HEGEL Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831).

POGLĄDY

1). IDEALIM EWOLUCYJNY:

- myśl jest pierwotna, rzeczy są tylko jej wytworami

- byt i myśl ma naturę logiczną

- składnikiem bytu i myśli jest pojęcie

- istotą bytu jest ogólność

- byt w całości jest absolutem i wtedy jest racjonalny oraz logiczny

- byt w swej istocie jest zmienny, dzięki czemu wytwarza z siebie mnogość postaci

- byt rozwija się nieustannie

- ten rozwój cechuje konieczność

- to co konieczne, jest zgodne z rozumem

2). ZAKRES FILOZOFII HEGLA:

- przyroda i duch to 2 postaci, w które „odziany” jest byt

- pierwotną postacią bytu jest pojęcie

- antytezą jest przyroda

- przyroda jest ideą, oddzieloną od myśli

- synteza idei i przyrody jest duch

- istnieje duch obiektywny i duch absolutny

- prawo, państwo, moralność to główne postaci ducha obiektywnego

- sztuka, religia, filozofia to główne postaci ducha absolutnego

3). FILOZOFIA PAŃSTWA I DZIEJÓW:

- państwo jest nieuniknioną postacią, do której duch obiektywny musi dojść w swoim rozwoju

- społeczeństwo to wyższa postać ustroju, gdyż jest wytworem czynników naturalnych, państwo jest natomiast wytworem czynników ideowych

- naród zorganizowany w państwo to największa ziemska potęga

- najpełniej duch obiektywny objawia się w dziejach państwa, bo naturę ducha stanowi rozwój

- historia to jednolity i konieczny rozwój idei, to stopniowe formowanie się „ducha świata” w czynach i losach narodów i państw

- narody są objawami i narzędziami tego ducha

- w każdej epoce jeden naród go reprezentuje, poniekąd dominując nad innymi narodami

- w związku z czym Hegel w swej historiozofii rozróżnia 4 wielkie okresy: wschodni, grecki, rzymski i germański, odpowiadające niejako wiekowi dziecięcemu, chłopięcemu, męskiemu i starczemu

- każdy taki okres, to szczebel w rozwoju ducha.

4). FILOZOFIA SZTUKI:

- piękno (sztuki) wyrazem ducha absolutnego

- historia sztuki dzieli się na 3 wielkie okresy:

1.sztuka wschodnia (symboliczna, gdyż jej forma nie opanowała treści, stąd jedynie tę treść symbolizuje)

2.sztuka starożytna (to klasyczne połączenie formy i treści)

3.sztuka chrześcijańska (romantyczna, gdyż treść ideowa ma w niej przewagę nad formą).

Tę historyczną konstrukcję Hegel uzupełnia jeszcze następującą:

1.w architekturze przeważa treść symboliczna

2.w plastyce treść klasyczna

3.w malarstwie i muzyce treść romantyczna.

Poezja jest najzupełniejszą i najdoskonalszą ze sztuk, łączącą wszystkie 3 typy:

1.czynnik architektoniczny i muzyczny przeważa w liryce

2.plastyczny i malarski w eposie

3.liryczny łączy się z epicznym w dramacie.

5). FILOZOFIA RELIGII: sztuka posługuje się kontemplacją, a religia wyobrażeniami. Religia to zespół wyobrażeń. Istnieją 3 fazy rozwoju religii:

1.wschodnie religie natury

2.religia indywidualności duchowej (przechodzi przez 3 fazy: wzniosłości u Żydów, piękna u Greków, celowości u Rzymian)

3.absolutna religia prawdy, wolności i ducha, czyli chrześcijaństwo (chrystianizm).

Nietzsche Friedrich Nietzsche (1844-1900).

POGLĄDY:

1). RELATYWISTYCZNA TEORIA POZNANIA:

- nasze czynności i wytwory ludzi uwarunkowane są potrzebami życiowymi

- poznanie służy tym potrzebom

- prawda jest subiektywna i względna

- umysł ludzki nie tylko nie ujmuje wiernie rzeczywistości, ale także ją fałszuje

- rzeczywistość, bowiem jest ciągłą zmiennością, jest chaosem i nieprzebranym bogactwem

- nasze prawdy to złudzenia

- tworzymy przez to fałszywy obraz rzeczywistości, deformujemy ją. Fałszywe są pojęcia filozoficzne: pojęciom takim, jak absolut czy substancja

2). RELATYWISTYCZNA TEORIA WARTOŚCI:

- względne, subiektywne i jedynie biologicznie uwarunkowane są też nasze oceny moralne

- nie istnieje moralność obiektywna, powszechnie obowiązująca; każdy ma taką, jaka mu jest potrzebna do celów życiowych i jaka odpowiada jego uczuciom, czyli każdy ma taką moralność, jaką ma naturę

- stąd, iż natura jednych ludzi jest silna a innych - słaba, istnieje moralność silnych, czyli panów oraz moralność słabych, czyli moralność niewolników

- silni cenią dostojność, godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w realizacji swych zamiarów (są to ich istotne zalety), natomiast słabi muszą cenić to, co pomaga ich słabości, tzn. litość, miękkość serca, miłość, altruizm, względność.

3). GŁÓWNE ZAŁOŻENIA ETYKI NIETZSCHEGO:

-założenie wartości życia: tylko życie posiada wartość bezwzględną; ono jest źródłem wszystkiego posiadającego tę samą wartość

-założenie wolności silnego: wolność należy się tylko temu, kto posiada dosyć siły, by ją sobie zapewnić

-założenie nierówności: ludzie są lepsi i gorsi, w zależności od tego, ile mają w sobie siły i życia.

Wg Nietzschego złe są tradycyjne zasady: sprawiedliwości (Równość jest znamieniem upadku), użyteczności, altruizmu (Samolubstwo dostojnych jest stanem świętym), litości, prymatu dóbr duchowych, prymatu ogółu, wychowania, nagrody i kary.

4). NADCZŁOWIEK (twór w filozofii Nietzschego):

- to ideał człowieka

- nie istnieje on realnie, a więc należy go i można wyhodować

- jest to zwłaszcza ideał doskonałości biologicznej: ideał żywotności, ale też doskonałości duchowej, dostojności i twardości wobec innych i samego siebie.

