Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza: stanowi przykład układu podwzgórze, przysadka mózgowa i gruczoły obwodowe. Tworzą one układ trójkątny, w którym dokonuje się stała wymiana informacji zgodnie z zasadą ujemnego sprzężenia zwrotnego. Bez dodatkowych wpływów zewnętrznych poziom hormonów produkowanych w obrębie danego trójkąta utrzymywałby się na stałym poziomie (homeostaza). Podwzgórze stanowi wierzchołek trójkąta, łączący bezpośrednio biochemiczny kanał łączności z kanałami nerwowymi. Tą drogą wszelkiego rodzaju procesy psychiczne mogą wpływać na zmianę funkcji biochemicznych organizmu żywego. Szczególną pozycję w łączności mózgu z narządami wewnętrznymi zajmują aminy katecholowe: adrenalina i noradrenalina.
Glukagon:
Glukagon - polipeptydowy hormon wytwarzany przez komórki A (α) wysp trzustkowych. Hormon ten ma znaczenie w gospodarce węglowodanowej, stymulując wzrost stężenia glukozy we krwi, co jest działaniem antagonistycznym w stosunku do insuliny. Wzmaga on procesy glukoneogenezy i glikogenolizy oraz utleniania kwasów tłuszczowych.
W komórkach A pierwotnie powstaje preproglukagon, który następnie przekształca się w magazynowany w tych komórkach proglukagon, który w procesie potranslacayjnym podlega zamianie w glukagon.
U osób zdrowych przyjmujących posiłki o zrównoważonym składzie, dobowe wydzielanie glukagonu wykazuje jedynie małe wahania, a jego stężenie w osoczu jest wtedy stabilne. Wzrost jego uwalniania zaznacza się w stresie („hormon stresu”), gdyż mobilizuje on dostawy substratów energetycznych (glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych) na użytek tkanek i narządów reagujących na stres. Hormony takie jak kortyzol, wazopresyna i β-endorfina, (a także inne hormony stresowe, jak adrenalina i noradrenalina), zwiększają wydzielanie glukagonu przez komórki α. Wydzielanie to zwiększają także różne mechanizmy związane z autonomicznym układem nerwowym.
Czynniki regulujące wydzielanie glukagonu:
Czynniki pobudzające |
Czynniki hamujące |
Spadek stężenia glukozy Aminokwasy (zwłaszcza glukogenne) Cholecystokinina Gastryna Stres Wysiłek fizyczny Kortyzol |
Wzrost stężenia glukozy Wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych Ketony Sekretyna Insulina Somatotropina |
Glukagon wpływa też na adipocyty, gdzie wzmaga rozkład trójglicerydów dzięki aktywacji hormonozależnej lipazy poprzez interakcję hormonu z receptorami błonowymi adipocytów i uruchomienie w nich układu cyklaza adenylanowa cAMP (→ kinaza białkowa A).
Efekty działania glukagonu:
Wątroba |
Tkanka tłuszczowa |
Inne |
Zwiększenie glikogenolizy Zwiększenie glukoneogenezy Zwiększenie uwalniania glukozy z wątroby Zwiększenie ketogenezy |
Aktywacja lipazy hormonozależnej → ↑ lipolizy → ↑ uwalniania wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu |
Zwiększenie wydzielania insuliny i somatostatyny |