Alkaloidy właściwe
Nazwa alkaloidu	pochodzenie	surowiec	działanie	zastosowanie
Pilokarpina (pochodna imidazolu)	Liście krzewu protoślinu Pilocarpus jaborandi	Folium Jaboranti- liść potoślinu - do 0,1% alkaloidów w tym głównie pilokarpina	działanie parasympatykomimetyczne - pobudza ukł. parasympatyczny - należy do najsilniej działających leków napotnych i ślino pędnych - zwężenie źrenicy i zwiększenie odpływu płynu śródgałkowego, co prowadzi do zmniejszenia ciśn. śródgałkowego	- w okulistyce w leczeniu jaskry (2% krople oczne) - działanie utrzymuje się około 5h od podania - jako krople na język w celu zwiększenia wydzielania śliny
Nikotyna (pochodna pirydyny)	Nicotiana tabaca - tytoń szlachetny	Folium Nicotianae - nikotyna do 10%	- Ostre zatrucie nikotyną powoduje przejściowy wzrost ciśn. krwi i przyspieszenie oddechu, a następ. dochodzi do spadku ciśn. krwi i bezdechu	- stosowana w lecznictwie, w czasie terapii przy rzucaniu palenia. - Dawka śmiertelna dla osoby niepalącej wynosi od 50 do 100 mg. Dla osoby palącej w wyniku zjawiska tolerancji jest ona większa.
Lobelina (pochodna piperydyny)	Lobelia inflata - Lobelia rozdęta	Herba Lobeliae - Ziele lobelii	- pobudzenie ukł. autonomicznego - analeptyk (działa pobudzająco) - działa silnie pobudzająco na ośrodek oddechowy co prowadzi do przyspieszenia i pogłębienia oddechów - początkowo obniża a następnie podwyższa ciśn. krwi, zwalnia czynność serca i rozszerza oskrzela - surowiec ma także działanie p/astmatyczne	Obecnie nie ma ona większego znaczenia w lecznictwie. Czasem jeszcze wykorzystuje się ją w terapii antynikotynowa.
Atropina i Hioscyjamina (pochodna tropanowa)	Atropa Beladonna- Pokrzyk wilcza jagoda	Folium Belladonnae- Liść pokrzyku Radix Belladonnae- Korzeń pokrzyku	Atropina - Znosi wpływ nerwu błędnego na serce, co wykorzystuje się w trakcie zabiegów chirurgicznych w celu zapobiegnięcia zatrzymaniu akcji serca wskutek pobudzenia tego nerwu. Hamuje czynność gruczołów wydzielniczych p. pok. oraz gruczołów potowych i ślinowych (suchość w ustach). Działa rozluźniająco na m. p. pok., dróg żółciowych i moczowodów. Wyciągi z surowców zawierających atropinę i hioscjaminę i, rzadziej, same surowce są stosowane stanach skurczowych p. pok. ( kolki ). Podanie atropiny prowadzi do uwolnienia histaminy, co objawia się rozszerzeniem naczyń krwionośnych skóry. Ponadto rozszerza źrenicę, poraża akomodację i podnosi ciśn. śródgałkowe - nie może więc być stosowana u chorych na jaskrę. Alkaloid ten ma także działanie ośrodkowe, co wykorzystuje się w psychiatrii podając podskórnie duże dawki atropiny. W dawkach leczniczych może powodować skurcz zwieracza pęcherza i trudności w wydalaniu moczu. Czasem obserwuje się również  zaleganie treści pokarmowej w żołądku i jelitach.	Czas działania na źrenicę jest b. długi - liczony w dniach, dlatego obecnie nie stosuje się atropiny do badań dna oka. Została ona wyparta przez inne leki, na przykład Tropikamid. Dawki: Dawka toksyczna - powyżej 5 mg. Dawka śmiertelna - 10mg dla dzieci 100mg dla dorosłych
Skopolamina (pochodna tropanowa)	Datura stramonium- Bieluń dziędzierzawa	Folium Stramonii- Liść bielunia	Ma słabsze działanie obwodowe niż atropina. W przeciwieństwie do niej, już w małych dawkach działa uspokajająco - wywołując senność i otępienie. Ma działanie p/wymiotne i może być stosowana w chorobie lokomocyjnej. Jest także wykorzystywana do łagodzenia objawów choroby Parkinsona .	Liście bielunia są stosowane w postaci tytoniu jako środek p/astmatyczny.
