Gospodarcze cele państwa

Rozwój gospodarczy. Zwiększenie poziomu produkcji wyrobów i usług.

Pełne zatrudnienie. W miarę możliwości miejsce pracy powinno być zapewnione każdemu, kto chce i może pracować.

Stabilność cen. Gwałtowne zmiany cen są niekorzystne zarówno dla producentów, jak i konsumentów - walka z inflacją.

Wolność gospodarcza. Wszyscy powinniśmy mieć wolność wyboru co do sposobu, w jaki zarabiamy na życie i wydajemy pieniądze.

Bezpieczeństwo socjalne oznacza, że tym osobom, które nie są w stanie w pełni o siebie zadbać, zostanie udzielone wsparcie (upośledzenie, choroby uniemożliwiające pracę).

Równość szans. Oznacza, że wszyscy powinni mieć takie same szanse zrealizowania swoich ambicji. Zasada ta nie oznacza, że każdemu należy się tyle samo, ale jedynie, że w punkcie startu szansę powinny być wyrównane. Równości szans sprzyja na przykład bezpłatne szkolnictwo podstawowe czy zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie lub wyznanie.

Wydajność. Jest miernikiem efektywności wykorzystania zasobów. Wzrost wydajności w skali całego kraju oznacza lepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów.

Zakres ingerencji państwa w gospodarkę

Stanowienie i egzekwowanie prawa. Rynek nie jest w stanie ustanawiać, a w szczególności egzekwować, niezbędnych "zasad funkcjonowania". Chodzi tu szczególnie o zdefiniowanie i egzekwowanie prawa własności prywatnej, umów. Innymi słowy, prawo, w tym szczególnie prawo własności, jest kluczowym elementem funkcjonowania i rozwoju gospodarki rynkowej.

Ochrona konkurencji rynkowej. Należy chronić system rynkowy przed monopolami, to znaczy firmami, które posiadają tak dużą kontrolę nad rynkiem, że mogą ustalać cenę, po jakiej będą sprzedawane ich wyroby. Sejm wprowadził ustawy, które mają promować rozwój konkurencji i ograniczać praktyki monopolistyczne.

Zapewnienie produkcji dóbr i usług użyteczności publicznej (obrona narodowa, policja, szczepionki)

Przeciwdziałanie szkodliwym efektom zewnętrznym i promowanie dodatnich efektów za pomocą przepisów, podatków, dotacji i wywierania presji

Stabilizacja gospodarki - podejmowanie działań, których celem jest minimalizacja wahań dochodów społeczeństwa i minimalizowanie bezrobocia.

Przesłanki interwencjonizmu państwowego

Państwo jest zobowiązane do podejmowania działań chroniących rynek i wzmacniających dodatni wpływ mechanizmu rynkowego na racjonalizację działalności gospodarczej.

Państwo stara się łagodzić ujemne skutki działania mechanizmu rynkowego poprzez wsparcie osób bezrobotnych, dofinansowanie branż niekonkurencyjnych np. rolnictwo, przemysł zbrojeniowy.

Przykłady interwencjonizmu państwowego

Skupowanie przez państwo nadmiaru towarów i ich późniejsze sprzedawanie w celu utrzymania stałego poziomu cen

Udział w grze na rynkach finansowych (akcje, obligacje)

Interwencja w rynek walutowy - np. utrzymanie kursu własnej waluty przez wykupywanie obcych walut na rynku wewnętrznym

Regulacja podstawowych stóp procentowych w celu zapobieżeniu niekorzystnym zjawiskom na rynku

„Pompowanie” pieniędzy na rynek poprzez pomoc socjalną (zasiłki dla bezrobotnych, dotacje, subwencje)

System podatkowy - pozyskiwanie środków dla budżetu państwa, a także regulacja rynku przez np. różnicowanie stóp podatkowych w różnych sektorach gospodarki, ulgi inwestycyjne

Nakazowe rozbijanie monopoli

Wprowadzenie systemu koncesjonowania np. w celu ochrony słabszych podmiotów przed silniejszymi

Regulowane rynku

Ceny minimalne ustala się, aby zapewnić producentom odpowiednio wysokie dochody umożliwiające późniejsze inwestycje itp. Najczęściej powoduje to nadwyżki danego dobra na rynku.

Ceny maksymalne ustala się, aby uczynić dane dobro bardziej przystępnym dla nabywców. Najczęściej powoduje to niedobór podaży i pogorszenie jakości dobra.

Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i producentom odpowiednich zysków z drugiej strony. Silna ingerencja w rynek kosztuje państwo bardzo dużo, i nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i usług oraz inwestycji w branżach.

Wpływ opodatkowania sprzedaży i dotowania na równowagę rynkową

Podatek od sprzedaży podwyższa cenę równowagi, obniża oferowaną i nabywaną ilość dobra i w zależności od elastyczności popytu zwiększa lub zmniejsza zyski producentów. W długim okresie podatek powoduje straty wynikające ze zmniejszonej produkcji, co powoduje zmniejszenie poziomu inwestycji.

Dotacja obniża cenę rynkową, przez co zwiększa się ilość dobra oferowana i nabywana na rynku.

Jeżeli elastyczność podaży i popytu mają tę samą wartość, zarówno dotacja jak i podatek zostaną rozłożone po równo na sprzedawców i nabywców.

Narzędzia interwencyjne państwa - polityka stabilizacyjna

 POLITYKA FISKALNA (budżetowa) - działania rządu w zakresie kształtowania wydatków państwowych i podatków. Zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego. Wykorzystuje się ją także jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych i kształtowanie ogólnej koniunktury.

POLITYKA MONETARNA (pieniężna) - celowe oddziaływanie państwa na podaż pieniądza i popyt na pieniądz. Jest jednym z narzędzi polityki finansowej. Polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizacji poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny.

Polityka fiskalna:

Ekspansywna (reflacyjna) - polega na zwiększeniu wydatków państwowych lub zmniejszeniu podatków (zwiększa popyt globalny i powoduje wzrost dochodu narodowego).

Restrykcyjna (deflacyjna) - polega na zmniejszeniu wydatków państwowych i/lub podnoszeniu podatków.

Polityka fiskalna rządu determinuje wielkość deficytu lub nadwyżki budżetowej.

Budżet państwa - podstawowy plan finansowy polityki państwa. Jest zestawieniem dochodów i wydatków państwa na cele publiczne. Jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa. Oznacza to, że przyjmuje on wszystkie jego wpływy i realizuje wydatki oraz przechowuje czasowo wolne środki pieniężne.

Ustawa budżetowa - jeden z najważniejszych aktów prawnych, określający roczny plan finansowy państwa. Projekt ustawy budżetowej opracowany przez ministra finansów, uchwalany jest przez Radę Ministrów, przedstawiany sejmowi i senatowi do 31 października każdego roku.

Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwowych ponad sumę dochodów budżetowych uzyskanych z podatków i innych źródeł.

Nadwyżka budżetowa - nadwyżka wpływów podatkowych i innych dochodów budżetu państwa ponad sumę wydatków.

W UE przyjęto, że deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3 proc. PKB.

35 mld zł - deficyt zakładany w ustawie budżetowej na 2012 roku

Funkcje ekonomiczne budżetu państwa:

redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.

stabilizacyjna - łagodzi wahania cyklu koniunkturalnego i zapewnia zrównoważony wzrost gospodarki

stymulacyjna - przez redystrybucję dochodu budżet wpływa na działalność podmiotów gospodarczych (zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje)

alokacyjna - służy rozmieszczeniu dóbr i usług w gospodarce przez finansowanie inwestycji publicznych

skarbowa - przejmuje podatki, cła i inne opłaty

Funkcje polityczne budżetu państwa:

planowania - jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest administracja państwa

kontroli - umożliwia kontrolę nad władzą wykonawczą co do prawidłowego wykonywania budżetu - budżet uchwalany jest w formie ustawy.

Zasady budżetowe

uprzedniości - uchwalenie budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego

równowagi budżetowej - (tzw. złota zasada) dochód powinien pokrywać wydatki

roczności - obejmuje rok (niekoniecznie kalendarzowy)

zupełności - budżet dotyczy wszystkich dochodów i wydatków państwa

jedności - powinien być ujęty w jednym zestawieniu

jawności - powinien być ogólnodostępny.

WYDATKI BUDŻETU z punktu widzenia przeznaczenia można podzielić na następujące grupy:

• wydatki związane z tradycyjnymi funkcjami państwa (obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości)

• wydatki związane z realizacją celów społecznych (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne)

• wydatki związane z interwencjami w gospodarce (subwencje, dotacje)

• wydatki na obsługę zadłużenia zewnętrznego i wewnętrznego.

Dług publiczny - to całkowita kwota zadłużenia rządu w formie należnej zapłaty z tytułu sprzedanych papierów wartościowych skarbu państwa w celu pokrycia deficytu budżetu.

