Obiekty przeznaczone do przechowywania ziemniaków i warzyw (głównie korzeniowych) można podzielić na dwie grupy:

przechowalnie

chłodnie

Powyższy podział klasyfikuje obiekty przechowalnicze według stopnia zaangażowania nowoczesnej techniki do przechowywania warzyw i ziemniaków. Jest równocześnie odbi

ciem istnienia dwóch głównych technologii przechowywania

- zwykłej i chłodniczej.

Technologię chłodniczą można podzielić jeszcze na chłodnicze przechowywanie w normalnej i kontrolowanej atmosferze.

Obiekty związane z produkcją, obrotem oraz przechowywaniem ziemniaków i warzyw dzielą się pod względem przeznaczenia na następujące typy:

przechowalnie rolnicze - producenckie:

zespołowe,

spółdzielcze,

drobnotowarowe,

przechowalnie gospodarcze pozarolnicze;

przechowalnie handlowe:

aprowizacyjne,

towarowe,

specjalne,

przechowalnie przemysłowe;

przechowalnie: doświadczalne, z kiełkownią, sortownie i wielofunkcyjne.

Zależnie od przeznaczenia użytkowego produkowane w Polsce ziemniaki można podzielić na:

ziemniaki jadalne (ubogie w skrobię),

ziemniaki przemysłowe (bogate w skrobię),

ziemniaki pastewne,

ziemniaki sadzeniaki.

Warunki przechowywania wyznaczone przez dwa podstawowe parametry fizyczne powietrza wilgotnego tj. temperaturę i wilgotność względną decydują o wysokości strat jakościowych i ilościowych ziemniaków. Dobór odpowiedniego poziomu tych parametrów jest uzależniony od:

okresu przechowywania,

odmiany,

kierunku użytkowania.

W naszych warunkach klimatycznych okres przechowywania ziemniaków trwa:

około 7 miesięcy dla ziemniaków sadzeniaków;

do 9 miesięcy dla ziemniaków przeznaczonych na spożycie, do przerobu na produkty spożywcze oraz paszę.

Okres ten jest dłuższy od czasu potrzebnego na wyprodukowanie ziemniaków (3 ÷ 5 miesięcy), jak również od fizjologicznego (naturalnego) spoczynku bulw (3 tygodnie÷3 miesiące). Czas przechowywania ziemniaków - od początku października do końca czerwca - przypada na nieodpowiednie warunki klimatyczne w naszym kraju.

Okres przechowywania ziemniaków podzielony jest na 4 fazy:

I faza - trwająca od 1÷2 tygodni nazywana jest często fazą dojrzewania i zabliźniania się uszkodzeń. W tej fazie wszystkie ziemniaki niezależnie od kierunku użytkowania powinny być przechowywane w temperaturze średniej 15^oC (10÷18^oC) i 92,5% (90÷95%) wilgotności względnej.

II faza - trwająca od 2÷3 tygodni nazywana jest często fazą schładzania. W fazie tej należy obniżać stopniowo temperaturę powietrza w przestrzeni składowej do poziomu optymalnego dla długotrwałego przechowywania dane grupy odmian zgodnie z kierunkiem ich użytkowania. Wilgotność względna powinna wynosić średnio 92,5% (90÷95%).

III faza - trwająca od 16÷20 tygodni nazywana jest fazą długotrwałego przechowywania. W tej fazie należy kształtować poziom temperatur w zależności od przeznaczenia i grupy odmian:

sadzeniaki - 2÷6^oC;

jadalne - 4÷6oC i 6÷8oC;

do przerobu na produkty spożywcze - 6÷8^oC.

Wilgotność względna powietrza powinna być utrzymana na poziomie 90% (85÷95%).

IV faza - to okres przygotowania ziemniaków przed ich użyciem. Dla ziemniaków przeznaczonych na spożycie i dla sadzeniaków należy zapewnić temperaturę nie niższą niż 10oC (lepiej 12÷15oC) w ciągu 10 dni przy wilgotności względnej 90% (85÷95%).

Warunki przechowywania powinny być takie, aby procesy życiowe zwłaszcza oddychanie i transpiracja, jakie zachodzą nadal po zbiorze w produktach roślinnych przebiegły jak najwolniej.