Kokaina (pochodna tropanowa)	Erythroxylon coca- kokainowiec (krasnodrzew)	Folim Coca- Liść kokainowca	- do znieczulania błon śluzowych, spojówki i rogówki. Znosi czucie dotyku, bólu, węchu, smaku oraz zapachu. Wywołuje przy tym skurcz naczyń krwionośnych. - ma wpływ na ośrodkowy i autonomiczny ukł. nerwowy. Na OUN ma działanie pobudzające. Pobudzenie ośrodków korowych powoduje wzmożone samopoczucie, zniesienie uczucia zmęczenia i pobudzenie psychoruchowe.	W lecznictwie wykorzystywana jest jako środek miejscowo znieczulający. Dawka max. jednorazowa 50 mg. Dawka śmiertelna 200-500mg. chlorowodorku kokainy (podanej podskórnie)
Harman i Harmina (pochodne indolowe)	Passiflora incarnata -Męczennica cielista	Herba Passiflorae- Ziele męczennicy	- Mają działanie uspokajające i hipotensyjne. - Harmina w dużych dawkach ma właściwości halucynogenne	Extractum passiflorae jest jednym ze skł. Passispasminy.  Jest też gł. skł. Naturestu.
Johimbina (pochodna indolowa)	Caryanthe yohimbe (Pausinystalia yohimbe)	Cortex Yohimbe- Kora johinbowca	- Jest sympatykolitykiem o działaniu obwodowym. - Działa również pobudzająco na ośrodkowy ukł. nerwowy. - Powoduje rozkurcz naczyń krwionośnych skóry, nerek, jelit i narządów płciowych - Powoduje spadek ciśn. krwi	Jest stosowana w preparatach farmaceutycznych oraz różnego rodzaju afrodyzjakach, jako środek zwiększający potencję.
Rezerpina (pochodna indolowa)	Rauvolfia serpentina - Rauwolfia żmijasta	Radix Rauvolfiae - Korzeń rauwolfii	- Rezerpina jest sympatykolitykiem wykazującym właściwości psychotropowe (neuroleptyczne). - Hamuje pobudzenie ukł. współczulnego. - Zwalnia czynność serca. - działanie hipotensyjne - poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych wywołuje spadek ciśn. krwi. (Po jej podaniu obserwuje się ponadto łagodne obniżenie temp. ciała. W większych dawkach może wywoływać psychozy depresyjne prowadzące do prób samobójczych).	Dawki: W leczeniu nadciśn. 0,1 do 0,3 mg w 2-3 dawkach dobowych.
Ajmalina (pochodna indolowa)	Rauvolfia serpentina - Rauwolfia żmijasta	Radix Rauvolfiae - Korzeń rauwolfii	hamuje czynności ukł. bodźcoprzewodzącego serca nie wpływając przy tym na kurczliwość samego m. sercowego	- W lecznictwie znalazła zastosowanie jako lek p/arytmiczny - Stosowna jest najczęściej w migotaniu przedsionków z szybką czynnością komór. Jest podawana najczęściej w postaci wlewu dożylnego ze wzgl. na trudności w osiągnięciu stęż. terapeutycznego przy podawaniu doustnie DAWKI Do 1 mg/kg masy ciała.
