Zadania doradcy finansowego:
Współpraca w kontaktach pomiędzy zarządem a właścicielem w zakresie pomocy w opracowaniu strategii rozwoju spółki
Wsparcie w ustaleniu optymalnej struktury finansowania spółki oraz w wyborze możliwych źródeł finansowania
Wycena spółek
Wsparcie przy sporządzaniu planów i prognoz finansowych
Doradztwo podatkowe
Usługi z zakresu pośrednictwa finansowego
Wsparcie w zakresie raportowania finansowego
Kalkulacja spodziewanych kosztów przeprowadzenia oferty, sporządzenie harmonogramu wejścia na giełdę itp.
Obszary doradztwa można opisać następująco:
Udzielenie informacji, porad specjalistycznych (konsulting na różnych poziomach zarządzania, konsulting finansowy, konsulting prawny, menadżerski)
Opracowanie i obróbka danych uzyskanych lub już posiadanych
Dokonanie czynności o charakterze diagnostycznym, sporządzenie obiektywnych raportów analiz
Objaśnienie istoty i stanu rzecz (analizowanie i interpretacja aktów prawnych, wyjaśnienie istoty różnych zjawisk gospodarczych, itp.)
Pomoc klientom w zrozumieniu wydanej opinii (np. audytu wydanego prze biegłego rewidenta)
Doradztwo finansowe w praktyce przyjmuje różne formy, najprostszą z nich jest udzielenie rad, opiniowanie zgłaszanych propozycji, dokonywanie analiz finansowych, interpretacja ich wyników, a następnie pomoc we wdrażaniu przyjętego rozwiązania. Np. ubieganie się o kredyt krótkoterminowy. Pomoc w przygotowaniu wniosku kredytowego wraz z załącznikami, dalsze prace, bieżąca kontrola wydatkowania środków kredytowych
Konsulting finansowy jest typową usługą doradczą niezbędną w podejmowaniu racjonalnych decyzji w działalności gospodarczej lub na rynku pieniężnym czy kapitałowym
Podstawowym celem każdego działania doradczego jest okazanie pomocy klientowi w osiągnięciu jego celów.
Obszary zastosowania konsultingu finansowego:
Doradztwo finansowe w działalności przedsiębiorstw:
Ocena zamierzonych inwestycyjnych
Ocena wiarygodności kredytowej klienta
Instrumenty finansowe rynku kapitałowego
Doradztwo finansowe w działalności operacyjnej i inwestycyjnej banku
Zastosowanie doradztwa w różnych obszarach działalności podmiotów gospodarczych
Planowanie finansowe
Potencjalni beneficjenci usług konsultingowych i doradczych:
Instytucje międzynarodowe
Instytucje centralne (rządowe)
Instytucje samorządowe
Instytucje bankowe, para bankowe i pozabankowe (np. ubezpieczyciele)
Korporacje
Małe i średnie przedsiębiorstwa
Gospodarstwa domowe (klienci indywidualni)
Ryzyko inwestycyjne i metody jego ograniczania
Ryzyko działalności przedsiębiorstwa - aspekty teoretyczne
ryzyko kursów walutowych,
ryzyko stopy procentowej,
ryzyko płynności,
ryzyko cen akcji i towarów
Ryzyko działalności - aspekty teoretyczne
W tradycyjnym sposobie myślenia ryzyko jest czynnikiem negatywnym, który niesie z sobą straty i zagrożenia. Jednak nowoczesne podejście do ryzyka uwypukla jego pozytywne strony;
Dzięki takiemu podejściu do ryzyka wykształciła się dziedzina wiedzy o nazwie zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa (Enterprise Risk Management), która identyfikuje zagrożone obszary działalności i stara się przeciwdziałać
Zarządzanie ryzykiem może prowadzić nie tylko do ograniczenia ryzyka, ale również do wzrostu wartości przedsiębiorstwa.
