Problemy etyczno-zawodowe biegłego psychologa (opracowanie zagadnień), PSYCHOLOGIA, Materiały dla studentów psychologii, Psychologia sądowa


OPINIOWANIE PSYCHOLOGICZNE W SPRAWACH SĄDOWYCH

Zagadnienia

  1. Etyka, aksjologia, moralność - definicje, teorie.

  2. Pojęcie wiadomości specjalnych.

  3. Źródła zasad etycznych. Przedmiot kontroli etycznej.

  4. Zasady etyczno-zawodowe biegłego psychologa.

  5. Neutralność i relatywizm w opiniowaniu.

  6. Problematyka etyczna w opiniowaniu o procesach motywacyjnych.

  7. Omów problemy etyczne związane z opiniowaniem w sprawach transseksualizmu.

  8. Przemoc w rodzinie - problemy etyczne.

  9. Przemoc seksualna - problemy etyczne.

  10. Zasada ostrożności interpretacyjnej w interpretacji wyników badań psychologicznych.

  11. Mediacje w sprawach rozwodowych - główne problemy etyczno - zawodowe biegłego psychologa.

  12. Omów aspekty etyczne psychiatrii sądowej.

  13. Etyczne problemy oceny materiału dowodowego.

  14. Wartościowanie-opis-ocena - problemy w opiniach biegłego.

Pytanie 5: Neutralność i relatywizm w opiniowaniu

Przyczyny relatywizmu w opiniach psychologicznych

Choroba psychiczna nie zawsze eliminuje wolność podejmowania decyzji. Zaburzenia organiczne często mają marginalny związek z popełnionym czynem i jego motywacją.

Zbytnia ufność w testy psychometryczne przyczynia się do niedoceniania analizy wyborów opiniowanego, jego wizji życia oraz systemu wartości.

Wg prof. Gierowskiego proces motywacyjny utożsamiany jest z procesami wpływającymi na działanie. Funkcje motywów mogą spełniać: sfera poznawcza, potrzeby, poziom aspiracji, normy postępowania.

  1. mechanizmy popędowo - emocjonalne, a wtedy rozpatrywani są jako wartości konsumpcyjne lub jako zagrożenia i przeszkody

  2. strukturę JA podmiotu i w zależności od specyficznych właściwości tej struktury wyróżnia się ich jako opiekunów, autorytety, osoby podporządkowane, rywali, itp.

  3. odniesienie do sieci operacyjnej podmiotu wtedy rozpatrywani są jako ludzie budzący ciekawość, jako problem lub zadanie.

  4. miejsce, jakie ci ludzie zajmują w sieci wartości danej osoby.

Szczególną uwagę należy zaś zwrócić na:

Neutralność opinii - wyjaśnianie czynu nie tylko z punktu widzenia przeżyć i osobowości sprawcy, ale także ze społecznego znaczenia czynu. Relacja pacjent - terapeuta zuboża opinię (psycholog to nie obrońca). Ocena czynu z moralnego punktu widzenia (minimum moralne wspólne dla wszystkich ludzi) może być obiektywna. Należy też brać pod uwagę zmiany pokoleniowe w systemie wartości i moralności.

Pytanie 6: Problematyka etyczna w opiniowaniu o procesach motywacyjnych

Problemy deontologiczne:

Pytanie 7: Omów problemy etyczne związane z opiniowaniem w sprawach transseksualizmu

Etyczno - prawne problemy opiniodastwa w sprawach transseksualizmu:

Problemem jest to, czy zmieniać płeć w akcie urodzenia transseksualisty, czy tylko dopisać adnotację albo w ogóle niczego nie zmieniać?

- do 1989 funkcjonowała uchwała Sądu Najwyższego z dn.25.02.1978 stwierdzająca, że „ w wyjątkowym wypadku sąd może sprostować akt urodzenia przez zmianę oznaczenia płci także PRZED dokonaniem operacji zmiany płci, jeśli cechy nowo kształtującej się płci są przeważające i stan ten jest nieodwracalny „

- 1989 - uchwała Sądu Najwyższego  „występowanie transseksualizmu nie daje podstaw do sprostowania w akcie ur. wpisu określającego płeć”. Wątpliwości czy to stanowisko odnosi się też do syt, gdy człowiek jest już w trakcie terapii hormonalnej lub już po operacji chirurgicznej zmiany cech płciowych.