Strychnina (pochodna indolowa)	Strychnos nux vomica L. - Kulczyba wronie oko	Semen Strychni- Nasienie kulczyby	- działa pobudzająco na ośrodkowy ukł. nerwowy (OUN). - poprawia percepcje bodźców zewn., podnosi ciśn. krwi i zwiększa łaknienie.	W lecznictwie stosowana była między innymi pod postacią azotanu - Strychninum nitricum (wykaz A, FP IV). Dawki: Dawka jednorazowa (doustna) azotanu strychniny wynosi od 1 do 5 mg. Max. dawka dzienna do 10mg
Ergometryna Ergonowina ergobazyna	Claviceps purpurea - Buławinka czerwona	Secale cornutum- Sporysz	- wykazuje silny wpływ kurczący na macicę. - wywołuje fale rytmicznych skurczów i zwiększa napięcie jej ścian. Znacznie słabiej działa na m. gładkie innych narządów.	- ergometryna jest stosowana w lecznictwie jako wodoromaleinian ergometryny. - położnictwie w celu wzmożenia skurczów porodowych (b. ostrożnie gdyż może zatrzymać rozwieranie się szyjki macicy !! ) i w ostatnim okresie porodu po oddzieleniu się łożyska. - Surowiec stosuje się w zab. krążenia mózgowego i migrenach. Dawkowanie: Doustnie 0,25-0,5 mg 2 razy dziennie przez 3-4 dni. Domięśniowo 0,25-0,5 mg. Dożylnie 0,05-0,25 mg
Ergotamina	Claviceps purpurea - Buławinka czerwona	Secale cornutum- Sporysz	Wywołuje silny i długotrwały skurcz m. gładkich macicy. W odróżnieniu od ergometryny wykazuje działanie sypatykolityczne, blokuje rec. alfa-adrenergiczne. Zwiększa napięcie ścian naczyń mózgowych i obwodowych.	Jest stosowana w ginekologii w przypadkach krwawień poporodowych, po poronieniu czy wyłyżeczkowaniu (aborcja). Jest także stosowana w napadach migreny - kurczy naczynia mózgowe. Dawkowanie W napadach migreny doustnie 2 mg. Dawkę można powtórzyć po 90 min. Max. dawka tygodniowa wynosi do 12 mg.
Fizostygmina	Physostigma venenosum Bób kalabarski	Physostigma venenosum - Bób kalabarski	- pobudzenia zakończeń przywspółczulnych poprzez wzrost stęż. acetylocholiny w przestrzeniach presynaptycznych (efekt działania podobny do pilokarpiny) - spadek ciśn. śródgałkowego, nasilają perystaltykę jelit i wywołują skurcze m. gładkich niektórych narządów - np. pęcherza - może wywołać skurcz oskrzeli	- stosowana przede wszystkim w zatruciach subst. o działaniu antycholinergicznym (np. atropiną) - rzadziej używa się jej w okulistyce - są też doniesienia o próbach jej stosowania w miasteni - męczliwosći mięśni Dawkowanie: W zatruciach lekami antycholinergicznymi dożylnie lub domięśniowo 0,5-2 mg.
Winblastyna (alkaloid indolowy)	Catharanthus roseus (Vinca rosea, Madagascar periwinkle) - Barwinek różyczkowy	Catharanthus roseus- Barwinek różyczkowy	- uniemożliwia powstawania wrzeciona kariokinetycznego	W medycynie stosowana jako cytostatyk (chemioterapia nowotworów) Najskuteczniej działa m.in. w przypadku ziarnicy złośliwej, chłonniaków nieziarniczych i nowotworów sutka. Dawkowanie: Najczęściej 5-10 mg na m^2 powierzchni ciała co 2-4 tyg.
Winkrystyna (alkaloid indolowy)	Catharanthus roseus (Vinca rosea, Madagascar periwinkle) - Barwinek różyczkowy	Catharanthus roseus- Barwinek różyczkowy	- uniemożliwia powstawania wrzeciona kariokinetycznego	W medycynie stosowana jako cytostatyk (chemioterapia nowotworów) Dawkowanie: Jednorazowo 1,4 g ma m powierzchni ciała, ale nie więcej niż 2 mg. Częstotliwość podawania zgodna z programem leczenia, nie częściej niż raz na tydzień.
Chinina (pochodna chinoliny)	Cinchona succirubra Chinowiec czerwonosoczysty	Cortex Cinchonae - Kora chinowca	- chinina zaliczana jest do leków p/zimniczych - przypisuje się jej też działanie trucizny protoplazmatycznej - działanie p/bólowe i p/gorączkowe b. słabe.	- malaria Dawkowanie: Dorośli do 2 g na dobę w dawkach dzielonych Działania niepożądane !!!