Proces oddychania polega na „spalaniu” przy udziale tlenu atmosferycznego związków organicznych (głównie cukrów i kwasów organicznych) nagromadzonych w procesie fotosyntezy. Przy dostatecznym dostępie tlenu zachodzi oddychanie aerobowe, w wyniku którego glukoza rozłożona zostaje do CO2 i H2O. Uwalnia się też energia zużytkowywana w innych procesach biochemicznych a część rozprasza się w postaci ”ciepła oddychania”. Proces ten można opisać reakcją:

C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + 2724,8 [kJ]

Oddychanie w przechowalnictwie jest procesem szkodliwym gdyż powoduje straty w węglowodorach, obniżając tym samym wartość odżywczą produktów. Oddychanie powoduje również ubytki wagowe (ok. 1% masy), a wydzielane ciepło i woda mogą w niekorzystnych warunkach stać się przyczyną zagrzewania i zaparzania ziemniaków. Intensywność oddychania wzrasta wraz podnoszeniem się temperatury przechowywania. Wzrasta wtedy także ilość wydzielanego ciepła, co z kolei prowadzi do podnoszenia się temperatury (przy braku jego odprowadzania) i dalszego wzrostu tempa oddychania.

Miarą intensywności oddychania ziemniaków i warzyw jest ilość wydzielanego przez te produkty CO2. Stosunek ilości wydzielanego CO2 do ilości pobieranego tlenu nazywany jest współczynnikiem oddychania i w normalnych warunkach jest zbliżony do 1.

Intensywność oddychania bulw mierzona ilością wydzielanego CO2 w ciągu 24 [h]

w [g/t].

Grupy odmian	Okresy przechowywania
		Przygotowawczy (15 dni dojrzewanie, 15 dni schładzanie)	Długotrwałe przechowywanie (5 miesięcy) w temperaturze
				2 [^oC]	4 [^oC]	6 [^oC]	8 [^oC]
Średnio dla 29 odmian	187,0	89,5	88,0	96,0	108,0

Ilość wody wydzielana przez bulwy w procesie oddychania w ciągu 24 [h] w [g/t].

Grupy odmian	Okresy przechowywania
		Przygotowawczy (15 dni dojrzewanie, 15 dni schładzanie)	Długotrwałe przechowywanie (5 miesięcy) w temperaturze
				2 [^oC]	4 [^oC]	6 [^oC]	8 [^oC]
Średnio dla 29 odmian	75,6	36,0	36,0	38,4	43,2

Ilość ciepła wydzielonego przez bulwy do przestrzeni składowej w procesie oddychania w ciągu 24 [h] w [kJ/t].

Grupy odmian	Okresy przechowywania
		Przygotowawczy (15 dni dojrzewanie, 15 dni schładzanie)	Długotrwałe przechowywanie (5 miesięcy) w temperaturze
				2 [^oC]	4 [^oC]	6 [^oC]	8 [^oC]
Średnio dla 29 odmian	1054	478	466	512	571

Transpiracja czyli parowanie to zjawisko polegające na utracie wody w postaci pary wodnej przez żywe tkanki ziemniaków i warzyw. Utrata wody powoduje ubytek masy zmagazynowanego produktu i jego więdnięcie, co z kolei zwiększa szybkość oddychania.

Intensywność transpiracji zależy zarówno od czynników zewnętrznych jak i od właściwości warzyw i ziemniaków.

Woda zawarta w tkankach ziemniaków i warzyw występuje jako wolna (62,4% z 84,5%) i ona głównie jest wyparowywana, oraz jako związana nie podlegająca zmianom.

Powietrze zawarte w przestrzeniach międzykomórkowych jest zwykle całkowicie nasycone. Transpiracja zachodzi tylko wówczas gdy istnieje różnica między prężnością pary wodnej zawartej w przestrzenia międzykomórkowych produktów, a prężnością pary wodnej w otaczającym powietrzu. Różnica ta nazywana jest deficytem pary wodnej w określonych warunkach.

Na transpirację ziemniaków i warzyw bezpośrednio wpływa deficyt pary wodnej, pośrednio zaś temperatura, wilgotność i ruch powietrza. W uproszczeniu można przyjąć, że transpiracja jest wprost proporcjonalna do deficytu pary wodnej i odwrotnie proporcjonalna do wilgotności względnej powietrza.

