Materiał 3	Temat zajęć	Forma pracy	Zaliczenie Egzamin	Materiały
	Obrzędowość gromady i Krąg Rady / Obrzędowość drużyny i Rada Drużyny. Zastęp zastępowych.	Materiał do przeczytania. Zajęcia praktyczne w środowisku pracy śródrocznej	Z - napisać obrzędowość gromady/drużyny	Poradnik drużynowego
	Zapoznanie z formami pracy (gawęda, teatr, teatrzyk samorodny, zabawa tematyczna, majsterka, gry i zabawy, pląsy, piosenki, zwiad, pożyteczne prace, itp.)	Materiał do przeczytania. Zajęcia praktyczne w środowisku pracy śródrocznej	Opinia drużynowego	Poradnik drużynowego
	Zasady dobrej zbiórki, przemienność elementów.	Materiał do przeczytania. Zajęcia praktyczne w środowisku pracy śródrocznej	Opinia drużynowego	Poradnik drużynowego

Zwyczaje i Obrzędy Zuchowe

     mają ogromne znaczenie wychowawcze w gromadzie,

     pomagają w osiąganiu celów wychowawczych,

     sprzyjają rozwojowi uczuć estetycznych,

     rozbudzają wrażliwość na piękno,

     podnoszą karność w gromadzie

     urozmaicają życie gromady i zespalają gromadę,

     przyczyniają się do większego zainteresowania na zbiórkach.

 

Świat, w którym dziecko w wieku zuchowym żyje, jest to świat baśni, dziwów, czarów

i czynów bohaterskich.

 

Dlatego też zuchom będą odpowiadały takie zwyczaje i obrzędy, które wprowadzają pierwiastek fantastyczny, pierwiastek tajemniczy - uroczysty.

 

Obrzędowość jest tak silnie związana z życiem gromady, że występuje zawsze, przy każdej okazji, w każdym przejawie życia gromady.

 

Obrzędy zuchowe można podzielić na:

 

1.      Obrzędowość- Życie Codzienne

Nazwa gromady, nazwa szóstek

Okrzyk gromady

Zawołanie

Totem, Godło, Znak

Hasło

Pozdrowienie zuchowe i ukłon

Zbieranie składek

Punktacja

Lista spraw (kto? do kogo?)

Mundur, oznaki

Musztra (Zawołanie; Krąg Parady, Krąg Rady, Zuchy-Czar)

Rozpoczęcie i Zakończenie Zbiórki - Krąg parady, hasło zuchowe,

piosenka gromady, lista obecności, zbieranie składek, punktacja.

• Na zbiórkach pojedynczych 

obrzędy pór roku (powitanie wiosny, zimy, pożegnanie lata itp.)

obrzędy zwyczajów ludowych

obrzędy związane z obyczajami Bożego Narodzenia, Wielkanocy.

 

• Obrzędy związane z przerabianym cyklem sprawnościowym.

 

2.      Wielkie Obrzędy i Uroczystości 

założenie gromady

przyjęcie nowego zucha do gromady

nadanie oznaki zuchowej - słoneczka

obietnica zuchowa i nadanie gwiazdek

nadanie sprawności cyklowych i indywidualnych

przejście zuchów do drużyny harcerskiej

 

3.      Obrzędy "Chwytane Na Gorąco"

Tu można wykorzystać coś co się stało w danym momencie i zrobić z tego obrzęd.

 

Zuchowy Sąd:- Gdy zajdzie nieporozumienie między zuchami, drużynowa może na poczekaniu z całą gromadą zrobić "sąd" i wtedy zuchy same sprawiedliwie osądzają kto ma rację.

 

Przyjęcie nowego Zucha:- nowe dziecko przychodzi na zbiórkę

Krąg Rady

Krąg Rady to inna od wszystkich forma pracy gromady zuchów. Jej odmienność polega przede wszystkim na funkcji, jaką spełnia w pracy wychowawczej. W porównaniu z formami przekazującymi wiedzę i kształcącymi umiejętności Krąg Rady pełni przede wszystkim rolę organizacyjną i kształtuje postawę społeczną zucha - członka gromady.
W skład jego wchodzą:

• obrzędowe utworzenie kręgu (np." Wszystkie sprawy, wszystkie zwady załatwiamy w Kręgu Rady" + siad skrzyżny).

• rozstrzyganie kwestii spornych wynikłych na zbiórce (Lista Spraw, dyskusja w gronie gromady, PROSZĘ, DZIĘKUJĘ, PRZEPRASZAM).

• wspólne podejmowanie decyzji o pochwaleniu bądź upomnieniu zucha (czarna i biała lista ).

• wspólne podejmowanie decyzji o zdobywaniu i przyznaniu sprawności i gwiazdek.

• Wielkie Obrzędy przyznania gwiazdek i sprawności.

• sprawdzanie obecności na zbiórce.

• przekazywanie niezbędnych informacji organizacyjnych dotyczących funkcjonowania gromady.

• wyznaczenie zadania międzyzbiórkowego.

• obrzędowe zakończenie kręgu.

W Kręgu Rady istotny jest podniosły nastrój tworzący atmosferę sprzyjającą prawidłowemu rozpatrywaniu spraw i nie rozwlekaniu tej skądinąd statycznej formy pracy. Niezbędne byłyby wobec tego: stała kontrola tempa i maksymalne zagospodarowanie czasu trwania

Kręgu Rady.

Warto pokusić się o stworzenie stałych obrzędów Kręgu Rady charakterystycznych dla danej gromady (obrzędy rozpoczęcia i zakończenia, nazwa i wygląd list , tryb przyznawania gwiazdek i sprawności)

Krąg Rady bardziej niż inne formy pracy zobowiązuje nas do stosowania zasady "demokracji kontrolowanej", według której zuchy podejmują wspólnie decyzje zgodne z naszymi zamierzeniami wychowawczymi zawartymi w Prawie Zucha, regulaminach gwiazdek i sprawności, celach: pracy rocznej, cyklu zabawowego, zbiórki.

Tematyka Kręgu Rady wiąże się bezpośrednio z systemem kar i nagród, których stosowanie musi uwzględniać charakterystyczne cechy rozwojowe tzw. wieku zuchowego oraz być adekwatne i współmierne do popełnionej winy, tudzież rozmiaru zasługi.

Krąg Rady należy do trzech obligatoryjnych form pracy każdej zbiórki zuchowej, tzn. spotkanie bez Kręgu Rady nie jest według zasad metodyki zuchowej zbiórką zuchową.

Formy pracy

1. Zwiad

Sposób zdobywania informacji indywidualnie lub zespołowo, sposób poznawania świata oraz poszukiwanie zadań społecznie użytecznych, które harcerze mogą wykonać.
Rodzaje: obserwacja, wywiad, gra, ćwiczenie, wycieczka, zadanie międzyzbiórkowe, badanie dokumentów.
Zalety:
* uczy samodzielności działania i podejmowania decyzji, rozwija spostrzegawczość, sprzyja pokonywaniu własnej nieśmiałości, uczy umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami i ludźmi dorosłymi, - uruchamia funkcje psychiczne i fizyczne, takie jak: patrzenie, słuchanie, myślenie, ruch, - może wywoływać przeżycia emocjonalne pozytywne i negatywne,
* sprzyja powstawaniu więzi grupowych.

2. Wycieczka

Sposób zdobycia wiadomości, umiejętności, doświadczenia - przeżycie przygody, okazja do konfrontacji wiedzy i wyobrażeń z rzeczywistością.
Rodzaje: terenowe, krajoznawczo-przyrodnicze, wyprawy naukowo-badawcze, społeczne.
Zalety:
* uczy samodzielności działania i zaradności życiowej, kształtuje poczucie odpowiedzialności,
* sprzyja samo poznawaniu harcerzy i poznaniu swoich kolegów w różnych sytuacjach życiowych,
* pomaga umacniać więzi w zespole wokół realizacji wspólnego celu.

3. Biwak
Stwarza nową sytuację życiową dla harcerzy, podczas której muszą sami zaspokoić swoje potrzeby bytowe, pokonując opór przyrody, doświadczając różnych trudności i przeszkód.
Rodzaje: uzależnione są od czasu trwania (jedno lub kilkudniowe), od celu (integrujący, namiastka obozu w ramach HAL) i inne.
Zalety:
* uruchamia wszystkie zmysły harcerzy,
* dostarcza wartościowych emocji, np. satysfakcji z pokonania przeszkód, wykonania pracy,
* przekonuje, jaka jest zależność między umiejętnościami i wkładem pracy a uzyskanym efektem,
* uczy współpracy z innymi,
* służy lepszemu poznaniu się.

5. Rajd
Sposób sprawdzenia umiejętności, postaw i zachowań harcerzy; łączy walory wychowawcze wycieczki, biwaku, zawodów i zlotu.
Rodzaje: pieszy, rowerowy, motorowy, konny, spływ, żeglarski lub kajakowy.
Zalety:
* jest okazją do zdobycia w sposób naturalny wiedzy o środowisku przyrodniczym i społecznym,
* stwarza wiele przeszkód, które trzeba umieć pokonać,
* dostarcza bardzo dużo silnych, najczęściej pozytywnych, przeżyć,
* uczy właściwie wykorzystywać określone środki techniczne (rower, łódź, kajak),
* jest okazją do zweryfikowania samego siebie, swoich możliwości, charakteru,
* sprzyja poznawaniu swoich rówieśników w różnych sytuacjach życiowych;
* sprzyja konsolidacji grup, wymianie doświadczeń różnych grup, naśladownictwu i identyfikacji.