W dużej mierze istnienie instrumentów zabezpieczających zawdzięczamy laureatom Nagrody Nobla;
Obok ekonomistów badających asymetrię informacji na rynku watro zwrócić uwagę na prace Michaela Spence, George'a Akerlofa i Josepha Stiglitza, a także na badania poświęcone ryzyku i niepewności Kennetha Arrowa.
Kenneth Arrow
W 1972 otrzymał Nagrodę Nobla (wraz z Johnem Hicksem). Komitet Noblowski przyznał ją za pionierski wkład do teorii równowagi ogólnej i teorii dobrobytu.
Arrow znany jest również z badań dotyczących ryzyka i ekonomii niepewności, teorii podejmowania decyzji, teorii wzrostu gospodarczego, produkcji i postępu technicznego oraz roli dużych organizacji w społeczeństwie
W 2001 roku nagrodą został uhonorowany George Akerlof. Nagrodę otrzymali również Michael Spence i Joseph Stiglitz.
Wszyscy trzej ekonomiści zostali docenieni za analizę rynków z asymetrią informacji.
Michael Spence badał transakcje rynkowe zachodzące w warunkach asymetrii informacji, Joseph Stiglitz analizował zaś zjawisko pokusy nadużycia (moral hazard), które pojawia się w warunkach niepełnej informacji pomiędzy stronami transakcji.
W badaniach nad teorią znaczące są nazwiska Harry'ego Markowtza, Jamesa Tobina i Williama Sharpe'a.
James Tobin
został uhonorowany w 1981 roku za analizę rynków finansowych i ich związków z decyzjami w zakresie wydatków, z bezrobociem, produkcją i cenami. Na koncie jego osiągnięć naukowych jest też teoria popytu na pieniądz, a także prace poświęcone relacji między wartością przedsiębiorstwa a wartością kapitału, którym ono dysponuje.
Uważany za twórcę teorii portfela - Harry Markowitz - został laureatem nagrody w 1 990 roku. Wraz z nim nagrodę za pionierskie prace z ekonomii finansowej odebrali: Merton Miller i William Sharpe.
Merton Miller znany jest też ze współpracy z Franco Modiglianim i twierdzenia, które sformułowali, a które dotyczyło finansowania rozwoju przedsiębiorstwa.
William Sharpe znany jest z teorii jednowskaźnikowego modelu portfela oraz modelu portfela CAPM (Capital Asset Pricing Model).
Transakcje pochodne to obszar badań Fischera Blacka, Roberta Mertona i Myrona Scholesa.
Robert Engle
Bardzo duże znaczenie dla teorii i praktyki mają badania Roberta Engle. Opracował on metody analizy ekonomicznych szeregów czasowych o niejednakowej zmienności w czasie (model ARCH).
Model ARCH (autoregressive conditional heteroskedasticity) został wynaleziony przez Roberta Engle podczas jego pobytu w London School of Economics w 1979 roku.
Engle w pozycji Risk and Volatility: Econometric Models and Financial Practise, przyznał, że centralnym paradygmatem finansów jest konieczność ponoszenia ryzyka aby uzyskiwać korzyści, jednakże nie każde ryzyko jest jednakowo nagradzane.
Robert Engle dostrzegł problem, który występował w teorii portfela Harry'ego Markowitza. Polegał on na przyjęciu danych historycznych, które wrażliwe były na zmianę okresu uwzględnionego do obliczenia odchylenia standardowego. Rozwiązaniem tego problemu był model ARCH .
Wkład do praktyki
Powstały spółki, które swe korzenie wywodzą z działalności naukowej Lawrence'a Kleina, którego wkład przyczynił się do powstania spółki Global Insight, Williama Sharpe'a, który utworzył własną firmę Financial Engines, czy też fundusz hedgingowy Long-Therm Capital Management Roberta Mertona i Myrona Scholesa.