Z punktu widzenia przechowalnictwa dla ograniczenia transpiracji optymalne było by utrzymywanie wilgotności w pomieszczeniu przechowalniczym na poziomie 100%. Ogólnie za optymalną należy uznać taką wilgotność względną powietrza, przy której uzyskuje się dostateczne zahamowanie rozwoju grzybów powodujących gnicie, a jednocześnie ubytek masy produktów nie jest zbyt duży z technologicznego i

ekonomicznego punktu widzenia.

Ilość wody wydzielanej przez bulwy w procesie transpiracji w ciągu 24 [h] w [g/t].

Grupy odmian	Okresy przechowywania
		Przygotowawczy (15 dni dojrzewanie, 15 dni schładzanie)	Długotrwałe przechowywanie (5 miesięcy) w temperaturze
				2 [^oC]	4 [^oC]	6 [^oC]	8 [^oC]
Średnio dla 29 odmian	888	422	413	552	552

Skład gazowy atmosfery otaczającej przechowywane warzywa i ziemniaki, ściślej procentowa zawartość w niej CO2 i O2 wpływa na intensywność oddychania. Można ją spowolnić nie tylko przez obniżenie temperatury, ale również przez zmniejszenie zawartości O2 lub zwiększenie CO2. Tego rodzaju zmiany w składzie atmosfery hamują także rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, zmniejszając gnicie.

Przechowywanie nawet w niezbyt szczelnych kopcach (ziemniaki) powoduje systematyczny wzrost ilości CO2 i zmniejszanie O2 co prowadzi do ”autokonserwacji” i w konsekwencji do zmniejszenia ubytków naturalnych.

Celowe zmiany i kontrolowanie proporcji gazów w atmosferze przechowalni doprowadza do spowolnienia procesów życiowych produktów, głównie dojrzewania, przez co można

je dłużej przechowywać i osiągać lepszą jakość niż przy innych sposobach przechowywania. Ten sposób zwany jest przechowywaniem w kontrolowanej atmosferze (KA).

Zawartość CO2 w powietrzu pomieszczenia przechowalni ziemniaków winna być utrzymywana na poziomie 2÷4%.

Wyższa koncentracja CO2 powoduje zwiększone procesy gnilne bulw. Zjawisko takie obserwowane jest głównie w dolnych warstwach pryzm lub sztapli, jako że CO2 jest cięższy od powietrza.

Rozróżniamy dwa rodzaje kontrolowanej atmosfery:

1. Atmosfera kontrolowana jednostronnie

2. Atmosfera kontrolowana dwustronnie

W pierwszym przypadku, przy niezmiennej zawartość azotu (78÷79%), zmieniany jest stosunek O2 i CO2 ale suma pozostaje na poziomie 21% (np. 10% CO2, 11% O2). Jest to skład KA o wysokiej zawartości O2 i CO2.

W przypadku drugim zmienia się proporcje wszystkich trzech gazów. Jest to atmosfera o wysokiej zawartości CO2 i niskiej zawartości O2, gdzie suma zawartości procentowej tych składowych jest zawsze poniżej 21% (np. 5% CO2, 3% O2 lub 3% CO2, 3% O2).

Poszczególne gatunki warzyw różnią się między sobą znacznie pod względem trwałości przechowywania. Jedne z nich jak korzeniowe, kapusta, cebula w sprzyjających warunkach mogą być przechowywane przez 6÷8 miesięcy, inne jak kalafior, kalarepa przez okres kilkunastu tygodni, a jeszcze inne jak np. sałata czy szpinak zaledwie przez kilka dni.

Do długotrwałego przechowywania - aż do nowych zbiorów - nadają się te gatunki, które odznaczają się:

stosunkowo niewysoką zawartością wody (80÷90%),

mają kształt kulisty lub cylindryczny,

zwartą budową tkanek (lub ścisłym ułożeniem liści),

skorkowaciałą lub z woskowym nalotem skórką zabezpieczającą je przed zbytnim parowaniem;

jak najdłuższym okresem spoczynku zimowego.

Ponadto gatunki warzyw przydatne do długotrwałego przechowywania muszą dobrze znosić niską temperaturę przechowywania np. 0oC, lub nawet niższą.

