Anatomia kolana

Mięśnie kolana:

Grupa przednia mięśni uda:

1. M. krawiecki [m. sartorius] - od kolca biodrowego przedniego górnego biegnie w dół i przyśrodkowo ⇒ ku tyłowi od nadkłykcia przyśrodkowego k. udowej, który wraz z głową przyśrodkową m. czworogłowego służy jako bloczek ⇒ zakręca do przodu ⇒ płaskie rozcięgno nieco poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli przykrywa przyczepy m. smukłego oraz m. półścięgnistego i zrasta się z nim tworząc gęsią stopkę [pes anserinus], zgina staw biodrowy i kolanowy, odwodzi udo i obraca na zewnątrz, n. udowy

2. M. czworogłowy uda [m. quadriceps femoris] - jest podzielony na cztery głowy, z czego jedna, głowa przednia, jest dwustawowa, stanowi ona m. prosty uda; prostuje kolano, rotując goleń nieco wewnętrznie; n. udowy;

1. m. prosty uda [m. rectus femoris] - główna część, rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym ⇒ w 1/3 dolnej przechodzi w grube ścięgno dolne ⇒ wspólne ścięgno końcowe

2. m. obszerny boczny [m. vastus lateralis] - najsilniejsza część, rozpoczyna się na bocznej powierzchni krętarza większego ⇒ przechodzi powyżej i bocznie od rzepki we wspólne ścięgno końcowe

3. m. obszerny przyśrodkowy [m. vastus medialis] - od wargi przyśrodkowej kresy chropawej ⇒ włókna biegną łukowato bocznie i ku dołowi ⇒ do wspólnego ścięgna końcowego powyżej i przyśrodkowo od rzepki

4. m. obszerny pośredni [m. vastus intermedius] - od powierzchni bocznej i przedniej trzonu kości udowej

5. m. stawowy kolana [m. articularis genus] - najgłębsza warstwa głowy pośredniej, czworogłowego, od trzonu do torebki stawowej kolana, napina ją chroniąc przed wpukleniem

• wspólne rozcięgno końcowe - przyczepia się do górnego i bocznych brzegów rzepki oraz do przodu od niej przechodzi w więzadło rzepki [ligamentum patellae] kończące się na guzowatości piszczeli; część włókien ścięgnistych głowy przyśrodkowej i bocznej biegnie obok rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykci piszczeli i wytwarza troczki rzepki [retinaculum patellae] przyśrodkowe i boczne

Grupa przyśrodkowa mięśni uda:

• rozpoczyna się w otoczeniu otworu zasłonionego w kształcie dwóch koncentrycznych półkoli od grzebienia k. udowej do guza kulszowego ⇒ skośnie w dół i ku bokowi do kresy chropawej; z wyjątkiem m. smukłego są jednostawowe; są słabymi rotatorami zewnętrznymi; n. zasłonowy;

1. M. grzebieniowy [m. pectineus] - rozpięty między kością łonową a kresą grzebieniową kości udowej poniżej krętarza mniejszego

2. M. smukły [m. gracilis] - od dolnej gałęzi k. łonowej i gałęzi kulszowej, owija się do tyłu dookoła nadkłykcia przyśrodkowego i współwytwarza gęsią stopkę kończąc się pod ścięgnem m. krawieckiego i nieco powyżej m. półścięgnistego i do przodu od m. półbłoniastego

3. M. przywodziciel długi [m. adductor longus] - od k. łonowej do środkowej części kresy chropawej kości udowej

4. M. przywodziciel krótki [m.. adductor brevis] - od k. łonowej do kresy chropawej

5. M. przywodziciel wielki [m. adductor magnus] - od gałęzi dolnej k. łonowej, od k. kulszowej oraz guza kulszowego do guzka przywodziciela leżącego powyżej nadkłykcia przyśrodkowego k. udowej

Grupa tylna mięśni uda:

• z wyjątkiem głowy krótkiej m. dwugłowego rozpoczyna się na guzie kulszowym i kończy na goleni, są to mm. dwustawowe zginające staw kolanowy i prostujące biodrowy; cz. piszczelowa nerwu kulszowego z wyjątkiem głowy krótkiej m. dwugłowego n. strzałkowy wspólny