Lawrence Klein stworzył The Wharton Econometric Forecasting Associates (WEFA). W roku 1987 nastąpiło połączenie WEFA oraz instytucji Chase Econometrics, zależnej od banku Chase Manhattan Bank. Kolejna fuzja nastąpiła w 2001 roku, kiedy WEFA połączyła się z Data Resources, Inc (DRI). Powstała spółka nosi nazwę Global Insight i zajmuje się analizą rynku oraz oceną ryzyka w ponad 200 krajach
Obszary związane z ryzykiem przedsiębiorstwa
budowa optymalnego portfela,
ograniczanie ryzyka za pomocą transakcji pochodnych,
asymetria informacji.
Budowa optymalnego portfela
Sposobem ograniczenia ryzyka, na który wskazywał już Kenneth Arrow, jest sprzedaż akcji przedsiębiorstwa. W ten sposób właściciele przedsiębiorstwa dzielą się zarówno zyskami jaki ryzykiem poniesienia straty. Jednakże samo posiadanie akcji wiąże się z ryzykiem zmiany jej wartości.
Jednym z ważniejszych tematów badanych przez naukowców było poszukiwanie takich proporcji pomiędzy bardziej i mniej ryzykownymi aktywami, aby stopa zwrotu była najwyższa, a ryzyko jak najniższe.
Ograniczenie ryzyka możliwe jest poprzez zgrupowanie akcji. Badania w tym zakresie prowadzili: Harry Markowitz, James Tobin i Myron Scholes.
Pierwszym ekonomistą, który zbudował model portfela był Harry Markowitz. Jego wkład do teorii portfela opiera się na artykule Porfolio Selection opublikowanym w Journal of Finance” w 1952 roku oraz książce zatytułowanej Portfolio Selection: Efficient Diversification of Investments, po raz pierwszy opublikowanej w 1959 roku. Jako miarę ryzyka przyjął on odchylenie standardowe możliwych dochodów. Oczekiwany zysk w tym modelu mierzony jest stopą zwrotu.
W 1958 roku James Tobin przedstawił model, który uwzględniał instrumenty wolne od ryzyka, jakimi są bony skarbowe czy niektóre obligacje skarbowe. W modelu zastosował on stopę zwrotu inwestycji wolnej od ryzyka (najczęściej przyjmuje się stopę rentowności bonów skarbowych lub stopę rynku międzybankowego).
Zagadnienie inwestycji z uwzględnieniem instrumentów wolnych od ryzyka można traktować jako problem tworzenia modelu dwuskładnikowego, w którym jednym składnikiem jest portfel akcji (portfel instrumentów ryzykownych), a drugim instrumenty wolne od ryzyka
Poszczególne akcje tworzą pary, które są dodatnio lub ujemnie skorelowane. Korelacja ta pokazuje czy stopy zwrotu akcji jednej spółki mają wpływ na stopy zwrotu drugiej.
Metoda ta jest bardzo skomplikowana i wymaga analizy tylu wariancji i stóp zwrotu, ile jest notowanych akcji różnych spółek oraz analizy bardzo dużej ilości par akcji.
Jako wady tego modelu wyróżnia się uwzględnianie historycznych danych kursów i wrażliwość na zmiany okresów branych pod uwagę w analizie.
Za jednego z architektów teorii portfela uważany jest William Sharpe. Już w swojej pracy doktorskiej badał zależność pomiędzy ryzykiem inwestowania a zwrotem z inwestycji.
Jest on twórcą jednoindeksowego modelu portfela. W modelu tym zachowanie akcji na giełdzie jest opisane za pomocą współczynnika, który odnosi się do zachowania całej giełdy. Większość z akcji zachowuje się w taki sam sposób, w jaki zachowuje się giełda. Odkryciem Sharpe'a było to, że niektóre akcje rosną i spadają szybciej niż giełda, a niektóre wolniej.
Model Sharpe'a był punktem wyjścia do modelu CAPM (Capital Asset Pricing Model).
Model ten jest nazywany modelem wyceny aktywów kapitałowych.
Jego twórcami są: William Sharpe, John Lintner, Jan Mossin i Jack Treynor.