Chinidyna (pochodna chinoliny)	Cinchona succirubra Chinowiec czerwonosoczysty	Cortex Cinchonae - Kora chinowca	- chinidynę zalicza się do leków p/arytmicznych grupy IA - alkaloid ten wykazuje działanie cholinolityczne prowadzące do zniesienia hamującego wpływu nerwu błędnego na serce - podanie terapeutycznych dawek chinidyny powoduje zmniejszenie przewodnictwa elektrycznego w węźle zatokowym, pęczku Hisa i włóknach Purkinjego. Zmniejsza również kurczliwość samego m. sercowego. - ta sama dawka przyspiesza równocześnie przewodnictwo w obrębie węzła przedsionkowo-komorowego, co w niektórych przypadkach może wywoływać arytmię komorową. - do innych działań tego alkaloidu zaliczyć można również obniżenie ciśn. krwi poprzez zmniejszenie poj. wyrzutowej serca.	nadkomorowe i podkomorowe zab. rytmu serca np. migotanie przedsionków czy przedwczesne pobudzenie komorowe Nie wolno jej podawać przy bloku przedsionkowo komorowym czy osłabionej kurczliwości m. sercowego. W dawkach toksycznych może wywołać psychozy. Dawkowanie: Od 200 do 400 mg 3 lub 4 razy dziennie
Emetyna (pochodna izochinoliny)	Cephaelis ipecacuanha, Cephaelis acuminata - Wymiotnica sp	Radix Ipecacuanhae - Korzeń Ipekakuany	- działanie pierwotniakobójcze - wykazuje również właściwości wykrztuśne i wymiotne	- obecnie wykorzystywana jako lek p/pierwotniakowy jedynie w rzadkich przypadkach gdy nie można podawać innych stosowanych zwykle leków Dawkowanie: Przeiwpierwotniakowo - podskórnie lub domięśniowo do 80 mg dobowo przez maksymalne 10 dni. Wykrztuśnie - doustnie w dawce od 0,5 do 2 mg.
Chelidonina (pochodna izochinoliny)	Chelidonium majus - Glistnik jaskółcze ziele	Herba Chelidonii - Ziele glistnika	- działanie rozkurczowe na m. gładkie - jest trucizną mitotyczną	- w stanach zapalnych i skurczowych p. pok. - jako skł. preparatów o działaniu fungistatycznych (preparat Chelifungin) Dawkowanie: Od 20 do 40 mg , 1 - 3 razy dziennie.
Morfina (pochodna izochinoliny)	Papaver somniferum - Mak lekarski	Opium Syn.: Opium crudum, Laudanum, Meconium, Makowiec	- pobudzenie rec. opioidowych powoduje zniesienie uczucia bólu, - wywołuje również depresję oddechową, - skurcz zwieraczy, -zwolnienie perystaltyki p. pok. - tolerancję i uzależnienie - silny skurcz źrenic - bardzo słaby efekt p/kaszlowy	pochodne morfiny np. loperamid - działanie p/biegunkowe Obecnie morfinę stosuje się w lecznictwie jako lek p/bólowy, do krótkotrwałego podawania w znoszeniu bólu nowotworowego Dawkowanie: W bólu ostrym dawka jednorazowa, początkowa przy podaniu podskórnym lub domięśniowym waha się w zakresie od 2 do 8 mg. Przy podawaniu przewlekłym od 5 do 20 mg doustnie, podskórnie lub domięśniowo co 4h. Max. jednorazowa dawka doustna wynosi 30. Max. dawka dobowa przy tej tą samej drodze podania to 100 mg.
Kodeina (pochodna izochinoliny)	Papaver somniferum - Mak lekarski	Opium Syn.: Opium crudum, Laudanum, Meconium, Makowiec	właściwości p/bólowych i narkotycznych 6x słabsze od morfiny, wykazuje dość silne działanie p/kaszlowe	- nie jest już stosowana jako lek p/kaszlowy - wykorzystuje się ją jako dodatek do niesterydowych leków p/zapalnych, co nasila ich p/bólowe działanie
Papaweryna (pochodna izochinoliny)	Papaver somniferum - Mak lekarski	Opium Syn.: Opium crudum, Laudanum, Meconium, Makowiec	- działanie spazmolityczne (czyli rozkurczające) na m. gładkie - działa gł. w obrębie p. pok., dróg moczowych żółciowych i oskrzeli, - papaweryna może ponad to wywoływać rozkurcz m. gładkich naczyń krwionośnych i w konsekwencji powodować spadek ciśn. krwi. Duże dawki tego alkaloidu mogą wywoływać zab. rytmu serca.	Alkaloid ten jest stosowana przede wszystkim w stanach skurczowych żołądka, jelit, i dróg żółciowych i moczowych. Dawkowanie: Max. jednorazowa dawka przy podaniu podskórnym lub domięśniowym to 100 mg. Zwykle podaje się od 40 do 80 mg. Max. dawka dobowa do 200 mg. Przy podawaniu doustnym zwykle od 40 do 100 mg. Max. dawka jednorazowa to 200 mg