5). POSTAWA APOLLIŃSKA I DIONIZYJSKA:

- są 2 podstawowe ludzkie postawy (czerpie z antyku)

- te postawy symbolizują greccy bogowie: Apollo i Dionizos

- postawa apollińska ceni to, co jasne, przejrzyste, opanowane, zrównoważone, zamknięte, doskonałe, harmonijne, natomiast postawa dionizyjska ceni zwłaszcza pełnię i płodność życia, jego pęd znoszący granice, obalający prawa, rozbijający harmonie. Dla typu dionizyjskiego dynamika jest ważniejsza od doskonałości. Nietzsche stoi po stronie postawy dionizyjskiej.

- w postawie dionizyjskiej ma swe źródło to, co w historii wielkie, potężne i twórcze

- nawet kultura grecka, na pozór apollińska, jest w swej osnowie dionizyjska.

KARTEZJUSZ (Rene de Cartes)

Dzieła:

- Medytacje o pierwszej filozofii

- Cierpienia duszy

- Eseje dotyczące metody, a także matematyki

- Zasady filozofii.

POGLĄDY:

1) METAFIZYKA

- Metoda naukowa powinna być niezawodna. Natomiast niezawodną miarą wiedzy jest jasność i wyraźność, ponieważ to, co jasne i wyraźne jest pewne, czyli pewność ma być skutkiem niezawodności. Wg Kartezjusza nauką pewną, jasną, wyraźną, czyli prostą i niezawodną jest matematyka. Nauki, które nie mają charakteru matematycznego są niepewne, ponieważ myśli ich dotyczące są złożone. Podobnie jak złożony byt, tak również złożona myśl zawiera w sobie ryzyko błędu. Dlatego najpewniejszą jest matematyka.

- Sceptycyzm metodyczny W nauce konieczne jest odkrycie twierdzenia bezwzględnie pewnego, które byłoby niezawodną przesłanką dalszych rozumowań.

- Pewne wg Kartezjusza to zwątpienie i myślenie. Zwątpienie jest czymś dobrym i zmusza do podjęcia myślenia i w efekcie może prowadzić do odkrycia prawdy.

Cogito ergo sum- Myślę więc jestem.

- jeśli wątpię to myślę

- myśl istnieje, chociaż ja mogę nie istnieć

- myśl jest czymś ponad człowiekiem

- to co myślę może być snem lub błędem, ale że myślę to jest niewątpliwe. Myślenie jest faktem.

Istnienia rzeczy zewnętrznych nie jesteśmy pewni (można mieć urojenia), ale jesteśmy pewni istnienia własnych myśli.

Na podsumowanie Kartezjusz mówi, że naprawdę fundamentu ludzkiej wiedzy należy szukać w człowieku, w jego myśli, czyli w jaźni. Ta jaźń jest świadomym duchem i tylko człowieka ten duch (ta jaźń) cechuje, nie cechuje zwierząt. Tą jaźń postrzega Kartezjusz jako duszę. Ta jaźń jest niezależną substancją.

2) ISTNIENIE BOGA ORAZ ISTNIENIE CIAŁA

• ISTNIENIE BOGA

Nie zaprzecza, że Bóg istnieje. Wychodzi z założenia, że człowiek ma jaźń, a w tej jaźni (duszy) zakorzeniona jest idea Boga. Tę ideę mógł tylko zasadzić w człowieku Bóg. Jest to idea doskonała, ponieważ doskonałe jest jej źródło.

*Wymienia przymioty Boga: wola i to wola jest nieograniczona oraz nieskończona. Ta jaźń jest niezależną substancją.

• ISTNIENIE CIAŁA

Przymiotem ciała jest rozciągłość. Wosk jest ciałem i się rozpływa pod wpływem ciepła.

Podrzędnym przymiotem ciała jest ruch. Wspomina, że ruch daje ciału dynamizm. Każdy ruch i rozciągłość ciała został nadany ciału z zewnątrz. Źródło ruchu i rozciągłości ciała nie tkwi w ciele.

3)DUALIZM DUSZY I CIAŁA: istnieją zatem w świecie 2 substancje, myśląca i rozciągła, dusza i ciało. Mają 2 zasadniczo różne natury. Ciała są rozciągłe i pozbawione świadomości, zaś dusze są świadome i pozbawione rozciągłości.

4) CIAŁO I DUSZA

-przymiotem duszy jest myślenie

-Istnieją w świecie dwie substancje. Rozciągła, czyli ciało oraz myśląca, czyli dusza. Mają one dwie różne natury.

-Ciało jest rozciągłe i niemyślące (nieświadome). Dusza jest myśląca i świadoma.

-W świecie poza ludzkim ciało i dusza nie stykają się ze sobą. Jedynie w człowieku ciało to jest złączone z duszą.

-Mówi, że ciało ludzkie jest automatem, tak jak i przyroda. Wszystko jest mechanizmem (automatem). Wszystko opiera się w świecie na prawach mechanicznych. Dusza i ciało wpływają w człowieku na siebie, ale nie mogą niczego zmienić w swoim przebiegu. Czyli dusza nie może nic zmienić w ciele, ani ciało nie może nic zmienić w duszy.

5) TEORIA POZNANIA

ROZUM A ZMYSŁY

-Rozum jest miarą poznania, czyli pewne jest to, co rozum uzna za jasne i wyraźne.

-W tym poznaniu zmysły nie są równorzędne z rozumem.

-Wrażenia zmysłowe są przydatne do życia, ale nie są przydatne poznaniu.

-Wrażenia zmysłowe są dane umysłowi tylko do sygnalizowania, co jest dla nas odpowiednie, a co szkodliwe. Natomiast nie wskazują naprawdę.

-Wrażenia zmysłowe są tylko sposobnością do uświadomienia sobie przez rozum własnych wrodzonych idei.

-Tak naprawdę tylko rozum poznaje prawdę.

6) IDEE WRODZONE I IDEE NABYTE

Idea to przedstawienie.

Mamy 3 rodzaje idei:

- są to idee wrodzone- wg Kartezjusza taką ideą wrodzoną jest idea Boga

- idee nabyte np. idea słońca, drzewa, komputera

- idee skonstruowane przez nas samych np. baśnie, idea pegaza, centaura (twór naszej wyobraźni), idea syreny.

Charakterystyka idei wrodzonych:

- te idee wrodzone nie są wynikiem działania na umysł przedmiotów zewnętrznych

- te idee należą do umysłu jako jego własność

- są niezależne od woli

- są proste, jasne i wyraźne (odpowiadają metodzie Kartezjusza).