Założenia modelu:
inwestorzy przy podejmowaniu decyzji kierują się oczekiwaną stopą zwrotu i ryzykiem inwestycji,
akcje i instrumenty finansowe są doskonale podzielne, co oznacza, że można kupić część pojedynczej akcji,
istnieje jedna stopa wolna od ryzyka, przy której można zaciągać pożyczki i udzielać pożyczek,
pomija się podatki i koszty transakcji,
wszyscy inwestorzy podejmują decyzje na ten sam okres,
wszystkie informacje są natychmiast dostępne dla wszystkich inwestorów,
inwestorzy mają jednorodne oczekiwania, co oznacza, że ich oszacowania oczekiwanych stóp zwrotu, ryzyka i korelacji są takie same.
pomija się podatki i koszty transakcji,
wszyscy inwestorzy podejmują decyzje na ten sam okres,
wszystkie informacje są natychmiast dostępne dla wszystkich inwestorów,
inwestorzy mają jednorodne oczekiwania, co oznacza, że ich oszacowania oczekiwanych stóp zwrotu, ryzyka i korelacji są takie same.
Ograniczenia ryzyka za pomocą transakcji pochodnych
Instrumenty pochodne są instrumentami finansowymi, których cena zależy od ceny instrumentów podstawowych np. akcji. Wszelkie zmiany wartości instrumentów podstawowych mają wpływ na zmiany instrumentów pochodnych
Idea zabezpieczenia przed ryzykiem za pomocą transakcji pochodnych wiąże się z tym, aby niekorzystny wpływ zmiany indeksu podstawowego wiązał się z korzystnym wpływem indeksu pochodnego.
Wówczas straty z tytułu ryzyka rynkowego (np. walutowego czy stóp procentowych) są rekompensowane zyskami z tytułu instrumentu pochodnego. Instrumentami pochodnymi są opcje (kupna i sprzedaży) oraz kontrakty terminowe (futures lub forward).
Wystawca opcji zobowiązuje się do kupna (jeśli mówimy o opcji sprzedaży) lub sprzedaży (w przypadku opcji kupna), w określonym terminie i za określoną w momencie transakcji cenę określonej ilości instrumentu bazowego (papieru wartościowego) lub wypłaty kwoty, która wynika z różnicy pomiędzy aktualną ceną instrumentu bazowego a ceną ustaloną w opcji.
Opcje wg terminu dokonania transakcji:
Amerykańskie (możliwość zrealizowania w dowolnym momencie przed dniem wygaśnięcia)
Europejskie (realizowane tylko w ustalonym dniu wygaśnięcia
W przypadku kontraktu terminowego, dwie strony zawierają umowę, zgodnie z którą jedna strona zobowiązuje się do sprzedaży w określonym terminie i po określonej cenie ustalonej ściśle określonego towaru, a druga strona zobowiązuje się ten towar w tym terminie i po tej cenie kupić.
Instrumenty pochodne wykorzystywane są najczęściej w przedsiębiorstwach do ograniczenia ryzyka stopy procentowej oraz ryzyka kursu walutowego.
O opcjach kupna wspominał już Arystoteles w swoim dziele Polityka z 350 roku p.n.e. Przytaczał w nim historię Talesa z Miletu, który przewidział dobre zbiory oliwek i wydzierżawił wszystkie okoliczne prasy do tłoczenia oleju.
W okresie zbioru kiedy zapotrzebowanie na prasy było bardzo duże, wynajmował je za wyższą cenę niż sam zapłacił.
Transakcje tego typu można znaleźć też w Kodeksie Hammurabiego i Biblii. Opcje wykorzystywane były i w późniejszych wiekach. Handel opcjami odbywał się w XVII w. w Holandii.
Na amerykańskim rynku opcje pojawiły się pod koniec XVIII wieku i były stosowane w rolnictwie.
W Anglii zostały uznane za nielegalne i zakazano obrotu nimi w 1733 roku. Przepis ten uchylono ponad sto lat później, w 1860 roku.
