Probna matura 2009 Jezyk polski, nauka studia, POLSKI

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY

Z JĘZYKA POLSKIEGO

POZIOM PODSTAWOWY

Czas pracy 170 minut

Instrukcja dla zdającego

1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron.

Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin.

2. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym.

3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem.

4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl.

5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.

6. Możesz korzystać ze słownika poprawnej polszczyzny i słownika ortograficznego.

Życzymy powodzenia!

STYCZEŃ ROK 2009

Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 70 punktów

Część I - 20 pkt

Część II - 50 pkt

Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy

PESEL ZDA JĄCEGO

KOD

ZDAJĄ CEGO

Próbny egzamin maturalny z języka polskiego

Poziom podstawowy

Część I - rozumienie czytanego tekstu

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj

tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami - chyba że w zadaniu polecono inaczej.

Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona/y. W zadaniach zamkniętych wybierz tylko

jedną z zaproponowanych odpowiedzi.

CZAS MISTRZÓW

1. Jest rok 1908. W Londynie trwają IV Igrzyska Olimpijskie. Właśnie kończy się

maraton. Na stadion wbiega pierwszy zawodnik — Włoch Pietri Dorando. Ale oto na oczach

tłumów zaczyna mu brakować sił. Przewraca się... Podnosi... I znowu się przewraca...

Ostatkiem energii stara się dotrzeć do mety. Wydaje się jednak, że nie da rady, choć to tylko

(dla niego aż...) kilka kroków. Publiczność zrywa się z miejsc, nie wytrzymują też sędziowie

zawodów. Kilku z nich podbiega do mdlejącego zawodnika i podtrzymując go, przekraczają

z nim upragnioną granicę... Zwycięstwo! Niestety, emocje wzięły górę nad zdrowym

rozsądkiem. Skutek mógł być tylko jeden: dyskwalifikacja i odebranie złotego medalu.

Rozpacz, tragedia!

2. Igrzyska olimpijskie to nie tylko zawody sportowe, to wydarzenia wielowymiarowe,

uświęcone wielowiekową tradycją, stanowiące swoisty zwornik pomiędzy starożytnością

a współczesnością. Kiedyś okres między nimi stanowił miarę czasu, zwaną „olimpiadą”.

Igrzyska stymulowały i stymulują twórczość artystyczną; to nie tylko starożytne rzeźby

i poematy, ale również współczesne konkursy sztuki. Zwycięstwo olimpijskie wynosiło

i wynosi ponad przeciętność. To wszystko stanowi o niezwykłości igrzysk. W szczególny

sposób przygotowują się też do nich zawodnicy.[…] By poczuć smak olimpijskiego triumfu,

wybitni sportowcy coraz częściej korzystają z wiedzy i pomocy psychologicznej. […]

3. Aby zwyciężyć w igrzyskach olimpijskich, zawodnik musi być idealnie przygotowany

fizycznie i psychicznie. Jednak nie osiągnie takiego stanu bez właściwej motywacji, która

oddziałuje na wszystko, co ma wpływ na jego wyniki: formę fizyczną, trening techniczny

i taktyczny, formę psychiczną, a nawet styl życia, łącznie ze snem, dietą i relacjami z ludźmi.

Motywacja „olimpijska” musi być długotrwała, gdyż o wygranej w igrzyskach decyduje to,

co dzieje się w dniach, miesiącach i latach je poprzedzających. Pojawia się tu pytanie

fundamentalne: jakie są jej źródła — wewnętrzne czy zewnętrzne?

4. Każdy z nas przechodzi przez trzy stadia rozwoju motywacji osiągnięć. Pierwsze jest

charakterystyczne dla małego dziecka, które pochłonięte doskonaleniem jakiejś czynności

(np. nauką jazdy na rowerze), zupełnie nie zwraca uwagi, że jego rówieśnik robi to o wiele

lepiej, lecz skupia się na samodoskonaleniu i fascynuje nim. Tym typem motywacji kierują

się też w pewnych okresach prawdziwi mistrzowie sportu.

5. Przykładem drugiego typu motywacji — rywalizacji i porównywania — może być

historia opowiedziana mi przez jednego z amerykańskich psychologów sportu. Otóż

w znanym ośrodku przygotowań olimpijskich trener pływania zorganizował

„niespodziewanie” wyścig, w którym wzięli udział utytułowani zawodnicy. Walczyli

niezwykle zażarcie, chociaż wiedzieli, że to tylko zabawa, a na zwycięzcę nie czeka żadna

cenna nagroda. Kiedy triumfator uniósł rękę w geście zwycięstwa, trener dał mu z uśmiechem

małego misia z żelu, którego tamten najpierw pokazał rywalom, a później zjadł. Zapytany,

dlaczego znani mistrzowie tak zaciekle walczyli o zwykłego misia, trener filozoficznie

odparł: „Ponieważ ów miś miał smak zwycięstwa”.

6. Z kolei trzeci typ motywacji — syntetycznej — dobrze ilustruje opowieść Roberta

Korzeniowskiego z filmu Roberta Wichrowskiego Łzy mistrzów. Nasz mistrz w Sydney

(olimpiada w 2000 roku) w chodzie na 20 km wszedł na metę jako drugi i dopiero w szatni

dowiedział się, że zwycięzca został zdyskwalifikowany i to on jest mistrzem olimpijskim.