W obrębie gatunków warzyw nadających się do długotrwałego przechowywania o ich predyspozycjach decydują:

odmiana,

sposób i warunki uprawy,

nawadnianie i nawożenie,

stosowanie środków ochrony roślin,

stopień dojrzałości,

wygląd i zdrowotność

Warunki przechowywania warzyw korzeniowych

wg. Międzynarodowego Instytutu Chłodnictwa

Nazwa produktu	Zawartość wody	Temperatura przechowywania	Wilgotność względna	Okres przechowywania
		[%]	[^oC]	[%]
Chrzan	73,4	-1 ÷ 0	90 ÷95	10÷12 M
Buraki ćwikłowe	72	0 ÷ +1,5	88 ÷ 92	1 ÷ 3 M
Brukiew	90,9	0 ÷ +1	90	1 ÷ 4 M
Marchew bez naci	83	-1 ÷ +1	90 ÷ 95	4 ÷6 M
Pietruszka	91	0 ÷ +1	85 ÷ 90	1 ÷ 2 M
Rzepa biała	88,3	-0,5 ÷ 0	95 ÷ 98	4÷ 5 M
Rzodkiew	93	0	90 ÷ 95	3 ÷ 4 T
Selery	94	0	90 ÷ 95	2 ÷ 4 M
Topinambur	-	0	90 ÷95	2 ÷ 5 M

D - dni, T - tygodnie, M - miesiące.

Na podstawie analizy zewnętrznych warunków klimatycznych, warunków termiczno-wilgotnościowych przechowywania i kierunków użytkowania ziemniaków i warzyw określono zadania jaki powinna spełniać nowoczesna przechowalnia:

zabezpieczenie zebranego plonu przed niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi panującymi w tym okresie w naszym klimacie;

uchronienie masy produktu przed nadmiernymi stratami (oddychanie, transpiracja, kiełkowanie i gnicie);

zachowanie lub ukształtowanie walorów jakościowych wymaganych przez poszczególne kierunki użytkowania;

podkiełkowywanie sadzeniaków;

umożliwienie przygotowania produktu dla odbiorców tj. sortowanie, kalibracja, pakowanie i wysyłanie odbiorcom.

Program funkcjonalny przechowalni ziemniaków i warzyw obejmuje następujące pomieszczenia:

program minimalny:

korytarz przejazdowy spełniający funkcję stanowisk przyjęcia, sortowni i stanowisk ekspedycji;

pomieszczenia przechowalnicze spełniające okresowo także rolę magazynu surowca i ekspedycyjnego.

program pełny:

stanowisko przyjęcia,

magazyn surowca,

pomieszczenia przechowalnicze,

sortownia,

magazyn ekspedycyjny,

stanowisko ekspedycyjne,

pomieszczenia pomocnicze.

Sposoby składowania i przechowywania ziemniaków:

luzem - w pryzmach o wysokości nie przekraczającej z reguły 4 [m] (wysokości pryzm przekraczające 4 m tylko dla odmian odpornych na brązowienie przy znacznych naciskach)

w workach - o ładowności 50 [kg] układanych na paletach płaskich z nadstawkami słupkowymi lub skrzyniowymi. Wysokość łączna jednostki ładunkowej wynosi od 944 ÷ 1 194 [mm]. Wysokość stosu - 3 warstwy = od 2 832÷3 582 [mm].

w skrzynkach ażurowych - drewnianych lub z tworzyw sztucznych. Skrzynki układane najczęściej na palecie płaskiej do 5 warstw, łączna wysokość do 1394 [mm]. Wysokość stosu - 3 warstwy do 4 200 [mm]

w paletach skrzyniowych - drewnianych lub z tworzywa sztucznego. Wysokość stosu składającego się zazwyczaj z 5 warstw uzależniona jest od wysokości łącznej palet skrzyniowych i może sięgać 5 500 [mm]

W obiektach przechowalniczych ziemniaków występują następujące rodzaje pomieszczeń składowych i przechowalniczych:

Boks - jest pomieszczeniem częściowo oddzielonym od innych pomieszczeń ścianami sięgającymi nieco powyżej pryzm ziemniaków. Boksy występują jako pomieszczenia stałe - o stałych ścianach - oraz niestałe - o ścianach formowanych ze specjalnych elementów.