Przełomowym momentem dla rozwoju opcji było otwarcie w 1 973 roku giełdy Chicago Board Options Exchange. W tym samym roku Robert Merton pisał w artykule The Theory of Rational Option Pricing, że opcje do lat 60. i początku 70. nie były ważnym instrumentem zabezpieczającym. Zmieniło się to po publikacji Roberta Mertona i równie ważnej publikacji zatytułowanej The Pricing of Options and Corporate Liabilities Fischera Blacka i Myron Scholesa.
Formuła, którą zaproponowali Black, Merton i Scholes utorowała wycenę i wykorzystanie nowych instrumentów finansowych, które w bardziej efektywny sposób pozwalały zarządzać ryzykiem. Zanim powstała formuła wyceny opcji, sprzedawcy wyceniali je w oparciu o dobre wyczucie
Formuła BMS (Blacka - Mertona - Scholesa) może być wykorzystywana w różnych dziedzinach finansów korporacyjnych, takich jak: polityka dywidendy, struktura kapitału, fuzje i przejęcia, polityka inwestycyjna.
Formuła BMS stała się też podstawą rozwoju nowej dziedziny - zarządzania ryzykiem. Podobnie jak Tales z Miletu, Robert Merton i Myron Scholes wykorzystali swoją wiedzę w biznesie. W 1992 roku utworzyli fundusz hedgingowy Long-Term Capital Management (LTCM), który działał do 1998 roku.
Fundusz opierał się na założeniu ciągłości rynku, które polegało na tym, że ceny otwarcia i ceny zamknięcia są zbliżone. Niespełnienie się tego warunku oraz nadmierne stosowanie dźwigni finansowej i inwestowanie na rynku opcji przyniosło wysokie straty. W 1998 roku przed funduszem stanęła wizja bankructwa, do której nie doszło dzięki interwencji Banku Rezerw Federalnych.
W 2000 roku Myron Scholes opublikował artykuł Crisis and Risk Management, który był poświęcony kryzysowi finansowemu w latach 1997-1998, a więc wtedy gdy fundusz LTCM ponosił straty. Ówczesny kryzys rozpoczął się w Południowo-Wschodniej Azji, następnie dotarł do Ameryki Łacińskiej i Rosji by powrócić do Ameryki Południowej. Kryzys ten dotknął również Europę i USA, szczególnie w okresie między sierpniem a październikiem 1998.
Scholes zwrócił uwagę, że kryzysy finansowe są powszechnym zjawiskiem we wszystkich krajach. Dzieje się tak ponieważ tworzone są lepsze modele miary ryzyka, dzięki którym redukowane są koszty.
W rezultacie firmy finansowe rozwijają nowe produkty i usługi, które są pozbawione sprawdzonych rozwiązań. Najprawdopodobniej nowe produkty i usługi zwiększają ponownie poziom ryzyka.
Asymetria informacji
W sytuacji gdy strony kontraktu mają nierówny dostęp do informacji mamy do czynienia z asymetrią informacji, która przejawia się w takich zjawiskach jak: negatywna selekcja (adverse selection), pokusa nadużycia (moralhazard), zjawisko gapowicza (free rider) czy efekt sygnalizowania renty informacyjnej
Asymetrii informacji oraz negatywnej selekcji uwagę poświęcił George Akerlof, który w artykule Market for Lemons opisywał rynek używanych samochodów. Konsekwencją negatywnej selekcji na tym rynku jest dominacja pojazdów w złym stanie technicznym. Odpowiednikiem negatywnej selekcji w ubezpieczeniach na życie jest posiadanie polis przez osoby o gorszym stanie zdrowia, które dominują w grupie ubezpieczonych.
Prace Georga Akerlofa, Josepha Stiglitza i Michaela Spence'a poświęcone asymetrii informacji znalazły zastosowanie w teorii ubezpieczeń. Ubezpieczenia nie są zjawiskiem nowym. Funkcjonowały one już od bardzo dawna. Pierwsze kontrakty ubezpieczeniowe pojawiły się w czasach babilońskich co oznacza to, że stosowane były od około 4500 lat. Dotyczyły one ubezpieczeń transportowych, głównie morskich.