7) PRAWDA I BŁĄD

Nigdy nie popełniamy błędu, gdy jedynie orzekamy o rzeczy, przedstawiamy ją (tą rzecz) np. orzekanie: jest drzewo. Natomiast możliwy jest błąd tylko i wyłącznie w naszym osądzie odnoszącym się do tej rzeczy (będzie pomyłką, błędem, gdy stwierdzimy, że kora drzewa jest pomarańczowa). Sądzenie zakłada możliwość błędu.

ROZUM I WOLA

W procesie poznawczym uczestniczy i rozum i wola. Rozum w tym procesie jest zdolnością przedstawiania, natomiast zdolnością woli jest twierdzenie i zaprzeczanie. Wola może osądzać, więc może być błędem.

8) AFEKTY (UCZUCIA, EMOCJE)

Afekty są wywoływane przez przedmioty zewnętrzne w sposób pośredni. Natomiast bezpośrednio są wywoływane przez tzw. siły życiowe rezydujące we krwi. Te siły są rozmaite u różnych osób i zależnie od ich temperamentu owe siły wytwarzają różne afekty. Te afekty pobudzają duszę do działania np. popęd do ucieczki nie jest tylko następstwem, lecz jest podstawowym czynnikiem afektu strachu

6 podstawowych afektów:

-podziw

-miłość

-nienawiść

-pożądanie

-radość

-smutek.

BERGSON (1859-1941).

POGLĄDY:

1). KRYTYKA INTELEKTU:

- nauka i poznanie potoczne są dziełem intelektu

- intelekt będąc dostosowanym do celów praktycznych, nie poznaje rzeczy bezinteresownie i bezstronnie, ale poznaje z nich jedynie to, co jest ważne dla życia i działania (jest to poznanie częściowe, niezupełne, czyli zafałszowane)

- intelekt przekształca, czyli deformuje rzeczy w ten sposób, by uczynić je wygodniejszymi narzędziami działania, by ułatwić komunikację międzyludzką

- deformacje te podążają w 6 kierunkach, czyli umysł:

*unieruchamia to, co w nich jest zmienne, ruchome, bo to, co zmienne i ruchome, jest dla intelektu nieuchwytne

*rozkłada rzeczy na części, gdyż to, co jest złożone, jest dla niego nieuchwytne, następnie składa je z powrotem (wtedy rzeczy stają się dla intelektu przejrzyste)

*upraszcza rzeczy i ujednostajnia: rzeczy mają bardzo wiele własności i umysł nie może objąć wszystkich, stąd część tych własności pomija, zwłaszcza własności swoiste dla tych rzeczy. Na tej drodze tworzy pojęcia, w których zawiera tylko wspólne własności rzeczy

*kwalifikuje rzeczy, tzn. ujmuje je ilościowo np. w liczby czy schematy przestrzenne. Rzeczy wtedy pojawiają się przed nim jako bardziej przejrzyste. To, co nie mieści się w schematach przestrzennych, intelekt i nauka pomija

*mechanizuje rzeczy: co jest żywe, samorzutne, twórcze, to pomija. Neguje zatem np. wolność

*relatywizuje rzeczy: każdą rzecz określa się w stosunku do innych, w zależności od innych, a przez to traktuje je jako zależne, względne.

2). INTUICJA:

- w poznaniu możemy posługiwać się intuicją będącą przeciwieństwem intelektu

- intuicja ujmuje najbardziej złożoną konkretną rzeczywistość

- intuicja to bezpośrednia znajomość rzeczy i wydarzeń, to zdolność bezpośredniego ujmowania rzeczywistości w jej całości i zmienności

- intuicja jest też rodzajem instynktu, mianowicie uświadomionym instynktem

- jako wytwór organizmu, przyrody, intuicja może przyrodę opanować. Tu dominuje nad intelektem

- intelekt ujmuje rzeczy od zewnątrz, intuicja przenosi nas do wnętrza rzeczy

- intelekt ujmuje rzeczy pośrednio, intuicja bezpośrednio

- intelekt ujmuje tylko stosunki między rzeczami, intuicja - same rzeczy

- intelekt ujmuje rzeczy schematycznie, intuicja - indywidualnie

- intelekt ujmuje rzeczy tylko ilościowo, intuicja - jakościowo

- intelekt ujmuje rzeczy przez symbole językowe, intuicja - wprost

- intelekt analizuje rzeczy i rozbija je na części, intuicja ujmuje je w całości

- intelekt nagina rzeczy do swych pojęć, ujmuje rzeczy, jak się tego domagają potrzeby praktyczne, intuicja - niezależnie od nich.

- poznanie intuicyjne jest doskonalsze od intelektualnego i jest jedynym prawdziwym poznaniem.

3). NATURA RZECZYWISTOŚCI:

- postrzegana przez intuicję rzeczywistość jest nieskończenie różnorodna, zmienna, żywa, dynamiczna, wciąż nowa, nie mieszcząca się w schematach, wyłamująca się z mechanizmów

- stanowi zwartą całość, nie jest sumą samoistnych części.

4). JAŹŃ GŁĘBOKA:

- jest żywa, zmienna, stanowi całość

- części tej całości przenikają się wzajemnie

- może wypowiedzieć się w jednym przeżyciu, o ile jest ono głębokie

- na powierzchni jaźni, i tylko tu, znajdują się oddzielne, nie zespolone ze sobą wyobrażenia

- pod jaźnią powierzchowną istnieje jaźń głęboka

- jaźń głęboka nieustannie rozwija się, ujawnia się w czasie, w strumieniu przeżyć uchwytnym tylko dla intuicji.

5). EWOLUCJA TWÓRCZA:

- przyrodę cechuje też różnorodność i nieustanny rozwój

- pierwotną postacią przyrody są byty żywe, organiczne.

- ten rozwój jest samorzutny, twórczy

- przyroda organiczna jest ciągłym tworzeniem, jej możliwości są nieograniczone i nieprzewidzialne.

- ten rozwój hamuje bezwładna materia, wskutek czego pęd traci część swej twórczej mocy, mechanizuje się. Na tej drodze powstają w przyrodzie mechanizmy będące zahamowaniem i cofnięciem się rozwoju.