Podłoga w boksach stałych może być pozioma lub o spadku 15o w kierunku podpodłogowych kanałów wentylacyjnych i zarazem transportowych, a w boksach niestałych zawsze pozioma. Boksy służą do przechowywania ziemniaków w stanie luźnym. Boksy przylegają jednym bokiem do pomieszczeń transportowo-manipulacyjnych.

Boksy z przegrodami rozbieralnymi Boksy z przegrodami stałymi

Komora - jest pomieszczeniem w pełni oddzielonym od innych pomieszczeń, ma drzwi oraz podłogę poziomą lub o spadku 15o w kierunku podpodłogowych kanałów wentylacyjnych i zarazem transportowych. Komory przylegają jednym bokiem do pomieszczeń transportowo-manipulacyjnych. Komory służą do przechowywania ziemniaków w stanie luźnym oraz w paletach skrzyniowych, jak również nadają się do podkiełkowywania sadzeniaków. Pojemność komór wynosi od 50÷1000 [t], przy czym każda komora stanowi oddzielną jednostkę przechowalniczą indywidualnie wietrzoną i szczelnie zamkniętą.

Komory w przechowalni komorowej.

Hala - stanowi pomieszczenie zajmujące znaczną lub całą część składową i przechowalniczą obiektu. Podłoga hal jest płaska. Hale służą do składowania i przechowywania ziemniaków luzem (w jednej dużej pryzmie lub w boksach czasowo formowanych), ziemniaków w paletach skrzyniowych oraz do składowania ziemniaków w workach. Nadają się do podkiełkowywania sadzeniaków. Pojemność hali stanowiącej oddzielną wentylowaną jednostkę może wynosić od 500 do 5 000 [t].

Duża hala do składowania ziemniaków luzem. Duża hala do składowania ziemniaków w paletach skrzyniowych.

Zasobniki - są pomieszczeniami zblokowanymi wbudowanymi w halową postać obiektu, o ścianach sięgających nieco powyżej pryzm ziemniaków. Zasobniki mają podłogi pochyłe pod kątem naturalnego zsypu ziemniaków (40o ÷ 42o), w kierunku korytarzy transportowych oraz pomosty technologiczne górne (nad zasobnikami) lub boczne między zasobnikami. Zasobniki służą do przechowywania ziemniaków wyłącznie luzem.

Zasobniki monolityczne wbudowane w halę przechowalni.

1i (w) - korytarze (kanały) wentylacyjne, 2 i (r) - korytarze rozładunkowe, 3 - zasobniki,

4 - otwory wywiewne.

Komory zasobnikowe - są pomieszczeniami zamkniętymi obejmującymi pojedyncze zasobniki lub zespoły zasobników przekrytych stropem z otworami wentylacyjnymi, a zarazem załadunkowymi, z wydzieloną nad nimi kondygnacją technologiczną.

Komory zasobnikowe służą do przechowywania ziemniaków wyłącznie w stanie luźnym.

Przeciętne wielkości korytarzy transportowych w pomieszczeniach przecho-walniczych wynoszą:

między boksami lub komorami - 4,5 do 6 [m];

pod zasobnikami lub komorami zasobnikowymi - 1,4 [m] szerokość, 2,4 [m] wysokość.

Wielkość pomieszczeń składowych i przechowalniczych

Rodzaj pomieszczenia	Powierzchnia [m^2]	Wysokość [m]	Sposób składowania
Boksy i komory	20 ÷ 70	5,0	składowanie luzem
Komory	30 ÷ 70	6,0	składowanie w paletach skrzyniowych
Hale	powyżej 200	5,0	składowanie luzem
				6,0	składowanie w paletach skrzyniowych
Zasobniki	ok. 17	5 + 2 *	składowanie luzem
Komory zasobnikowe	ok. 17	6 + 2 **	składowanie luzem

* - wysokość nad zasobnikami.