W filmie opowiada: „Na dwudziestkę chciałem pokazać, że dystans jest mi dostępny, ale nie

Próbny egzamin maturalny z języka polskiego

Poziom podstawowy

wszedłem na stadion jako pierwszy, niestety! Nie miałem rundy honorowej. To trzeba zrobić

na pięćdziesiątkę. Tu stadion będzie mój!”

7. Na zawodnika, który znalazł się w wiosce olimpijskiej pierwszy raz, czeka wiele

niespodzianek. Przede wszystkim jej atmosfera, którą tworzy mieszkanie niemal pod jednym

dachem z gwiazdami sportu z całego świata. Specyficznym miejscem jest stołówka

olimpijska, z bardzo urozmaiconym menu, także typu fast food. Niektórzy ulegają pokusie

i zapominają o rygorach sportowej diety, tracąc swoją szansę przy talerzu. Warunki, w jakich

rozgrywane są igrzyska, mogą zaburzyć starannie wypracowany przez każdego zawodnika

rytuał koncentracji i spowodować porażkę.

8. Warto tu wspomnieć, że wyróżnia się dwa style koncentracji: wewnętrzny

i zewnętrzny. Zawodnicy mający wewnętrzny styl koncentracji muszą przez dłuższy czas

utrzymywać zawężoną uwagę i myśleć tylko o swojej dyscyplinie. Zewnętrzne czynniki mogą

łatwo przeszkodzić im w koncentracji. Jeżeli na przykład przed zawodami rozmawiają

na tematy niezwiązane z nimi, mogą mieć problem z ponownym skupieniem się na swoim

starcie. Z kolei sportowcy o zewnętrznym typie koncentracji zaczynają się skupiać

na zawodach krótko przed ich rozpoczęciem. W pozostałym czasie zajmują się innymi

rzeczami, ponieważ gdy zbyt dużo myślą o zbliżającym się starcie, mają tendencję

do myślenia negatywnego i krytycznego. Może ono u nich spowodować utratę zaufania

do siebie i zbyt duże pobudzenie.[…]

9. W osiągnięciu sukcesów na najważniejszych zawodach może zawodnikom poważnie

przeszkodzić lęk poznawczy: „Co będzie, gdy mi się nie uda?”, „Co powiedzą, napiszą

o mnie?”, „Jak potraktują mnie kibice?”. Nie tylko prowadzi on do nadmiernego pobudzenia

i utraty koncentracji, ale może wywołać tzw. efekt katastrofy (podwójny falstart, niezaliczenie

pierwszej wysokości itd.). Podczas olimpiady w Atlancie Chińczyk Wang zdecydowanie

prowadził w finale strzelania z pistoletu sportowego. Do zdobycia złotego medalu wystarczał

mu przeciętny strzał w ostatniej rundzie. Ale Wang chciał oddać najlepszy strzał, na jaki go

było stać — uważał zapewne, że każdy inny kibice uznają za porażkę. Czas uciekał, a on

wciąż mierzył. W końcu strzelił, ale wyjątkowo kiepsko, i uświadomiwszy sobie, że przegrał

złoty medal — zemdlał.

10. Obserwując triumf mistrza olimpijskiego, trzeba pamiętać, że na ten moment pracował

nie tylko on, ale także sztab ludzi, którzy wspomagali go swoją wiedzą i umiejętnościami.

W czasie samych igrzysk takie wsparcie jest często bardzo potrzebne. Przybiera ono formę

tzw. szybkiego doradztwa, ponieważ pojawiające się problemy (myśli, obawy, kłopoty ze

sprzętem, złe warunki treningu itd.) zazwyczaj wymagają natychmiastowych rozwiązań. Przy

jego stosowaniu należy przestrzegać kilku zasad: jasno i spokojnie zdefiniować problem,

dokonać weryfikacji możliwych rozwiązań, opracować szczegółowy plan działań. […]

Niekiedy to wsparcie ma nietypowy charakter. Renata Mauer-Różańska (dwukrotna mistrzyni

olimpijska) tak mówi o nieudanym starcie w pierwszej konkurencji na igrzyskach w Sydney:

„Padłam, przygnieciona tym ciężarem. Ale zdołałam odrzucić złe myśli, stres, przygnębienie.

Wiele osób mi w tym pomogło, między innymi mąż Paweł, mówiąc, że on i córeczka Natalka

czekają na mnie bez względu na to, co wydarzy się w Sydney. I wtedy zrozumiałam, że to

tylko sport. I są jeszcze ważniejsze sprawy w życiu. Postanowiłam jednak walczyć do końca

i udowodnić, że jestem w czołówce”. Efektem takiej postawy była pełna mobilizacja,

koncentracja na zadaniu z wykorzystaniem opanowanych wcześniej technik

psychoregulacyjnych i zdobycie w porywającym stylu olimpijskiego złota.