Wielkość długu publicznego jest regulowana konstytucyjnie. Państwo nie może zaciągać pożyczek oraz udzielać gwarancji, w następstwie których dług przekroczyłby 60% PKB (art. 216 ust. 5 konstytucji) i w następstwie których dług publiczny przekroczyłby 3/5 wartości rocznego PKB (art. 220 ust.2).

Rosnący dług publiczny zmniejsza znaczenie polityki pieniężnej, szczególnie wówczas, gdy jego wielkość jest znaczna i zawiera duży procent zobowiązań publicznych o bliskich terminach wykupu.

http://www.bankier.pl/gfx/newsroom/galeria/dlugpubliczny2.gif

http://www.dlugpubliczny.org.pl/pl/ciekawe-wykresy

PODATKI - to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne nałożone przez państwo na podatnika w celu uzyskania dochodów dla pokrycia wydatków związanych z zadaniami państwa.

FUNKCJE PODATKÓW:

Fiskalna - dostarczenie państwu dochodów.

Redystrybucyjna - jako narzędzie korekty dochodów różnych grup społecznych. Spełnia się to w Polsce poprzez progresywną skalę podatku dochodowego od osób fizycznych.

Stabilizacyjna - podatki pełnią rolę instrumentu polityki gospodarczej państwa.

Motywacyjna - polega na ukierunkowaniu działalności podmiotów gospodarczych zgodnie ze strategią rozwoju przyjętą przez kraj (ulgi, zniżki).

Wpływ podatków i dotacji na popyt i podaż

Celem polityki fiskalnej jest wpływanie na wielkość zagregowanego popytu tak, aby spowodować zwiększenie produkcji i ograniczenie bezrobocia. Ponadto rząd wykorzystuje podatki jako narzędzie stabilizacyjne - ma wpływ na dystrybucję dochodów i alokację produktów.

Podatek płacony przez producentów zwiększa koszty - przesunięcie krzywej podaży w lewo, nowy punkt równowagi, co oznacza zmniejszenie oferty rynkowej i wyższą cenę. 

Dotacja dla producentów obniża koszty - przesunięcie krzywej podaży w prawo, nowy punkt równowagi, co oznacza zwiększenie ofert rynkowej i niższą cenę.

KLASYFIKACJA PODATKÓW W POLSCE:

Kryterium podziału dochodów podatkowych między państwo i samorząd terytorialny

państwowe - trafiają do Centralnego Budżetu Państwa. Zasilane wpływami z podatków budżetu państwa i budżetów gmin (podatek od towarów, usług)

samorządowe - trafiają wyłącznie do Kasy Samorządu (podatek rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportowych.

podatki wspólne - trafiają częściowo do Centralnego Budżetu Państwa, częściowo do Samorządowego - podatek od osób fizycznych (85% budżet państwa, 15% budżet gminy)

• podatek od osób prawnych (95% budżet państwa, 5% budżet gminy).

 

Kryterium przedmiotu opodatkowania:

• podatki przychodowe - podstawą opodatkowania jest przychód (podatek rolny, leśny).

• podatki dochodowe - od osób fizycznych i prawnych. Ma charakter osobisty (płacony od nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów).

• podatki majątkowe - uzupełniają podatki dochodowe, płacone:

• od wielkości majątku (podatek od nieruchomości, środków transportu, dywidendy, oprocentowanie od lokat)

• od przyrostu majątkowego (podatek od spadku i darowizn)

• podatki od wydatków - naliczane w momencie płacenia za kupowane dobro lub usługę. Ich ciężar ponosi konsument, a podatnikiem jest sprzedawca dobra (od towarów i usług (VAT), akcyza, podatek od gier)

Kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku

• Podatki bezpośrednie - opodatkowaniu podlegają dochody podatnika oraz posiadany przez niego majątek (podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe)

• Podatki pośrednie - są jednym ze składników cen produktów i są płacone w momencie dokonywania zakupów (podatki od obrotu majątkiem i wydatków, pozostałe podatki)

Kryterium ze względu na metodę obliczania wymiaru podatku:

• Podatek progresywny - wraz ze wzrostem dochodu (Y) zwiększa się procentowa część dochodu odprowadzana do budżetu w formie podatku (T) - przeciętna stopa podatkowa (T/Y) wzrasta

• Podatek degresywny - wraz ze wzrostem dochodu część dochodu odprowadzana do budżetu w formie podatku (T/Y) zmniejsza się (podatek zryczałtowany - kwota, nie stawka, niezależnie od dochodu)

