BIERNAT Z LUBLINA

Biernat z Lublina zwany przez badaczy literatury „pierwszym autorem książek polskich” jak również „ojcem literatury polskiej” urodził się ok. 1460/1467. Aż do XIX wieku pozostawał nieznany, do dziś na jego temat wiadomo niewiele, nawet daty narodzin i śmierci nie są do końca pewne. Informacje dotyczące życia Biernata pochodzą głownie z jego łacińskiej autobiografii wpisanej (najwcześniej) w roku 1516 na kartę tytułową dzieła Antoniego Borromaeusa De christiana religione contra Hebraeos, odnalezionej w roku 1935 przez ks. Kamila Kantaka. Z notatki tej wynika, że Biernat mając lat 18, rozpoczął pracę u Jana Zieleńskiego, starosty łukowskiego, następnie pracował również u Gotarda Bystrama, Filipa Kallimacha, Łazarza, kupca lubelskiego, Mikołaja Bystrama a od roku 1492 u Jana II Pileckiego i jego syna Jana III Pileckiego. Posiadał również święcenia kapłańskie, które przyjął najpóźniej w 1501 roku - tak więc nie był pisarzem świeckim, jak początkowo twierdzono. Pochodził z mieszczańskiej, ubogiej, plebejskiej rodziny. Biernat z Lublina jest autorem takich dzieł jak Raj duszny (1513) oraz będącego przekładem Żywota Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego, i z przypowieściami jego, z niektórych też inych sławnych mędrców przykłady osobliwymi a barzo śmiesznymi i też krotochwilnymi (1522), który jest jego najbardziej znanym dziełem. Przypuszcza się, że jest również autorem Lekarstw doświadczonych (spierali się o to A.Brückner i I.Chrzanowski) oraz Dialogu Palinura z Karonem. Biernat z Lublina zmarł około roku 1529.

BAJKI:

• Bajka to krótka powiastka pisana wierszem lub prozą pełniąca cele dydaktyczne, posiadająca moralne pouczenie. Jej bohaterami są najczęściej zwierzęta, rzadziej ludzie. Za twórcę bajki zwierzęcej uznaje się Ezopa (tzw. bajki ezopowe). W Polsce przyswoił je Biernat z Lublina na początku wieku XVI, tworząc przekład Żywota Ezopa oraz dołączonych do niego bajek;

• Tytuły większości bajek były pierwszym zbiorem przysłów polskich;

NIERÓWNI NIEZGODNI

Dom sobie był najął blecharz;

Więc ku niemu przyszedł węglarz

Prosząc: „Jeśliby mogło być,

Dpuści-ż mi przy sobie żyć!”

Rzekł k niemu blecharz roztropno:

„Barzoć to jest niepodobno,

Bowiem, co bych ja wybielił,

Wszystko by ty zasię sczerznił”.

W tych-ciem rzeczach nie masz zgody,

Które są rożnej urody:

Chceszli mieszkania dobrego,

Patrz sobie równy równego.

Żywot należy do nurtu literatury błazeńskiej, po raz pierwszy wydany został prawdopodobnie w roku 1522. Dedykowany był Janowi III Pileckiemu - mecenasowi Lubelczyka. Biernat znał historię Ezopa z dwóch przekazów: Włocha Rimicjusza i Niemca Heinricha Steinhöwela. Dzieło znajdowało się na kościelnym „Indeksie ksiąg zakazanych” wydanym przez biskupa J. Zamoyskiego w 1604 r. w Zamościu. Główny bohater - Ezop żył około VI w.p.n.e., pochodził z Frygii. Był on niewolnikiem, charakteryzowała go niezwykła brzydota, ale jednocześnie, mimo braku jakiegokolwiek wykształcenia, był nadzwyczaj mądry i błyskotliwy. Zostaje kupiony przez filozofa Ksanta, którego niejednokrotnie zawstydza swym sprytem i madrością, dzięki czemu staje się wolnym człowiekiem.