1. M. półścięgnisty [m. semitendinosus] - od powierzchni tylnej guza kulszowego, ścięgno leży utworzonej przez m. półbłoniasty, kończy się na gęsiej stopce

2. M. półbłoniasty [m. semimembranosus] - od guza kulszowego, tworzy rowek dla m. półścięgnistego, ścięgno końcowe biegnie do kłykcia przyśrodkowego piszczeli

3. M. dwugłowy uda [m. biceps femoris] - głowa długa rozpoczyna się na powierzchni tylnej guza kulszowego, łączy się z krótka ograniczając dół podkolanowy od strony bocznej i kończy się silnym ścięgnem na głowie strzałki otaczając więzadło poboczne strzałkowe od tyłu i z boku; głowa krótka rozpoczyna się włóknami mięśniowymi na środkowej 1/3 wargi bocznej kresy chropawej

4. M. podkolanowy [m. popliteus] - od nadkłykcia bocznego uda do powierzchni tylnej piszczeli; zginacz i najsilniejszy pronator

Trójkąt udowy Scarpy [trigonum femorale]

• okolica skierowana podstawą ku górze, a wierzchołkiem ku dołowi; górny brzeg to więzadło pachwinowe, boczny to krawędź przyśrodkowa m. krawieckiego, brzeg przyśrodkowy to krawędź przyśrodkowa m. przywodziciela długiego; wierzchołek trójkąta odpowiada wejściu do kanału przywodzicieli i leży około 20 cm poniżej więzadła pachwinowego

Kanał przywodzicieli [canalis adductorius]

• długości 5 - 9 cm, prowadzi z przestrzeni podpowięziowej trójkąta udowego do dołu podkolanowego, ściana boczna jest tworzona przez głowę przyśrodkową m. czworogłowego, przyśrodkowa przez przywodziciel wielki, przednią tworzy blaszka ścięgnista przykryta m. krawieckim; przez otwór górny do kanału wchodzą tętnica i żyła udowa, wraz z nerwem udowo - goleniowym, otwór dolny [rozwór ścięgnisty przywodzicieli] leży między kością udową a ścięgnem przywodziciela wielkiego, przez otwór ten naczynia udowe przechodzą na tylna stronę kończyny do dołu podkolanowego

Dół podkolanowy [fossa poplitea]

• kształtu równoległoboku zwróconego ostrymi kątami ku górze i dołowi, granice stanowią od strony górnej i przyśrodkowej m. półbłoniasty i półścięgnisty, od bocznej m. dwugłowy uda, od dołu głowy m. brzuchatego łydki i m. podeszwowy, dno tworzy powięź podkolanowa k. udowej, ściana tylna torebki stawu kolanowego wzmocniona więzadłem podkolanowym skośnym; od bliższego do dalszego kąta powierzchownie pod skórą przebiega tuz pod powięzią nerw piszczelowy, przyśrodkowo i nieco głębiej leżą po kolei żyła i tętnica podkolanowa, bocznie od n. piszczelowego przebiega nerw strzałkowy wspólny wzdłuż ścięgna m. dwugłowego w kierunku zewnętrznego obrysu głowy strzałki

Kość piszczelowa [tibia]

• posiada trzy brzegi i trzy powierzchnie, dwa wydatne i szerokie kłykcie przyśrodkowy i boczny [condylus medialis et lateralis] są oddzielone wyniosłością międzykłykciowa [eminentia intercondylaris] ograniczona po bokach guzkiem międzykłykciowym przyśrodkowym i bocznym [tuberculum intercondylare mediale et laterale], zagłębienie znajdujące się do przodu od wyniosłości międzykłykciowej nazywamy polem międzykłykciowym przednim [area intercondylaris anterior], od tyłu tylnym [area intercondylaris posterior], do guzowatości piszczeli [tuberositas tibiae] przyczepia się więzadło rzepki, kłykieć boczny ma z tyłu i boku płaską i owalną powierzchnię stawową strzałkowa [facies articularis fibularis], nieco powyżej i do przodu leży niewielki guzek służący do przyczepu pasma biodrowo - piszczelowego powięzi szerokiej uda [guzek Gerdy'ego]