Rozpatrywali sytuację gdy ubezpieczyciel jest stroną słabiej poinformowaną i nie do końca wie jak uszeregować klientów, którzy charakteryzują się większym lub mniejszym prawdopodobieństwem określonego zdarzenia losowego. Strona wykupująca polisę wie znaczenie więcej na temat swoich warunków niż ubezpieczyciel.
Podejście Akerlofa i Spence'a do ubezpieczeń wymaga znalezienia warunków umowy, która będzie wypośrodkowaniem warunków dla klientów o małym i wysokim prawdopodobieństwie konieczności wypłaty
Stiglitz proponuje wprowadzenie dwóch odrębnych warunków ubezpieczenia dla klientów z większym i mniejszym prawdopodobieństwem wystąpienia zdarzenia losowego. Przy czym klienci w koncepcji Stiglitza sami wybierają rodzaj ubezpieczenia.
W związku z brakiem pełnej informacji, każda nowa informacja ma wartość, która zwiększa precyzyjność prognoz i zmniejsza ryzyko.
Kenneth Arrow jest autorem książki pt. Eseje z teorii ryzyka, w której zaprezentował między innymi swoje poglądy na temat występowania ryzyka w gospodarce i sposobów jego ograniczania poprzez przenoszenie na inne podmioty.
Jednym ze sposobów na przeniesienie ryzyka na inne podmioty stał się rynek akcji. Dzięki niemu właściciel przedsiębiorstwa może przenieść ryzyko dzieląc się zarówno zyskami, jak i stratami.
„Przenoszenie ryzyka za pomocą rynku papierów wartościowych pozwala przedsiębiorczemu przemysłowcowi na angażowanie się w działalność produkcyjną, chociaż sam nie jest zdolny do podjęcia towarzyszącego temu ryzyka niepowodzenia”
Zarządzanie ryzykiem podatkowym w Polsce
Nie tylko zaległości i odsetki - ryzyko podatkowe
Skutki prawne |
Skutki biznesowe |
|
|
Czynniki kształtujące ryzyko podatkowe
Tradycyjne |
Nowe |
|
|
Źródła ryzyka podatkowego
Zewnętrzne
|
Wewnętrzne
|
|
|
Priorytety polityki podatkowej w Polsce (Wyniki badań E&Y Polska)
• Uniknięcie zaległości podatkowych i związanych z nimi obciążeń (55%)
• Minimalizacja obciążeń podatkowych (30%)
• Przestrzeganie giełdowych obowiązków sprawozdawczych (16%)
• Unikanie odpowiedzialności karnoskarbowej (9%)
• Ochrona reputacji firmy (9%)
• Unikanie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (4%)
Zarządzanie ryzykiem podatkowym - Model E&Y
Systemy informatyczne
Procedury i kontrola wewnętrzna
Kompetencje pracowników
Korzyści z wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem
Zapewnienie zgodności z prawem podatkowym i innymi przepisami prawa
Zmniejszenie ryzyka błędu w zakresie sprawozdawczości podatkowej
Zachowanie równowagi pomiędzy technicznymi oraz operacyjnymi aspektami dotyczącymi zagadnień podatkowych
Wykrycie nowych możliwości
Dostosowanie strategii podatkowej do strategii biznesowej Firmy
zapewnienie efektywniejszej kontroli z punktu widzenia zarządu oraz udziałowców/akcjonariuszy
Zapewnienie możliwości pełniejszego oszacowania ryzyka związanego z nowymi przedsięwzięciami
Zachowanie najwyższych standardów
Zdefiniowanie strategii podatkowej
Określenie czynników determinujących strategię podatkową i ich hierarchizacja
minimalizacja ryzyka zaległości,
minimalizacja obciążeń podatkowych,
minimalizacja ryzyka kar z KKS,
minimalizacja naruszenia giełdowych obowiązków sprawozdawczych,
minimalizacja ryzyka pogorszenia reputacji,
minimalizacja kar z ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Dostosowanie polityki do strategii biznesowej przedsiębiorstwa
Zdefiniowanie poziomu dopuszczalnego ryzyka