OPISANIE KRÓTKIE ŻYWOTA EZOPOWEGO:

1. Przedstawienie postaci Ezopa:

• Pochodził z Ammonijum, wsi frygijskiej

• Był niezwykle brzydki, jąkał się, lecz był błyskotliwy i inteligentny

2. Praca na roli u pana:

• Dwóch niewolników (jeden o imieniu Agatopus) zjada figi pana i zrzuca winę na Ezopa; ten dzięki swojej błyskotliwości dowodzi swojej niewinności (wypija ukrop i wymiotuje, udowadniając, że nic nie jadł, oskarżyciele poproszeni o to samo, zwymiotowali pańskimi figami)

3. Spotkanie kapłana - Ezop nakarmił go, napoił i wskazał drogę do miasta

• Ezop zasypia, a Bóg nagradza go - nie jąka się już, potrafi pięknie mówić i tworzy baśnie - wniosek: Bóg nagradza za miłosierne uczynki

Ezop widzi bitego przez rataja Zenasa innego niewolnika - rataj dziwi się jego mowie i udaje się do miata by donieść o tym panu, ale kłamie, że Ezop bluźnił - pan daruje Ezopa ratajowi, który postanawia go sprzedać

4. Sprzedaż Ezopa

• Kupiec zniechęca się, widząc brzydotę Ezopa, ale po rozmowie z nim, zmienia zdanie i kupuje go, po przybyciu do domu, jego dzieci na widok Ezopa płaczą

5. Wyprawa do Efezu wraz z kupcem

• Ezop postanawia nieść ciężki kosz z chlebem - inni służący śmieją się z niego, że przecenia swoje siły - jednak jest to sprytny wybieg Ezopa - kosz robi się lżejszy, bo chleba ubywa

• Po przybyciu do Efezu kupiec sprzedaje niewolników, wśród nich Ezopa

6. Ezopa kupuje filozof Ksant - płacą za niego jego uczniowie (60 groszy)

• Żona Ksanta i dziewki służebne przerażone wyglądem Ezopa (pretensje żony do Ksanta)

7. Wyprawa po ziele - Ezop tłumaczy, dlaczego szybciej rośnie to, co samo się sieje, niż to, co wysiewa ogrodnik.

8. Ezop przygotowuje obiad dla Ksanta i jego przyjaciół, bardzo dosłownie rozumie polecenia - np. Ksant chcąc się obmyć prosi o podanie miednicy (nie zaznacza, że chodzi o miednicę z wodą) - dostaje samą, pustą miednicę.

9. Ksant będąc na obiedzie u ucznia nakazuje Ezopowi zanieść kołacz „jemu powolnej” (czyli żonie) - on daje go jednak psu, uznając iż to pies jest Ksantowi posłuszny, nie żona, z czego wywołuje się awantura i żona wyprowadza się. Ezop podstępem sprowadza żonę do domu - ogłasza, że Ksant żeni się z inną.

10. Kolejny obiad, na który Ezop przygotowuje świńskie języki, argumentując, iż język to najlepsze, co ma człowiek, na inną ucztę na którą miał przygotować `co najgorszego' również przygotowuje jęzory tłumacząc, że język jest równocześnie najgorszym, co ma człowiek (np. nieporozumienia powodują wojny itd.)

11. Inne zabawne sytuacje z udziałem Ezopa, np. tłumaczy dlaczego po załatwieniu potrzeb fizjologicznych ludzie oglądają się na TO - niegdyś mądry człowiek po „załatwieniu się” stracił rozum - więc ludzie oglądają się, bo boją się go stracić.

12.Ksant po pijanemu zakłada się, że wypije morze; Ezop pomaga mu wyjść z opresji: twierdzi, że wypije je, ale wtedy gdy nic nie będzie do niego przybywać (rzeki itd.)

13. Uczta - Ezop wpuszcza na nią mędrców tylko kiedy odpowiedzą na pytanie „co pies rusza?” - większość obraża się, tylko jeden odpowiada „ogon” i wchodzi.

14. Wizyta na cmentarzu, Ezop odkrywa skarb, w zamian za co Ksant proponuje mu połowę + wolność - słowa nie dotrzymuje, w końcu daje mu połowę, ale wtrąca do więzienia.

15. Ksant nie potrafi wytłumaczyć ludności co oznacza wydarzenie, które miało miejsce na igrzyskach: orzeł zabrał staroście pierścień i oddał go ubogim; Ezop tłumaczy: król chce odebrać ludziom wolność i prawa, w zamian za co otrzymuje wolność.