- uchwała Sadu Najw. z 08.05.1992  ustalono, że ani ta terapia hormonalna ani przeprowadzony zabieg chirurgiczny nie daje podstaw do zmiany płci w akcie urodzenia (bo zapis w akcie ur. w momencie sporządzenia był prawidłowy). Ale można zastosować tzw. wzmiankę dodatkową w akcie urodzenia.

- prawnicy byli za wprowadzeniem możliwości zmiany płci w akcie ur. ( bo są Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka)

Art. 16 Paktu Praw Politycznych mówi, ze każdy ma prawo do uznania jego podmiotowości prawnej (elementem podmiotowości człowieka jest określenie jego płci).

Rozwiązaniem  ustalenie zmiany płci w trybie procesowym. Płeć człowieka jest elementem jego prawa stanu, które należy do praw osobistych i jako takie podlega ochronie. Jeśli sąd ustali, że nastąpiła zmiana płci to można to zawrzeć w akcie urodzenia w formie dodatkowej.

- Sąd Najwyższy poparł to, ale z zastrzeżeniem, że poczucie przynależności do nowej płci musi być trwałe (co zachodzi w zasadzie dopiero po operacji)

- Inny pogląd mają lekarze  sądowa zmiana płci nawet bez zabiegów chirurgicznych (taka zmiana płci bez ryzyka niepowodzenia interwencji medycznej mogłaby ułatwić społeczne funkcjonowanie nie tylko transseksualistów, ale też transwestytów czy homoseksualistów)

- Inne kontrowersje:

* człowiek może mieć tylko 1 płeć i 1 stan cywilny (ewentualnie po zabiegu można wydać odrębny dokument, ale nie zmieniać nic w akcie urodzenia)

* Rejman wg niego ”zabieg chirurgiczny zmiany płci to rzadko czynność lecznicza, a często „ ciężkie okaleczenie ciała”, czy to, aby nie przestępstwo? Dopuszczalna-zmiana płci poprzez leczenie hormonalne, psychiatryczne i psychologiczne. Stwierdza, ze chirurgiczna korekta płci nawet na prośbę i za zgoda osoby narusza przepisy prawa karnego (bo funkcji nowych narządów się nie odtworzy, więc to nie jest czynność lecznicza)

Czy słuszny jest, zatem zakaz sprostowania aktu urodzenia bez przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego?

Pozwoliłoby to przecież transseksualiście zamanifestować swoja przynależność do osób nowej płci, a to ma znaczenie dla ich funkcjonowania w społeczeństwie ( poprawa samooceny, przystosowanie społeczne, korzystne zmiany w funkcjonowaniu zawodowym i w życiu seksualnym)

Pytanie 8: Przemoc w rodzinie - problemy etyczne

Przemoc: akt przeprowadzony z intencją wyrządzenia krzywdy

Karcenie: karcący musi być do tego uprawniony (np. rodzic), a celem karcenia musi być nauczenie dziecka prawidłowego postępowania, a nie upokarzanie/poniżanie/itp.

Pojawiające się problemy etyczne (przykłady):

  1. W sytuacji badania, czując się bezpiecznie, dziecko ujawnia fakty z życia rodzinnego (dodatkowo może jeszcze zastrzegać: „proszę nikomu nie mówić”), które przedstawione w sądzie mogą je narazić na dodatkowe szkody moralno-fizyczne (np. kiedy oskarżony zostanie zwolniony albo dostanie „zawiasy”). Istnieją 3 rozwiązania:

Wybieramy bramkę nr 3, bo kierujemy się przede wszystkim dobrem dziecka.

