S?33S£

V

s&gSPjsi

«SJ«iW

-. ,5T7C

Wstęp

Od zarania dziejów człowiek przy podejmowaniu różnorakiej działalności uży­wał urządzeń ułatwiających i przyśpieszających pracę. W miarę rozwoju cywiliza­cji i wzrostu kultury rosły również jego potrzeby, a prymitywne i proste początko­wo urządzenia były doskonalone. Urządzenia te, zwane ogólnie urządzeniami technicznymi, w miarę upływu lat były rozbudowywane, przyjmując z czasem postać mechanizmów, aparatów i maszyn. Dziś można powiedzieć, że między rozwojem technicznym a wzrostem potrzeb istnieje sprzężenie zwrotne. Z jednej strony narastające różne potrzeby człowieka powodują powstawanie i rozwój no­wych wytworów, a więc rozwój gospodarczy, z drugiej strony - obcowanie czło­wieka z coraz większą liczbą nowych produktów podnosi na wyższy poziom po­trzeby społeczne, a także kreuje nowe potrzeby dotychczas nie uświadamiane.

Każda działalność człowieka w tym i gospodarcza odbywa się zawsze i niezmien­nie w przestrzeni i czasie. Dlatego od najdawniejszych czasów jedną z głównych po­trzeb odczuwanych przez człowieka jest pokonywanie przestrzeni, a w szczególności - chęć przenoszenia się z miejsca na miejsce. Jej zaspokajanie odbywa się poprzez komunikację i transport.

Komunikacja to wszelkiego rodzaju kontakty nawiązywane pomiędzy różnymi podmiotami. Ich wynikiem jest przekazywanie informacji lub przedmiotów nieza­leżnie od tego_? czy zjawisko to dokonuje się w sposób świadomy czy niezamierzony. Proces przekazywania dokonuje się zarówno za pośrednictwem środków prze­mieszczania, jak i bez ich użycia.

Transport natomiast jest różnie definiowany. Wielość określeń wynika z tego, iż zjawisko to ze względu na powszechność, trwałość i niezawodność jego form oraz sposobów przejawiania się w praktyce było i jest badane przez wiele nauk. Każda z nich na swój użytek i według sobie właściwych kryteriów stara sieje definiować. Jednocześnie w obrębie poszczególnych nauk próbuje się określić transport przyj­mując różny jego zakres.

W naukach ekonomicznych przyjęto, że transport jest procesem produkcyjnym, poprzez który ludzie - w warunkach ograniczoności zasobów - dokonują przemiesz­czenia osób, rzeczy i energii w przestrzeni po to, aby zaspokoić swoje różnorodne potrzeby i pragnienia. Można się spotkać z definicją, że transport to działalność polegająca na przemieszczaniu ludzi, dóbr i wiadomości przy użyciu odpowiednich przedmiotów pracy, zwanych środkami transportowymi.

Uwzględniając przytaczane określenia i definicje nie ulega wątpliwości, że znaczna część działalności polegającej na pokonywaniu przestrzeni obejmuje jed­nocześnie komunikację i transport, ale pewne jej części zawierają tylko jedną z tych czynności, np.:

- przewozy technologiczne, gospodarcze, nieregularne, przesyłanie rurocią­gowe (przewodowe) i inne niekonwencjonalne - to transport,

• przekazywanie wiadomości powiązaniami telekomunikacyjnymi, radiowy­mi, telewizyjnymi, telegraficznymi itp. - to wyłącznie komunikacja,

• przewozy towarowe i pasażerskie prowadzone regularnie oraz pozarozkła-dowo po określonych trasach (drogach komunikacyjnych), obsługa podróż­nych, przemieszczanie ludzi i dóbr środkami indywidualnymi i zbiorowymi po określonych trasach o bliskim zasięgu - to komunikacja i transport jedno­cześnie.

