Biologiczne Mechanizmy Zachowania II
„Podstawowe pojęcia klasycznej etologii:”
Elementy zachowania:
Składniki - wrodzone/nabyte o różnym stopniu złożoności, nie pełnią samodzielnej funkcji biologicznej,
Elementarne rodzaje zachowania - wrodzone, obejmują zazwyczaj cały organizm, pełnią samodzielną rolę biologiczną.
Toniczne reakcje przystosowawcze - Odruchy posturalne,
Wywoływane głównie przez bodźce proprioceptywne,
Mają często charakter odruchów tonicznych,
Np. odruch homostroficzny u wija, ułożenie kończyn u ptaków podczas lotu itp.
Odruchy posturalne
Reakcja poziomego utrzymywania głowy.
Znieruchomienie:
Pełni funkcję ochronną,
Występuje u kręgowców i bezkręgowców,
Szczególną formą jest tanatoza (udawanie martwego) występująca głównie u bezkręgowców.
Reakcje orientacyjne i startowe:
Po zadziałaniu nowego bodźca występuje przerwanie dotychczasowej działalności,
Pojawia się odruch celowniczy - zwrócenie głowy (telereceptorów) w stronę nowego bodźca,
Gdy bodziec jest bardzo silny może pojawić się reakcja startowa (odruch wzdrygnięcia).
Odruchy ochronne:
Odruchy cofania (retrakcyjne) i odruchy czyszczące (repulsyjne) polegają na szybkich skurczach mięśni nie powodujących jednak ruchu osobnika,
Retrakcyjne wywołane przez ból i wstręt,
Repulsyjne przez słabe bodźce działające na powierzchnie błon śluzowych lub skóry (kichanie, wypluwanie, kaszel, wymioty, drapanie się, otrząsanie, wicie się/trzepotanie, autotomia).
Elementarne rodzaje zachowania się nie ukierunkowanego:
Są one wywołane przez bodźce zewnętrzne, ale nie są względem nich ukierunkowane.
Nastie:
nie powodują ruchu osobnika w przestrzeni (skurcz polegający na zamknięciu się całego ciała),
głównie u organizmów o promienistej symetrii ciała (pierwotniaki, jamochłony).
Elementarne rodzaje zachowania się nie ukierunkowanego
Kinezy
reakcje lokomocyjne np. u pierwotniaków i stawonogów, prowadzą do znalezienia optymalnych warunków środowiska - preferendum etologicznego,
ich intensywność zależy od siły bodźca.
Kinezy:
Podział ze względu na charakter ruchu - orto- i klinokinezy.
Podział ze względu na rodzaj bodźca - chemo-, foto-, higrokinezy.
Elementarne rodzaje zachowania się ukierunkowanego
Tropizmy
najczęściej u organizmów osiadłych, wydłużonych i giętkich - wygięcie osi ciała w stronę do lub od bodźca,
klasyfikacja opiera się na rodzaju bodźca i kierunku względem bodźca,
traumatotropizm.
Elementarne rodzaje zachowania się ukierunkowanego:
Taksje:
mechanizm reakcji prowadzących do przyjęcia i utrzymania właściwej pozycji ciała (kierunku ruchu),
ruch zorientowany taktycznie nazywamy zachowaniem taktycznym albo elazją, przywrócenie pozycji ciała względem bodźca nazywamy obrotem taktycznym.
Taksje:
Taksje dzielimy na 3 grupy:
Bazotaksje,
Diataksja, tropotaksja, telotaksja:
Menotaksje (reakcja kompasowa),
Astrotaksje.
Taksje:
Podział ze względu na sposób identyfikacji źródła bodźca:
tropotaksja,
telotaksja.
Taksje:
Podział ze względu na rodzaj bodźca:
Fototropotaksja (karaluchy),
Termotaksja (węże),
Wibrotaksja (pająki),
Fonotaksja (szarańczaki),
Skototaksja (bezkręgowce),
Kinetotaksja (żaby),
Reotaksja (ryby),
Anemotaksja (organizmy latające),
Geotropotaksja (człowiek).
Elementarne rodzaje zachowania się ukierunkowanego:
Reakcja optokinetyczna:
polega na podążaniu głową lub oczami za poruszającym się spójnym ruchem obiektem - u człowieka oczopląs kinetyczny lub kolejowy,
zasada reaferentacji.
Elementarne rodzaje zachowania się ukierunkowanego:
Zachowanie się korekcyjne:
Powrót na pierwotny tor ruchu po jego chwilowej zmianie,
Zachodzi bez udziału bodźców zewnętrznych, jest oparte na propriocepcji.