  1. Przy odpowiedzi na pytanie „Jaka jest postawa matki wobec dziecka i zaistniałej sytuacji?” W wywiadzie spotykamy cztery postawy matek:

Kategoryczne zaprzeczenie (wiem, że nie)

Nieświadomości (nie wiem nic)

Potwierdza i prosi o nie ujawnianie tego oskarżonemu

Potwierdza i żąda ukarania i odizolowania oskarżonego

Przyczyny postaw matek: uzależnienie od oskarżonego (finansowe, emocjonalne); tradycje rodzinne (np. sposoby karania); solidarność i konsolidacja rodziny wobec ingerencji z zewnątrz; obawa zemsty

Dylemat: zamieszczać informacje uzyskane od matki (bo są istotne dla sprawy) czy nie (aby nie narażać jej na straty moralno-fizyczne)? Rozwiązanie: tylko w koniecznym zakresie, łącząc je z wynikami badań psychologicznych.

Podsumowanie:

Należy przy tworzeniu opinii przestrzegać zasady SELEKTYWNOŚCI INFORMACJI, mając na uwadze dobro pokrzywdzonych; nie umieszczać wszystkich wiadomości w takiej kolejności jak uzyskaliśmy je w wywiadzie, zamiast tego należy wybierać te konieczne dla ostatecznych wniosków i wiązać je z informacjami pozyskanymi z innych źródeł (np. badania formularzami).

Pytanie 9: Przemoc seksualna - problemy etyczne

Przemoc seksualna wobec dzieci to nadużywanie dziecka poprzez pokazywanie pornografii, zachowania kazirodcze, pedofilne, rozmowy z dzieckiem o charakterze obscenicznych treści seksualnych w celu uzyskiwania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe i starsze.

Omawiając tematykę przemocy seksualnej w polskim prawie, należy zwrócić szczególną uwagę na akt kazirodztwa i jego prawne uregulowania:

Art.175 k.k.- „Kto dopuszcza się obcowania płciowego z krewnymi w linii prostej, bratem, siostrą albo osobą pozostającą w stosunku przysposobienia, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.”

Ochronną rolę w stosunku do dzieci spełniają następujące artykuły:

  1. Art. 176 k.k.- zabrania dopuszczania się czynów lubieżnych względem osoby poniżej 15 r.ż.

  2. Art. 177 k.k.- zabrania dopuszczania się czynu nierządnego w obecności osoby poniżej 15 r.ż.

W przypadku przemocy seksualnej wobec dzieci w przesłuchaniu oraz postępowaniu sądowym uczestniczy biegły psycholog, którego zadaniem jest m.in. ocenienie wiarygodności zeznania składanego przez pokrzywdzonego. Jeśli chodzi o ocenę prawdziwości to do najbardziej popularnych metod oceny zeznania zaliczamy:

  1. Kryteria wiarygodności Arntzen'a

  1. Kryteria wiarygodności wg Stellera i Koenkena:

Dylematy moralne biegłego psychologa dotyczą przede wszystkim próby odpowiedzi na pytanie o ryzyko szkody lub utraty jakiejś cenionej wartości, np. życia, człowieka, zdrowia, jego samopoczucia czy też prestiżu społecznego. Pytanie to może pojawić się kontekście kilku sytuacji:

  1. Kontekst procesu badawczego

  1. Kontekst zastosowania wiedzy psychologicznej

  1. Kontekst pełnienia roli eksperta

Pytanie 10: Zasada ostrożności interpretacyjnej w interpretacji wyników badań psychologicznych

Biegły realizujący tę zasadę powinien (Stanik):

  1. Mieć świadomość niedoskonałości metod diagnostycznych, wynikających z błędów standaryzacyjnych i walidacyjnych.

  2. Uwzględnić wszystkie okoliczności badania i aktualny stan badanego.

  3. Nie rozstrzygać wątpliwości na niekorzyść opiniowanego.

  4. Kierować się interesem probanta, pomijając względy ambicjonalne wynikające z chęci usatysfakcjonowania zleceniodawcy.

Ad. 1. Z faktu niedoskonałości metod wypływa konieczność:

    1. Stosowania metod pewnych (sprawdzonych) w praktyce klinicznej.

    2. Potwierdzania budzących wątpliwości wyników badań przez zastosowanie dodatkowych metod.

    3. Formułowanie diagnozy i prognozy resocjalizacyjnej na podstawie całokształtu wyników badań diagnostycznych z uwzględnieniem danych z akt sądowych.