5. Gra terenowa
Sposób zdobycia lub sprawdzenia różnych umiejętności harcerzy podczas współzawodnictwa indywidualnego i zespołowego, okazja poznania okolicy, przyrody.
Rodzaje gier terenowych: kilkugodzinne, całodniowe, dzienne, nocne, proste, rozbudowane.
Zalety:
* uruchamia wszystkie zmysły harcerzy,
* dostarcza przeżyć emocjonalnych związanych z rywalizacją, pokonywaniem różnych przeszkód, wykazaniem się odwagą, zaradnością, sprawnością itd.,
* sprzyja rywalizacji między zespołami i umacnianiu więzi wewnątrz tych zespołów,
* umożliwia harcerzom odgrywanie różnych ról (wykonawcy, dowódcy), a tym samym sprawdzenie swoich umiejętności oraz porównywanie ich z umiejętnościami rówieśników.

6. Bieg harcerski
Sposób rozwijania określonych umiejętności harcerskich i zaradności w terenie, a także sposób sprawdzenia wiadomości . i umiejętności niezbędnych do zdobycia kolejnych stopni lub sprawności harcerskich.
Rodzaje biegów: sprawdzający (wiedzę i umiejętności), kształtujący, sprawnościowy.
Zalety:
* sprawdzian umiejętności i zaradności,
* kształtowanie umiejętności współdziałania członków patrolu uczestniczącego w biegu i współzawodnictwa między patrolami,
* doskonałe widowisko i forma propagandy.

7. Gry i ćwiczenia sportowe
Sposób zaspokajania potrzeby ruchu, podwyższania poziomu sprawności fizycznej, sposób kształtowania
charakteru za pośrednictwem współzawodnictwa jednostek i zastępów.
Rodzaje gier i ćwiczeń sportowych: gry sportowe zespołowe, indywidualne, ćwiczenia sportowe, gry ruchowe, zabawy ruchowe.
Zalety:
* sprzyjają rozwojowi fizycznemu,
* kształtują różnorodne cechy charakteru,
* są możliwe do przeprowadzenia w każdych warunkach i 0 każdej porze roku,
* są łatwe do przeprowadzenia, nie wymagają wielu przyborów i urządzeń,
* sprzyjają uczeniu się różnych ról, ocenianiu innych, przestrzeganiu zasad obowiązujących w zabawie sportowej.

8. Zabawa
Sposób aktywnego wypoczynku, służącego rozładowaniu różnych, także negatywnych, napięć psychicznych.
Rodzaje zabaw: okolicznościowe tematyczne: dla siebie, dla siebie i innych, dla innych.
Zalety:
* wyzwala reakcje spontaniczne, mniej kontrolowane,
* zaspokaja potrzebę przebywania w towarzystwie przyjaciół,
* dostarcza pozytywnych przeżyć emocjonalnych.
Uwaga! Zabawa powinna mieć charakter całkowicie swobodny, spontaniczny, nieskrępowany, dlatego nie należy przesadzać z "zagospodarowaniem" programowym zabawy.

9. Konkurs
Możliwość indywidualnej lub zespołowej rywalizacji w różnych dziedzinach wiedzy i umiejętności dostarcza motywacji do doskonalenia się.
Rodzaje konkursów: konkurs wiedzy - quiz, umiejętności, twórczości, sprawdzian kombinowany.
Zalety:
* uczy radości z osiągniętego sukcesu i godzenia się z porażką,
* hartuje i przygotowuje do poważniejszych zadań życiowych,
* wyzwala pozytywne emocje (nagroda).

10. Turniej
Forma wieloetapowego współzawodnictwa indywidualnego lub zespołowego w zakresie wiedzy i umiejętności.
Rodzaje turniejów, podobnie jak w konkursach: turniej zastępów , drużyn.
Zalety:
* jest szansą indywidualnej weryfikacji swoich wiadomości i umiejętności, sprawdzianem samego siebie w stosunku do innych,
* uczy szacunku do przeciwnika,
* jest próbą odporności psychicznej dla uczestników i zespołów;
* jest sposobem na dostrzeżenie najlepszych,
* sprzyja integracji członków zespołu, zwłaszcza w razie zwycięstwa,
* daje szansę rozwojowi zainteresowań.

11. Gry świetlicowe
Forma aktywnego wypoczynku dostarczająca satysfakcji i radości, oparta na współzawodnictwie indywidualnym w czasie konfrontacji możliwości zawodników.
Rodzaje gier. na planszy, losowe, puzzle.
Zalety:
* rozwijają wiele pożytecznych cech, takich jak: spostrzegawczość, pamięć wzrokowa, refleks, wyobraźnia, słuch, zręczność, gotowość pamięci, myślenie,
* są sposobem zbadania zasobu wiedzy w różnych dziedzinach,
* łączą rozrywkę z pożyteczną nauką.

12. Olimpiada sportowa
Odświętna forma zawodów sportowych w różnych konkurencjach, wzbogacona o uroczystą oprawę (parada sportowców, dekoracje miejsca zawodów, wręczanie medali).
Zalety:
* umożliwia harcerzom odgrywanie różnych ról (kibiców, zawodników, pomocy technicznej, dekoratorów, sędziów, sprawozdawców itd.),
* wyzwala silne emocje wśród widowni,
* jest silnym bodźcem motywującym do indywidualnego uprawiania wybranej dyscypliny sportu, do treningów i ćwiczeń.

13. Audycja
Forma opisywania rzeczywistości za pomocą dźwięku, muzyki, obrazu i słowa, zgodnie osobistymi poglądami i upodobaniami autora.
Zalety:
* sprzyja rozwojowi twórczych zainteresowań i uzdolnień, indywidualnej i zespołowej ekspresji, wyrażaniu samego siebie i dostarczaniu wartościowych przeżyć widzom lub słuchaczom,
* jest cennym sposobem zdobywania wiedzy i umiejętności,
* umożliwia harcerzom odgrywanie różnorodnych ról (aktorów , lektorów , montażystów , operatorów , fotoreporterów , sprawozdawców, techników).

14. Wystawa
Prezentacja własnej twórczości w wybranej dziedzinie: modelarstwie, fotografii, malarstwie, rzeźbie itp.
Rodzaje wystaw: hobbystów i zbieraczy, drużyny, szczepu, historyczne, społeczno-polityczne, z różnych dziedzin kultury. .
Zalety:
* jest okazją do porównań własnej twórczości z pracą innych,
* podsuwa nowe pomysły, wzbogaca doświadczenie, jest zachętą do rozwijania zainteresowań,
* daje poczucie zadowolenia z siebie (lub zespołu), a zarazem jest formą uaktywnienia jednostek,
* jest formą oddziaływania na innych.

15. Gazetka, gazeta
Forma zdobywania, dostarczania i przetwarzania wiadomości z różnych dziedzin życia.
Rodzaje gazetek: okolicznościowa, stała (wisząca, stojąca, pisana na arkuszach małych i dużych).
Rodzaje gazet: pismo ręczne, cykliczne, jednodniówka drukowana (powielana).
Zalety:
* może wyrażać rzeczywiste zainteresowania jej redaktorów,
* jest informatorem o życiu zespołu,
* jest miejscem debiutów twórczych i wyrażania opinii społecznych,
* może rozwijać aktywność dużej grupy harcerzy,
* powinna być rzecznikiem spraw młodzieży.

16. Inscenizacja i inne formy teatralne
Sposób wywoływania emocji i oddziaływania na nie, zmuszający do wczucia się w rolę, czyli odtworzenie zachowania i myślenia bohatera.
Rodzaje form teatralnych: teatr samorodny, inscenizacje okolicznościowe, harcerski teatr, teatr faktu.
Zalety:
* udział w inscenizacji jest okazją do wyrażania samego siebie, do ekspresji twórczej,
* uczestnictwo jest wyróżnieniem wobec widowni, która ocenia, komentuje, oklaskuje,
* wszelkie formy teatralne uczą harcerzy postrzegania spraw innych ludzi, rozumienia ich uczuć i postaw.

17. Wykład
Werbalny (a więc najmniej skuteczny) sposób przekazywania uporządkowanej wiedzy , wymagający aktywności właściwie tylko od wykładowcy.
Rodzaje wykładów (referatów): wprowadzający, sprawozdanie, ocena, okolicznościowy.
Zalety:
* wykład pozwala na stosunkowo szybkie przekazanie dużej ilości informacji,
* oceny przekazywane przez wykładowcę są logicznie uporządkowane, co ułatwia słuchaczom opanowanie również logicznej struktury informacji zawartych w wykładzie,
* referat służy przede wszystkim przedstawieniu jakiegoś zagadnienia do rozpatrzenia lub przedyskutowania przez grupę słuchaczy, referat jest często formą pracy i wytyczania zadań na przyszłość

18.Dyskusja
Forma dostarczania wiedzy pobudzająca aktywność uczestników, sposób rozwiązywania problemów.
Rodzaje dyskusji:
* wg funkcji: robocza, negocjacyjna, akademicka, ćwiczebna, integracyjna, terapeutyczna;
* wg techniki dyskusji: tradycyjna, panelowa, "66", sąd nad poglądem, sztafeta, "burza mózgów".
Zalety:
* ułatwia zrozumienie spraw i sprecyzowanie własnego stanowiska,
* zmusza do myślenia i formułowania argumentów oraz rzeczowego zastanowienia się nad argumentami strony przeciwnej,
* angażuje emocjonalnie.