** - wysokość kondygnacji technologicznej.

Prace w przechowalni obejmują:

przyjmowanie ziemniaków do przechowywania;

doczyszczanie ziemniaków dowożonych z pól, polegające na odsiewaniu drobnych zanieczyszczeń i ewentualnej wstępnej kalibracji na frakcje bulw podwymiarowych (poniżej 20 mm) oraz nadwymiarowych (powyżej 60÷70 mm), a także na ewentualnym ręcznym wybraniu bulw nadgniłych, chorych itp.

przenoszenie ziemniaków do pomieszczeń przechowalniczych i usypywanie ich w pryzmy albo napełnianie nimi magazynowych jednostek ładunkowych i formowanie z nich stosów (sztapli);

pobieranie z pomieszczeń przechowalniczych ziemniaków składowanych luzem lub w magazynowych jednostkach ładunkowych i przemieszczanie ich do miejsca obróbki;

obróbkę tj. sortowanie ziemniaków na potrzebne frakcje wymiarowe, w miarę potrzeby oczyszczanie bulw z resztek ziemi (szczotkowanie, mycie) oraz ręczne sortowanie w celu wybrania z nich bulw wadliwych tj. chorych, nadgniłych, uszkodzonych i niekształtnych a także oberwanie kiełków;

ważenie i załadunek do transportowych lub handlowych jednostek ładunkowych oraz przemieszczanie do magazynu ekspedycyjnego lub na stanowisko ekspedycyjne;

ekspedycja - załadunek środków transportu zewnętrznego.

Stanowisko przyjęcia surowca - ze względu na ochronę ziemniaków, urządzeń i pracowników przed opadami powinno być zadaszone. Rozwiązania przestrzenne zależne są od typu (wielkości) przechowalni, środka i formy transportu oraz rodzaju urządzeń do przyjęcia ziemniaków.

Stanowisko przyjęcia ziemniaków luzem i wstępnego czyszczenia wyposażone jest w następujące urządzenia technologiczne przestawne lub stacjonarne:

kliny najazdowe lub wywrotnicę przyczep;

kosz zsypowy;

przenośniki taśmowe (poziome i pochyłe);

odsiewacz zanieczyszczeń ze zbiornikiem.

Stanowisko przyjęcia

ziemniaków w stanie

luźnym z załadunkiem

komór lub boksów

1-przyczepa

2-rafa odsiewająca

3-kosz zasypowy

4-przenośniki

5-odsiewacz

zanieczyszczeń

6-przenośnik skośny

7-ładowacz boksów

Sortownia - przeznaczona do obróbki ziemniaków powinna być pomieszczeniem oddzielnym. Jeżeli proces technologiczny przewiduje wstępną kalibrację i sortowanie bulw to z ogólnej powierzchni wydziela się sortownię wstępną zwaną przedsortownią. Powierzchnia sortowni lub poszczególnych funkcjonalnie wydzielonych jej części zależy od wielkości całego obiektu przechowalniczego, ściśle - od jego przepustowości. Wymiary sortowni uzależnione są także od zakresu czynności oraz rodzaju i typu urządzeń. W przechowalniach małych i średnich o pojemności do 500 [t] wielkość powierzchni sortowni jest zbliżona do powierzchni pomieszczeń przechowalniczych (stosunek 1:1). W dużych obiektach sortownie mogą znacznie przekraczać powierzchnie przechowalnicze lub odwrotnie.

Wysokość sortowni powinna wynosić pomiędzy 3,5 a 5 [m].

Wymagania środowiskowe dla sortowni:

oświetlenia naturalne - wyrażony powierzchnią okien w świetle ościeżnicy do powierzchni podłogi 1:8;

oświetlenia elektryczne (natężenie oświetlenia):

ogólne 50 [lx],

w miejscach sortowania 150 [lx],

w miejscach pakowania 75÷100 [lx];

wentylacja 3÷5 wymian [1/h];

temperatura 12^oC.

Sortownia w przechowalni

producenckiej ze składo-

waniem w paletach

skrzyniowych.

1-waga workownica,

2-wózek widłowy,

3-palety skrzyniowe,

4-ładowacz palet,

5-stół selekcyjny,

6-stół rozdzielczy,

7-sortownik,

8-przyczepa na odpady,

9-kosz przyjęciowy,

10-odsiewacz zanieczyszczeń,

11-kanał wentylacyjny,

12-wywrotnica skrzyniopalet,

z zasobnikiem dozującym.

Magazyn ekspedycyjny - służy do krótkoterminowego, przejściowego składowania ziemniaków przygotowanych do ekspedycji oraz kompletowania partii wysyłkowych.