6). ETYKA I FILOZOFIA RELIGII:

2 źródła moralności:

-społeczne (społeczeństwo przeciwdziała niebezpiecznym dla siebie egoistycznym skłonnościom obywateli, tworząc nakazy moralne oraz pilnując ich przestrzegania - jest to MORALNOŚĆ STATYCZNA) oraz (moralność formuje się na wzór najlepszych jednostek; jest to moralność wyższa od statycznej, MORALNOŚĆ DYNAMICZNA)

- religijne ( religia z ludzkich potrzeb, rozumiana jako „reakcja obronna” człowieka, pociecha w cierpieniu i myśli o śmierci - RELIGIA STATYCZNA) oraz (chodzi o wzór ludzi wyjątkowych, świętych; i taka religia pociesza, rozszerza życie, daje mu nowe, dalsze i wyższe horyzonty - jest to RELIGIA DYNAMICZNA).

- statyczna religia i statyczna moralność ma podłoże naturalne

- dynamiczna religia i dynamiczna moralność przekracza granice natury, a zatem też granice rozumu.

KANT Immanuel Kant (1724-1804)

Dzieła:

- „Krytyka czystego rozumu” inaczej „Teoria poznania”

- „Krytyka praktycznego rozumu”

- „Krytyka władzy sądzenia”

POGLĄDY

1) SĄDY WG KANTA

Sądy syntetyczne- a posteriori, a priori.

A posteriori to sądy oparte na doświadczeniu, czyli empiryczne.

A priori to sądy niezależne od doświadczenia, czyli mające źródło tylko w umyśle.

To co nas otacza to są nasze sądy, które powstają w oparciu o doświadczenia.

Sądy a priori mają 2 konieczne cechy:

-konieczność- są konieczne, niezbędne

- powszechność.

Wprowadza drugi podział sądów:

- sądy analityczne, czyli objaśniające posiadaną już wiedzę

- sądy syntetyczne, czyli rozszerzające wiedzę. Łączą pewne wnioski, analizę.

Istnieją jeszcze sądy analityczne a priori, czyli objaśniają rzeczy w oparciu o nasze myśli (umysł). Sądy syntetyczne a priori, czyli rozbudzające wiedzę o nasze własne przemyślenia, wnioski. Stoją na czele wszystkich sądów. Syntetyczne a posteriori bazujące na doświadczeniu i rozbudzające naszą wiedzę o to doświadczenie.

Doświadczalne sądy i postrzegalne.

Nie tylko przestrzeń i czas są apriorycznymi czynnikami naszej wiedzy, ale też rozsądek. Dla ustalenia udziału rozsądku w tworzeniu wiedzy Kant odróżnia 2 rodzaje sądów:

Sąd postrzegawczy: ,np. „jest mi ciepło”

1.dotyczy wyłącznie podmiotu, orzeka tylko o jego stanie, a nie o przedmiotach

2.jest wyłącznie oparty na zeznaniu zmysłów.

Sąd doświadczalny: „Słońce grzeje”.

3.wykracza poza podmiot do przedmiotu i na podstawie podmiotowego stanu orzeka o przedmiocie

2 STOPNIE (PNIE) POZNANIA WG KANTA:

-na jednym poziomie stawia poznanie umysłowe i zmysłowe (wcześniej dominował umysł). Te oba czynniki się dopełniają i są sobie niezbędne.

-Wg Kanta tym poznaniem przez dwa pnie zajmuje się logika. Ta logika wypływa z umysłu- logika a priori, czyli tzw. logika transtendentalna, która dotyczy umysłu.

-Poznanie zmysłowe jest to transtendentalna estetyka, czyli estetyka a priori. Na tej płaszczyźnie logiki i estetyki buduje krytykę, w której ważne miejsce zajmuje rozum, który obejmuje dwie różne funkcje:

- zdolność tworzenia pojęć w oparciu o dany materiał (w tym przypadku rozum nazywany jest „rozsądkiem”

- zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza materiał doświadczalny w dziedzinie bytu absolutnego.

3) PRZESTRZEŃ I CZAS W TEORII POZNANIA

Przestrzeń i czas nie istnieje poza nami, ale jest w nas. Tzw. „przewrót kopernikański” filozofii.

-Przestrzeń i czas są w nas, ponieważ tak naprawdę wszelkich wrażeń doznajemy w naszym wnętrzu. Skąd te wrażenia się biorą? Te wrażenia dostarczane są w skutek pobudzenia zmysłów przez rzecz przez nas oglądaną, wtedy pojawia się wrażenie.

-Te wrażenia skutkują też wyobrażeniami. Te wrażenia i wyobrażenia umieszczamy w obecnej w nas czasoprzestrzeni (czasie i przestrzeni). W związku z tym przestrzeń i czas są a priori.

4). Przewrót kopernikański:

Sądy a priori stosują się do przedmiotów, a ma to miejsce dzięki temu, że przedmioty nie są od tych sądów niezależne, lecz właśnie są przez te sądy ukształtowane. Podmiot jest warunkiem przedmiotu.

5) CHARAKTERYSTYKA MATEMATYKI WG KANTA

- matematyka zawiera sądy powszechne i konieczne

- w tej matematyce sądy te mają za swój przedmiot przestrzeń i czas

- jako powszechne i konieczne nie mogą być empirycznymi (nie mogą brać się z doświadczenia), czyli są a priori.

6) KATEGORIE

Analityczna transtendentalna a priori podaje czynniki naszej wiedzy jako rozsądek, przestrzeń i czas. Kant stwierdza, że rozsądek jednoczy wyobrażenia, jest zatem podstawą tych wyobrażeń. Przez wyobrażenie rozsądek prowadzi do przedmiotów. Rozsądek zespala ze sobą wyobrażenia za pomocą pojęcia substancji. Wszystko co widzimy jest substancją. Wspólne jest pojęcie substancji. Na określenie i rzeczy i wyobrażeń stosuje także Kant oprócz sądów również kategorie. Są to kategorie ilości, czyli jedność, mnogość i wszystkość.

Gdy chodzi o sądy odnoszące się do poszczególnych substancji mamy: ogólne, szczegółowe i jednostkowe.

7) ETYKA I ESTETYKA

Etyka, czyli krytyka rozumu praktycznego.

-Postępujemy dobrze tylko wtedy, gdy wypełniamy obowiązki. Człowiek postępuje dobrze tylko wtedy, gdy spełnia lub usiłuje spełnić obowiązek. Wtedy mówimy o dobrej woli człowieka.