Zaangażowanie działu podatkowego w procesie podejmowania decyzji biznesowych
Najważniejsze wnioski z badania
Poziom ryzyka podatkowego w Polsce wzrasta i jest zdecydowanie wyższy niż w innych krajach
Zarządzanie ryzykiem podatkowym jest coraz istotniejszym elementem polityki finansowej firmy
Ogólna samoocena prowadzonej polityki jest zdecydowanie lepsza niż wnioski wynikające ze szczegółowej analizy poszczególnych funkcji (z wyjątkiem stosowanych rozwiązań informatycznych)
Zasadnicze oparcie polityki podatkowej na „czynniku ludzkim”, ale jednocześnie pomijanie roli pracowników spoza finansów
Istotne braki w (spisanych) procedurach podatkowych
Niska ocena roli systemów informatycznych w zarządzaniu ryzykiem podatkowym
Zasady prawa podatkowego
Klasyfikacja:
formalna
nieformalna
Formalne zasady podatkowe:
nakładanie podatku wyłącznie w formie ustawowej
nakaz formułowania prawno - podatkowego stanu faktycznego w sposób jasny, zupełny i kompletny
zakaz wypełniania luk w prawie i stosowania analogii na niekorzyść podatnika
zasada pewności prawa i zaufania obywateli do organów podatkowych
prawo podatkowe nie działa wstecz
zasada niezmieniania obciążeń podatkowych w ciągu roku podatkowego w odniesieniu do podatków rozliczonych w skali rocznej
odpowiednie vacatio legis (uchwalenie, opublikowanie a wejście w życie ustawy - okres nie krótszy niż dwa tygodnie)
Materialne zasady podatkowe - zasada sprawiedliwości społecznej (kwota wolna opodatkowania w PIT)
powszechność opodatkowania
równe traktowanie podatników (rozłożenie podatków tak aby były zgodne z możliwością podatkową)
Źródła prawa podatkowego:
Konstytucja
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
Akty prawa miejscowego
Ustawy prawa podatkowego:
Podatkowe prawo materialne
Podatkowe prawo procesowe
Podatkowe prawo ustrojowe
Ratyfikowane umowy międzynarodowe:
Dotyczące unikania podwójnego opodatkowania
Dotyczące obowiązywania prawa unijnego
Prawo UE:
Pierwotne
Wtórne
Rozporządzenie unijne (na mocy ustawy krajowej)
Dyrektywy unijne - skierowane do poszczególnych państw, państwo musi je przenieść do prawa krajowego (zasada bezpośredniego skutku dyrektywy - przepisy dyrektywy są ważniejsze niż przepisy krajowe)
Zasada supremacji - pierwszeństwo w stosowaniu prawa unijnego nad prawej krajowym (zasada przystosowania prawa krajowego)
Delegacja ustawowa (występuje w rozporządzeniach) - przeniesienie z ustawy na rozporządzenie
Akty prawa miejscowego - dotyczące ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, stanowione przed jednostki samorządu terytorialnego, obowiązują tylko jednostki, które je wydały.
Kontrola podatkowa - dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej i urzędy skarbowe
Kontrola podatkowa prowadzona jest według norm Ordynacji podatkowej (art. 281-292 o.p.) przez urzędy skarbowe.
Kontroli podlegają:
podatnicy,
płatnicy,
inkasenci,
następcy prawni tych podmiotów.
Kontrola podatkowa jest przeprowadzana na podstawie imiennego upoważnienia.
Upoważnienie musi zawierać następujące informacje:
Oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia,
wskazanie podstawy prawnej,
imię i nazwisko kontrolującego (kontrolujących),
numer legitymacji służbowej kontrolującego (kontrolujących),
oznaczenie kontrolowanego,
określenie zakresu kontroli,
datę i przewidywany termin zakończenia kontroli,
podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji,
pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego.