• Podatek liniowy (proporcjonalny) - wraz ze wzrostem dochodu część dochodu odprowadzana do budżetu w formie podatku (T/Y) jest stała

Skutki zwiększenia podatku

• Efekt dochodowy podwyżki podatku - podwyżka podatku obniża dochody i w ten sposób skłania ludzi do tego aby więcej pracowali (dot. osób z wyższymi dochodami, większymi zobowiązaniami)

• Efekt substytucyjny podwyżki podatku - podwyżka podatku obniża koszt alternatywny czasu wolnego, skłania ludzi do tego aby mniej pracowali (osoby mające niewiele zobowiązań)

• Pułapka ubóstwa - pojawi się, gdy kombinacja wyższych podatków i zmniejszonych świadczeń społecznych zniechęca ludzi do zwiększenia zarobków.

Wskaźniki gospodarcze

PKB - jeżeli PKB rośnie, gospodarka jest w okresie wzrostu i ożywienia gospodarczego.

Stopa inflacji - spada siła nabywcza pieniądza.

Stopa bezrobocia - malejąca stopa bezrobocia może wskazywać na ożywienie gospodarcze oraz poprawę sytuacji przedsiębiorstw

Oszczędności - poziom oszczędności ludności, w korelacji z danymi z lat ubiegłych, może wskazywać na zasobność społeczeństwa

Inwestycje w budownictwie - wzrost poziomu inwestycji w budownictwie jest wskaźnikiem zapowiadającym koniunkturę gospodarczą.

Inwestycje (postęp techniczny i technologiczny)

Bilans handlu zagranicznego - zmniejszanie się deficytu może wskazywać na ożywienie gospodarcze i większą aktywność naszych eksporterów.

 

Najważniejsze wskaźniki makroekonomiczne

INFLACJA - zjawisko ogólnego wzrostu cen

BEZROBOCIE - liczba osób zarejestrowanych jako poszukująca pracy i jednocześnie niezatrudnionych

WZROST GOSPODARCZY - wskaźnik, który określa kondycję danej gospodarki oraz tempo jej rozwoju. To długookresowy proces powiększania produkcji dóbr i usług oraz zwiększania zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych w danym kraju. Ze wzrostem gospodarczym związane jest pojęcie rozwoju gospodarczego.

INFLACJA

(łac. inflacio - rozdęcie) - zjawisko wzrostu ogólnego poziomu cen. To obniżenie siły nabywczej pieniądza (jego wartości rynkowej). Ekonomiści używają terminów siła nabywcza lub wartość pieniądza, by opisać ilość oraz jakość dóbr i usług, które możemy kupić za posiadane pieniądze. Kiedy rosną ceny, wtedy wartość pieniądza spada; kiedy ceny spadają, wtedy wartość pieniądza rośnie.

DEFLACJA - zjawisko ogólnego spadku cen.

STAGFLACJA - zjawisko polegające na szybkim wzroście cen (inflacji) w warunkach stagnacji, występujące w gospodarkach zmonopolizowanych.

Wartość pieniądza maleje w okresach inflacji a wzrasta w okresach deflacji.

Najważniejsze wskaźniki inflacji

Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI) (wskaźnik cen detalicznych)

Jest średnią ważoną cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Przy obliczaniu indeksu bierze się pod uwagę tzw. statystyczny koszyk zakupów.

Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (HICP)

Zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych wyznaczany na potrzeby wspólnej statystyki Unii Europejskiej.

http://ec.europa.eu/economy_finance/focuson/inflation/measuring_pl.htm

http://www.ecb.int/ecb/educational/hicp/html/index.pl.html

Różnice między HICP a CPI

Sprowadzają się do różnicy w składzie koszyka. Skład koszyka CPI wyznaczany jest według metodologii stosowanej od dawna przez GUS i bazuje na wynikach badań budżetów domowych prowadzonych przez GUS. Koszyk HICP jest wyznaczany według ujednoliconej metodologii Eurostatu - oprócz koszyka budżetu domowego bierze się pod uwagę wydatki narodowe.

Indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI) (wskaźnik cen hurtowych)

Ceny oferowane przez producentów (surowców, materiałów). Mierzy ceny, które płacą producenci za czynniki produkcyjne z wyjątkiem pracy. Stanowi on pojemny miernik wpływu inflacji na przemysłowy sektor gospodarki.

