowe (m. in. frangulinę), flawonoidy, garbniki, saponiny.
Działanie:
przeczyszczające i pobudzające perystaltykę jelit
Odwary z owoców lub suszone owoce stosowane są przy przewlekłych zaparciach
preparaty z szakłaku ze względu na uboczne działanie (powoduje przekrwienie miednicy małej), nie mogą być stosowane po operacji, przy hemoroidach, w stanach zapalnych narządów jamy brzusznej, a także przez kobiety w ciąży i podczas miesiączki. Spożyte przez karmiącą matkę przechodzą do mleka działając przeczyszczająco na niemowlę
Psylli semen (nasiona babki płesznika)→ jeden z najlepszych środków przeczyszczający dla
małych dzieci i kobiet w ciąży.
Agropyri rhizoma- kłącze perzu Agropyron repens (Gramineae)
Zawiera:
polisacharydy (trytycyna)
olejek eteryczny (kapilen), D-fruktoza, inozytol
Działanie:
Słabe działanie moczopędne i przeczyszczające
Pochodne fruktozy - odpowiednie jako środek dietetyczny dla diabetyków
Kapilen - silne właściwości bakterio- i fungistatyczne
Psyllii semen - nasienie babki płesznika Plantago psyllium (Plantaginaceae)
Zawiera: śluz, białko, olej tłusty. Łagodny środek przeczyszczający.
Sambuci fructus (flos)- owoc(kwiat) bzu czarnego
Oba zawieraja:
toksyczny składnik zwany sambunigryną. Składnik ten po spożyciu jest rozkładany do cyjanowodoru, co powoduje poczucie słabości, niekiedy wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi, co pozwala na stosowanie.
Zawiera: antocyjany, garbniki, cukry, pektyny,witaminy (A, B1, B2, C i J), olejki eteryczne, glikozydy cyjanogenne (sambunigryna), kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy i benzoesowy).
Działanie :
środek lekko przeczyszczający i napotny.
stosowany w stanach zapalnych żołądka i jelit
moczopędnie, przeciwbólowo, odtruwająco
Sambuci flos-kwiat bzu czarnego
Zawiera: olejki eteryczne, śluzy, związki wapnia, potasu, sodu, glinu i żelaza, glikozydy cyjanogenne, saponiny triterpenowe, flawonoidy (rutyna, kwercetyna, estragalina), garbniki.
Działanie:
moczopędnie, napotnie
przeciwgorączkowo
wzmacniająco na naczynia krwionośne (zmniejsza kruchość naczyń włosowatych)
Zewnętrznie ma zastosowanie do przemywań w stanach zapalnych oczu i gardła
Sorbi fructus-owoc jarzębiny( Sorbus aucuparia-jarząb pospolity)
Zawieraja:
dużo witaminy C, E, P, K, PP, nieco witaminy A
cukier sorbozę
Działanie:
słabe moczopędne
korzystnie wpływające na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego
stosowana przy nieżytach jelit
przewlekłych biegunkach
schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego
zwykle jest stosowana w mieszankach z innymi ziołami (wchodzi np. w skład Rektosanu, Sklerosanu)
Istnieją również surowce zawierające duże ilości antrazwiązków o działaniu innym niż przeczyszczające:
Roślina: |
Hypericum perforatum - Dziurawiec zwyczajny |
Rodzina: |
Guttiferae (Clusiaceae) |
Opis surowca: |
Surowcem są szczytowe części pędów dziurawca zebrane w początkowym okresie kwitnienia. |
Związki czynne: |
Surowiec zawiera flawonoidy: pochodne kwercetyny - hyperozyd, izokwercytryna i rutozyd. Oprócz tego zawiera olejek (pinen) i związki diantronowe - hiperycyna i pseudohiperycyna oraz garbniki katechinowe, leukocyjanidyny. |
Działanie: |
Spasmolyticum, vasotonicum, psychosedativum, antisepticum, dermaticum. Dziurawiec jest jedną z najbardziej wszechstronnie działających roślin leczniczych. Działa przeciwskurczowo na mięśnie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych oraz mięśnie gładkie naczynek krwionośnych. Działanie surowca jest powolne i stopniowe. Obecne w surowcu katechiny powodują uszczelnienie i uelastycznienie drobnych naczyń krwionośnych. Surowiec ma działanie przeciwbakteryjnie w stosunku do bakterii Gram +. Na błony śluzowe i uszkodzenia skóry wyciągi z surowca działają ściągająco i antyseptycznie. Po podaniu większych dawek wyciągu dziurawca obserwuje się działanie antydepresyjne. Jest to związane z obecnością w zielu hiperycyny - czerwonego barwnika, który ponadto zwiększa zdolność absorpcji promieni nadfioletowych przez skórę. Może więc on również sprzyjać powstawaniu poparzeń słonecznych. |
Stanowiska: |
Roślina rośnie w Azji i Europie. W Polsce powszechna na łąkach i ugorach. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych. |
Wygląd zewnętrzny: |
W surowcu znajdują się brązowożółte promieniste kwiaty, zebrane na szczytach pędów w gęste baldachogrona. Kwiaty 5-krotne, słupek górny, na płatkach widoczne są ciemno zabarwione zbiorniki hiperycyny. Na działkach widać zbiorniki olejkowe - przeświecające. |
Cechy anatomiczne: |
Szparki otoczone są 3-5 komórkami i występują tylko na stronie dolnej. W śródliściu (i w kwiatach) występują zbiorniki olejkowe z zielonawą treścią, na brzegach liści zbiorniki wypełnione czerwoną hiperycyną. |
Radix Rubiace tinctorum - Korzeń marzanny
LEKI PRZECZYSZCZAJĄCE I MECHANIZM ICH DZIAŁANIA:
Środki poślizgowe (olej parafinowy)
Olej parafinowy, parafina ciekła
mieszanina ciekłych alkanów i naftenów, bezbarwna, oleista, bezwonna ciecz, pozbawiona smaku; nie miesza się z wodą i alkoholem etylowym, miesza z chloroformem, eterem dietylowym, olejkami eterycznymi. Stosowana w przemyśle farmaceutycznym (do wyrobu emulsji i maści), kosmetycznym i spożywczym.