Tętnica podkolanowa [arteria poplitea]

• rozpoczyna się w rozworze ścięgnistym przywodzicieli, u swojego końca rozdwaja się na tętnicę piszczelową przednią i tylną, oddaje następujące gałęzie: tt. górne kolana przyśrodkową i boczną, t. środkową kolana, tt. dolne kolana przyśrodkową i boczną

• sieć stawową kolana uzupełnia jeszcze gałąź udowo - goleniowa od tętnicy zstępującej kolana podążająca w dół między mięśniami krawieckim i smukłym

Aparat torebkowo - więzadłowy kolana

1. więzadło rzepki PL [ligamentum patellae] - w swoim przebiegu oddzielone od k. piszczelowej kaletką podrzepkową głęboką

2. troczki rzepki [retinacula patellae] - część włókien ścięgnistych głowy przyśrodkowej i bocznej biegnie obok rzepki do przedniej powierzchni kłykci piszczeli, troczek przyśrodkowy jest szerszy i sięga do więzadła pobocznego piszczelowego, do troczka bocznego dochodzą włókna pasma biodrowo - piszczelowego [ITT] powięzi szerokiej uda, większość włókien troczków ma utkanie pionowe, poziomo biegnie tylko część górna powyżej szczeliny stawowej

3. więzadło poboczne strzałkowe LCL [lig. collaterale fibulare] - okrągły powrózek rozpięty między nadkłykciem bocznym k. udowej a powierzchnią boczną głowy strzałki, więzadło nie jest zrośnięte z torebka ani łąkotką, oddzielone od niej jest tkanką tłuszczowa

4. więzadło poboczne piszczelowe MCL [lig. collaterale tibiale] - biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego uda do brzegu podpanewkowego i stamtąd dalej ku piszczeli, łączy się ze ścianą torebki stawowej i samą łąkotką, z tyłu i na dole przykrywa ścięgno m. półbłoniastego i tętnicę dolną przyśrodkową kolana, składa się [Kuś, Górecki] z warstwy powierzchownej i głębokiej, głęboka dzieli się na część przednią, środkową [głębokie więzadło poboczne piszczelowe] i tylną; kolana w wyproście pozostaje napięta część tylno - środkowa, w zgięciu przednia [Kuś]

5. więzadło podkolanowe skośne [lig. popliteum obliquum] - wzmacnia ścianę tylną torebki stawowej, biegnie od kłykcia bocznego k. udowej skośnie ku dołowi i przyśrodkowo, do torebki stawowej i w ścięgno m. półbłoniastego, wzmacnia dno dołu podkolanowego, hamuje nadmierne prostowanie i ruchy obrotowe, leży pod tętnicą podkolanową

6. więzadło podkolanowe łukowate [lig. popliteum arcuatum] - rozpoczyna się również w okolicy kłykcia bocznego i gubi pod więzadłem skośnym, stanowi przyczep dalszy m. podkolanowego; wraz z LCL i m. podkolanowym tworzy zespół łukowaty [arcuate complex]

• więzadła krzyżowe w toku rozwoju wniknęły w staw wpuklając błonę maziowa, leżą więc wewnątrz stawu objęte błoną włóknistą torebki, a jednocześnie na zewnątrz jamy stawowej, ponieważ są pokryte błoną maziową; tworzą niekompletną przegrodę stawową, są unaczynione przez tętnicę środkową kolana

7. więzadło krzyżowe przednie ACL [lig. cruciatum anterius] - od powierzchni wewnętrznej kłykcia bocznego k. udowej w pobliżu jego tylnego końca, stąd skośnie do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo kończąc się w polu międzykłykciowym przednim piszczeli i guzku międzykłykciowym przyśrodkowym; składa się ze słabszego pęczka przednio - przyśrodkowego, nikłego pęczka pośredniego i grubszego tylno - bocznego; w zgięciu kolana do kąta prostego jest prawie równoległe do powierzchni stawowej piszczeli