• Król Krezus chce oddania daniny - Ezop radzi nie robić tego;

• Wzywa Ezopa do siebie; Ezop opowiada ludności (Samom) bajkę o owcach, psach i wilkach;

• Ezop opowiadając bajkę o człowieku i koniku polnym, prosi króla aby go zachował; król darował Samom pobory, a Ezop przypisuje mu swoje bajki

16. Wędrówki Ezopa - tworzenie bajek i przypowieści

• Babilon - Ezop tłumaczy dla króla Ligurga zagadki i krotochwile, wzbogaca się i wybiera dziedzica Enusa

• Enus zdradza Ezopa - zadaje się z słuzącą, z którą Ezop „legał”, bojąc się, że sprawa wyjdzie na jaw, śle listy do innych królów w imieniu Ezopa

• Król nakazuje dworzaninowi Hermipowi zabić Ezopa, lecz on ocala go i potajemnie żywi

• Król egipski Naktanus wysyła do Ligurga list z prośbą o przysłanie budowniczych, w zamian obiecuje część ziemi za 10 lat - król babiloński nie wie co odpowiedzieć, a Hermip przyznaje się do ocalenia Ezopa

• Skazanie Enusa na śmierć - wstawiennictwo Ezopa ocala go; odpowiedź na list: wyślemy budowniczych na wiosnę;

• Przywrócenie Ezopa do łask; Ezop daje Enusowi życiowe rady, ale ten z powodu wyrzutów sumienia skacze z wieży i zabija się;

• Ezop trenuje 4 orły: orły latają z mięsem, przy nogach mają miechy, w których siedzą dzieci, które te mięso podają

17. Wyprawa z orłami do Egiptu:

• Na miejscu planowanej budowy Ezop wypuszcza orły z dziećmi, które trzymały kielnię w rękach - zdziwienie króla

• Król mówi Ezopowi o jego kobyłach, które są zapładnianie przez babilońskie konie - pyta jak to się dzieje; Ezop nakazuje złapać kota i bije go - miejscowi są oburzeni (w Egipcie kot to świętość), a Ezop wskazuje, iż tej nocy kot zabił kura króla babilońskiego - król egipski nie wierzy, że kot przebył taką drogę w jedną noc; Ezop wskazuje, że jest to równie prawdopodobne co historia z kobyłami;

• Król Naktanab wzywa swoich mędrców do konfrontacji z Ezopem; uznaje wyższość Ezopa;

18. Powrót Ezopa do Babilonii i wyprawia się do Grecji by nauczać

• Pobyt w Delfach - konflikt z miejscowymi, którzy postanawiają się go pozbyć: wsadzają mu do tłumoka złotą czaszę ze świątyni Apolla, oskarżają o świętokradztwo i wtrącają do więzienia;

• Odwiedziny Demosa, znajomego - Ezop opowiada jedną ze swoich bajek

• Wyprowadzenie Ezopa na stracenie - bajka o myszy i żabie

• Ezop ucieka do świątyni Apolla, Delfijczycy nie zważając na nic i tak zrzucają go ze skały - śmierć Ezopa.

• Ukaranie Delf: głód, pomory, wojny. Zemsta królów: zburzenie Delf, zabicie winnych śmierci Ezopa.

Wykorzystane materiały:

Grzeszczuk S., „Pierwszy autor książek polskich” - Biernat z Lublina, w: Pisarze staropolscy. Sylwetki, t.1, pod red. S. Grzeszczuka, Warszawa 1991, s. 208-254.

Biernat z Lublina, Wybór pism, oprac. J. Ziomek, Wrocław 2004.

S. Grzeszczuk, „Pierwszy autor książek polskich” - Biernat z Lublina, w: Pisarze staropolscy. Sylwetki, t.1, pod red. S. Grzeszczuka, Warszawa 1991, s. 208.

Tegoż, Wstęp, w: Biernat z Lublina, Ezop, oprac. J. S. Gruchała, Kraków 1997, s. 5.

Tamże, s. 6

Tamże s. 32.

---