Transport, będąc jednym z wielu procesów produkcyjnych w gospodarce, jest z tego tytułu przedmiotem w polityce gospodarczej państwa. Ta część polityki, która odnosi się do transportu nazywa się polityką transportową. Obejmuje ona:

• kształtowanie transportu przez publiczno-prawne organizacje i instytucje,

• całokształt oddziaływań państwa na proces przewozowy w celu zachowania jedności transportu,

• działalność zmierzającą do osiągnięcia określonych korzyści ekonomicznych lub nawet celów pozaekonomicznych za pomocą czynności i środków trans­portowych,

• działalność kształtującą rzeczywistość gospodarczą na podstawie teorii, któ­rą dla polityki transportowej stanowi ekonomika transportu,

• działalność państwową mającą na celu zapewnienie ilościowej, przestrzennej i we właściwym czasie dostępności usług transportowych dla społeczeństwa i gospodarki narodowej, o optymalnej strukturze przy danych zasobach eks­ploatacyjnych i inwestycyjnych,

• prognozowanie rozwoju systemu transportowego oraz oddziaływanie na sprawne jego funkcjonowanie, z uwzględnieniem teorii i praw ekonomicz­nych.

System transportowy kraju to zespół wszystkich gałęzi transportowych, współ­działających na rzecz społeczeństwa i gospodarki narodowej. Obejmuje on współza­leżność między tworzącymi go rodzajami transportu tj. szynowym, drogowym, lotniczym, wodnym, i przewodowym (przesyłowym) (rys. 1).

System transportowy możemy podzielić także ze względu na rodzaj stosowane­go środka transportu. To kryterium pozwala na wyróżnienie transportu samocho­dowego, który może obejmować przewozy osób, czyli transport pasażerski lub przewozy ładunków, czyli transport towarowy.

TRANSPORT

Lądowy

Wodny

Lotniczy

c

N CD

c

N O

o

TJ

o

JZ

o o

E co

OT

o -o o

0

N

O

o

o

-a

^s2 >OT

O

O

Q_

Rys. 1. System transportowy kraju

iędzynarodowy

Krajowy

Ze względu na rozgraniczenie jednostek politycznych, w obrębie których doko­nuje się przemieszczanie w systemie transportowym, możemy wyróżnić transport wewnątrzkrajowy i międzynarodowy (rys. 2).

			i—► -*•	Pasażerski
	TRANSPORT SAMOCHODOWY
					Towarowy

Rys. 2. Podział transportu samochodowego ze względu na rodzaj przewozów i ich zasięg

W naukach technicznych przyjęto, że transport samochodowy to zespół czynności związanych z przemieszczaniem osób i dóbr materialnych przy użyciu pojazdów samochodowych. Przy czym zespół czynności związanych z przemieszczaniem obejmuje zarówno samo przemieszczanie z miejsca na miejsce, jak i wszelkie czynności, jakie do tego celu mogą być konieczne, a więc czynności ładunkowe (załadunek, wyładunek, przeładunek) oraz czynności manipulacyjne (rys. 3).

7

OPERACJE ŁADUNKOWE
*		T			ir
Załadunek		Przeładunek			Wyładunek

wej, rozszerzenie handlu hurtowego przy szerokim stosowaniu ekonomicznych metod zarządzania powoduje ograniczenie wielkości partii przewożonych ładun­ków oraz zwiększa wymagania terminowości i szybkości dostaw. Te okoliczności uzasadniają rozszerzenie się stref życia społecznie i gospodarczo obsługiwanych przez transport samochodowy. Wywołują jednocześnie konieczność stosowania coraz bardziej doskonałych pojazdów samochodowych, technologii załadunku, wyładunku, składowania i przemieszczania oraz zarządzania procesami transportu.

a) b)

t r\ t

Na pojazd samochodowy			Z pojazdu samochodowego na inny środek transportu lub z innego środka			Z pojazdu samochodowego
ik			transportu na pojazd samochodowy			ik
			ik
			Urządzenia ładunkowe
^							r
		r						i
Zewnętrzne						Zamontowane na pojazdach samochodowych

Rys. 3. System operacji ładunkowych w transporcie samochodowym

Każdy rodzaj transportu oddziaływuje na otoczenie. System tego oddziaływania jest bardzo zróżnicowany, niestety, ze wskazaniem na transport samochodowy jako ten, który w ostatnich latach swoje oddziaływanie na otoczenie zaznaczył szcze­gólnie. Przyjmując, że zagrożenie bezpieczeństwa podróżowania, ilość emitowanych zanieczyszczeń do otoczenia, zużycie energii w transporcie kolejowym są naj­mniejsze, to w transporcie samochodowym są odpowiednio 26, 38 i ponad 12 razy większe. Również zapotrzebowanie terenu pod budowę dróg dla ruchu samocho­dowego jest ponad dwukrotnie większe niż dla torów kolejowych (rys. 4).