Protoalkaloidy
Efedryna	Ephedra sp. na przykład Ephedra vulgaris	Herba Ephedrae - Ziele przęśli	- należy do subst. działających adrenomimetycznie - działa pobudzając bezpośr. rec. beta i pośr. poprzez uwalnianie noradrenaliny pobudzającej rec. alfa - powoduje wzrost ciśn. krwi, przyspiesza czynność serca, zwęża obwodowe naczynia krwionośne i rozszerza oskrzela	Obecnie otrzymuje się synt. chlorowodorek efedryny (efetonina), który jest racematem i działa 2x słabiej od naturalnej efedryny. Stosowana jest w stanach podciśn., zapobiegawczo w dychawicy oskrzelowej i w bloku przedsionkowo komorowym. Stosowana w kroplach do oczu. Dawki doustne od 20 do 30 mg jednorazowo 3x dziennie
kapsaicyna	Capsicum annum- Pieprzowiec roczny	Fructus Capsici- Owoc pieprzowca FP IV	Silnie drażni skórę, nie wywołując przy tym nekrozy (czyli obumarcia komórek). Uczucie to jest wywołane pobudzeniem rec. termicznych (uczucie ciepła), bólowych i bezpośr. podrażnieniem tkanek.	- Stosowana jest w schorzeniach reumatycznych - Powoduje wydzielanie soków żołądkowych
Pseudoalkaloidy
Kolchicyna	Colchicum autumnalae- Zimowit jesienny	Semen Colchici- Nasienie zimowitu	- jest silną trucizną mitotyczną - jest lekiem przerywającym napady dny moczanowej - hamuje fagocytozę leukocytów do miejsc, w których nastąpiło wytrącenie kryształów kw. moczowego i zapobiega rozprzestrzenianiu się stanu zapalnego. - Kolchicyna i jej pochodne zmniejszają wytwarzanie kw. mlekowego w tkankach, co utrudnia wytrącanie się w organizmie dalszych złogów moczanowych - kolchicyna powoduje obniżenie temp. ciała, zwalnia rytm oddychania i podnosi ciśn. krwi.	Do leczenia niektórych nowotworów np.: skóry. Max. dawka dobowa wynosi 4 mg.
Kofeina (pochodna puryny)	Coffea arabica	Semen Coffeae - Nasienie kawy Folium Theae - Liść herbaty Semen Cacao - Nasienie kakaowca Embrio Colae - Zarodek Kola	- działa pobudzająco na ośrodkowy ukł. nerwowy, - jest analeptykiem ośrodka oddechowego, co jest wykorzystywane w leczeniu niektórych zatruć - jest psychoanaleptykiem, polepsza procesy kojarzeniowe, zmniejsza zmęczenie i senność - rozszerza naczynia mózgowe i wieńcowe, słabo wzmaga diurezę - zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, powinny więc jej unikać osoby z chorobą wrzodową	Stosowana jest w lecznictwie jako analeptyk do wzmocnienia akcji serca, w migrenach, stanach zmęczenia, w zatruciach narkotykami i alkoholem. W większych dawkach (powyżej 0,5g) powoduje podniecenie, bicie serca, a nawet skurcze tężcowe. Przy zatruciu powodującym hamowanie czynności ośrodka oddechowego stosuje się iniekcje zawierające kofeinę w dawce 100 - 250 mg.
Teofilina (pochodna puryny)	Camelia sinensis (Thea sinensis) - herbata chińska	Folium Theae - Liść herbaty	Pobudza OUN.	Teofilina jest stosowana w leczeniu i zapobieganiu napadom dychawicy oskrzelowej, ponadto przy nadciśn. i w chorobie wieńcowej. Jej stosowanie zwłaszcza z niektórymi lekami (np.: Cimetydyna) wymaga monitorowania stęż. tego alkaloidu we krwi.
Teobromina (pochodna puryny)	Theobroma Cacao	Semen Cacao- Nasienie kakaowca zawiera śladowe ilości alkaloidu Folium Theae - Liść herbaty	Działa silnie diuretycznie i spazmolitycznie.	Wchodzi w skład mieszanki EMPYSAL stosowanej w dychawicy oskrzelowej.

6

---