Deflator (GNB) - korektor PNB (wskaźnik cen dla całości produktu narodowego brutto)

Jest jako stosunek PNB nominalnego do PNB realnego. Użyteczność deflatora wynika z faktu, że obejmuje on ceny wszystkich dóbr wchodzących do PNB - PPI i CPI (HICP)

PNB realny - mierzy całkowitą ilość produktu

- jest to PNB nominalny skorygowany o inflację.

Przyczyny inflacji

Ciągniona przez popyt (inflacja popytowa)

Jeśli w gospodarce jest nadmierna ilość pieniądza, która nie znajduje dostatecznego pokrycia w ilości towarów. Popyt rośnie szybciej niż zdolność gospodarki do jego zaspokojenia, to w rezultacie rosną ceny.

Pchana przez koszty (inflacja podażowa)

Sytuację, w której wzrost cen spowodowany jest wzrostem kosztów produkcji (np. związki zawodowe zmuszają kierownictwo przedsiębiorstw do podwyżek płac, których skala przekracza osiągany w przedsiębiorstwie wzrost wydajności pracy. Ciągły wzrost płac i cen, nazywany jest często spiralą inflacyjną.

Powodem wzrostu cen może być nagły, niespodziewany niedobór podstawowych surowców czy produktów.

 

Rodzaje inflacji

Inflacja kosztowa (podażowa) - rosną koszty produkcji poprzez:

• wzrost cen surowców i materiałów

• wzrost oprocentowania kredytów

• wzrost podatków, cła, akcyzy

• charakter polityczny: częste zmiany rządu, skłonność polityków do ulegania naciskom społecznym na wzrost wydatków.

Inflacja strukturalna (popytowa) - kiedy producenci nie są w stanie dostosować struktury produkcji do zmian w strukturze popytu konsumentów np. ziemniaki zastępujemy frytkami lub chipsami.

Inflacja dochodowa - dochody rosną szybciej niż przyrost dóbr i usług na rynku.

Inflacja ukryta - trwała nadwyżka popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym i administracyjnie regulowanym poziomie cen rynkowych. Trudności z nabyciem produktów nie są spowodowane wzrostem ich cen, lecz brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu (występowała głównie w krajach komunistycznych).

Rodzaje inflacji - w zależności od tempa wzrostu cen możemy rozróżnić:

inflację pełzającą - nie rodzącą zbyt negatywnych skutków

inflację kroczącą - wzrost cen sięga kilkunastu % w skali rocznej (taki ruch cen daje się przewidzieć i uwzględnić w podejmowanych decyzjach)

inflację galopującą - wzrost cen od kilkudziesięciu do 100% w skali rocznej

hiperinflację - wzrost cen o więcej niż 50% w skali miesiąca. Działa ona już destrukcyjnie na gospodarkę i destabilizuje stosunki społeczno-polityczne.

Największe hiperinflacje: Węgry 1944-1946, Zimbabwe 2000-2009, Jugosławia 1989-1994, Niemcy 1922-1923, Grecja 1942-1944.

Skutki inflacji

powoduje spadek wartości pieniądza (jego deprecjację),

zniechęca do oszczędzania,

niszczy rachunek ekonomiczny (nikt nie wie jakich żądać cen), powoduje duże zamieszanie w kalkulacji kosztów produkcji,

rodzi niepewność co do oczekiwanych zysków przez co zniechęca do podejmowania ryzykownych inwestycji,

powoduje wzrost stopy oprocentowania kredytów na działalność inwestycyjną (zwłaszcza kredytów długoterminowych - co odbija się niekorzystnie np. budownictwie mieszkaniowym)

obniża ciężar spłaconych kredytów,

powoduje redystrybucję dochodu narodowego na rzecz grup bogatszych kosztem biedniejszych: rencistów, emerytów, bezrobotnych

osłabia eksport (waluta krajowa stopniowo traci na wartości w stosunku do innych walut wymienialnych w krajach o niższej inflacji)

prowadzi do dewaluacji waluty krajowej, która wzmacnia pozycje eksporterów, ale osłabia pozycje importerów co stanowi z kolei przyczynę dalszego wzrostu cen

wprowadza zamieszanie na rynku papierów wartościowych,

pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności

Sposoby walki z inflacją - zależą one w dużym stopniu od diagnozy przyczyn inflacji, a także od warunków danego kraju, w którym występują procesy inflacyjne:

odpowiednie hamowanie wzrostu płac - wzrost płac nie powinien przekraczać wzrostu cen

ograniczenie nadmiernego deficytu budżetowego - podwyższanie obciążeń podatkowych, zmniejszenie dopływu pieniądza do gospodarki za pomocą zmniejszenia wydatków (w krótkim okresie deficyt budżetowy można finansować np. emisją obligacji skarbowych )

odpowiednie zmiany w systemie podatkowym np. wprowadzenie progresywnego podatku (wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż wielkość podstawy opodatkowania)

odpowiednia regulacja dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki pieniężnej (zmiany stopy rezerw obowiązkowych, stopy dyskontowej od kredytu refinansowanego, która wywiera wpływ na wysokość stopy oprocentowania depozytów i kredytów)

likwidacja monopoli i dążenie do konkurencji doskonałej.