Ziemniaki ekspediowane luzem składowane są w zasobnikach samowyładowczych (z ukośnymi podłogami). Ziemniaki ekspediowane w workach na paletach i w paletach skrzyniowych składowane są w magazynach o płaskich podłogach.

Wymiary magazynu zależne są od typu i wielkości obiektu, sposobu składowania i organizacji pracy. W miarę możliwości powinien być usytuowany w obiekcie przechowalniczym w pobliżu stanowisk ekspedycyjnych.

Stanowisko ekspedycji - ziemniaków w okresach bezmroźnych wymaga jedynie zadaszenia chroniącego pracowników, ziemniaki i urządzenia przed opadami atmosferycznymi.

Do ekspedycji ziemniaków w okresach mroźnych należy przewidzieć stanowiska w postaci zamkniętych pomieszczeń Chroniących pracowników i produkt przed ujemnym oddziaływaniem niskich temperatur i opadów. Mogą być rozwiązywane w formie łączników między magazynami i pojazdem transportu zewnętrznego lub jako pomieszczenia z dokami przeładunkowymi i śluzami uszczelniającymi.

Pomieszczenia pomocnicze. W skład części pomocniczej obiektów przechowalniczych, przechowalni z sortownią czy samej sortowni wchodzą pomieszczenia:

administracyjne;

socjalne (szatnie, pokoje odpoczynku i inne);

sanitarne;

gospodarcze;

laboratoria.

Ilość i wielkość tych pomieszczeń zależy od typu obiektu, organizacji i wielkości produkcji oraz lokalizacji.

Magazyn odpadów - powstających przy obróbce ziemniaków. Odpady dzielone są na użytkowe w postaci bulw nie odpowiadających wymaganiom normatywnym i odbiorców, oraz na nieużytkowe (zanieczyszczenia organiczne, bulwy zepsute).

Część odpadów użytkowych ekspediowana jest wraz z produktem zasadniczym, natomiast pozostałe są przejściowo magazynowane w zasobnikach z ukośnymi dnami, paletach skrzyniowych oraz w zbiornikach i na składowiskach na zewnątrz budynku.

W krajowych warunkach klimatycznych podstawowym sposobem zabezpieczenia właściwych warunków wewnętrznych w przechowalniach ziemniaków i większości warzyw jest wentylacja mechaniczna powietrzem zewnętrznym bez wstępnej obróbki. Jedyną przewidzianą formą uzdatniania jest mieszanie mas powietrza zewnętrznego i wywiewanego w okresie panowania niekorzystnych temperatur zewnętrznych.

Wentylacja jako forma kształtowania wymaganych warunków cieplno-wilgotnościowych może być stosowana zarówno w przechowalniach małych (kilkadziesiąt ton) jaki i dużych (klika tysięcy ton). Jedynie dla ziemniaków wczesnych (zbiór sierpień-wrzesień) i dla szczególnie cennego materiału hodowlanego wymagana jest instalacja chłodnicza.

Poprawny projekt sytemu wentylacji sprowadza się do rozwiązania dwóch problemów:

obliczenia wielkości strumienia powietrza wentylacyjnego niezbędnego do utrzymania założonej temperatury i wilgotności względnej w pomieszczeniu i w złożu ziemniaków;

zaprojektowanie sposobu rozdziału powietrza wentylacyjnego w pomieszczeniu przechowalniczym.

Ilość powietrza wentylacyjnego można obliczyć dwoma sposobami:

w oparciu o znajomość bilansu cieplno - wilgotnościowego, a także obciążenia CO2 pomieszczenia przechowalniczego;

w oparciu o dane wskaźnikowe:

wielkość strumienia jednostkowego liczonego w [m3/h] na [m3] lub [t] ziemniaków;

krotności wymiany powietrza w przestrzeni pomieszczenia składowego w [1/h].

Strumień powietrza wentylacyjnego w [m3/h] jaki należy zapewnić w kolejnych okresach przechowywania i poszczególnych strefach klimatycznych na 1 [m3] ziemniaków składowanych luzem.