    4. Udokumentowanie wyników badań przez podanie zastosowanych metod.

Ad. 2. Postawy badanego i tendencje poprawy należy oceniać krytycznie i ostrożnie (nie ulegać wrażeniu łatwego kontaktu z inteligentnym badanym, stwarzającym pozory). Osobnik skryty, zamknięty w sobie sprawiał nieraz gorsze wrażenie i jego stopień demoralizacji był wyolbrzymiany.

Ad. 3. Zbyt łagodny środek karny może spowodować pogłębione wykolejenie, a zbyt surowy wywołuje poczucie krzywdy, chęć odwetu i prowadzi do zetknięcie się z bardziej zdemoralizowanymi nieletnimi.

Błędna hipoteza i prognoza resocjalizacyjna może być wynikiem stosowania niewielu technik badawczych, nie sprawdzenia niepewnych informacji dodatkowym badaniem.

Opinia korzystna dla nieletniego ma na celu uzyskanie pozytywnych efektów resocjalizacyjnych. Nieletni powinien też być przekonany o słuszności proponowanego przez psychologa środka resocjalizacyjnego.

Ad. 4. Unikać błyskotliwego, efektywnego, ale ryzykownego interpretowania wyników. Zwłaszcza prognozę resocjalizacyjną należy stawiać precyzyjnie, w granicach posiadanych informacji o badanym i własnych kompetencji.

Wnioski końcowe winny być oparte na wynikach badań, a nie oczekiwaniach i planach badanego. Unikać ogólnikowych i schematycznych wniosków.

Pytanie 11: Mediacje w sprawach rozwodowych - główne problemy etyczno - zawodowe biegłego psychologa

  1. W jaki sposób przyjęcie przez sądy wąskiego rozumienia mediacji jako pojednania małżonków i wycofania pozwu rozwodowego wpływa na możliwość prowadzenia mediacji przez psychologów?

  2. W jaki sposób ranga i miejsce przyznawane mediacji pośród innych rodzajów działań diagnostyczno-interwencyjnych prowadzonych przez psychologów implikuje powstawanie dylematów moralnych?

Istnieje ryzyko „spłycenia” procesu mediacji, czy raczej niewykorzystywania w pełni możliwości, jakie daje ten typ interwencji w związku z przyjmowaniem przez sądy wąskiego rozumienia mediacji jako pojednania małżonków i wycofania pozwu rozwodowego nie zaś jako szeroko rozumianej szansy na załatwienie wszystkich spraw spornych dzielących małżonków. Psycholog może doświadczać konfliktu pomiędzy interesem klientów w postaci skłóconych stron a interesem własnym (jest bowiem rozliczany jako pracownik z ilości sporządzonych opinii, a nie liczby przeprowadzonych mediacji) oraz interesem instytucji, która główny nacisk kładzie na działalność opiniodawczą.

Prof. J. Stanik proponuje wyjście z takiej sytuacji poprzez wystąpienie biegłego z wnioskiem do sądu o objęcie np. odpowiednią pomocą psychologiczną małżeństwa, w którym istnieją przesłanki wskazujące na restytucję tego związku- „zasada słusznej inicjatywy”.

  1. W jakiej mierze dualizm roli, w jakiej występuje psycholog pełniący z jednej strony obowiązki biegłego sądowego, z drugiej zaś mediatora może przyczyniać się do powstawania dylematów etycznych?

Te dwa typy działań często się wykluczają osłabiając interwencje mediacyjne z uwagi na to, że biegły psycholog pracuje na rzecz gromadzenia danych na użytek sądu, zaś mediator tylko i wyłącznie na użytek skłóconych stron. Biegły sporządzający opinię przedstawia w niej swoje stanowisko, zgodnie z zebranym przez siebie materiałem, zaś według reguł strategii mediacyjnej mediator nie ujawnia swoich poglądów i stanowiska w prowadzonej przez siebie sprawie. Z tego względu występowanie biegłego psychologa w roli mediatora może powodować szereg niejasności, bowiem mogą się nasuwać wątpliwości co do jego bezstronności.