19. Spotkanie
Sposób zdobywania wiadomości (szczególnie z zakresu najnowszej historii kraju) z relacji autentycznych świadków wydarzeń.
Rodzaje spotkań: związane z realizacją zadania, okolicznościowe, organizowane w celu pogłębienia wiedzy, zdobycia nowych umiejętności, poznania przeżyć i doświadczeń bohaterów spotkań.
Zalety:
* służy przede wszystkim nawiązywaniu więzi uczuciowych i wytwarzaniu emocjonalnego stosunku do wydarzeń,
* jest formą prostą w realizacji.

20. Gawęda
Barwne, sugestywne, oddziałujące na wyobraźnię i emocje, sfabularyzowane opowiadanie 0 zachowaniu ludzi, sposób wywołania emocjonalnego stosunku do określonych spraw i wydarzeń.
Rodzaje gawęd :
* wg funkcji - informacyjna, okolicznościowa, sytuacyjna, obrzędowa, gawęda-scenariusz;
* wg techniki - klasyczna, gawęda-rozmowa, wspólne opowiadanie.
Zalety:
* może być wykorzystana jako punkt wyjścia do swobodnej dyskusji 0 życiu, ludziach, ideałach, może być także podsumowaniem określonych wydarzeń z minionego dnia oraz sposobem na nieoficjalne rozstrzygnięcie konfliktów lub sporów,
* jest formą nawiązywania bezpośrednich kontaktów z wychowankami,
* dostarcza nowych informacji rozszerzających wiedzę 0 świecie, podpowiada, co można robić i jak się zachować oraz rozbudza wyobraźnię.
gawęda opowiadanie, opowieść, pogadanka. Jest to rodzaj krótkiego, barwnego opowiadania opartego o prostą fabułę, odnoszącego się do przykładu zachowań ludzkich, opisów i faktów z życia. Celem tego opowiadania jest wywołanie emocjonalnego stosunku do określonych spraw wydarzeń itp.
gawęda okolicznościowa - zawiązana z ważnymi wydarzeniami, rocznicami, świętami. Oddziałująca na uczucia wychowanków powoduje ich emocjonalne wiązanie z określonymi treściami.
gawęda sytuacyjna - związana z różnymi sytuacjami wychowawczymi zaistniałymi np. w drużynie. Gawęda może odnosić się do danej sytuacji bezpośrednio lub pośrednio - przez opowiadanie o podobnym zdarzeniu. Może być wygłoszona "na gorąco" zaraz po wymagającym interwencji zdarzeniu.
gawęda obrzędowa - związana z różnymi obrzędowymi okolicznościami w drużynie np.: składanie przyrzeczenia , w czasie Wielkich Obrzędów, Obietnicy Zuchowej, Przyznania Gwiazdki...

gawęda - scenariusz, drużynowy w jej trakcie przygotowuje sytuacje, którą za chwilę harcerze sami powtórzą. Na jej podstawie przygotowuje się konkretne zajęcia.
gawęda "klasyczna" - wygłoszona przez drużynowego, opowiada o pozytywnym charakterze, który po wielu trudnościach odnosi zwycięstwo.
gawęda - rozmowa, zawiera ona element rozmowy i dyskusji. Efekt zamierzony osiągamy stawiając pytania i opisując kontrowersyjne sytuacje.
 Mówiona przez gościa

 Sytuacyjna

 Rozmowa, Pogadanka
gawęda - wspólne opowiadanie - drużynowy rozpoczyna opowiadanie, a harcerze je kontynuują

gawęda - wykład

Mówi samo za siebie ale czy ktoś lubi słuchać monotonnego przemówienia. Nie? No właśnie tym bardziej dzieci w każdym wieku tego nienawidzą. Można stosować bardzo rzadko!!!

 Czytanie książki

 Oglądanie filmu, przeźroczy

 Wizyta w kinie, teatrze

Gawęda ma na celu przekazywanie słuchającym informacji o świecie i ludziach, podsuwanie wzorców do naśladowania oraz wprowadzenie norm nie znanych dziewczynkom i chłopcom.
Aby gawęda była dobra musi:
--- posiadać dobrą fabułę
--- mieć sens wychowawczy
--- bohaterzy w niej przedstawieni muszą być pozytywni
--- wypływać z zainteresowań gawędziarza
--- zainteresować zuchy
--- posiadać słowa zrozumiałe dla zuchów
--- trwać od 3 do 10 minut
--- być przećwiczona
--- posiadać gesty i mimikę

Aby Zostać dobrym gawędziarzem trzeba ćwiczyć. Mówić do lustra, mamy, taty, siostry, brata, aż powiedzą: "Już koniec ty naprawdę to mówisz dobrze."

Gawęda musi być dobrze powiedziana. Z czasem można się tego nauczyć. Umiejętność operowania słowem jest konieczna, a kiedy już ją osiągniesz, będzie Ci dobrze służyć w życiu.

Umieć gawędzić to znaczy umieć :

operować słowem w sposób celowy, a więc racjonalnie i oszczędnie (tzn. za pomocą najmniejszej liczby prostych słów osiągnąć zrozumienie i przeżycie tego, co opowiadasz)

nie przekroczyć zaplanowanego na gawędę czasu (max. 10-15 min)

operować głosem - mówić cicho i wolno w momentach grozy, szybko w dramatycznych, głośniej w radosnych, zmieniać tempo. Kiedy bohater się nad czymś zastanawia - trzeba mówić powoli, ale gdy wykonuje powziętą decyzję, trzeba znów mówić szybko. Zmieniając głos w prowadzonym monologu, mówić smutno, wesoło, uroczyście - w zależności od potrzeb.

Efektami głosowymi należy posługiwać się w sposób umiarkowany, przesada tworzy wrażenie sztuczności.

wykorzystywać gesty - i ręka potrafi nadać kształt plastyczny omawianemu tematowi, ruch zastąpi słowo potęgując wrażenie słuchaczy (tygrys skrada się ... jest blisko ... i ... - dłoń raptownie zwinęła się w pięść - wiadomo - chwycił)

grać twarzą - umiejętności aktorskie podnoszą walory gawędy, ale tylko wtedy, gdy używasz ich w sposób celowy, tylko w ważnych momentach i nie wszystkie na raz. W tym momencie człowiek z brodą przerwał czytanie. Popatrzył na drugiego człowieka i zaczął czytać dalej.

Dobry gawędziarz obserwuje swych słuchaczy. Ich wyraz twarzy najlepiej świadczy, że gawęda chwyciła lub, że czegoś nie rozumieją. Potrafi także z miejsca wyciągnąć wnioski. .Jeśli temat nie zainteresował słuchających, trzeba prędko zmierzać do końca ... na tym urwał. Popatrzył jeszcze raz na człowieka, zamknął swoją księgę, dołożył polano do ogniska i patrząc prosto w oczy powiedział :

- Teraz już wiesz co znaczy być dobrym gawędziarzem. Możesz wejść do krainy gawędy, ale pamiętaj, jeżeli będziesz nudził, jeżeli będziesz źle opowiadał, ten świat nigdy nie otworzy przed Tobą swych najpiękniejszych stron. Będziesz tylko ubogim monoklepą.

To mówiąc wstał, podparł się swoją laską i .... las zaszumiał mocniej, gdzieś w oddali przebiegła sarna. Człowiek sam siedział przy ognisku, siedział i dumał. Nie wiem czy nad tym co powiedział mu człowiek z brodą czy nad swoją pierwszą gawędą. Wymyślił kilka ćwiczeń dla potencjalnych gawędziarzy. Oto one :

Mowa do słupa (lampy, drzewa)

Wygłasza się gawędy na przygotowany temat, ze wszystkimi efektami, stale patrząc na zegarek. Ma trwać dokładnie 10 min. tolerancja 20 sekund.

Gawędziarska dwójka

Pierwszy z dwójki zadaje temat drugiemu np. gawęda o chłopcu, który stracił buty. 5 min. do namysłu. Opowiedzenie gawędy i zakończenie jej dokładnie w 5 minut.

Drugi zadaje temat pierwszemu np. gawęda o samolocie, który wylądował w polu.

Mowa do lustra

Tak jak w mowie do słupa, ale wygłaszacie tylko najbardziej dramatyczne momenty gawędy. Sprawdzamy w ten sposób mimikę.

Ćwiczenie nastrojów

„Dostałem 1008600 zł” „Janek zobaczył węża” „Krzysiek rzucił się na kolegę” „Żaba zmieniła się w piękną księżniczkę” „Jestem smutny, wesoły, zmartwiony, zakochany,...”