BEZROBOCIE

Wg ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu osobą bezrobotną jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca żadnej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (a jeżeli jest osobą niepełnosprawną - przynajmniej w połowie wymiaru czasu pracy), nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy, jeżeli:

• ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

• kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

• nie nabyła prawa do emerytury, renty, zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego lub wychowawczego,

• nie posiada nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w takim gospodarstwie,

• nie podlega pozarolniczej działalności gospodarczej,

• nie uzyskuje miesięcznych dochodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,

• nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

BEZROBOCIE - jest to liczba osób zarejestrowanych jako poszukująca pracy i jednocześnie niezatrudnionych

STOPA BEZROBOCIA - jest to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy

SIŁA ROBOCZA - jest to liczba ludzi pracujących lub poszukujących pracy

PEŁNE ZATRUDNIENIE - gdy stopa bezrobocia wynosi 3-4%, występuje tylko bezrobocie dobrowolne

Wiek produkcyjny - dla kobiet 18-59 lat, dla mężczyzn 18-64

Bezrobocie jako problem:

ekonomiczno-społeczny - nie powiększa dochodu narodowego a pomoc socjalna obciąża budżet.

moralny - wyzwala w ludziach poczucie braku wartości i doprowadza ich do dobrowolnej izolacji w społeczeństwie.

Skala bezrobocia zależy od trzech czynników:

• współczynnika aktywności zawodowej,

• liczby ludności w wieku produkcyjnym

• rozmiarów zatrudnienia

Nadwyżka wolnej siły roboczej (poszukującej pracy)

• wysoki przyrost demograficzny

• wzrost poziomu przygotowania społeczeństwa

• niski poziom życia

• prowadzona przez państwo polityka społeczno-gospodarcza (polityka płac, świadczeń socjalnych, ubezpieczeń społecznych)

Bezrobocie napędza inflację dzięki zwiększaniu wydatków budżetowych

PRZYCZYNY BEZROBOCIA

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwo,

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi,

• ograniczenie lub spadek produkcji,

• brak informacji o miejscach pracy,

• brak mobilności,

• przeniesienie zakładów do innego rejonu,

• niedostosowanie do potrzeb rynku wykształcenia pracowników,

• szybki postęp techniczny i technologiczny, zmiany w technologii,

• wysokie obciążenia fiskalne,

• załamanie się popytu konsumpcyjnego na skutek znacznego obniżenia się realnych dochodów ludności,

• załamanie się popytu inwestycyjnego na skutek utrudnionej dostępności i wysokiego oprocentowania kredytów,

• załamanie się eksportu, zwłaszcza do krajów b. bloku wschodniego,

• zmniejszenie zatrudnienia socjalnego, tworzącego bezrobocie ukryte, zwłaszcza w jednostkach sektora publicznego,

• niedorozwój gospodarczy niektórych regionów,

• niewydolność instytucji pośrednictwa pracy i luka informacyjna w zakresie ofert pracy,

• niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy.

RODZAJE (FORMY) BEZROBOCIA

Bezrobocie strukturalne - powstaje ze względu na rozbieżność pomiędzy ludzkimi możliwościami (kwalifikacje, miejsce zamieszkania, zanikanie branż charakterystycznych dla regionu) a rodzajem bądź usytuowaniem oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji.

Bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - wywołane jest niedostatecznym popytem konsumpcyjnym i inwestycyjnym, powodującym niski stopień wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych.

Bezrobocie klasyczne (neoklasyczne) - założenie: elastyczne ceny i płace utrzymują gospodarkę w stanie pełnego zatrudnienia. Do spadku zatrudnienia przyczyniają się związki zawodowe dążące do utrzymania płac realnych oraz płaca minimalna wyznaczona przez rząd. Takie działania prowadzą do zwolnień.

Bezrobocie frykcyjne - związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Tworzą je też osoby z ułomnościami. Stan bezrobocia na poziomie frykcyjnym oznacza w praktyce występowanie pełnej równowagi na rynku pracy. Bezrobocie frykcyjne może pełnić pozytywną rolę jako czynnik elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu płac i umacniania dyscypliny pracy.