11. Ukoronowaniem mistrzowskiego przygotowania do startu w olimpiadzie jest pełna

kontrola emocjonalna. Popularne określenie „olimpijski spokój” oznacza głęboką

koncentrację mistrzów, dzięki której uzyskują wspaniałe wyniki. W psychologii stan ten

Próbny egzamin maturalny z języka polskiego

Poziom podstawowy

nazywany jest flow1 (przepływ). To stan, w którym człowiek jest całkowicie pochłonięty

wykonywaną czynnością. Zawodnicy osiągający najlepsze rezultaty odczuwają wewnętrzny

spokój, mają poczucie kontroli nad tym, co umysłowe i fizyczne. Koncentrują się

na teraźniejszości, nie uciekając do przeszłości ani nie wybiegając w przyszłość.

Równocześnie, pomimo wspomnianego poczucia kontroli, rzeczy dzieją się niejako same,

automatycznie. Zdarza się, że zawodnik osiąga flow przypadkowo i niespodziewanie zostaje

mistrzem olimpijskim. Sztuką jest jednak wielokrotne osiąganie takiego stanu, zwłaszcza

w najważniejszych zawodach (w zdumiewającym stopniu posiadł tę umiejętność Adam

Małysz). Wymaga to dużych umiejętności i starannego przygotowania psychologicznego.

12. Zatem obserwując olimpijskie zmagania, pamiętajmy, że człowiek jest jednością

psychosomatyczną, a grecka kalokagatia (ideał etyczny łączący doskonałość duchową

i cielesną) na szczęście nie straciła na aktualności.

Jan Blecharz, Charaktery 2004, nr 7

Zadanie 1. (3 pkt)

Dzięki jakim środkom stylistyczno-językowym zastosowanym w akapicie 1. autor uzyskał

ekspresję wypowiedzi. Wypisz trzy i nazwij je.

......................................................................................................................................................

Zadanie 2. (1 pkt)

Dlaczego igrzyska olimpijskie można nazwać „wydarzeniem wielowymiarowym”?

Na podstawie akapitu 2. sformułuj trzy argumenty.

......................................................................................................................................................

Zadanie 3. (1 pkt)

Jakie znaczenie miało w starożytnej Grecji słowo „olimpiada”?

......................................................................................................................................................

Zadanie 4. (2 pkt)

Dlaczego pytanie o świadomość (określenie) źródeł motywacji olimpijskiej autor uważa

za fundamentalne?

......................................................................................................................................................

1 flow (ang.) - przepływ

Próbny egzamin maturalny z języka polskiego

Poziom podstawowy

Zadanie 5. (2 pkt)

W akapicie 5. dwukrotnie występuje cudzysłów. Określ dwie jego funkcje w tekście.

......................................................................................................................................................

Zadanie 6. (1 pkt)

Na czym polega związek treści akapitów 4. - 6.?

......................................................................................................................................................

Zadanie 7. (2 pkt)

Na podstawie całego tekstu wyjaśnij, co składa się na „rytuał koncentracji”. Wymień dwa

jego elementy.

......................................................................................................................................................

Zadanie 8. (1 pkt)

Czego dotyczy różnica między wewnętrznym i zewnętrznym stylem koncentracji. (akapit 8)

......................................................................................................................................................

Zadanie 9. (1 pkt)

Na podstawie akapitu 9. napisz, co przeszkodziło chińskiemu zawodnikowi podczas

olimpiady w Atlancie w zdobyciu złotego medalu w strzelaniu z pistoletu sportowego.

......................................................................................................................................................

Zadanie 10. (1 pkt)

Wymień trzy korzyści wynikające z uświadomienia sobie przez Renatę Mauer - Różańską

faktu, że jej start na igrzyskach w Sydney „to tylko sport”.

......................................................................................................................................................

Próbny egzamin maturalny z języka polskiego

Poziom podstawowy

Zadanie 11. (1 pkt)

Wymień trzy cechy charakterystyczne dla stanu flow.

......................................................................................................................................................

Zadanie 12. (1 pkt)

Wyjaśnij, jaki związek istnieje między stanami flow i kalokagatia.

......................................................................................................................................................

Zadanie 13. (2 pkt)

Na podstawie całego tekstu sformułuj dwa argumenty dowodzące, że człowiek jest jednością

psychosomatyczną.

......................................................................................................................................................

Zadanie 14. (1 pkt)

Autor w swoim artykule przede wszystkim

A. popularyzuje, wywodzącą się z czasów starożytnych, ideę olimpiady.

B. przygotowuje czytelników do świadomego odbioru igrzysk olimpijskich.

C. ukazuje rolę wiedzy psychologicznej w przygotowaniu zawodnika do igrzysk.

D. przekazuje swą fascynację olimpiadą jako zjawiskiem o wyjątkowym znaczeniu.

Część II - pisanie tekstu własnego w związku z tekstem literackim zamieszczonym

w arkuszu. Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze niż dwie strony

(około 250 słów).

Temat 1. Dwie postawy człowieka wobec Boga i Jego dzieła.

Porównaj pieśń Jana Kochanowskiego Czego chcesz od nas, Panie... i Hymn

Juliusza Słowackiego. Zwróć uwagę na nastrój obydwu utworów.

Jan Kochanowski Pieśń XXV (Czego chcesz od nas, Panie…)

Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?

Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie,

I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.

Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,

Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni2 swoje.

Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,

Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.

Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował

I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował;

Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

Za twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,

A zamierzonych granic przeskoczyć się boi;

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają.

Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.

Tobie k'woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,

Tobie k'woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi.

Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,

Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.

Z Twej łaski rosa na mdłe3 zioła padnie,

A zagorzałe4 zboża deszcz ożywia snadnie5;

Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,

A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.

Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;

Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi!

Jan Kochanowski, Pieśń XXV, [w:] Antologia polskiej poezji renesansowej, Warszawa 1984.

2 mienić - głosić, twierdzić

3 mdłe - słabe, wątłe

4 zagorzałe - spalone słońcem

5 snadnie - łatwo

Juliusz Słowacki Hymn

Smutno mi, Boże! - Dla mnie na zachodzie

Rozlałeś tęczę blasków promienistą;

Przede mną gasisz w lazurowej wodzie

Gwiazdę ognistą…

Choć mi tak niebo ty złocisz i morze,

Smutno mi, Boże!

Jak puste kłosy z podniesioną głową

Stoję rozkoszy próżen i dosytu…

Dla obcych ludzi mam twarz jednakową,

Ciszę błękitu.

Ale przed Tobą głąb serca otworzę,

Smutno mi, Boże!

Jako na matki odejście się żali

Mała dziecina, tak ja płaczu bliski,

Patrząc na słońce, co mi rzuca z fali

Ostatnie błyski…

Choć wiem, że jutro błyśnie nowe zorze,

Smutno mi, Boże!

Dzisiaj na wielkim morzu obłąkany,

Sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem,

Widziałem lotne w powietrzu bociany

Długim szeregiem.

Żem je znał kiedyś na polskim ugorze,

Smutno mi, Boże!

Żem często dumał nad mogiłą ludzi,

Żem prawie nie znał rodzinnego domu,

Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi

Przy blaskach gromu,

Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę,

Smutno mi, Boże!

Ty będziesz widział moje białe kości

W straż nie oddane kolumnowym czołom;

Alem jest jako człowiek, co zazdrości

Mogił popiołom…

Więc, że mieć będę niespokojne łoże,

Smutno mi, Boże!

Kazano w kraju niewinnej dziecinie

Modlić się za mnie co dzień… a ja przecie

Wiem, że mój okręt nie do kraju płynie,

Płynąc po świecie…

Więc, że modlitwa dziecka nic nie może,

Smutno mi, Boże!

Na tęczę blasków, którą tak ogromnie

Anieli Twoi w niebie rozpostarli,

Nowi gdzieś ludzie w sto lat będą po mnie

Patrzący - marli.

Nim się przed moją nicością ukorzę,

Smutno mi, Boże!

Pisałem o zachodzie słońca na morzu przed Aleksandrią [19 października 1836]

Juliusz Słowacki, Hymn, [w] Dzieła wybrane, Wrocław 1984.

Temat 2. Fabryki, huty, kopalnie w oczach Stefana Żeromskiego - nowoczesność i postęp

czy piekło dla pracujących tam ludzi? Odpowiedz na pytanie, analizując

załączone fragmenty Ludzi bezdomnych oraz wykorzystując znajomość całości

powieści. Zwróć szczególną uwagę na opisy maszyn i pracujących robotników.

Rano przed ósmą Judym zdążał piechotą na dworzec kolejowy. Był to jeden z pierwszych

dni września. Jeszcze słońce pieściło się z ziemią i posępne, czarne domy obłóczyły na się

szaty jego świetliste. [...]

Na dworcu spotkał już kilka osób, które go uchyleniem kapelusza witały. To jeszcze

bardziej odbierało mu pewność siebie.

W dali rozległ się sygnał zwiastujący pociąg i wkrótce, jak barwne dzwona węża6, długie

ciało zaczęło się przeginać w zwrotnicach. W jednym z okien doktor zobaczył Joasię. Była

ubrana w skromny kapelusik podróżny. Miała szarą suknię. [...]

Szli szeroką ulicą, po bruku uwalanym w błocie, mówiąc o rzeczach obojętnych. Panna

Joasia zmuszona była dbać o swą suknię.

Kiedy niekiedy podnosiła oczy pełne blasku i wówczas odrobina żalu za tak sztywne

przyjęcie ukazywała się na jej czystej twarzy.

Judym dostrzegł i to także.

- Będzie pan łaskaw pokazać mi fabryki tutejsze? - spytała z odrobiną zalotności.

- Z wielką chęcią... Właśnie idziemy... [...]

Weszli w podwórze fabryczne.

Otoczyła ich puszcza machin i warsztatów.

Tu hale otwarte, w których wiły się złote węże drutu, gdzie indziej zionęły ogniem jamy

pieców martenowskich, dalej jęczały młoty parowe bijące w belki białej stali.

Kupy węgla, szmelcu, stosy szyn [...] zagradzały im drogę. Judym miał już wyrobione

pozwolenie zwiedzenia wszystkich robót, a nawet delegowanego specjalistę technika, który

miał go, wraz z „kuzynką”, oprowadzić. Technik nawinął się wkrótce, bardziej zapewne

usposobiony do oprowadzania „kuzynki”, choćby też w towarzystwie lekarza, niż

do ślęczenia nad jakimś rysunkiem w kantorze.