Wszczęcie kontroli podatkowej następuje, generalnie, przez doręczenie kontrolowanemu upoważnienia do jej przeprowadzenia oraz okazanie legitymacji służbowej lub dowodu osobistego, jeżeli kontrolujący nie ma obowiązku posiadania legitymacji.
Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego wskazanej.
Jeżeli kontrolowanym jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, czynności kontrolnych dokonuje się w obecności osób upoważnionych.
Kontrolujący są więc w szczególności uprawnieni do:
Wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego,
Wstępu do lokali mieszkalnych, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe,
Żądania okazania majątku podlegającego kontroli oraz do dokonania jego oględzin,
Żądania do udostępnienia akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów i notatek,
zbierania innych niezbędnych materiałów w zakresie objętym kontrolą,
zabezpieczania zebranych dowodów,
legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli,
żądania przeprowadzenia spisu z natury,
przesłuchiwania świadków, kontrolowanego oraz osób upoważnionych do reprezentowania kontrolowane go lub prowadzenia jego spraw, pracowników i osób współdziałających z kontrolowanym (do osób współdziałających nie można zaliczyć kontrahentów podatnika, współdziałanie dotyczy tutaj działania wewnątrz przedsiębiorstwa),
zasięgania opinii biegłych.
Ponad to kontrolujący może zażądać wydania, na czas trwania kontroli, za pokwitowaniem:
próbek towarów,
akt, ksiąg i dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że są one nierzetelne lub gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem tej dokumentacji.
Kontrolowany ma obowiązek umożliwić wykonywanie czynności kontrolnych określonych w upoważnieniu do kontroli (umożliwienie nieodpłatnie filmowania, fotografowania, dokonywania nagrań dźwiękowych, przedstawienia, na żądanie kontrolującego, tłumaczenia na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji dotyczącej spraw będących przedmiotem kontroli).
Uprawnienia kontrolowanego
Kontrolujący ma obowiązek okazać upoważnienie do kontroli i legitymację służbową,
Kontrolujący ma obowiązek informowania o każdym przypadku niezakończenia kontroli w terminie,
Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osób przez niego wskazanych (nie dotyczy dowodu z ksiąg, ewidencji, zapisków, innych dokumentów),
Czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie kontrolowanego - w godzinach prowadzenia działalności,
Czynność oględzin lokalu jest możliwa tylko za zgodą kontrolowanego (jeśli jej nie ma, wymagana jest zgoda prokuratora),
Kontrolowanego zawiadamia się o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin nie później niż bezpośrednio przed przeprowadzeniem czynności,
Jeśli kontrolowany nie zgadza się z ustaleniami protokołu, może w terminie 14 dni od jego doręczenia przedstawić zastrzeżenia lub wyjaśnienia wskazując wnioski dowodowe,
Organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania,
w każdym stadium postępowania organ podatkowy obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzani z nich notatek, kopii lub odpisów -w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu.
Protokół kontroli
Wskazanie kontrolowanego,
Wskazanie osób kontrolujących,
Określenie przedmiotu i zakresu kontroli,
Określenie miejsca i czasu przeprowadzenia kontroli,
Opis dokonanych ustaleń faktycznych,
Dokumentację dotyczącą przeprowadzonych dowodów,
pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń lub wyjaśnień.
Egzekucja zaległości podatkowych
Do postępowania egzekucyjnego należności pieniężnych dochodzi wyłącznie wówczas, gdy zobowiązanie podatkowe nie zostało wykonane w terminie wynikającym z ustawy lub doręczonej decyzji wymiarowej.
Wprzypadkuwydaniadecyzjioodpowiedzialnościpodatkowejosobytrzeciejegzekucjazobowiązaniawynikającegoztejdecyzjimożebyćwszczętadoperowówczas,gdyegzekucjazmajątkupodatnikaokazałasięwcałościlubwczęścibezskuteczna.