Bezrobocie dobrowolne (strukturalne, klasyczne, frykcyjne) - obejmuje osoby, które z różnych subiektywnych względów nie podejmują pracy zarobkowej, mimo istnienia wolnych miejsc pracy. Najczęściej nie godzą się na podjęcie pracy warunkach na zaoferowanych przez pracodawców.

Bezrobocie przymusowe - obejmuje te osoby, które skłonne byłyby zaakceptować istniejące stawki płac, lecz nie znajdują wolnych miejsc pracy (działalność ZZ i płaca min.)

Bezrobocie sezonowe - wynika z cyklu produkcyjnego, warunków klimatycznych.

Bezrobocie ukryte (agrarne) - występuje, gdy zwiększanie liczby pracowników nie powoduje zwiększenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy (Δ produkcji w firmie związana ze Δ zatrudnienia o jednostkę) jest równa zero.

Charakterystyka bezrobocia w Polsce:

• wysoki udział ludzi młodych w populacji bezrobotnych, szczególnie dużo ich przybywa w lipcu i sierpniu, kiedy rejestrują się w urzędach pracy absolwenci szkół.

• znaczny udział procentowy w całej populacji bezrobotnych osób posiadających wykształcenie zawodowe oraz podstawowe.

• znaczny udział długotrwale bezrobotnych w ogólnej populacji, co łączy się z utratą prawa do otrzymania zasiłku. Długotrwałe bezrobocie niesie ze sobą specyficzne problemy psychiczne i społeczne

• zwiększający się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. Wśród bezrobotnych dominują kobiety, szczególnie na wsiach i małych miastach, pomimo to, że kobiety bezrobotne są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni (dyskryminacja)

• przestrzenne zróżnicowane bezrobocie. Najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy, tj. województwa mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie. Najwyższa natomiast stopa bezrobocia występuje na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe, jak również na terenach rolniczych pasa północnego i wschodniego Polski.

Utrudnieniem w przeciwdziałaniu temu zjawisku jest kwestia mieszkaniowa, która polega na tym, że Polak jest przeświadczony, że pracę powinien szukać tam, gdzie ma swój dach nad głową a nie tam, gdzie jest praca.

 

Stopa bezrobocia dla Polski - luty 2012 13,5%

Społeczno-ekonomiczne skutki bezrobocia

• przekierowanie finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia socjalne oraz na programy przeciwdziałania bezrobociu,

• zmniejszenie dochodów budżetowych państwa,

• niepełne wykorzystanie czynnika pracy,

• obniżenie standardu materialnego ,

• emigracja,

• obniżenie zdrowotności społeczeństwa (depresje, niepokój),

• patologie i wzrost napięć społecznych (przestępczość, uzależnienia),

• rozpad rodzin,

• okresowa destabilizacja systemu politycznego,

• zmiana sposobów wartościowania społeczeństwa.

Koszty bezrobocia

bezpośrednie - wydatki z funduszu pracy, pomocy społecznej.

pośrednie - ulgi i zwolnienia fiskalne w rejonach zagrożonych bezrobociem, luka czynników wytwórczych, koszty związane z ewentualnym zatrudnieniem w szarej strefie gospodarki

negatywne skutki społeczno-psychologiczne i moralne - pogorszenie standardu życia, zagrożenie egzystencji, zagrożenia w sferze psychologicznej człowieka.

 Pozytywne skutki bezrobocia

• zmiany postaw wobec pracy, zdyscyplinowanie, wydajność

• racjonalizacja zatrudnienia,

• wspomaganie procesów restrukturyzacji,

• racjonalizacja wyboru zawodu, podnoszenie kwalifikacji

• rozwój

Psychologiczne aspekty bezrobocia

• niezaspokojone potrzeby wyższego rzędu (Maslow) tj., potrzeby samorealizacji, uznania, przynależności, wiedzy)

• stres, depresja

• niska samoocena, brak ambicji i aspiracji

• brak przydatności społecznej bezrobotnego, izolacja, odrzucenie

• miejsce w strukturze społeczeństwa i hierarchii zawodowej

• nieżyczliwość, brak wsparcia, uprzedzenia, nieporozumienia w rodzinie

• przymusowa zależność od innych.

Fazy bezrobocia z punktu widzenia psychologii

1. Antycypacja bezrobocia - pobudzenie, zmiany nastroju, emocjonalność

2. Szok po utracie pracy - poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie

3. Wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm - efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces

4. Pesymizm i rezygnacja - negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe

5. Fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji - poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych, zainteresowań.