Poszli tedy we troje. [...] Weszli po schodach na wielki piec.

Widzieli kaskadę ochładzającą mur rozpalony, trąbę, która prowadzi do jego wnętrza upalne

powietrze i która zdaje się oddychać jak aorta.

Joasia nie mogła się dosyć napatrzeć cienkiej smudze szlaki7 tryskającej jak krew z górnego

otworu. Właśnie przy nich przebito piec i ognista rzeka wylała się na ziemię. Cudne iskry

strzelały z tego złotego strumienia. Fale jego posłusznie płynęły do łożysk swoich, które im

długimi drągami otwierali czarni ludzie w siatkach na twarzy. Łuna stała jeszcze nad tą

sadzawką ognistą, gdy ją opuścić musieli dążąc gdzie indziej.

Wprowadzono ich do sali maszyn pompujących gorący wicher. Olbrzymie koła o kilkunastu

metrach średnicy, do połowy zanurzone w ziemię, toczyły się w swych miejscach bez

szelestu, w jakimś milczeniu i chwale. W cylindrach, błyszczących jak lustra, coś nieustannie

cmokało, jakby wielka gęba niechlujnego potwora chłeptała napój. Z innego miejsca wyrywał

się dźwięk nie istniejący.

Był to krótki, urwany śmiech szatana. Serce Joasi było strwożone. Czuła, że ten głos do niej

się stosuje, że radosne marzenia o szczęściu, jej cichą miłość zobaczył. Spojrzała na Judyma

szukając w jego oczach zaprzeczenia, ale ta twarz droga była martwa...

6 jak barwne dzwona węża - jak kolorowe ciało węża

7 szlaka - produkt odpadowy w procesach hutniczych

Obejrzeli piece martenowskie8, które wytwarzają stal odlewaną w kubłach na belki. Te

„kolby” wędrują stamtąd do walcowni, gdzie znowu w czeluść pieca wrzucone zostaną i do

białości się rozpalą.

W wielkich halach wyłożonych żelaznymi płytami wszystkie wrota stały otworem.

Przeciągi rwały wzdłuż i w poprzek, ochładzając czoła, plecy i ręce, które pali białe żelazo.

Nie istnieją tam płuca chore, nie ma nerwów. Kto chory, ten umiera. Jak ognista kula, pędzi

na ręcznym wózku przez halę biała belka. Nie widać ludzi, którzy ją dźwigają. Pada na ruszt,

który się z posadzki wydobywa. Jest on jak plecy o kilkunastu metrach długości, wyginające

się zupełnie wzorem kręgosłupa i niby z kręgów złożone z kół wydłużonych.

Czterej olbrzymi czarni ludzie z jednej i czterej z drugiej strony walców, w siatkach

na twarzy, dzierżąc w ręku długie obcęgi, ujmują belkę w swą władzę. Pchną ją mocno

między szeroko rozdziawione walce dolne. Jak bryła masła stal się między nią wślizguje. Po

tamtej stronie czeka na nią ruszt, który się z ziemi wysunął. Czyny ludzi są płynne, rytmiczne,

prawie jak taniec. [...]

Tuż obok latają po ziemi węże stalowe.

Biały ucinek9 sztaby płonącej, wprowadzony w ciasny otwór, wybiega co chwila

w przestrzeń, zmierzając do coraz węższych kryjówek. Tam stoją młodzi ludzie z krótkimi

szczypcami, którzy chwytają pysk węża, gdy się wysuwa, i niosą go swobodnie na salę.

Dopiero gdy ogon stukać zacznie po ziemi, kierują go do innej szczeliny. Drut pędzi z szaloną

szybkością. Ogon, ginąc w otworze, trzepie się na prawo i lewo jak żywy...

Ogłuszający huk...

Belka stalowa spada na kowadło.

Nieruchomy młot parowy zlatuje na nią jak piorun, razem prostym niby uderzenie pięści.

Zgnieciona kolba przybiera formę płaskiego kręgu. Wtedy w środek jego stawiają przyrząd,

który ma wybić otwór, doskonale okrągły. Młot spada raz za razem ze wściekłą siłą. Dzwoni

potężnym językiem, który odbija się w halach, w powietrzu, w ziemi... Z hukiem rozlega się

lwi ryk żelaza... Stęka w nim gniew kopalni zwyciężonej przez silne ramię człowiecze. Krąg

z wybitym otworem jest kołem lokomotywy. [...]

Nim stanie na szynach, walczy z ujarzmicielem10. Wyżera mu oczy, a twarz zalewa potem;

płomieniami, którym je poddał, napełnia jego płuca i serce, na ostre przeciągi wystawione.

Szarpie mu nerwy w tej samej minucie, gdy młot parowy szarpie i rozbija jego cząsteczki...

[...]

Słychać było suchy szczęk żelaza o żelazo... Joasia doznała wrażenia, że to jest śpiew.

Po wielkim huku organów w jakiejś katedrze daje się słyszeć śpiew, śpiew z tłumu,

bojaźliwy, strwożony... Stygnące koło poszło dalej w swą drogę.