-Nie uznaje tendencji, skłonności do czynienia dobra- to nie jest postawa moralna. Skłonności człowieka do czynienia dobra wcale nie skutkuje dobrymi czynami. Nie ma ona wartości etycznej, tylko obowiązek. Realizacja obowiązku wolności. Istota tego obowiązku tkwi w podporządkowaniu się prawu. Ten obowiązek ma sens tylko wtedy, gdy człowiek jest wolny. Mówi, że nawet gdyby niewolnicy byli niewolni, to żeby żyli jak gdyby byli wolni.

Estetyka, czyli krytyka władzy sądzenia. Sądzenie oznacza opinie i upodobanie estetyczne.

Cechy osądu, czyli upodobania estetycznego wg Kanta:

- bezinteresowność upodobania (upodobanie jest niezależne od podobającego się przedmiotu. Natomiast podoba się samo wyobrażenie przedmiotu)

- bezpojęciowość (upodobanie, bowiem dotyczy wrażenia pięknej rzeczy a nie pojęcia jakie o tej rzeczy mamy)

- przedmiotem upodobania nie jest cała rzecz (forma i materia), ale przedmiotem upodobania jest tylko forma.

BRUNO Giordano Bruno (1548- 1600)- filozof przyrody

Dzieła:

- Traktat o przyrodzie zasadniczej i jedynej

- O nieskończoności wszechświata oraz świata

POGLĄDY:

1) NIESKOŃCZONOŚĆ ŚWIATA I KOSMOSU

-Stwierdza, że nie jesteśmy w stanie poznać w całości wszechświata, bo jest nieskończony.

-Ludzkość zna jedynie skończoną część wszechświata (jeżeli patrzymy przez małe okno i lecą ptaki to widzimy tylko część gromadki, a nie całe stado).

-Świat jest nieskończony i nie można go objąć.

-Świat jest jednorodny. Jest zbudowany z tej samej materii, ale ta materia jest dwojakiego rodzaju (jedna materia, ale w dwóch obliczach- materia ziemska i materia niebiańska). To jest ta sama materia, ale ma dwa oblicza.

-Otrzymuje materie w bycie. Tą materię w jej istnieniu utrzymuje siła duchowa. Otrzymując tę materię ta siła zachowuje świat w jedności. Ta siła sprawia, że świat jest jednorodny.

-Mówi, że ten sam świat i wszechświat (kosmos) składa się z monad. Bruno określił monadę nazwą minimum metafizyczne.

Cechy monady:

- jest samoistna

- jest obdarzona życiem

- ma niepowtarzalny kształt

- każda monada jest częścią i obrazem jednego świata.

Życie świata:

-Światem nie rządzą prawa mechaniczne, ponieważ świat nie jest maszyną. Ale ten świat jest zespołem sił żywych. W tym świecie panuje wolność, czyli wszystko co żywe jest wolne. Dlatego mówi też, że nikt nie ma prawa narzucać jakichkolwiek ograniczeń. Wolność jest sprawą materialną.

Wg Bruna świat jest harmonijny, bo jest doskonały, bo jest obrazem Boga. Wprawdzie poszczególne jednostki, z których świat się składa, są niedoskonałe, ale w całości świat jest doskonały.

GALILEUSZ Galileo Galilei (Galileusz)- (1564- 1642)- filozof przyrody

Dzieła:

- Dialog o dwóch głównych systemach wszechświata

- Probierca złota

POGLĄDY:

WIEDZA DOŚWIADCZALNA

-Wszelką naukę należy oprzeć na doświadczeniu, ale nie można jej tylko ograniczać do zbierania faktów.

-Nauka musi się zajmować rozumowaniem naukowym, czyli to rozumowanie ma przebiegać zawsze w łączności z doświadczeniem.

WIEDZA MATEMATYCZNA

-Każda nauka powinna posiadać postać ścisłą. A ma taką postać wtedy, gdy może zmierzyć swój przedmiot.

-Można zmierzyć jedynie kształt i ruch. Mamy dwie metody służące temu mierzeniu.

Pierwsza metoda to analiza, czyli metoda rezolutywna. Następna metoda to synteza, czyli metoda kompozytywna.

Jak to można zmierzyć? Należy pierw rozłożyć na części, zmierzyć i złożyć powrotem.

-Mówi, że celem wszelkiej nauki ścisłej jest znalezienie istoty (przez to zmierzenie), czyli prawdziwej natury każdej substancji (każdej rzeczy, każdego bytu).

WIEDZA PRZYCZYNOWA:

-Najważniejsze są związki przyczynowe. Zajmuje się przede wszystkim prawami przyczynowymi (co z czego, danego bytu, danej przyczyny wynika).

-Mówi również o celowości, doskonałości i harmonijności wszechświata. Ale zarazem dodaje, że do nauki nie należy zajmowanie się tymi cechami świata (celowość, doskonałość, harmonijność).

NEWTON (1642- 1727)- filozof przyrody

Dzieło: „Zasady matematyczne filozofii naturalnej.”

Ostatni filozof przyrody.

-Łączy swoją myśl z przyrodą.

-Zbudował naukę o przyrodzie i wprowadził ją w krąg myśli filozoficznej.

Dał również wskazówkę jak uprawiać filozofię w łączności z naukami szczególnymi.

Wśród tych nauk szczególnych najważniejsze miejsce zajmuje matematyka.

Newton uważa, że zasady matematyki mają zmęczenie filozoficzne.

POGLĄDY:

1) NAUKA

- mówi, że przedmiotem nauki są tylko i wyłącznie zjawiska

- celem nauki jest ustalenie związków przyczynowych, czyli praw występujących między tymi zjawiskami

- proces poznawczy musi opierać się na doświadczeniu

-Słowa Newtona: Hipotez nie wymyśla.

2) METAFIZYKA

Mówił, że istnieje podział na płaszczyznę absolutną i płaszczyznę ziemską.

Newton wprowadza 2 pojęcia:

- pojęcie przestrzeni względnej (doczesna- wszystko co nas otacza)

- pojęcie przestrzeni absolutnej (sfera nadnaturalna, sięgająca poza tamtą przestrzeń).

*Wprowadza pojęcie czasu względnego i czasu absolutnego, ruchu względnego i ruchu absolutnego.