8. więzadło krzyżowe tylne PCL [lig. cruciatum posterius] - krótsze, grubsze i mocniejsze, krzyżuje od tyłu ACL, odchodzi od powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego k. udowej w pobliżu jego brzegu przedniego, biegnie ku tyłowi, dołowi i bocznie do pola międzykłykciowego tylnego, w wyproście tworzy kąt 45° z płaszczyzną horyzontalną; składa się z trzech pęczków: powierzchownego piszczelowo - udowego, łąkotkowo - udowego i głębokiego piszczelowo - udowego

9. więzadło poprzeczne kolana TL [lig. transversum genus] - rozpięte między najbardziej do przodu położonymi punktami obu łąkotek

10. więzadła łąkotkowo - udowe [ligg. meniscofemoralia] - w pobliżu tylnego przyczepu łąkotki bocznej oddziela się więzadło łąkotkowo - udowe tylne Wrisberga biegnące po tylnej ścianie więzadła krzyżowego tylnego do powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego, więzadło łąkotkowo - udowe przednie Humphreya odchodzi również z tylnego końca łąkotki bocznej, biegnie po stronie przedniej więzadła krzyżowego tylnego i przyczepia się również do powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego k. udowej

Stabilizatory kolana [Górecki, Purski]

1. bierne: torebka stawowa, więzadła, łąkotki, ukształtowanie powierzchni stawowych

2. dynamiczne: ścięgna i mięśnie stawu kolanowego

ad A:

• przednia strona torebki stawowej jest wzmocniona przez więzadło rzepki i troczki rzepki

• boczna i tylna strona torebki stawowej jest wzmocniona przez ścięgna mięśni półbłoniastego, brzuchatego łydki i podkolanowego oraz przez więzadła podkolanowe skośne i podkolanowe łukowate

• obie boczne ściany wzmocnione są przez więzadła poboczne

• więzadła wewnętrzne torebki włóknistej czyli współtworzące ściany torebki dzielimy na część przyśrodkową i część boczną, a te z kolei na części przednią, środkową i tylną

ad B:

• mięsień czworogłowy uda

• mięśnie „gęsiej stopki” [krawiecki, smukły i półścięgnisty]

• mięsień półbłoniasty [przyczepy przednio - przyśrodkowy i prosty; Górecki znajduje 5 przyczepów końcowych]

• mięsień podkolanowy

• mięsień dwugłowy uda [3 warstwy przyczepu dalszego]

• pasmo biodrowo - piszczelowe

Więzadła torebkowe:

1. strona przyśrodkowa:

1. część przednia:

• w. torebkowe łąkotkowo - udowe i łąkotkowo - piszczelowe

• przyśrodkowy troczek rzepki

• pasmo włókniste od głowy przyśrodkowej m. czworogłowego uda

2. część przyśrodkowa [„głębokie w. piszczelowe” = część głęboka LCL]:

• w. łąkotkowo - udowe

• w. łąkotkowo - piszczelowe, „wieńcowe” [jego elastyczność umożliwia niewielki ruch łąkotki w czasie zginania, prostowania i rotacji]

część tylna:

• wg jednych = górno - skośna część MCL

• wg innych = więzadło skośne tylne = górno - skośne pasmo włókien części przyśrodkowo - tylnej torebki, leży do tyłu od więzadła pobocznego piszczelowego, w cz. bliższej przyczepia się do guzka mięśni przywodzicieli na udzie, w dalszej do tylnego brzegu przyśrodkowej części piszczeli, w. podkolanowego skośnego i torebki oraz ścięgna m. półbłoniastego i piszczeli poniżej jego przyczepu, kilka pęczków włókien o przebiegu pionowym przykrywa ścięgno m. półbłoniastego; jest miejscem przyczepu torebkowego łąkotki przyśrodkowej

• strona boczna:

1. część przednia:

• w. łąkotkowo - udowe

• w. łąkotkowo - piszczelowe [oba wzmocnione pasmem biodrowo - piszczelowym]

• boczny troczek rzepki

• część środkowa:

• wzmocniona jest przyczepem w. strzałkowego, m. podkolanowego i ścięgna m. dwugłowego

• część tylna:

• w. podkolanowe łukowate

• w. łąkotkowo - udowe tylne Wrisberga

• w. łąkotkowo - udowe przednie Humphreya

Kaletki stawu kolanowego :

1. podskórna przedrzepkowa

2. podpowięziowa przedrzepkowa

3. podścięgnowa przedrzepkowa

4. podrzepkowa głęboka

5. nadrzepkowa

6. mięśnia półbłoniastego

7. podścięgnowa przyśrodkowa i boczna m. brzuchatego łydki

8. między LCL a ścięgnem m. dwugłowego uda

9. między MCL a gęsią stopką

10. pod ścięgnami tworzącymi gęsią stopkę

Łąkotki:

1. Łąkotka boczna [meniscus lateralis]:

• rozpoczyna się nieznacznie do przodu od guzka międzykłykciowego bocznego, koniec tylny przyczepia się do guzka międzykłykciowego bocznego i częściowo przyśrodkowego

2. Łąkotka przyśrodkowa [meniscus medialis]:

• dłuższa i szersza, słabiej zakrzywiona, rozpoczyna się z przodu przed polem międzykłykciowym przednim i kończy się z tyłu w polu międzykłykciowym tylnym

• na obu końcach zwanych rogami są silnie złączone z piszczelą za pomocą pasm łącznotkankowych

• funkcje łąkotek:

1. zapewnienie stabilności stawu

2. rola amortyzatora stawowego

3. poprawa zborności stawu

4. zmniejszenie tarcia powierzchni stawowych

5. zapobieganie wciąganiu błony maziowej między kłykcie podczas ruchu

6. ograniczanie krańcowego zgięcia i wyprostu stawu

7. zmniejszanie sił nacisku w stawie

8. zmniejszanie pól kontaktowych powierzchni stawowych

• łąkotki dzielą jamę stawową na dwa piętra - w górnym odbywa się ruch zgięcia, przez pierwsze 20° odbywa się wyłącznie toczenie, następnie połączenie ślizgania z toczeniem, w ostatniej fazie tylko ślizganie; w dolnym piętrze ruchy obrotowe [przy zgięciu kolana]

• w czasie wyprostu i zginania łąkotki poruszają się nawet do 12 mm

Mechanika stawu kolanowego

• koślawość mierzona na RTG wynosi odpowiednio 5° u mężczyzn i 7° u kobiet [wg Żuka]

• zgięcie czynne to 130°, bierne 150°; fizjologiczny przeprost może wynosić nawet 10°; zakres rotacji największy w zgięciu kolana do 70° i wynosi 60°, w zgięciu 90° wynosi do wewnątrz 30°, a na zewnątrz 45° [Górecki]

• w pełnym wyproście ruchy boczne i obrotowe są zablokowane przez więzadła krzyżowe i poboczne

• w końcowej fazie wyprostu następuje rotacja zewnętrzna piszczeli o 10°, „ześrubowanie” [screw home mechanism]

• składowej poślizgowej brak w końcowej i początkowej fazie zginania 15°

• w zgięciu 30° możliwe odwodzenie i przywodzenie po kilka stopni

• pochyłość powierzchni stawowej piszczeli do tyłu może wynieść 8° - 10°

• kąt m. czworogłowego [Q] określa warunki biomechaniczne jego pracy i stabilność stawu rzepkowo - udowego

• Q = linia osi uda do środka rzepki i od niej do guzowatości piszczeli; M = 8°, K = 12° - 16°; wartość > 20° patologiczna

• oś mechaniczna Mikulicza to linia biegnąca od środka głowy k. udowej przez środek stawu kolanowego i środek stawu skokowego górnego; odchylenia zaburzają mechanikę podporu kończyny

• oś kolana tworzy z nią kąt 93° w dolno - zewnętrznym kwadrancie kolana, oś stawu skokowego 87° w górno - zewnętrznym kwadrancie

• os kolana tworzy z k. udową kąt 81°

• 
  klasyczne miejsce wprowadzenia artroskopu to trójkąt Harty: pole ograniczone od dołu krawędzią piszczeli, od góry kłykciem uda, od przodu więzadłem rzepki

oś mechaniczna uda Mikulicza

81°

87°

93°

87°

oś anatomiczna uda

---