Kierunek użytkowania	Okres przechowywania
		Przygotowawczy (15 dni dojrzewanie, 15 dni schładzanie)		Długotrwałe przechowywanie
		Strefa klimatyczna		Strefa klimatyczna
		IV, V	I, II, III	IV, V	I, II, III
Przesortowane ziemniaki jadalne i dla przetwórstwa	75	100	40	60
Ziemniaki nie sortowane i sadzeniaki przesortowane					60	80

Wielkość wymiany powietrza wentylacyjnego w przestrzeni pomieszczenia składowego:

w okresie przygotowawczym (faza dojrzewania i wychładzania) - 30 do 40 [1/h];

w okresie długotrwałego przechowywania - 15 do 20 [1/h].

Wymiana powietrza odbywa się w ciągu 6 ÷ 8 godzin na dobę w 3 ÷ 4 cyklach.

Rozdział powietrza wentylacyjnego zależy głownie od sposobu składowania ziemniaków i warzyw. Klasyfikację podstawowych systemów przedstawia poniższy diagram.

Wentylacja ziemniaków składowanych w pryzmach luzem odbywa się przez pionowy przepływ powietrza ”na wskroś” z dołu do góry. Jest to system nadciśnieniowy. Nadwyżka ciśnienia jest konieczna do pokonania oporów przepływu, podczas przetłaczania powietrza przez złoże.

Średnie opory przepływu powietrza przez warstwę ziemniaków o grubości 1 [m] zaleca się przyjmować na poziomie 49 [Pa/m].

Powietrze pod pryzmę doprowadzane może być kanałami podposadzkowymi, (w tym sposobie wariantowym rozwiązaniem jest w pełni ażurowa podłoga), lub nadposadzkowymi kanałami rozbieralnymi.

Nadposadzkowe kanały wentylacyjne są najczęściej przewodami o stałym przekroju trójkątnym (rzadziej prostokątnym czy trapezowym), półkolistym lub kołowym.

Składają się z segmentów o długości 1÷1,5 m ustawianych na pełnej podłodze pomieszczenia przechowalniczego najczęściej poprzecznie do głównego kanału zasilającego.

Równomierność rozdziału powietrza w pryzmie zależy w dużej mierze od wzajemnej odległości przewodów. Z uwagi na możliwość tworzenia się niewentylowanej przestrzeni

odległości między osiami nie powinna przekraczać 2,0 [m].

Optymalnie przyjmuje się rozstaw 1,20÷1,50 [m] .

Maksymalna długość przewodów nadposadzkowych bez zmiany ich przekroju (rozwiązanie najwygodniejsze), nie powinna przekraczać 9.0 [m] (mierząc od węzła przyłączeniowego). Długość ta wynika ze zmian ciśnienia statycznego i prędkości wypływu powietrza z przewodu na jego długości.

W skład instalacji wentylacyjnej w systemie wentylacji pionowej pomieszczeń ze składowaniem ziemniaków luzem wchodzą:

Pionowe kanały czerpalne zaopatrzone w otwory czerpalne powietrza zewnętrznego. W kanałach tych instalowane są wentylatory (najczęściej osiowe). Ponadto montowane są w nich regulowane otwory recyrkulacyjne.

Poziome kanały główne.

Kanały boczne podposadzkowe (w tym podłogi ażurowe).

Kanały boczne nadposadzkowe.

Przewody i/lub wyrzutnie powietrza z przechowalni.

Kanał główny prowadzony w podłodze kieruje powietrze wentylacyjne do przewodów nadposadzkowych lub przewodów bocznych w podłodze a dalej pod pryzmę ziemniaków.

Przewód główny może mieć przekrój stały (o zmiennej prędkości przepływu), ale korzystnie jest projektować go jako ”zbieżny” o równomiernym wydatku (przy stałej prędkości przepływu powietrza).

Schemat wentylacji pionowej w komorze przechowalniczej.

1-wentylator, 2-pionowy kanał wentylacyjny, 3-poziomy kanał główny, 4-czerpnia powietrza zewnętrznego, 5-pryzma, 6-wyrzutnia, 7-otwór recyrkulacyjny z przepustnicą

Schematy układów funkcjonalnych małych i średnich

obiektów przechowalniczy ziemniaków i warzyw

1 - pomieszczenia przechowalnicze, 2 - sortownia,

3 - korytarze komunikacyjne

Schematy układów funkcjo-

nalnych średnich i dużych

przechowalni ziemniaków

i warzyw

1-pomieszczenia przecho-

walnicze, 2 - sortownia,

3-korytarze komunikacyjne.

14

---