  1. Problem przestrzegania tajemnicy zawodowej.

Jako mediator, psycholog nie ujawnia niczego ( za wyjątkiem szczególnego rodzaju spraw), zaś jako biegły psycholog ma obowiązek ujawniać te wszystkie fakty, które stanowią przesłanki w związku z odpowiedzią na pytanie sądu. Starając się występować w dwóch rolach równocześnie psycholog traci na wiarygodności jako bezstronny mediator.

  1. Czy możliwe jest prowadzenie efektywnej działalności mediacyjnej bez warunku konieczności rozwijania samoświadomości u mediatora?

Konieczność dobrej orientacji w sobie J. Stanik nazywa zasadą posiadania dobrej samowiedzy psychologicznej. Wszystko bowiem co czyni psycholog w trakcie sesji mediacyjnej może być postrzegane przez klientów jako zachowanie bezstronne sprzyjające rozwojowi negocjacji lub tendencyjnie stronnicze hamujące osiąganie celu przez którąś ze stron. Zatem regułą zarówno świadczącą o sporych kwalifikacjach profesjonalnych, jak i właściwym zachowaniu z punktu widzenia moralności jest bezstronność, neutralność, respektowanie systemów wartości klientów i ich prawa do podejmowania własnych decyzji. Jeśli psycholog nie będzie wystarczająco profesjonalnie wyszkolony oraz świadomy osobistych przekonań i wartości, może się zrodzić pokusa, by którąś ze stron wesprzeć swoim autorytetem. Najbardziej optymalną strategią dla mediatora jest postawa neutralnego i aktywnego słuchacza, kontrolującego dynamikę przebiegu mediacji i podążającego za każdą możliwością osiągnięcia porozumienia, a blokującego chęci wciągnięcia w małżeńską wojnę.

Pytanie 12: Omów aspekty etyczne psychiatrii sądowej

W wielu opracowaniach wskazuje się na ogromne trudności poznawcze i złożoność problemów etycznych. W tym celu opracowuje się zawodowe kodeksy etyczne, wokół których nadal toczą się gorące dyskusje.

1. Wybrane teorie etyczne współcześnie uznawane w psychiatrii anglosaskiej:

a). utylitaryzm - pobudką do działania jest interes własny jednostki, a dobrem szczęście ogółu. Moralne jest to, co użyteczne.

b). paternalizm - polega na preferowaniu działań dla dobra chorego, nawet bez jego wiedzy i zgody. Lekarz ma postępować wobec pacjenta z troską, jak rodzic wobec dziecka. Lekarz wie lepiej, co dobre, nie musi wyjaśniać swoich decyzji. Etyka bardzo długo stosowana w polskiej medycynie.

c). teoria autonomiczna - zakłada, że człowiek sam tworzy prawo moralne, w układzie lekarz-pacjent obaj są równoprawnymi osobami, mają wobec siebie moralne zobowiązania. Pacjent ma zdolność i prawo podejmowania decyzji, które lekarz musi respektować, nawet jeśli będą szkodliwe dla pacjenta.

Inne normy etyki medycznej: zasada sprawiedliwości, zasada poszanowania godności podczas działań medycznych, podejmowanie wysiłków na rzecz przywrócenia choremu zdolności do kompetentnych działań, do człowieczeństwa, do pracy lub minimalizowanie inwalidztwa, zasada poufności leczenie psychiatrycznego i prawie bezwarunkowego przestrzegania tajemnicy lekarskiej. Prawnymi i etycznymi wyjątkami od zasady przestrzegania tajemnicy lekarskiej są stany zagrożenia zdrowia i życia innego człowieka np. przez chorego psychicznie.