Najlepszym ćwiczeniem jest opowiadanie anegdot i krótkich historyjek. Starajcie się to robić w sposób udramatyzowany, aktorski.

21. Sesja
Sposób zdobywania wiedzy i kształtowani a poglądów na określone tematy , porządkowanie ich, precyzowanie i przetwarzanie według nowych potrzeb.
Rodzaje sesji: popularnonaukowa, sąd.
Zalety:
* uczy doboru argumentów i kontrargumentów,
* uczy obiektywizowania spraw i poglądów oraz racjonalnego i emocjonalnego zaangażowania po jednej ze stron,
* ma charakter zadania dla siebie i innych.
Wskazówki metodyczne
Należy pamiętać o trzech etapach przebiegu sesji:
1. etapie przygotowawczym - polegającym na zorganizowaniu zespołu, który sesję przygotuje, czyli ustali jej treść i temat, powoła komisje i zespoły robocze oraz wyznaczy im odpowiednie zadania;
2. pracy w komisjach i zespołach problemowych, zbierających materiały, prowadzących prace badawcze, eksperymenty oraz opracowujących dokumenty na sesję; w tym czasie pracują też grupy organizujące "oprawę" sesji, imprezy towarzyszące itp.;
3. sesji plenarnej, która jest podsumowaniem wszystkich prac i momentem prezentacji wyników.

22. Rada-komisja
Sposób przygotowania harcerzy do podejmowania decyzji, wzmacniający poczucie odpowiedzialności za zespół; przedmiotem obrad są plany, zasady, podział pracy, czyli proces organizacji życia, np. drużyny. Rodzaje rad: rada drużyny, rada starszych.
Zalety:
* uaktywnia dużą grupę harcerzy,
* stwarza świadomość uczestniczenia w podejmowaniu ważnych decyzji,
* wzmacnia poczucie odpowiedzialności za zespół,
* sprzyja identyfikacji jednostki z grupą,
* ułatwia kontrolę pracy wybranych władz.

23. Majsterka - Zajęcia techniczne
Sposób rozwoju manualnego i twórczości technicznej harcerzy.
Rodzaje zajęć manualnych, technicznych: plastyka, malarstwo, ceramika, zdobnictwo, metaloplastyka, modelarstwo, technika obozowa, radiotechnika.
Zalety:
* służą rozwojowi mięśni drobnych rąk,

* służą weryfikowaniu wiedzy teoretycznej,
* pomagają w rozwoju zainteresowań, a czasami w podjęciu decyzji o wyborze zawodu,
* ćwiczą zmysły, umiejętności manipulacji i posługiwania się narzędziami,
* uczą wykorzystywać różne tworzywa,
* są spontaniczne.

24. Zwyczaje i obrzędy
Forma porozumiewania się w zespole, wyraz przynależności do organizacji jej mniejszych jednostek. Rodzaje zwyczajów i obrzędów: uzależnione 0d różnych chwil i sytuacji w zespołach harcerskich, związane np. z imieniem drużyny, z Przyrzeczeniem Harcerskim, z przyjęciem do drużyny, sposobem rozpoczynania i kończenia zbiórek itd.
Zalety:
* w języku symboli ukryte są pewne wartości, przeżycia, normy postępowania i współżycia koleżeńskiego w zespole zarówno między harcerzami, jak i między instruktorem-wychowawcą a wychowankami;
* zwyczaje i obrzędy ułatwiają kontynuację cyklu wychowawczego, a zwłaszcza przyswojenie określonego stylu bycia przez nowych członków zespołu;
* zwyczaje i obrzędy są czynnikiem zespalającym, sprzyjają umocnieniu całej organizacji i jej poszczególnych ogniw.

25. Służby drużyny
Formy zajęć obciążających harcerzy określonymi obowiązkami i nadające im uprawnienia.
Rodzaje służb: honorowe, porządkowe, informacyjne, sanitarne, specjalistyczne, warty.
Zalety:
* pełnienie funkcji uczy odpowiedzialności za powierzony odcinek pracy i samodzielnego podejmowania decyzji,
* służy zaspokajaniu potrzeby dominacji nad innymi ludźmi,
* dostarcza satysfakcji z przynależności do organizacji.

26. Działalność gospodarcza
Forma zaspokajania własnych potrzeb drużyny i sposób zdobycia środków materialnych.
Rodzaje prac zarobkowych: prace porządkowe, zlecenia drobne, zamówiony program, surowce wtórne w lesie i w polu.
Zalety:
* uczą samodzielnego zaspokajania potrzeb jednostki i zespołu bez oczekiwania na darowiznę, własnym wysiłkiem,
* wskazują wartość i cenę określonych dóbr,
* uczą rachowania, planowania, gospodarności, przewidywania ekonomicznego, sposobów wydatkowania funduszy.

27. Ognisko - kominek
Formy wyzwalania przeżyć pozytywnych, nastrajających do refleksji związanych z przeżywaniem treści. 
Rodzaje ognisk: - wg organizatorów: drużyny, zastępu, szczepu obozu, wg charakteru: kameralne, uroczyste; wg wielkości: małe, duże.
Zalety:
* sprzyjają swobodnemu i spontanicznemu zachowaniu,
* pozwalają wyrażać w sposób nieskrępowany swoje myśli słowami, piosenką, wierszem,
* są okazją do wymiany zdań i swobodnej dyskusji, do podsumowania wspólnego działania.

28. Piosenka, pląs
Sposób przenoszenia różnych treści, poglądów; sposób wyrażenia stosunku do innych ludzi, siła pobudzająca do działania.
Rodzaje piosenek: marszowe, uroczyste, obrzędowe, ogniskowe, kominkowe.
Zalety:
* dostarcza pozytywnych przeżyć emocjonalnych,
* może tworzyć odpowiedni nastrój,
* można dzięki niej włączyć się do grupy,
* może służyć jako zawołanie lub hasło jakiegoś działania,
* służy zabawie.

29. Zlot, złaz
Forma kształtująca poczucie więzi między drużynami a innymi ogniwami Związku, sposób zaprezentowania organizacji społeczeństwu, forma podsumowania działań podjętych wcześniej, np. kampanii programowej Dni Hufca.
Zalety:
* służy wzajemnym porównaniom, obserwacjom stylu bycia różnych grup harcerskich,
* tworzy więzi między harcerzami różnych środowisk,
* daje poczucie siły organizacji i dumy z przynależności do niej.

30. Manewry
Forma zaczerpnięta z wojska, przysposabiająca do obrony kraju, umożliwiająca zastosowanie i sprawdzenie posiadanej wiedzy i umiejętności.
Zalety:
* umożliwiają sprawdzenie umiejętności pracy w zespole, odwagi, zdyscyplinowania, zahartowania,
* sprzyjają nawiązaniu więzi między ludźmi i zespołami,
* dostarczają silnych przeżyć (szczególnie chłopcom).

31. Raport, musztra, defilada
Formy o charakterze dyscyplinującym, porządkującym.
Raport - forma podporządkowania jednostki (zespołu) przełożonemu.
Defilada - forma zaprezentowania się drużyny wobec innych zespołów i widzów.
Zalety:
* służą zgraniu się zastępu, drużyny - w ruchu, w szyku,
* raport uczy krótkiego formułowania myśli,
* musztra ujednolica sposób zachowania harcerzy w zwartym szyku, przygotowuje do defilady,
* defilada sprzyja utożsamianiu się z zespołem.
Uwaga ! Musztra, raport nie mogą być celem w samym sobie.

32. Capstrzyk
Formy uczestniczenia w obchodach uroczystości, rocznic i świąt; sposób wyrażania stosunku harcerzy do tych wydarzeń.
Zalety:
* wytwarzają swoistą solidarn6ść, wzmacniają poczucie jedności;
* uzewnętrzniają postawy ludzi

KRYTERIA DOBORU FORM PRACY

Każde działanie człowieka charakteryzuje się treścią i formą. Nie sposób wyobrazić sobie jednego elementu bez drugiego. Słyszeliście zapewne o „przewadze formy nad treścią”, ale nawet w takiej sytuacji treść jest obecna. Forma działania (harcerze mówią: forma pracy) to po prostu sposób, w jaki przekazujemy naszym harcerzom treści, realizujemy zamierzone cele.

Każdy z nas mógłby na poczekaniu wziąć kartkę, długopis i zapisać sporo papieru właśnie formami pracy. Mamy przecież: gawędy, piosenki, pląsy, gry terenowe, turnieje itd. Prawdziwa trudność kryje się natomiast we właściwym doborze form pracy. Odpowiednie dopasowanie sposobu naszego działania do wieku i płci harcerzy, miejsca i pory roku, w jakiej się zbiórka odbywa, tematu zbiórki i jej celów jest niewątpliwie warunkiem koniecznym przeprowadzenia udanej zbiórki.

Zastanówmy się nad kryteriami doboru form pracy.