Nieefektywne metody walki państwa z bezrobociem:

• subwencjonowanie gospodarki - dotacje, subwencje (wada: zmniejsza efektywność gospodarowania)

• zmniejszanie poziomu siły roboczej np. poprzez wcześniejsze emerytury (wada: wypłaty emerytur),

• prawne wspieranie przedsiębiorczości (wada: wybiórczość)

 

Rząd powinien:

• ograniczyć swoją rolę w gospodarce np. poprzez szeroką prywatyzację (konkurencyjność przynosi wzrost gospodarczy i w konsekwencji wzrost zatrudnienia),

• znosić bariery administracyjne utrudniające rozwój (biurokracja, koncesje, zezwolenia) i przeciwdziałać korupcji,

• utrzymywać niskie obciążenia podatkowe i składkowe (ZUS).

WZROST GOSPODARCZY

Działalność gospodarczą kraju określają:

Produkcja - ogół dóbr i usług wytworzonych w kraju. Miernikiem zmian rozmiarów produkcji w gospodarce kraju jest PKB.

Konsumpcja - część produkcji wytworzonej w kraju bądź za granicą zużywana przez gospodarstwa domowe.

Oszczędności - zasoby środków pieniężnych, które nie zostały przeznaczone na konsumpcję.

Inwestycje - część oszczędności skierowana na zakup dóbr kapitałowych w przedsiębiorstwach.

• Konsumpcja stymuluje produkcję, tylko w krótkim okresie.

• Wzrost produkcji w długim okresie jest możliwy wyłącznie poprzez zwiększenie rozmiarów oszczędności i inwestycji.

Jeżeli inwestycje rosną szybciej niż oszczędności, to należy oczekiwać przyśpieszenia wzrostu produkcji krajowej.

BARIERY WZROSTU GOSPODARCZEGO

Bariery polityczno-ekonomiczne

• ustawowo-ideologiczna;

• braku stabilizacji wewnętrznych stosunków politycznych;

• politycznego podziału świata;

• bariera instytucjonalno-organizacyjna.

Bariery społeczno-ekonomiczne

• bariera demograficzna,

• konsumpcji (płacy realnej);

• infrastruktury społecznej,

• żywnościowa.

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB)

NOMINALNY PNB- jest miarą produkcji w cenach bieżących

REALNY PNB - jest miarą całkowitego dochodu gospodarki narodowej jako całości, mierzy produkcję w cenach stałych, nie uwzględnia inflacji

DEFLATOR PNB - wskaźnik ogólnego poziomu cen, stosowany do wprowadzenia korekty z tytułu inflacji (nominalny PKB/realny PKB)

AMORTYZACJA - jest miarą zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitałowego w danym okresie w wyniku zużycia

PRODUKT NARODOWY NETTO = DOCHÓD NARODOWY (PNN = PNB - A)

WZROST GOSPODARCZY - przyrost PNB

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. (PKB per capita = na 1 mieszkańca)

PKB w cenach rynkowych - jest miarą produkcji krajowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi

PKB w cenach czynników wytworzenia - jest miarą produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich

W sytuacji pełnego zatrudnienia, gdy stopa bezrobocia znajduje się powyżej naturalnego poziomu (5-5,5%) wzrost PKB powinien wynosić 2-2,5% (powyżej 2,5% presja inflacyjna, poniżej 2,5% recesja). Raport o PKB pozostaje jednym z najważniejszym raportów świadczących o kondycji gospodarczej danego kraju.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)

WSKAŹNIK PKB - jest miarą zmian całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce. Oblicza się poprzez dodanie do siebie sumy wydatków konsumpcyjnych, wydatków przedsiębiorstw i rządowych jak również eksportu netto i zmiany poziomu zapasów.

Y = C + I + G + NX

C - (od ang. consumption) = konsumpcja = spożycie prywatne= wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług

I - (od ang. investment) = inwestycje = akumulacja = wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw na: nakłady brutto na środki trwałe (maszyny, urządzenia, środki transportu, budynki)

przyrost rzeczowych środków obrotowych (wzrost stanu zapasów), wydatki mieszkaniowe gospodarstw domowych

G - (od ang. government)= wydatki rządowe na zakup dóbr i usługi i inwestycje kapitałowe (budowa mostu)= spożycie publiczne

NX- (od ang. net export)=eksport netto= różnica między eksportem a importem

 

12

---