Środki zwiekszające objętość kału
Środki pęczniejące
FUCUS - morszczyn Fucus vesiculosus (Fucaceae)
Zawiera: polisacharydy (kwas alginowy), jod
Działanie:
ze względu na zawartość jodu, jako pobudzający wydzielanie hormonów tarczycy, najczęściej w mieszankach ziołowych przeciw otyłości
Ze względu na właściwości pęcznienia kwasu alginowego, co sprzyja efektowi przeczyszczającemu, stosowany jako dodatek do mieszanek regulujących wypróżnienia.
LINI SEMEN - nasienie lnu Linum usitatissimum (Linaceae)
Zawiera:
Śluz
olej tłusty
diglikozydy cyjanogenne
Działanie:
w postaci maceratów wodnych jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego
lekko przeczyszczające na skutek pęcznienia w jelitach
Zewnętrznie w postaci okładów, kataplazmów jako środek p/zapalny.
Śroki o działaniu drażniącym
Na jelito cienkie (olej rycynowy)
Olej rycynowy, olej rącznikowy (łac. Oleum Ricini, Oleum Palmae Christi) - otrzymywany z nasion byliny (w Polsce roślina roczna) - rącznika pospolitego przez wyciskanie oleju na zimno i wygotowywanie z wodą. Takie postępowanie pozwala na rozkład toksycznej toksoalbuminy - rycyny, której obecność w nasionach sprawia, że ich zażycie może wywołać śmiertelne zatrucie.
Zawiera:
18-węglowy monogliceryd kwasu rycynolowego. (ok. 80%)
glicerydów kwasów olejowego, linolowego i innych.
Właściwości:
gęsta ciecz
bezbarwna lub jasnożółta
na powietrzu gęstnieje, ale nie twardnieje.
Stosowanie:
produkcji oleju tureckiego, kwasu sebacynowego
środek przeczyszczający. Za takie jego działanie odpowiedzialny jest zawarty w nim kwas rycynolowy, który po uwolnieniu (pod wpływem enzymów trawiennych) z glicerydów wchodzi w reakcję z zawartymi w treści jelitowej jonami sodu (Na+). Tworzy się w ten sposób mydło sodowe kwasu rycynolowego, które drażni błonę śluzową jelita cienkiego, co pobudza jego perystaltykę.
w kosmetyce, jako odżywka do włosów suchych.
pomaga w odbudowie łamliwych i wypadających brwi i rzęs oraz paznokci i naskórka wokół nich. Jest częstym składnikiem tzw. domowych odżywek.
Przeciwskazania:
Oleju rycynowego nie wolno używać w czasie ciąży, gdyż może powodować powikłania w przebiegu ciąży i poronienia.
Na jelito grube:
Opis surowca: Surowcem są listki parzysto-pierzastego liścia strączyńców, zebrane przed dojrzeniem owoców.
Związki czynne: Surowiec zawiera antrapochodne: antrony, antranole, antrachinony, diantrony. Głównymi składnikami zespołu są senozydy A i B oraz C i D. Oprócz tego flawonoidy, śluzy i żywice.
Działanie:
Laxativum, cholagogum. Surowiec ma działanie przeczyszczające, które warunkowane jest obecnością antranozwiązków. Powodują one podrażnienie ścian jelita grubego co prowadzi do wydzielania przez jego nabłonek śluzu i pobudzenia perystaltyki. Liście senesu charakteryzują się szybkim (w porównaniu z innymi surowcami antronowymi) działaniem: 6-8 godzin. Surowiec posiada również słabe działanie żółciopędne.
Stanowiska: Roślina ta nie występuje w naszym klimacie, dlatego surowiec jest importowany, między innymi z Indii i Azji środkowej.
Wygląd zewnętrzny: Listki są krótkoogonkowe, lancetowate o nasadzie asymetrycznej. Blaszka liściowa jest krucha, matowa, barwy szaro zielonkawej.
Cechy anatomiczne: Liście o budowie izolateralnej. Po obu stronach blaszki występują charakterystyczne szczecinowate włoski o brodawkowatej kutykuli, przygięte do skórki listka Aparaty szparkowe typu Rubiace (w większości) zlokalizowane są po obu stronach liścia. Występują gruzły i jedyńce szczawianu wapnia.
|