1. Wiek zuchów, harcerzy. Nie należy brać pod uwagę jedynie tego, w której klasie są nasi harcerze, ale także (a może nawet przede wszystkim) poziom dojrzałości społecznej, emocjonalnej. Często zdarza się tak, że dzieci będące w tym samym wieku (np. w tej samej klasie) zasadniczo różnią się poziomem dojrzałości. Mówi się , że Krzyś zachowuje się jak dziecko, ale Ania jest naprawdę odpowiedzialna i dojrzała. Trudno znaleźć wszystkie przyczyny tych różnic, ale na pewno trzeba sobie z ich istnienia zdawać sprawę i brać je pod uwagę przy doborze form pracy. Wraz z wiekiem zmieniają się zainteresowania, potrzeby i możliwości psychofizyczne dziecka. Nieumiejętnie lub niedbale dobierając formy pracy możemy harcerzy zanudzić, zniechęcić, przestraszyć (zbyt wysokimi wymaganiami) lub - z drugiej strony - rozśmieszyć dziecinadą, w którą proponujemy im się bawić. Gdyby były to jedyne zagrożenia płynące z lekceważącego podejścia do form pracy ich znajomość nie byłaby aż tak niezbędna. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że chybiony wybór formy działania może nawet stworzyć niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia dziecka.

2. Płeć zuchów, harcerzy. Każdy zdaje sobie sprawę z zasadniczych różnic w możliwościach fizycznych i zainteresowaniach, jakie występują pomiędzy dziewczętami a chłopcami. Komentowanie tego kryterium jest zatem zupełnie zbędne.

3. Miejsce zbiórki. Absolutnie inne warunki stwarza sala lekcyjna, harcówka czy korytarz szkolny, a inne sala gimnastyczna. Planując zbiórkę trzeba wziąć pod uwagę nie tylko powierzchnię dostępnego pomieszczenia, ale także jego wyposażenie, oświetlenie, wysokość i wiele innych cech. O ile możliwe jest zorganizowanie pląsów w przystosowanej do tego harcówce, o tyle przeprowadzenie go np. w, udostępnionej przez zaprzyjaźnioną nauczycielkę biologii, pracowni biologicznej, w której roi się od oszklonych gablot i okazałych, delikatnych kwiatów jest, dyplomatycznie mówiąc, chybionym pomysłem. Z chwilą opuszczenia budynku szkoły diametralnie zwiększa nam się swoboda zastosowania form pracy. Można biegać i pląsać do woli, odradzałbym jednak przeprowadzenie gier planszowych czy zajęć technicznych. Jednocześnie trzeba sobie zdawać sprawę, że o ile las jest doskonałym miejscem na biwak, o tyle może niezręcznie jest przeprowadzać w nim, wymagających dużych, gładkich przestrzeni, rozgrywek w piłkę nożną. Nieszczęśliwym pomysłem jest także rozbicie biwaku na boisku szkolnym czy w parku. Z kolei miejsce zamieszkania (miasto, miasteczko) doskonale nadaje się do zorganizowania zwiadów, wycieczek czy rajdów.

4. Funkcje fizyczne i psychiczne. Zwróćmy uwagę, że formy pracy powodują uaktywnienie określonej funkcji organizmu. I tak niektóre pobudzają jedynie myślenie, inne myślenie i manipulowanie, a jeszcze inne słuchanie czy poruszanie się. Każda forma pracy powoduje powstanie określonych procesów fizycznych i psychicznych. Chodzi o to, by aktywności harcerza towarzyszyły różne procesy, by w toku zajęć mieli oni możliwość pracować: głosem, słuchem, wzrokiem, by mieli możliwość myśleć, analizować, wykazywać się intelektualną inicjatywą, inwencją twórczą i sprawnością manualną, by mogli zwyczajnie się wyszumieć, wybiegać, tańczyć, śpiewać, jeździć rowerem i grać w piłkę.

5. Cele zbiórki. Każdą formę pracy możemy przyporządkować jakiemuś konkretnemu celowi, jaki chcemy osiągnąć. Inną formę zastosujemy, chcąc harcerzom dostarczyć nowych wiadomości, doświadczeń i umiejętności, inne zamierzając rozwinąć ich zdolności manualne i artystyczne, jeszcze inne mając na celu ich rozwój fizyczny, wytrzymałość i sprawność. Zupełnie inne formy znajdą się też na zbiórce, na której chcemy wyzwolić w harcerzach określone uczucia i emocje. Specyficzne formy posłużą nam do wywołania wzruszenia czy refleksji. Oczywiście większość form zapewnia realizację więcej niż jednego celu. Np. organizowanie zawodów w siatkówkę wpłynie na rozwój fizyczny, ale jednocześnie wyzwoli emocje, pogłębi poczucie solidarności grupowej i odpowiedzialności za tą grupę.

6. Więzi w zespole. Różne formy pracy w różnym zakresie wywołują więzi między harcerzami. Formy polegające na współpracy, współdziałaniu, wymagające odpowiedzialności za grupę, zaufania i lojalności wydatnie wpływają na pogłębienie więzów w zespole. Jeśli np. drużyna jest młoda i nie miała okazji jeszcze się zżyć i dobrze poznać, wskazane jest preferowanie form wymagających współpracy, koleżeńskiej pomocy, odpowiedzialności i wymiany informacji. Inne potrzeby wykazuje dojrzały zespół. Można swobodnie sięgnąć po formy oparte na rywalizacji i współzawodnictwie. Konkurowanie jest bowiem źródłem pozytywnych emocji, motywuje do intensywniejszego, bardziej zaangażowanego działania, ale jednocześnie może sprzyjać (zwłaszcza w razie nieobiektywnej oceny) do powstawania nieporozumień i zawiści. W takiej sytuacji należy sięgnąć po formy współdziałania, czasowo rezygnując z rywalizacji. Ważna jest także integracja między środowiskami. W celu osiągnięcia tego rodzaju zamierzeń najlepiej zorganizować wspólny biwak czy wycieczkę.

7. Samorządność. Drużynowemu powinno zależeć, aby tak dobierać formy pracy, by każdy harcerz miał okazję projektować (planować), podejmować decyzje, realizować zaplanowane działania i uzyskiwać nagrody (a szerzej ponosić konsekwencje). Należy tak organizować zajęcia, by grupa stanowiła jedność, ale także by widoczne były indywidualności.

8. Pory roku. To kryterium częściowo jest zbieżne z kryterium miejsca zbiórki. Każda pora roku (a właściwie każdy stan pogody) niesie ze sobą określone ograniczenia, a jednocześnie możliwości zastosowania form pracy. Mam stosunkowo bujną wyobraźnię, lecz mimo tego zabawa na śniegu (np. budowa igloo) w lipcu wykracza poza moje zdolności imaginacji. Nie wyobrażam sobie także turnieju w kometkę przy szalejącej wichurze czy zawodów pływackich na tydzień przed Nowym Rokiem.

Forma pracy to inaczej środek jakiego używamy, aby osiągnąć konkretny cel wychowawczy. Gdy mamy już temat naszej zbiórki, umiejscowiliśmy go w naszej harcerskiej rzeczywistości, możemy go przekazać na wiele sposobów. A zatem musimy dobrać do niego odpowiednie formy.

Przy doborze form pracy musimy pamiętać, że:
- Najpierw musimy znać cel wychowawczy, potem dobieramy do niego formę(nigdy zaś odwrotnie)
- Forma musi być zgodna z treścią tego, co chcemy przekazać. Na przykład jeśli chcemy nauczyć wyznaczania azymutu, to nie za pomocą gawędy czy listów, ale na grze terenowej itd.
- Forma musi być atrakcyjna dla harcerzy(dostosowana do ich wieku i zainteresowań)
- Najciekawszy zawsze będzie Twój własny pomysł, wymyślony przez Ciebie od początku do końca, lub udoskonalona(zmieniona) forma już wcześniej istniejąca.
- Formy dynamiczne powinny się przeplatać z formami statycznymi
Dobierając formy na zbiórkę, musimy także wziąć pod uwagę:
- Wiek zuchów, harcerzy
- Staż zuchów, harcerzy w gromadzie, drużynie, a tym samym ich rozwój harcerski i doświadczenie(tzn. dana forma może być atrakcyjna dla kogoś, kto jest drugi raz na zbiórce, natomiast "stary wyga" wynudzi się na niej śmiertelnie)
- Zainteresowania, hobby i wiedzę, jaka posiadają zuchy, harcerze
- Ogólny poziom, jaki sobą reprezentują
To ty znasz najlepiej swoje dziewczyny i swoich chłopców, wiesz co będzie dla nich ciekawe i inspirujące, czym się zainteresują, a co nie zrobi na nich żadnego wrażenia.