Judym nachylił się do swej towarzyszki i zapytał:

- Czy widzi pani dobrze pracę tych ludzi?

- Widzę... - rzekła głosem zdumionym.

- Tak, tak... niech się pani dobrze im przyjrzy.

Nie mówili nic więcej ani w halach, ani na ogromnych dziedzińcach zawalonych istnymi

górami miału, gruzów, piasku. Wiatr porywał i nosił z miejsca na miejsce pyły i dziwne jakieś

rdze lotne.

Gdy pożegnali uprzejmego mentora11, minęli wrota fabryki i gdy jej mury daleko zostały,

szli za miasto.

Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 1956.

8 piece martenowskie - piece hutnicze

9 ucinek - kawałek

10 ujarzmiciel - ten, który ujarzmił, to znaczy pokonał

11 mentor - doradca, nauczyciel (książk.)

WYPRACOWANIE

na temat nr .....................

......................................................................................................................................................

KLUCZ

Część I. Rozumienie czytanego tekstu

CZAS MISTRZÓW

Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przyjąć różną formę

językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Oceniając prace ucznia, należy

stosować punktację z modelu.

Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną -

wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie należy przyznawać połówek punktów. Za brak

odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów.

Nr Punkty

zadania Odpowiedzi maks. cząstk.

1. Np.:

- konsekwentne stosowanie czasu teraźniejszego

- operowanie kontrastami [( choć to tylko (dla niego aż) kilka

kroków); Zwycięstwo! - Rozpacz, tragedia!)]

- składnia nacechowana emocjonalnie:

o wykrzyknienia

o zdania zakończone wielokropkiem

o zdania krótkie, wyraziste

o nagromadzenie w zdaniu czasowników powodujące

dynamikę wypowiedzi

- obrazowość języka, np. zwrotów, wyrażeń, zdań

- wyraziste epitety (na oczach tłumów, ostatkiem energii,

publiczność zrywa się z miejsc, upragnioną granicę)

3 1,2

2. Np.:

- są elementem tradycji

- są pomostem między starożytnością a współczesnością

- inspirują twórczość artystyczną (teraz i w przeszłości)

- są tematem konkursów sztuki

- zwycięstwo na olimpiadzie, i teraz i w starożytności,

wynosi zawodnika ponad przeciętność

1 0

3. Czteroletni okres pomiędzy igrzyskami olimpijskimi będący

w starożytności miarą czasu. 1 0

4. Motywacja oddziałuje zarówno na formę fizyczną, jak

i psychiczną sportowca. Od świadomości tego zależą

przygotowania zawodnika i jego sukces.

(0 lub 2) 0

5 Funkcję metafory.

Funkcję cytatu. 2 1

6. Np.:

- uzupełniają się

- dotyczą tego samego tematu

- każdy następny akapit rozwija treści poprzedniego

- stanowią treściową całość

1 0

7. Np.:

- powtarzanie określonych czynności przez długi czas

- zabiegi umożliwiające skupienie - zrozumiałe jedynie dla

wtajemniczonych (zawodnika i trenera)

- wzorzec postępowania (dieta, sen, relacje z ludźmi)

2 1

8. Np.:

Różnica dotyczy ilości czasu potrzebnego do koncentracji

i rodzaju czynności wykonywanych przez zawodnika przed

startem.

1 1

9. Sparaliżował go lęk dotyczący ewentualnych ocen jego

ostatniego strzału. 1 0

10. Np.:

- zdystansowanie się do nieudanego wcześniej startu

- zrozumienie, że są sprawy ważniejsze od sportu (np.

rodzina)

- zrozumienie, że dla najbliższych ważna jest ona sama, a nie

jej osiągnięcia

- odrzucenie złych myśli i przygnębienia

- ujrzenie wcześniejszej porażki we właściwych proporcjach

- chęć dalszej walki i udowodnienia, że się jest w czołówce

- pełna mobilizacja i koncentracja na nowym zadaniu

- zdobycie złotego medalu olimpijskiego

1 0

11. Np.:

- całkowite skupienie na wykonywanej czynności

- kontrola nad ciałem i umysłem

- koncentracja na teraźniejszości

- wewnętrzny spokój

1 0

12. Łączy je dążenie do harmonii (jedności) ducha i ciała.

[kalokagatia - oznaczająca doskonałość duchową i cielesną, to

ideał, do którego się dąży;

flow - to stan bliski tej doskonałości, kiedy człowiek osiąga

pełną harmonię ducha i ciała oraz kontrolę nad tymi sferami.]

1 0

13. Np.:

- O wynikach na zawodach olimpijskich w równym stopniu

decyduje forma fizyczna jak i forma psychiczna zawodnika.

- Przygotowanie do igrzysk to troska o kondycję fizyczną

i zabiegi wzmacniające psychikę zawodnika.

- Zwycięstwo zawodnikowi zapewnia wejście w stan flow -

jedności tego, co fizyczne i duchowe.

2 1

14. C. 1 0

ŁĄCZNIE 20

Część II. Tworzenie tekstu własnego

Temat 1. Dwie postawy człowieka wobec Boga i Jego dzieła.