-Zarówno (płaszczyzna) przestrzeń absolutna tak samo jak czas absolutny i tak samo jak ruch absolutny mają naturę duchową, a przestrzeń względna, czas względny i ruch względny- materialną.

-W sferze absolutnej Newton umieścił Boga. Wymyślił (stworzył) „argument fizyko- teologiczny” na istnienie Boga.

Skoro przyroda jest tak wspaniale zbudowana, stanowi wręcz najdoskonalszą maszynę, to musi być ona dziełem istoty myślącej, czyli najwyższego rozumu tzn. Boga. Ten pogląd odpowiadał oświeceniu.

LEIBNIZ

METAFIZYKA

-Istnieje nieograniczona ilość substancji, ale wszystkie są jednego rodzaju.

-Każde zjawisko jest indywidualne, każde różni się od każdego innego, ale mimo różnic, zjawiska są sobie bliskie, gdy zaś nie są dość bliskie, to znajdą się zawsze zjawiska między nimi pośrednie.

-Nie ma w przyrodzie skoków, są tylko przejścia.

Zjawiska stanowią szeregi ciągłe.Wszędzie we wszechświecie panuje ciągłość. Każde zjawisko jest przejściem między innymi zjawiskami.

-Ten stan rzeczy to dla Leibniza prawo ciągłości pozwalające łączyć zjawiska w szeregi i sprowadzać do jedności przeciwieństwa, nawet przeciwieństwo materii i ducha. Charakterystyka substancji:

a).Jest wiele substancji - mnogość zjawisk musi mieć źródło w samej naturze bytu.

b).Substancje są jakościowo odrębne - inaczej niewytłumaczalna byłaby różnorodność rzeczy. Substancje są indywidualne, każda ma swój odrębny charakter.

c)Substancje nie działają jedna na drugą - Monada nie ma okien Każda monada jest zamkniętym kosmosem. Substancja rozwija samorzutną działalność, niepobudzana z zewnątrz.

d).Substancje są obdarzone siłami - skoro tak jest, to substancja musi rozporządzać siłą, czyli zdolnością przetwarzania się.

e).Substancje są nierozciągłe i niematerialne - substancje są niepodzielne: to, co podzielne może stanowić mnogość substancji, ale nie jedną substancję. Ponieważ zaś rozciągłość jest podzielna, więc substancje są nierozciągłe. Ponieważ zaś materia jest rozciągła, więc substancje, jako nierozciągłe, są niematerialne.

f). Substancje mają zdolność postrzegania - jedynie Bóg, monada doskonała, postrzega wszechświat z doskonałą jasnością. Najniższe monady mają jedynie postrzeżenia niedoskonałe, nieświadome. Postrzeżenia sprawiają, że monady różnią się jedna od drugiej; każda postrzega to samo, bo każda ma świat za przedmiot swych postrzeżeń, ale każda postrzega go z innym stopniem jasności i z innej perspektywy.

g). Zjawiskiem substancji są ciała - ciała nie będąc substancjami są zjawiskami substancji. Cielesność jest tą postacią, w jakiej monada zjawia się monadzie.

h). Substancje działają celowo - do natury monad należą nie tylko postrzeżenia, ale i pożądania - one są czynnikiem przemian w monadach. Pożądanie zmierzają ku celom - celowość zatem cechuje substancje i tylko zjawiska podlegają prawom mechanicznym. Celowość jest realna, a mechanizm jest zjawiskowy.

i). Substancje stanowią hierarchię - monady są mniej lub więcej doskonałe. Hierarchia od dołu ku górze: monada pozbawiona samowiedzy (których świadomość jest jakby w stanie uśpienia) - dusze niższe (rozporządzające tylko postrzeżeniami i pamięcią) - dusze posiadające samowiedzę i rozum - monada doskonała czyli Bóg.

j). Substancje tworzą harmonijny zespół - odpowiadają sobie i zgadzają się między sobą. Ta harmonia jest wprzód ustanowiona przez Boga. Wg tego ustanowienia losy monad rozwijają się niezależnie, ale równolegle i zgodnie, wg stałego prawa, więc w stałej odpowiedniości.

SCJENTYZM

Przedstawiciel:Karl Pearson (1857-1936) „Gramatyka nauki”

POGLĄDY:

a). Na NAUKĘ:

-wiedzę pewną mamy tylko w nauce i tylko w niej, ale w nauce przyrodniczej

-funkcja nauki polega na stwierdzaniu faktów, ale tylko na ich opisie, nie na wyjaśnianiu. Pyta tylko: jak?

-Wiedza rozporządza ogólnymi pojęciami i ogólnymi twierdzeniami, czyli prawami jako środkami do wykonania swego zadania

-Nauka nie osiągnęła stanu doskonałego - potrzebuje uporządkowania, oczyszczenia, uwolnienia od wielu zbędnych pojęć, nie odpowiadających jej charakterowi i zadaniom

-Nauka opisuje rzeczywistość daną nam bezpośrednio, przez nas postrzeganą.

-Nauka ma misję religijną, ma służyć duchowi ludzkiemu, ponad który nie ma nic wyższego.

-Nauka ma misję społeczną, moralną i polityczną; Ma służyć wolnej myśli. Do ideału moralnego zbliżamy się właśnie przez postęp nauki.

b). Na ŚWIAT:

-wszystko w świecie jest zrozumiałe, jasne, bez tajemnic, dostępne dla umysłu i nauki

-wszystko w świecie ma jedną naturę, należy do jednego wszechświata, podlega wspólnym prawom.

-Świat jest zespołem faktów i niczym więcej.

PRAGMATYZM

Przedstawiciel: William Jamek, Zasady psychologii

Poglądy:

a)PRAGMATYCZNA METODA: pierwotnie pragmatyzm jest metodą, tzn. metodą rozstrzygania dyskusji metafizycznych, których zwykłe metody wcale nie zbliżały do rozstrzygnięcia.

b)PRAGMATYCZNA TEORIA PRAWDY: prawdy, zwłaszcza naukowe, nie są kopiami rzeczywistości. Prawdziwość nie może być rozumiana jako zgodność z rzeczywistością ani w ogóle jako stosunek myśli do rzeczywistości, bo niepodobna porównywać myśli z rzeczywistością; prawdziwość może być rozumiana tylko jako właściwość samej myśli. Pragmatyzm jest tu rozumiany jako teoria prawdy.

c)RADYKALNY EMPIRYZM: proste elementy nigdy w doświadczeniu nie występują. Są ze sobą zrośnięte, stanowią ciągły strumień. Żaden element doświadczenia nie jest samodzielny. Wszystko jest doświadczeniem, co znamy bezpośrednio

e)PLURALIZM: cechą tak poznawanej rzeczywistości jest mnogość części, ale części jej nie są całkowicie niezależne.