Formy pracy dzielą się na kilka grup. Oto ich ogólna charakterystyka:

1. Formy terenowe
Nadają się do przeprowadzenia w plenerze, lepiej niż inne uczą błyskawicznego podejmowania decyzji, samodzielności działania, rozwijają spostrzegawczość, sprzyjają zdobywaniu wielu nowych umiejętności praktycznych, umożliwiają szeroki i bezpośredni kontakt ze środowiskiem, przyrodą, ludźmi. Pomagają kształtować aktywny stosunek harcerzy do środowiska.
Są to np.: zwiad, wycieczka, biwak, rajd, techniki harcerskie, harce, zlot, manewry, podchody, olimpiada, festyn.
2. Formy wydawnicze
Pomagają zachować i utrwalić to, co chcielibyśmy aby zostało na dłuższy czas w pamięci harcerzy.
Są to np.: czasopismo, komiks, śpiewnik, przewodnik, kronika
3. Formy audiowizualne
Istnieją różne możliwości korzystania z tej grupy form, jednak należą one do dość kosztownych. Twoi harcerze na pewno z przyjemnością obejrzą nakręcony przez siebie film, czy wysłuchają własnej audycji nagranej na kasecie.
Są to np.: film, fotografia, video, slajd, audycja, reportaż, wywiad
4. Formy zabawy intelektualnej-aktywność twórcza
Organizowanie, wykonywanie jak i sam udział wymaga od harcerza pewnego wysiłku intelektualnego. Wzięcie udziału w tych formach wymusza od uczestnika ujawnienia swoich wartości psychofizycznych i intelektualnych. Aktywność twórcza jest charakterystyczna dla każdego człowieka. Potrzeba tworzenia, systematycznie zaspokajana, rozwija się i stopniowo przekształca w ukierunkowane zainteresowania. Tworzenie jest wykorzystaniem posiadanych doświadczeń, przetworzeniem ich w nową jakość.
Są to np.: gry planszowe, konkurs, turniej, quiz, krzyżówka, sądy nad poglądami i wszelkie formy w których trzeba wykazać się, coś stworzyć(plastycznie, muzycznie itd.), w których wymagana jest wyobraźnia i nieszablonowość.
5. Formy operowania słowem
Zaliczamy do nich wszystkie formy, w których wykorzystywane jest posługiwanie się słowem mówionym. Przede wszystkim chodzi o umiejętne i precyzyjne formułowanie oraz wyrażanie myśli, poglądów, wrażeń i przeżyć.
Są to np.: gawęda, opowiadanie, montaż słowno-muzyczny, happening, inscenizacje i inne formy teatralne, kominek, wieczornica, wywiady, dyskusja, piosenki, pląsy.
6. Formy statyczne
Są to formy wymagające tylko zorganizowania i wykorzystania, bez potrzeby aktywnej prezentacji. Nie wymagają od harcerzy wysiłku fizycznego.
Są to np.: plakaty, miejsca pamięci, makiety, wystawy, plakietki, poczta harcerska, gazetka, apel, akademia.

ZASADY DOBORU FORM

- Forma musi być zgodna z treścią, która chcesz przekazać.
- Formy, które dobierasz, powinny być oryginalne.
- Korzystaj również z nowych form, które przynosi rozwój techniki i nauki(np.: wykorzystaj video, komputer, Internet).
- Każda forma powinna mieć swoje tempo, unikaj dłużyzn.
- Wybrana przez Ciebie forma powinna zapewniać przeplatanie się różnych elementów aktywności (np.: słuchanie i mówienie, oglądanie i pokazywanie). W miarę możliwości postaraj się, aby zawierała ona elementy statyczne i dynamiczne.
- Wybrana forma powinna dać Ci możliwość stopniowania napięcia i wprowadzenia elementu kulminacyjnego zabawy.
- W doborze form wykorzystaj inspirujące Cię wydarzenia. Mogą to być na przykład informacje przekazane przez masmedia, literatura i poezja, kroniki, filmy, muzyka oraz własne obserwacje.
- Wykorzystuj rekwizyty staraj się, aby wśród nich znalazły się rzeczy autentyczne (np. zdjęcia, nagrane wypowiedzi, wypożyczone stroje lub eksponaty) oraz elementy wykonane przez Ciebie (plansze, skrypty, listy itp.). Jeśli jest to potrzebne, do form dobierz odpowiedni podkład dźwiękowy i światło.
- Jeśli chcesz zapoznać harcerzy z wiedzą specjalistyczną lub ciekawym tematem zapraszaj fachowców. Pamiętaj, aby zawsze powiedzieć, czego od nich oczekujesz oraz ustalić z nimi dokładnie temat i przebieg spotkania.
- Dobierając formy np.: na zbiórki Rady Drużyny, pamiętaj, że powinny one:
- Ukazać harcerzom możliwie dużo różnorodnych form
- Być inspiracją dla zastępowych do pracy w ich zastępach
- Łączyć zajęcia na świeżym powietrzu i w budynku.

obrzędy

pląs

ognisko

zabawa

kominek

zadanie

dyskusja

gra terenowa

gawęda

śpiewanka

wyczyn

quiz

zwiad

gra planszowa

wszelkiego rodzaju majsterka

wyścigi

teatrzyk, pantomima itp.

zawody

audycja radiowa

krzyżówki, szyfry, rozsypanki itp.

przygotowywanie zadania międzyzbiórkowego

PODZIAŁ NA GRUPY TEMATOWE - FORMY PRACY I ICH DOBÓR

GRUPA - Zajęcia terenowe

• zwiady;

• wycieczki;

• biwaki;

• rajdy.

GRUPA - Rywalizacja i współzawodnictwo

• gry i ćwiczenia sportowe;

• konkursy;

• turnieje;

• gry świetlicowe;

• gry terenowe;

• biegi harcerskie;

• alarmy.

GRUPA - Aktywność twórcza

• zabawy;

• ogniska - kominki;

• piosenki i pląsy;

• formy teatralne;

• zwyczaje, obrzędy;

• gazetki;

• wystawy;

• audycje;

• akademie;

• zajęcia techniczne;

• zajęcia plastyczne.

GRUPA - Operowanie słowem

• wykłady - referaty;

• dyskusje;

• spotkania;

• gawędy;

• sesje;

• rady - komisje.

GRUPA - Wychowanie przez pracę

• służby - dyżury;

• prace zarobkowe;

• czyny społeczne;

• prace produkcyjne.

GRUPA - Imprezy masowe

• zloty, złazy;

• manewry;

• raporty, musztry, defilady;

• capstrzyki, pochody, manifestacje;

• olimpiady sportowe.

ZASADY DOBREJ ZBIÓRKI

Właściwy dobór form pracy jest niewątpliwie warunkiem koniecznym udanej zbiórki, ale niestety nie gwarantuje sukcesu. Dobra zbiórka harcerska winna spełniać dodatkowo cały szereg warunków nazwanych zasadami dobrej zbiórki. Powszechnie znanych jest dziewięć zasad dobrej zbiórki. Zasady uzupełniłbym o jeszcze kilka, które wprawdzie wypływają pośrednio z już podanych (przynajmniej niektóre), ale pozwalają zwrócić szczególną uwagę na istotne w toku przygotowań do zbiórki rzeczy. Są to:

1. Zasada logicznego ciągu

Każda zbiórka powinna posiadać swój temat i cel. Należy tak zaplanować poszczególne elementy zbiórki, by pasowały do jej tematu, a także naturalnie się komponowały, uzupełniały i wypływały z siebie nawzajem. Nic tak nie zburzy nastroju na zbiórce dotyczącej tradycji drużyny jak zaproponowana „dla odmiany” piosenka o „Marianie, który leży obok szyny”, czy pląsu „Już nie będziesz motylku skrzydlaty”. Niestety samo właściwe, tematyczne dobranie elementów nie wystarczy. Należy zadbać jeszcze o prawidłowe, chronologiczne ich ułożenie, tak aby wszystko łączyło się w logiczną całość.

2. Zasada tempa

Nic tak nie rozłoży zbiórki jak anemiczne jej tempo. Drużynowy to z definicji człowiek dynamiczny i pełen energii. Za żadne skarby nie doprowadźcie do sytuacji, w której pojawią się jakieś niespodziewane pauzy. Jeśli nie da się ich, mimo najszczerszych chęci, uniknąć trzeba wypełnić je piosenką, pląsem czy choćby okrzykiem. A zatem tempo, tempo, tempo. Zachowujcie się tak, jakbyście wzięli sobie głęboko do serca zasadę „czas to pieniądz”. Nie traćcie go na zbędne zastoje.

Nie należy jednak przesadzać. Tempo zbiórki musi być wartkie, ale jednocześnie takie, by pasowało do tematu i klimatu zbiórki. Jeśli Waszym celem było wywołanie u harcerzy wzruszenia, to na pewno czas na refleksję jest potrzebny. Każda inna zbiórka (nie refleksyjna) też nie może odbywać się w tempie ponaddźwiękowym. Harcerze muszą mieć przynajmniej czas na zarejestrowanie tego, co się wokół nich na zbiórce dzieje, na przyswojenie informacji, jakie im przekazujecie.

3. Zasada przemienności elementów

Bardzo ważna zasada. Pamiętajcie, że harcerstwo to nie szkoła, a nawet nie prywatna lekcja angielskiego. Harcerze mają dosyć siedzenia w ławkach i rozwiązywania zadania po zadaniu. Jak najdalej od tego. Po to mamy taki ogrom form pracy (którego nauczyciele mogą nam jedynie pozazdrościć), by go wykorzystywać. Przeplatajmy zatem gawędę piosenką, turniej pląsem, a dyskusję zabawą ruchową. Zbiórka harcerska powinna przebiegać na zasadzie ścierania się kontrastów: cisza - hałas, ruch - statyka, myślimy - relaksujemy się biegając za piłką itd. Żaden normalny harcerz nie przyjdzie więcej dobrowolnie na zbiórkę, na której powiela się model szkolny.