Porównaj pieśń Jana Kochanowskiego Czego chcesz od nas, Panie... i Hymn

Juliusza Słowackiego. Zwróć uwagę na nastrój obydwu utworów.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)

Punktacja

1. Określenie podmiotu mówiącego, np.: 0-4

„Czego chcesz od nas, Panie...” (2)

a. podmiot zbiorowy przemawiający w imieniu zbiorowości,

b. wierni Bogu ludzie wyrażający swe uczucia w dziękczynnej pieśni,

c. człowiek afirmujący życie,

Smutno mi… (2)

d. podmiot jednostkowy; pielgrzym, wygnaniec,

e. indywidualista (egocentryk) postrzegający świat podmiotowo,

f. człowiek pozbawiony nadziei na lepsze jutro.

2. Określenie uczuć i postaw podmiotu mówiącego, np.: 0 - 6

„Czego chcesz od nas, Panie...” (3)

a. wdzięczność dla Boga - Stwórcy,

b. wyznanie wiary (podporządkowanie człowieka Bogu),

c. poczucie małości człowieka wobec doskonałości świata,

d. uwielbienie dla Boga - artysty,

e. radość życia,

Smutno mi...” (3)

f. zachwyt nad pięknem świata,

g. poczucie osamotnienia i zagubienia,

h. przekonanie, że Bóg nie go opuścił (podczas gdy ludzie to zrobili),

i. ufność wobec Boga - wyjawienie samotności i niepokoju tylko przed Bogiem (skrywanie

uczuć przed innymi),

j. cierpienie z powodu opuszczenia ojczyzny, do której nie wróci,

k. bolesne wspomnienia wywołane skojarzeniem z polskim krajobrazem,

l. poczucie nicości i marności człowieka wobec doskonałości świata (dzieła Boskiego),

m. poczucie wspólnoty losu z innymi ludźmi w obliczu śmierci i przemijania,

n. smutek.

3. Charakterystyka świata - Boskiego dzieła, np.: 0 - 6

„Czego chcesz od nas, Panie...” (3)

a. piękny, pełen ładu i harmonii,

b. doskonały jak dzieło sztuki (np. architektura sklepienia niebieskiego, uhaftowanego

gwiazdami, podkreślenie walorów estetycznych darów pór roku),

c. spokojny, pełen optymizmu i bliskości ( np. obraz zwierząt biorących pożywienie z rąk

Boga),

d. barwny, oddziałujący na wyobraźnię,

„Smutno mi...” (3)

e. ogromny i bezkresny (obraz statku zagubionego na pustkowiu morza),

f. piękny (obraz morza błyszczącego w promieniach zachodzącego słońca),

g. obcy (wizja grobu na obczyźnie),

h. doskonały,

i. wieczny (świadomość przemijania człowieka).

4. Dostrzeżenie różnic, np.: 0 - 3

a. nastrój: radość, optymizm - smutek, gorycz, niepokój,

b. charakter wypowiedzi: pieśń o charakterze modlitewno - dziękczynnym, wypowiedź

jednostki skupionej na swoich uczuciach,

c. charakter refleksji: optymistyczna wiara w przyszłość wynikająca z przekonania o opiece

Boskiej - smutna refleksja o ludzkiej egzystencji, w której pewna jest tylko Opatrzność.

5. Dostrzeżenie podobieństw, np.: 0 - 3

a. gatunek literacki,

b. adresat wypowiedzi - Bóg,

c. apostroficzny charakter utworów,

d. ukazanie piękna świata - Boskiego tworu,

e. uroczysty, podniosły ton.

6. Podsumowanie 0 - 3

pełne, np.: dostrzeżenie różnic i podobieństw w ukazaniu postaw człowieka wobec Boga

i świata oraz odmiennego nastroju i charakteru wypowiedzi poetów (pieśń błagalnodziękczynna

Kochanowskiego i elegijno - refleksyjna Słowackiego), wynikających

z podstawowych kontekstów utworów. (3)

częściowe, np.: dostrzeżenie różnic i podobieństw pomiędzy utworami tylko w zakresie ich

tematyki i nastroju (2)

próba podsumowania, np.: sprowadzenie wniosku do stwierdzenia, że utwory różnią się od

siebie nastrojem. (1)

Temat 2. Fabryki, huty, kopalnie w oczach Stefana Żeromskiego - nowoczesność

i postęp czy piekło dla pracujących tam ludzi? Odpowiedz na pytanie,

analizując załączone fragmenty Ludzi bezdomnych oraz wykorzystując

znajomość całości powieści. Zwróć szczególną uwagę na opisy maszyn

i pracujących robotników.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)

Punktacja

Analiza i interpretacja fragmentu zamieszczonego w arkuszu

1. Określenie sytuacji i przedstawienie bohaterów, np.: 0-2

a. Joasia w towarzystwie Tomasza zwiedza hutę,

b. Tomasz Judym, lekarz, główny bohater powieści,

c. Joasia Podborska, nauczycielka, zakochana z wzajemnością w Tomaszu.