FENOMENOLOGIA

Przedstawiciel : Edmund Husserl, Filozofia arytmetyki

Innym przedst.. jest Max Seler- Formalizm w etyce

Poglądy:

a). IDEA FENOMENOLOGII: to nauka bez założeń. Musiała wyrzec się wszelkich hipotez, konstrukcji i ograniczyć do tego, co niewątpliwe. Miała być nauką tylko stwierdzającą to, co oczywiste. Ponadto fenomenologia miała mieć charakter „ejdetyczny”, tzn. miała badać nie zjawiska w konkretnym ukształtowaniu, ale tylko ich istotę. Pytała tylko, jakie ma dane zjawisko właściwości i, jeśli istnieje, to jaka jest jego istota. Fenomenologia miała 2 działy:

-badała przedmioty

-badała akty ujmujące te przedmioty.

b). PROGRAM FENOMENOLOGII:

-ustalenie, co naszej świadomości jest bezpośrednio dane, i wyodrębnienie od tego, co jest konstrukcją umysłu., ale też to, że mają one takie a nie inne własności i stosunki. Te stany rzeczy bywają przedmiotem naszych aktów poznawczych, a także uczuć i pragnień. Są nam dane nie tylko stany rzeczy jednorazowe, ale i stałe; nie tylko realne, ale i idealne.

-Do ustalenia tego, co jest bezpośrednio dane i oczywiste nie są nam potrzebne i przydatne ani dedukcja, ani indukcja: są metodami rozumowania, pośredniego wysnuwania prawd, a nie bezpośredniego ich ujmowania, ale umysł ludzki jest zdolny do bezpośredniego ich ujmowania.

c). ETYKA FENOMENOLOGICZNA: Scheler wartości rozumie obiektywnie: uważa je za równie niezależne od podmiotu, jak rzeczy realne i jak prawdy matematyczne. Poznajemy wartości bezpośrednio, intuicyjnie, i nie potrzeba zestawienia poszczególnych wypadków, nie trzeba indukcji, by wiedzieć, że sprawiedliwość i piękno są wartościami. Scheler odróżnia w nich 4 wielkie klasy: wartości hedoniczne, witalne, duchowe i religijne. Duchowe obejmują zarówno moralne, jak i poznawcze i estetyczne. Nie można duchowych wartości sprowadzić np. do hedonicznych i odwrotnie. Nie można też do duchowych czy hedonicznych sprowadzić wartości witalnych, polegających na pełni życia i szlachetności organizmów. Tym bardziej nie można do nich sprowadzić wartości religijnych. W naturze tych wartości leży, że są między nimi wyższe i niższe, stanowią hierarchię. Wartości witalne są wyższe od hedonicznych, duchowe od witalnych, religijne od duchowych.

EGZYSTENCJALIZM:

Przedstawicielem jest Martin Heidegger, Jean Paul Sartre, Karl Jaspers

POGLĄDY:

Esencja nie stanowi o egzystencji, nie wyprzedza egzystencji, bo nie ma w ogóle esencji tzn. istoty rzeczy. Istota, czyli esencja, ma w rzeczach stanowić czynnik powszechny, stały, niezmienny, określony raz na zawsze.

a). ISTNIENIE LUDZKIE I POZALUDZKIE: ludzka egzystencja jest faktem pierwotnym, gdyż nie można tego bytu wywieść z żadnej ogólnej koncepcji, idei, istoty, konieczności. Jest bytem istot świadomych, więc nie tylko istniejących, ale mających pewien stosunek do swego istnienia. Sartre zaś zwie taki byt świadomy siebie bytem „dla siebie”. Ludzka egzystencja jest też bytem istot dbających o własny byt i poniekąd o nim stanowiących. Wprawdzie człowiek sam nie ma wpływu na to, czy się urodzi i będzie istnieć, jest jakby „wrzucony” w istnienie, ale może istnienie swe uznać lub potępić.

b). TROSKA, TRWOGA I ŚMIERĆ: żyjąc w świecie, człowiek jest przezeń ciągle zagrożony w swym istnieniu, bo świat idzie swym torem, nie bacząc na małe istnienie człowieka. Istnienie ludzkie jest „kruche”, trzeba, więc ciągle bronić tego istnienia, czymś się zajmować, o coś troszczyć. Nieodwołalny kres, przejście w nicość musi wywoływać trwogę, i istnienie, choć skierowane ku śmierci, jest zarazem ciągłą ucieczką przed śmiercią, przy czym myślimy o śmierci cudzej, ale nie chcemy myśleć o własnej.

c). PRAWDZIWE I NIEPRAWDZIWE ISTNIENIE: istnienie człowieka nie jest izolowane, obok niego istnieją w podobny sposób inni ludzie; egzystencja jest zawsze koegzystencją. Istnienia innych ludzi mają wpływ na istnienie człowieka. Jednakże społeczeństwo przekształca istnienie jednostki, które przez to przestaje być naturalnym, prawdziwym istnieniem. Przekształca istnienie człowieka także mowa (posługuje się on mową, by wyrazić istnienie, ale wyrażając przekształca je i fałszuje). Człowiek wierzy w wyrazy, jak gdyby im koniecznie odpowiadał byt; wierzy, że jest tak, jak „wszyscy mówią”; sam powtarza, co mówią, i przez to przyczynia się do tego, że słowa stają się bytami, które narastają nad rzeczywistym istnieniem. Człowiek przyzwyczaja się też do swego otoczenia i ta codzienność staje się naturalną postacią jego egzystencji. Z coraz to nowych rzeczy tworzy codzienność i sam zanika w niej.

d). NICOŚĆ: poza doczesnym istnieniem z jego troską, trwogą i grożącą wciąż śmiercią nie ma nic. Ono jedno jest niewątpliwą rzeczywistością; w porównaniu z nim wszystko inne, co uważane jest za byt, jest tylko abstrakcją, fikcją, wymysłem ludzkim. Przede wszystkim wymysłem jest wszystko, co trwałe: Bóg, wieczne idee, wieczne wartości, wieczna materia. e)ETYKA EGZYSTENCJALIZMU: wybierać trzeba, bo trzeba żyć, chociaż nie ma dyrektyw, norm, powinności, wartości. Próżne jest ich poszukiwanie - można szukać najwyżej sensu istnienia. Ten sens może tkwić tylko w samym istnieniu, bo poza nim nie ma nic. Jest to tylko przelotne i przypadkowe istnienie: człowiek jest „rzucony” przez los w konkretną sytuację, to jest jedyna jego rzeczywistość.