4. Zasada czegoś nowego na każdej zbiórce

Nic tak nie uatrakcyjnia zbiórki jak „coś nowego”. Harcerze chętniej przychodzą, gdy wiedzą (lub przynajmniej podejrzewają), że spotkają się z czymś sobie nieznanym, czegoś się nauczą lub coś ciekawego zobaczą. Pamiętajmy, że jednym z podstawowych celów każdej zbiórki jest wzbogacenie harcerzy o nowe przeżycia, umiejętności, doświadczenia itd.

5. Zasada drużynowy też jest z nami

Drużynowy to nie „wapniak”, który siedzi na pieńku w harcówce i po wygłoszeniu gawędy zakłada nogę na nogę popijając kawę ze śmietanką. Harcerze muszą wyczuć, że drużynowy to jeden z nich. Poprzez aktywne uczestnictwo we wszystkich zabawach i pląsach - po prostu w całej zbiórce dajesz swoim harcerzom najlepszy przykład jak się powinni zachowywać, zachęcasz ich do działania, dowodzisz, że to co wspólnie robicie na zbiórce bawi nawet ciebie - w końcu starszego kolegę. Poza tym nic tak nie jednoczy ludzi jak wspólne działanie, praca i zabawa. Poganiaj się z nimi, zmęcz się i spoć tak jak oni. Nie bój się o swój autorytet, on może jedynie w takiej sytuacji wzrosnąć. Wspólna zabawa stworzy milszą atmosferę i da więcej przyjemności obu stronom. Drużynowy „jest z nami” nie tylko w zabawie, ale także w ciężkich i nieprzyjemnych sytuacjach. To właśnie drużynowy służy harcerzom pomocą, to on pertraktuje z właścicielem położonego blisko szkoły domu, w którym jeden z harcerzy wybił piłką szybę. Drużynowy po prostu nie zostawia harcerza samemu sobie, gdy ten potrzebuje pomocy. Problemy harcerza to zawsze problemy drużynowego, nawet jeśli one zupełnie nie są związane z tym, co wspólnie robicie na zbiórkach. Obserwujcie swoich harcerzy. Często tłamszą w sobie szkolne czy rodzinne problemy, których „na pierwszy rzut oka” nie widać, ale które istnieją. Nie wymagam bynajmniej, abyście rozwiązywali samemu rodzinne problemy harcerza, ale abyście je zauważali. Jeśli problem jest poważny, można pójść z nim do pedagoga szkolnego czy wychowawcy i o nim opowiedzieć. Być może nie zdają sobie oni z niego sprawy.

6. Zasada samodzielności i inicjatywy zuchów

Każdy z Twoich zuchów to wielka indywidualność. Mimo swej niewielkiej liczby lat też miewa dobre pomysły, chce się nimi z drużyną podzielić, pokazać je, chce, by były one wykorzystane, zauważone i docenione. Stwórz do tego okazję, zostaw im margines inwencji twórczej i spontaniczności. Samodzielne działanie harcerzy daje zwykle bardzo dobre rezultaty, pozwala im uwierzyć w siebie, zapewnia samozadowolenie i poczucie dojrzałości. Nigdy jednak nie posuwaj się zbyt daleko. Pamiętaj zawsze, że to tylko dzieci wymagające czujności i opieki. A zatem bez wrzucania na głęboką wodę.

7. Zasada czterech stałych elementów

Istnieją pewne elementy, w które każda dobra zbiórka powinna być zaopatrzona. Są to:

• obrzędowe rozpoczęcie - to naprawdę nie musi zawsze być apel. Równie dobrze można zbiórkę rozpoczynać okrzykiem, piosenką, pląsem czy nawet zabawą. Niezmiernie ważne jest wypracowanie własnych sposobów rozpoczęcia zbiórki (to samo tyczy się zakończenia) - obrzędu. Obrzędowość pozwala podkreślić odrębność gromady, sprawia, że zuchy czują się jednością - związani wspólnymi, tajemniczymi (dla innych zuchów) obrzędami.

• obrzędowe zakończenie

• gawęda lub pogawędka - nie podchodź automatycznie do tej zasady. Zbiórka, na której planujesz rozgrywki w koszykówkę nie wymaga gawędy (nie przesadzajmy). Trzeba pamiętać o zasadzie logicznego ciągu. Na takiej zbiórce wystarczy pogawędka, a więc krótki monolog drużynowego (lub przybocznego) wprowadzający w temat zbiórki. Takie wprowadzenie powinno zawsze mieć miejsce, trzeba bowiem harcerzom wyjaśnić, jaki jest cel i sens tego, co im proponujemy.

• zadanie międzyzbiórkowe - to bardzo ważny element każdej zbiórki. Zapewnia on ciągłość pracy, angażuje zuchy, zachęca do przyjścia na następną zbiórkę. Dzięki niemu następna zbiórka może być bardziej udana, bowiem pewne przygotowania do niej zuchy mogą zrobić wcześniej w swych domach (przy okazji rodzice Twoich zuchów będą widzieć zuchową pracę i zaangażują się w nią).

8. Zasada podziału pracy między drużynowego a przybocznego

Druhu drużynowy! Nie zapominaj, że spotkało Cię wielkie szczęście i masz przybocznego. Nie przygotowuj wszystkiego sam, podziel się pracą. Naprawdę wspaniałe efekty przynosi pełne zrozumienie, zgranie i współpraca między drużynowym a przybocznym. Oto gdy drużynowy zajmuje zuchy gawędą, przyboczny przygotowuje na wykładzinie harcówki plansze do, mającej nastąpić bezpośrednio po zakończeniu gawędy, zabawy. Dzięki temu zaraz po gawędzie zuchy przechodzą do zabawy i czynimy zadość zasadzie tempa, które by siadło gdyby nie pomocny przyboczny. Należy dokonać przed zbiórką podziału ról. Dogadywanie się na zbiórce, rozmowy „na ucho” i poszturchiwania zepsują każdą zbiórkę. Wchodzenie sobie w drogę to już zupełna katastrofa.

9. Zasada niespodzianki

Tej zasady nie ma nawet co komentować. Każdy ubóstwia niespodzianki, dlatego starajcie się je przygotowywać. Najlepiej gdyby były one miłe. Jeśli na zbiórce uda się Wam zaskoczyć zuchy, macie gwarantowaną wysoką frekwencję na następnej.

10. Zasada zachowania Bezpieczeństwa i Higieny Zbiórki

Nigdy nie wolno zapominać, że Waszym naczelnym obowiązkiem jest stała opieka i czuwanie nad bezpieczeństwem powierzonych Wam przez rodziców (w pełnym zaufaniu) dzieci. Żadna zbiórka, na której zdarzy się wypadek nie będzie zaliczona do udanych - nawet jeśli spełniałaby idealnie wszystkie zasady i warunki. Lepiej zrezygnować z najlepszej, najatrakcyjniejszej nawet zabawy czy gry, jeśli stwarza ona zagrożenie zdrowia harcerzy. Naprawdę istnieje cała masa fajnych, a do tego jeszcze bezpiecznych zabaw.

11. Zasada napisanego konspektu zbiórki (planowania zbiórki)

Konspekt zbiórki to nic innego jak szczegółowy plan tego, co zamierzacie na zbiórce robić. Poszczególne elementy umieszcza się na nim chronologicznie - najlepiej opatrzone numerami. Konspekt zbiórki jest właściwie niezbędny, bowiem zawsze może zdarzyć się tak, że nagle zapomnicie, co dalej miało być robione, a tu przecież zuchy czekają, robi się męcząca pauza i zamieszanie - siada tak ważne tempo - a wtedy wszystko spaprane. Nie ufajcie swojej pamięci. Bezpiecznie jest mieć gdzieś pod ręką małą karteczkę z wypunktowanym planem działania. Jednocześnie pamiętajcie! Należy z konspektu korzystać dyskretnie, za nic w świecie nie wolno manifestować się „zapuszczaniem żurawia” gdzieś za pieniek czy na półkę w nerwowym sprawdzaniu „co dalej?”.

12. Zasada wtajemniczonego zastępcy (przybocznego)

Ta zasada wiąże się z zasadą podziału pracy między drużynowego a przybocznego. Drużynowy to człowiek twardy i niezniszczalny, ale jednak nawet jemu może się zdarzyć nagła choroba czy choćby ból głowy. Co wtedy ze zbiórką?! Zagrożenia nie będzie, jeśli Wasz przyboczny będzie wtajemniczony „na wszelki wypadek” w całą „ideę” zbiórki. Wtedy Wy - drużynowi w spokoju ducha idziecie z termometrem pod pachą do łóżka, a przyboczny robi fajną zbiórkę. Może zdarzyć się tak, że ból zęba nie pozwoli wygłosić Wam ciekawej gawędy, ale przyjść na zbiórkę możecie. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby, zaopatrzony w Wasze błogosławieństwo i świadomy całego przebiegu zbiórki, przyboczny błysnął dowcipem i intelektem opowiadając harcerzom świetną gawędę. Na marginesie. Dajcie się czasem wykazać swemu przybocznemu nawet jeśli nigdy nie chorujecie, nie zachowujcie się egoistycznie. Obowiązuje przecież zasada samodzielności i inicjatywy harcerzy, a przyboczny to niewątpliwie też Wasz harcerz.