2. Umiejscowienie fragmentu w strukturze powieści, np.: 0-1

a. opis dotyczy huty w Zagłębiu Dąbrowskim - Judym pracuje tam jako lekarz

fabryczny,

b. scena poprzedza finałową rozmowę Judyma z Joasią, poprzedza ich rozstanie.

Obraz huty (maszyn i ich działania)

3. fascynacja nowoczesnością, np.: 0-3

a. w tekście jest bardzo wiele opisów pracy maszyn,

b. potęga i ogrom maszyn,

c. piękno maszyn,

d. ruch, hałas, energia,

e. maszyny zdają się żyć - porównania do żywych organizmów,

f. patos i wzniosłość w opisie pracy maszyn.

4. poczucie zagrożenia, np.: 0-3

a. motyw piekła (wysoka temperatura, łuna, odgłos jak „krótki, urwany śmiech

szatana”),

b. maszyny i produkty porównane do potworów, węży itp.,

c. odgłosy jak „śpiew z tłumu, bojaźliwy, strwożony”,

d. porównanie trąby tłoczącej powietrze do aorty, a szlaki do tryskającej krwi

może kojarzyć się z niebezpieczeństwem, wypadkami,

e. huta budzi w Joasi trwogę („serce Joasi było strwożone”),

f. „martwa twarz” Judyma.

Obraz pracujących robotników

5. jako silnych, panujących nad technologią, np.: 0-3

a. moc robotników panujących nad rozpalonym żelazem,

b. fizyczna siła robotników („olbrzymi czarni ludzie”),

c. praca w hucie jako ujarzmianie natury,

d. praca robotników „płynna, rytmiczna, prawie jak taniec”.

6. jako ofiar huty, np.: 0-3

a. interpretacja symboliki czarnych ludzi,

b. praca jest bardzo ciężka, ponad siły,

c. huta niszczy zdrowie robotników,

d. motyw walki żelaza z robotnikami i braku litości („kto chory, ten umiera”).

Wykorzystanie znajomości całej powieści

7. Inne fabryki w powieści, np.: 0-5

fabryka cygar w Warszawie -

a. miejsce pracy bratowej Judyma,

b. robotnicy wykonują wciąż te same proste czynności,

c. najważniejsze jest, aby robotnicy pracowali szybko, jak maszyny, automaty,

huta w Warszawie -

d. miejsce pracy Wiktora Judyma,

e. praca bardzo ciężka i niszcząca zdrowie,

f. zauważenie podobieństw między stalownią warszawską a hutą w Zagłębiu.

8. Ogólny obraz fabryk, kopalni i hut w powieści, np.: 0-2

a. bezwzględność właścicieli,

b. nędza robotników,

c. niebezpieczne warunki pracy, liczne wypadki.

9. Podsumowanie 0-3

pełne (np.: dostrzeżenie niejednoznaczności obrazu fabryk i kopalń w powieści -

motywom pracy jako niszczącego przymusu ekonomicznego towarzyszy fascynacja

techniką; podjęcie próby interpretacji przyczyn tej fascynacji - tradycja pozytywistyczna

i/lub szybki rozwój techniki w II poł. XIX w.; zauważenie, że opis stosunków

w powieściowych fabrykach ma charakter krytyki społecznej), 3

niepełne (np.: dostrzeżenie niejednoznaczności obrazu fabryk i kopalń w powieści -

motywom pracy jako niszczącego przymusu ekonomicznego towarzyszy fascynacja

techniką), 2

próba podsumowania (np.: stwierdzenie, że Żeromski krytykuje stosunki w fabrykach

i kopalniach lub stwierdzenie jego zafascynowania techniką). 1

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)

Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu.

− podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,

przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5

− uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie

głównych części, 3

− wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

III. STYL (maksymalnie 5 punktów)

− jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi;

urozmaicona leksyka, 5

− zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 3

− na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)

− język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia,

poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 12

− język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia

i fleksja, 9

− język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne

składnia, słownictwo i frazeologia, 6

− język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, słownikowych,

frazeologicznych i fleksyjnych, 3

− język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów

składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty)

− bezbłędna ortografia;

poprawna interpunkcja (nieliczne błędy) ; 3

− poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia);

na ogół poprawna interpunkcja; 2

− poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);

interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo różnych błędów). 1

Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0-4

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
[polski] Matura (MAJ 2009) Język Polski Przykładowe Wypracowanie Różnice w postawie Kochanowskiego
motywy literackie matura 2016 język polski
ROMANTYZM prezentacja na maturę ustną - język polski, MATURA USTNA JEZYK POLSKI
Matura, Szkoła, Język polski
matura 2011 język polski wersja dla niesłyszących
Egzamin gimnazjalny 2009 język polski
Matura 16 język polski poziom podstawowy odpowiedzi
ROMANTYZM konspekt prezentacji na maturę ustną - język polski, MATURA USTNA JEZYK POLSKI
motyw vanitas, Matura, Polski, Matura Prezentacja Język Polski
Matura Ustna Język Polski (2)
Prezentacja maturalna, Edukacja, Język polski - matura, prezentacja maturalna
Matura ustna, Język polski
Język Polski - Matura Ustna, Język polski
Matura 13, język polski, poziom podstawowy ODPOWIEDZI

więcej podobnych podstron