Ponadto: skoro człowiek nie ma stałych cech i będzie tym, czym sam siebie zrobi, to zawsze może być czymś więcej, niż jest. Stąd hasło egzystencjalistów: niech człowiek będzie czymś więcej. I jest to jedyne zadanie stawiane przed człowiekiem: zawsze wychodzić poza samego siebie. Jest to jednak zadanie heroiczne i nieraz etykę egzystencjalizmu określa się jako etykę heroizmu. Nastrój filozofii egzystencjalistycznej jest pesymistyczny, bo istnienie jest dla niej bez oparcia, wśród nicości. Zwłaszcza Sartre budził ten pesymizm. Jednak sam Sartre uważa, że egzystencjalizm jest raczej optymizmem, bowiem dowodzi, że istnienie człowieka jest w jego własnych rękach, a to jest najwyższym, co można od istnienia wymagać.

POSTMODERNIZM:

Definicja postmodernizmu: Wskazuje on na pewne nurty kultury. Inne określenie: ponowożytność. Pojęcie postmodernizmu nie jest jednoznaczne, ale można wydobyć z odmiennych treści wspólne idee.

Podstawową tezą:

-wkroczenie w nową epokę

-mamy załamanie się dotychczasowej ciągłości kulturowej; źródłem tego: radykalna zmiana o charakterze powszechnym w sposobie ludzkiego myślenia. Obejmuje przeważając część świata, przynajmniej zachodniego

-radykalizm nowego sposobu myślenia wynika z całkowitego niemal zwątpienia w możliwości poznawcze ludzkiego rozumu. Proces tracenie zaufania do rozumu

-bowiem wysiłki, by znaleźć uniwersalną metodę szczegółowego i trafnego rozpoznania rzeczywistości nie powiodły się. Niepowodzenie to otwarło drzwi irracjonalizmowi. Poszukuje się wręcz racje dyskredytujące ideę uniwersalności rozumu

-Historia pojęcia: Recepcja pojęcia na gruncie filozofii spowodowana wydaniem w 1979 r. dzieła Jean-Françoisa Lyotarda „La condition postmoderne

Program pozytywistów:

a)Odrzucenie idei prawdy i obiektywności:

-Zakwestionowanie prawdy konsekwencją negacji kompetencji rozumu

-Skoro wytwory rozumu to tylko „gra językowa”, to wszelki sens tracą rozważania kwestii obiektywności i prawdziwości poznania. Przyjmuje się co najwyżej możliwość prawdy subiektywnej

-Prawdą dla człowieka jest jego własny „produkt” intelektualny. Każdy więc sam stanowi o własnej prawdzie

-Poszukiwanie prawdy, to: podtrzymywanie gry językowej, chociaż każdy z uczestników prowadzi ją wg własnych reguł. To poszukiwanie nie wiedzie do żadnego rozstrzygnięcia z powodu braku wspólnych reguł.

-Poszukiwanie obiektywnej prawdy o istocie rzeczywistości i o dobru moralnym jest zbędne a nawet szkodliwe. Zło dążenia do prawdy nie sprowadza się do samego tylko marnotrawienia energii na działanie nie mające szans powodzenia. Prawda jest narzędziem zdobywania i utrzymywania władzy nad innymi, stąd narzędziem przemocy. Wszelkie próby odnalezienia prawdy obiektywnej to przejaw totalitaryzmu.

b). Odrzucenie idei jedności

-Kwestionowanie się możliwość odnalezienia zasad jedności, ale także neguje celowość takich poszukiwań, ponieważ:

*szukanie zasad jedności nie ma sensu, gdyż takich zasad nie ma w faktycznie istniejącym świecie. Bowiem rzeczywistość, zwłaszcza społeczno-kulturowa jest nieciągła i zmienna, konstytuowana przez partykularne wydarzenia. Jest chaotyczna. Taki też jest byt człowieka

*szukanie zasad jedności nie ma sensu, gdyż skoro status ludzki nie posiada cech uniwersalnych, a jedynie tworzy gry językowe, to nie ma możliwości odnalezienia wspólnych reguł, które pozwoliłyby poszukiwać zgody oraz jedności

*wszelkie dążenia do jedności to totalitaryzm i terroryzm

c)Odrzucenie idei jedności i ładu:

-u podstaw życia społecznego musi znajdować się niezgoda, czyli prawo do odróżniania się, i chaos wynikający z konsekwentnego respektowania wolności wszystkich ludzi

-filozofia ma wypracować metody sprawiedliwego rozwiązywania konfliktów, jakie pojawiają się w społeczności wyzwolonej od idei jedności i zgody

d).Pluralizm i tolerancja

-Obecna w postmodernizmie wyłączność zasad pluralizmu i tolerancji wynika z założenia, że ludzkie poznanie jest całkowicie subiektywne. Nikt nie może rościć sobie pretensji do tego, że jego przekonania o naturze rzeczywistości lub o dobru moralnym są lepsze czy pewniejsze niż kogokolwiek innego.

-Jeśli nie ma żadnych kryteriów prawdy i dobra, to każdy, choćby najbardziej radykalny, a dla kogoś może absurdalny pogląd i choćby najbardziej skrajna postawa moralna są tak samo uprawnione, jak przekonania oraz nastawienia ważne dla jakiejś większości.

Rorty o wychowaniu:

-ma ono realizować 2 cele: socjalizacji i indywidualizacji

-w procesie socjalizacji: przekazanie dzieciom i młodzieży wiedzy na temat przekonań przyjętych w społeczeństwie

-w procesie indywidualizacji: przygotowanie do zdobycia autonomii w poglądach i postawach wychowanków

-autonomia to niezależność od społecznych przekonań i od wszelkiego prawa, tzn. autonomia to stanowienie prawa dla siebie samego.

---