13. Zasada właściwego przygotowania zbiórki

Zupełnie oczywista zasada. Przygotowanie zbiórki w wieczór przed nią może dać opłakane rezultaty, szczególnie jeśli okaże się nagle, że niezbędne są dwa bloki rysunkowe, a w domu macie tylko dwie kartki. Wieczorem może się bloku nie kupić i przez tak prozaiczną sprawę można zepsuć całkiem fajny pomysł na zbiórkę. Zostawcie sobie zawsze trochę czasu.

Przygotowując zbiórkę w terenie pamiętajcie o tym, że pogoda zawsze może spłatać Wam figla. Na wszelki wypadek miejcie w zanadrzu zbiórkę harcówkową. To może być zbiórka, która będzie - w razie pogody - przechodziła na następne tygodnie (zawsze będzie miała charakter zastępczy) aż do jej przeprowadzenia. A zatem nawet jeśli chcemy zrobić zbiórkę w harcówce, nie korzystamy z tej „zastępczej” (gdyż jest zarezerwowana jako zbiórka „na wszelki wypadek”) tylko opracowujemy nową.

Nim przejdziemy do następnej zasady parę słów o tym jak powinny wyglądać prawidłowe przygotowania do zbiórki, gry terenowej, biwaku itd. Przede wszystkim należy dokładnie sprecyzować, co zamierza się robić. Wtedy możliwe jest stworzenie listy rzeczy, które będą na danej akcji czy zbiórce niezbędne - skoro jest możliwe to tworzymy. Niestety ta lista jest często bardzo długa, gdyż powinna ona zawierać nawet najdrobniejsze, drugoplanowe przedmioty oraz takie, co do których jesteśmy pewni, że o nich nie zapomnimy - o wszystkim można zapomnieć, a przeoczenie nawet najdrobniejszej rzeczy może przynieść katastrofalne konsekwencje. Do tak sporządzonej listy dokładamy jeszcze spis spraw, które należy w związku ze zbiórką załatwić. Następnie na obu listach, przy poszczególnych pozycjach umieszczamy inicjały osoby odpowiedzialnej za załatwienie danej sprawy czy przedmiotu (drużynowego lub przybocznego). Postępujemy zatem podobnie jak w przypadku realizacji zadania zespołowego (nic w tym dziwnego, gdyż realizacja zbiórki to nic innego jak zespołowe zadanie dla dwóch osób). Wszystkie powyższe działania podejmujemy z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym, o czym pisałem nieco wcześniej. Po dokładnym podziale zadań organizatorzy spokojnie mogą się rozejść w celu ich wykonania, które z pewnością będzie staranniejsze i szybsze, doświadczenie uczy bowiem, że nic tak nie mobilizuje jak indywidualny przydział obowiązków i odpowiedzialności. Dzięki tak pedantycznemu podejściu do sprawy mamy pewność, że żadna ważna kwestia nie uszła naszej uwadze.

14. Zasada inwencji twórczej i refleksu drużynowego

Trudna do spełnienia zasada. Wymaga naprawdę dużego refleksu i pomysłowości. Nawet na najlepiej przygotowanej zbiórce może zdarzyć się coś nieoczekiwanego, zupełnie nie do przewidzenia. Często są to rzeczy kładące naprawdę wszystko. Można wyjść czasem z trudnej sytuacji odpowiednim żartem czy stwierdzeniem. Mokre zapałki, przez które kominek nie chce się zapalić, zdarzyć się mogą zawsze. Wtedy ściągnięty z zanadrza pląs utrzyma tempo i zajmie zuchy, a w tym czasie przyboczny załatwi inne zapałki, pożyczając je od stróża szkolnego, który „na szczęście” jest nałogowym palaczem. Dlatego ta zasada wiąże się z zasadą „banku pomysłów”(zasadą nr 15).

15. Zasada „banku pomysłów” na wszelki wypadek

Jeszcze nie tak dawno istniała mania pisania śpiewników. Tworzyli je dosłownie wszyscy. Dzisiaj - prawdopodobnie dlatego, że wszystko można „wrzucić” na ksero - śpiewniki pisane odręcznie są coraz większą rzadkością. Jedno jest pewne: drużynowy powinien taki śpiewnik posiadać i zapisywać w nim zasłyszane piosenki tak, aby zawsze móc coś nowego zuchom zaproponować. Zasada „banku pomysłów” nie ogranicza się tylko do tego. „Bank pomysłów” powinien dodatkowo zawierać gry, zabawy, pląsy, okrzyki i inne ciekawe, „podłapane” gdzieś, pomysły. Posiadając go, łatwo będziecie mogli przygotować „warstwę przerywników” na każdą zbiórkę. W razie nieprzewidzianego zastoju na zbiórce będziecie mieli dokąd sięgnąć po dodatkowy (ratunkowy) pląs czy inny przerywnik. Przed rozpoczęciem zbiórki zawsze warto zastanowić się nad paroma dodatkowymi piosenkami, zabawami itd.

16. Zasada dobrych stosunków z rodzicami i dyrekcją szkoły

Jedna z najważniejszych zasad. Na pozór nie jest ona związana ze zbiórką, ale tylko na pozór. Wyobraźcie sobie sytuację, że wpadliście na genialny pomysł na zbiórkę. Przygotowania trwały cały tydzień. Zbiórka zapowiada się jako popis wirtuozerii metodycznej. Zbieracie się pod szkołą, dzwonicie do drzwi, by was wpuszczono do harcówki, a tu stróż powiada, że was nie wpuści, gdyż pani dyrektor nie pozwoliła. Była ona bowiem zbulwersowana brudami, jakie zostawiliście po ostatniej zbiórce - wymagała zmiany obuwia, a tymczasem zuchy zadeptaly całą szkołę. Mimo nalegań, próśb, w końcu błagań stróż nie otworzył. Wypada jedynie podziękować zuchom za przybycie i przeprowadzić awaryjną zbiórkę. Albo inna sytuacja. Z ostatniej zbiórki w terenie wróciliście 3 godz. później niż było to zaplanowane. Na następną za tydzień przyszło Wam aż...3 zuchy. Zbiórka legła w gruzach. Gdy dzwoniłeś do domów zuchów, rodzice stwierdzili, że po prostu zabronili przychodzenia na zbiórki, gdyż „druh jest nieodpowiedzialny”. Tylko pogratulować. Pytanie jest: Co robić, by dobrze żyć z dyrekcją szkoły i rodzicami?

• Pamiętać o Świętach Kobiet, Matki, Nauczyciela, imieninach dyrektora itp. Przyjść z kwiatami do pani dyrektor w związku z którymkolwiek z tych świąt, złożyć życzenia.

• Organizować prace społeczne na rzecz szkoły, imprezy, festyny itp.

• Zawsze utrzymywać porządek i nie hałasować w szkole.

• Być słownym, punktualnym i odpowiedzialnym.

• Nigdy nie przedłużać zbiórek w terenie, a szczególnie biwaków. Pamiętajcie, że nie kończymy zbiórki wtedy, gdy o godz. 23:35 do harcówki przyjdą wraz z policją zrozpaczeni, umierający z obaw o swoje dzieci, rodzice.

• Zawsze odprowadzać dzieci po zbiórce w terenie w umówione z rodzicami miejsce.

• Utrzymywać kontakt z rodzicami.

Na koniec jeszcze parę przykazań:

1. Każdą zbiórkę, pląs, zabawę itp. kończcie zawsze w najlepszym momencie, gdy wszyscy się najlepiej bawią. Wtedy na pewno dana piosenka czy zabawa się nie znudzi.

1. Starajcie się podczas zbiórki przenigdy nie używać słowa „teraz”, gdyż - nie wiedzieć czemu - ma ono niezwykle silne działanie niszczące (chodzi o atmosferę na zbiórce).

2. Bardzo ważne jest, by ktoś w drużynie umiał grać na gitarze, gdyż śpiew a cappella jest bardzo trudny i mniej przyjemny. Na szczęście gitara jest popularna i powszechna. Jeśli mimo to nie macie w drużynie gitarzysty, trzeba by druhu drużynowy się nauczyć, co jest znacznie prostsze niż myślisz.

3. Drużynowy musi mieć świadomość, że praca Komendy Hufca oraz Namiestnictwa Zuchowego jest skierowana do jego drużyny, a nie tylko personalnie do niego. Wszystkie imprezy organizowane są dla gromad, nie zaś dla drużynowych, dlatego drużynowy powinien się podzielić z gromadą wiadomością o mającej się odbyć imprezie (a nie zachowywać jej dla siebie). To Krąg Rady powinien decydować o uczestnictwie gromady w danej akcji. Podejmowanie samemu decyzji trzeba ocenić bardzo negatywnie - jako objaw lekceważenia Kręgu Rady oraz przybocznych i zuchów. Decyzja drużynowego na „nie” jest czasem dowodem jego lenistwa i samolubstwa, a nie dojrzałego przemyślenia sprawy.

1

---