Międzynarodowy transport samochodowy odgrywa bardzo ważną rolę w roz­wiązywaniu zadań gospodarki narodowej i społeczeństwa gwarantując wysoką jakość i pełne realizowanie zgłoszonych potrzeb. Rozwój gospodarki wolnorynko-

Rys. 4. Oddziaływanie różnych rodzajów transportu na środowisko: a) niebezpieczeństwo podróży, b) wykorzystanie terenu, c) emisja zanieczyszczeń, d) zużycie energii

Utrzymywanie i rozwijanie spójnego systemu transportowego państwa jest pod­stawowym elementem polityki transportowej państwa. Przebudowa, doskonalenie i dostosowywanie go do aktualnych i nowych potrzeb z uwzględnieniem ich w znacznej perspektywie czasowej.

Polityka transportowa w handlu zagranicznym (międzynarodowym) jest tym składnikiem polityki gospodarczej państwa, który odnosi się do jego międzynaro-

8

<)

• wyposażenie dodatkowe, np. w urządzenia do załadunku i rozładunku,

• układ jezdny. 3. Dla autobusów:

• rodzaj nadwozia w zależności od przeznaczenia,

• długość całkowita,

• ilość miejsc siedzących, stojących i całkowita,

• masa całkowita,

• obciążenie na oś,

• układ jezdny.

Poza wymienionymi kryteriami, samochody każdej postaci mogą być klasyfiko­wane według wielu innych kryteriów, jak np. prędkość maksymalna, moc silnika, moc jednostkowa, czas rozpędzania do określonej prędkości, przebieg do naprawy głównej.

Niektóre z wymienionych wyżej kryteriów mogą być stosowane także do klasyfi­kacji przyczep i naczep samochodowych. Natomiast w odniesieniu do ciągników siodłowych i ciągników balastowych, które zaliczane są do samochodów ciężarowych ważnymi kryteriami są odpowiednio: obciążenie na siodło i siła uciągu na haku. Niektóre wymagania dotyczące wymiarów gabarytowych samochodów ciężaro­wych i zestawów samochodowych, ich całkowitych mas dopuszczalnych oraz ob­ciążeń osi podano na rysunkach 1.3, 1.4 i 1.5.

Natomiast na rysunku 1.6 usystematyzowano podstawowe właściwości eksplo­atacyjne samochodów.

Szczególną własnością eksploatacyjną zwłaszcza obecnie przy bardzo dużym wzroście ilości pojazdów samochodowych, a zatem dynamicznym wzroście natężenia ruchu samochodów jeżdżących z coraz większymi prędkościami jest bezpieczeństwo. Podstawowe rodzaje bezpieczeństwa samochodu ze wskazaniem cech samochodu decydujących o ich poziomie przedstawiono na rysunku 1.7.

POJAZDY LĄDOWE

V

■"

Pojazdy drogowe

Pojazdy szynowe

f

ir

i

Drogowe pojazdy silnikowe

Drogowe pojazdy ciągnikowe

ir

ir

ir

-►

Naczepy

Pojazdy samochodowe

Ciągniki

Pojazdy specjalne

-►

Przyczepy

V

T

Samochody

Motocykle

w

Zestawy samochodowe

ir

^r

ł

Osobowe

Autobusy

Ciężarowe

Skrzyniowe

—^

i

Zbiornikowe

Do przewozu ludzi

Użytkowe

«-

—^

Furgonowe

Specjalne

—&

Platformowe ramowe

^__

^r

▼

Miejskie

Międzymiastowe

Wycieczkowe

Rys. 1.2. Klasyfikacja pojazdów samochodowych

20

21

---