2. Niektóre problemy etyczne psychiatrii sądowej:

- konflikt między zasadą przestrzegania tajemnicy lekarskiej, prawami jednostki do prywatności i intymności, a procesowymi i naukowymi potrzebami uzyskania prawdy materialnej, opinii o dużym stopniu rzetelności i pewności

- konflikt między interesami jednostki a społeczeństwa - sprzeczność ta polega na konieczności przestrzegania przez biegłego nakazu moralnego nie wydawania opinii na podstawie niekompletnych materiałów, zatem może on wnioskować o ich uzupełnienie jednocześnie będąc świadomym, iż wniosek ten może przyczynić się do np. zmiany opinii o stopniu poczytalności badanego

- konflikt między zapotrzebowaniem wymiaru sprawiedliwości na opinie kategoryczne, a ograniczonymi możliwościami psychiatrii sądowej w zakresie oceny stanu psychicznego przestępcy z powodu niskiego poziomu zaawansowania metodologicznego tej dyscypliny oraz zróżnicowanego zakresu wiedzy i doświadczenia biegłych

- konflikt między stosunkiem emocjonalnym badacza do badanego w związku z charakterem czynu, długim czasem badań w ramach obserwacji sądowo-psychiatrycznej, co może wpłynąć na pojawienie się subiektywnych nastawień do opiniowanego

- konflikt między rolą biegłego psychiatry, jako konsultanta wymiaru sprawiedliwości w zakresie np. typowania sylwetki psychopatologicznej sprawców zabójstw czy zamachów terrorystycznych, a możliwością przyczynienia się do narażenia na bezpodstawne podejrzenia osób, które psychicznie będą podobne

- konflikt między prawami człowieka, np. do milczenia, a nakazem poddania się badaniom

- konflikt między ograniczeniem opinii sądowo-psychiatrycznej do niezbędnych faktów z pominięciem szczegółów życia intymnego, a koniecznością dania Sądowi pełnej kontroli opinii

3. Zasady etyczno- moralne eksperta psychiatry:

- poszanowania godności osobistej badanego i jego prawa do obrony

- informowania osoby badanej o roli lekarza-biegłego

- wnioskowania o powołanie innego biegłego, w przypadku bycia lekarzem badanego lub znajomym

- posługiwania się rutynowymi badaniami klinicznymi

- ujawnienia swoich wątpliwości w opinii, weryfikacji treści

- nieumieszczania w opinii faktów, poza tymi, które zostały uwzględnione w aktach

- nie może wyręczać w działaniach prokuratora czy obrońcę lub sąd

- wnioskowania o wyłączenie jawności rozprawy podczas przedstawiania danych z psychopatologii badanego

- dbania o rozwój metodologiczny swojej dziedziny, podejmowania badań empirycznych

analizy stopnia pewności opinii i swoich kompetencji do jej wydania

Pytanie 13: Etyczne problemy oceny materiału dowodowego

(sąd powinien wcześniej sprawdzić jakość materiału, który udostępnia biegłemu, jeśli biegły zauważy niedopatrzenie w jakości próbki, informuje o tym sąd, i od sądu zależy czy materiał zostanie zdyskwalifikowany)



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
pyt.11(problematyka etyczna psychiatrii sądowej), psychologia sądowa
Wyklad 12 Problemy etyczne zwiazane z nauczaniem psychologii
(7) Problemy etyczne związane z opiniowaniem w sprawach transseksualizmu, PSYCHOLOGIA, Materiały dla
Etyka psychologiczna wykład 14 Problemy etyczne związane z nauczaniem psychologii
PROBLEMATYKA INSCENIZACJ W ŚWIETLE LITERATURY PSYCHO-PEDAGOGICZNEJ, MATERIAŁY dla STUDENTÓW, 500 PRA
RYTMY BIOLOGICZNE, MATERIAŁY dla STUDENTÓW, 500 PRAC (pedagogika, psychologia, socjologia, filozofia
Człowiek wobec śmierci 2, MATERIAŁY dla STUDENTÓW, 500 PRAC (pedagogika, psychologia, socjologia, fi

więcej podobnych podstron