1Towaroznawstwo- zajmuje się właściwościami użytecznymi towarów-tymi co interesują konsumenta i technologią wytwarzania, zagadnieniami prawnymi i normalizacyjnymi i ochroną towaru. Ładunek-towar który ulega przemieszczeniu. w 3 etapach: transport, przeładunek, składowanie.

2Ładunkoznawstwo- zajmuje się szeregiem zagadnień związanych z tym co się dzieje z ładunkiem podczas tych 3 etapów. Przedmiotem zainteresowania ładunkozn. jest wpływ rozmaitych czynników na ładunek (by nie ulegał on zmianom). Czynniki te można podzielić na: klimatyczne (wilgotno..,temp., zanieczyszczenia) i mechaniczne (w jaki sposób przewieźć ład. by nie został zniszczony mechanicznie).

Towary prod. w RP są sklasyfikowane w Systematycznym Wykazie Wyrobów (SWW) i uszeregowane wg branż przemysłowych. Każdy wyrób posiada kod KTT.

Ładunkozna. zajmuje się też właściwoś. ładunku (zwłaszcza ładunki niebezp., destrukcyjne na środowisko-pyliste i emitujące subst. gazowe). Właści. fizyczne, fizykochem. i biochem. określa się w oparciu o nauki przyrodnicze. Celem ładunkozna. jest zaplanow. odpowiedniego przemieszczania ładunku tak,aby jego właściw. nie uległy zmianie- ochrona ładunku (opakownia).Podatność na przemieszczenie- (odporność na przmieszcz.) jest miarą jakości ładunku. Im ład. ma wyższą podat. tym łatwiej go przewozić (ma mniejsze wymagania). Podat. zależy od właściwości ład. i sposobu jego transportu i ochrony.

3Podział podatności:1).Przechowalnicza(określa odporność ład. na proces składowa-nia). Ład.można podzielić na ład.o: małej podatności przechowalniczej(spożywcze -mleczarskie, mięsne), średniej p.p.(mo żna przechowywać bezp. do 1 miesiąca) i dużej p.p.(surowce).

2).Transportowa (dotyczy transportu i przeładunku):

a)ładunkowa-określa w jakim stopniu ład. jest podatny na spiętrzenie (ile opakowań można bezpiecznie umieścić na jednym stosie by ład. na spodzie nie uległ uszkodz. (np. mrożonki mają małą podat.natur.ale dużą podat. ładunkową)

b)przewozowa: -naturalna-określona przez własci.ład., mamy na nią mały wpływ (bo nie zmienimy właści.ład.) możemy jedynie chronić ład. przed wpływem środowiska

-techniczna-określa odporność ład. na czynniki mechan. Zwią-zana z technologią transportu i przeładunku. Zabezpieczenie przed przemieszczeniem wskutek przyspieszenia. Można ją podnieść przez odpowiednie opakowania.

-ekonomiczna-określona stosunkiem kosztów przemieszczania do wartości ład. (np.dzieła sztuki-mała podatność ekonomiczna bo są bezcenne)

4Ładunkoznawstwo okrętowe. Ładownia to jednocześnie magazyn (podróż trwa długo). Inne czynniki mechan. - wibracje, naprężenia, fale. Skomplikowane warunki klimat.(kilka stref-zmienia się mikroklimat w ładowni - odpowiednia wentylacja)

Podział ładunków:

1).Ze względu na technikę i technologię transportu morskiego oraz przeładunku portowego: a) ze względu na postać ładunku:

*suche:

-luzem (narzutowe (węgiel, rudy) i sypkie → pyliste (cement) i granulowane (siarka granulowana, nawozy mineralne)

-w sztukach (opakowane(farby) i nieopakowane (drewno egzotyczne, części maszyn, niektóre wyroby hutnicze)

*płynne (w zbiornik.statk., przeładunek rurami; towary tłoczone w temp.pokojowej (większość), siarka płynna (zbior. izolowane, ogrzewane (130-135°C), asfalty(200°C)

b)ze względu na wielkość jednorazowo przemieszczanej masy:

*całookrętowe (gł.masowe; jedyny ładunek na 1 statku, np. węgiel, ropa, rudy)

*częściowe (w opakowaniach; wiele rodzajów na 1 statku)

2).Ze względu na właściwości istotne w transporcie morskim:

a) obojętne (bardzo łatwe w transporcie morskim) b) specyficzne (wrażliwe na czynniki zewn. lub same mogą działać na środowisko): wrażliwe na wilgoć (hutnicze), wrażliwe na obce zapachy (spożywcze-herbata), wrażliwe na temp. (mrożonki), 5wrażliwe na promieniowanie Słońca (oleje roślinne), wydzielające obce zapachy (odory), wydzielające pył, ład. niebezp., ład.ponadgabarytowe (wyroby hutnicze, drewno egzotyczne), ład.drogocenne (lokerowe), ład.specjalne (węgiel, rudy metali, drewno, ziarna, włókna roślinne, zwierzęta żywe, ład. chłodzone i mrożone).

NORMY- są tworzone przez instytucje:

1).Międzynarodowe (International Standard Organization, Inter-national Electrical Comission). W ich skład wchodzą organiza-cje państw krajów członkowskich (też Polska). Działają poprz-ez swe komisje,które opracowują projekty norm, są one przesy-łane do członków organizacji i jak 75% zaakceptuje, to norma wchodzi w życie jako międzynarodowa. Powołuje się specjalne grupy robocze w celu projektowania norm przy specyf.tematah 2).Regionalne - u nas o zasięgu europ. w ramach UE. Odpowie-dnik ISO to CEN, IEC to CENELEC. RP jest stowarzyszona (afiliant) nie jest członkiem. Komisje robocze opracowują projekty norm. 3).Krajowe. 3-IV-1993 ustawa o normalizacji z późniejszymi rozporządzeniami - w celu wejścia do UE. Przed ustawą był Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości. Po ustawie są Polski Komitet Normalizacji, Główny Urząd Miar i Polskie Cent-rum Badań i Certyfikacji ZADANIA norm: *porządkują gospodarkę (produkcja i usługi) wprowadzając procedury wzorcowe *ułatwiają porozumie-nie między producentem a odbiorcą *wprowadzają porządek w terminologii *normy przedmiotowe podają wymagania o produktach i sposobach badań jakości produktów, też o projektowaniu produktów.

6Przed ustawą normy były n. państwowymi obowiązującymi. Teraz przekształciły się w normy krajowe, tzn. ich stosowanie jest dobrowolne. Stosowanie norm ustala się w kontrakcie. Ministrowie mogą jednak ustalić daną normę jako obowiązkową (info o tym w rozporządzeniach ministrów w dziennikach ustaw). Normy obowiązkowe dotyczą spraw bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska. Ponadto gałęzie przemysłów strategicznych (np. zbrojeniowy) mają normy obowiązujące (PN). Procedura opracowania: PKN jest organem podlegającym premierowi (28 osób w prezydium,3 osoby z administracji państwowej). Prace odbywają się w Normalizacyjnych Komisjach Problemowych (ok.280) -działają one w poszczególnych zakresach (np. opakowań, leków). Biuro komitetu koordynujące pracę PKN z NKP obejmuje całość działalności normalizacyjnej. NKP opracowują plany działania na 3 lata. Projekt nowej nor-my jest opracowywany w odpowiedniej NKP i potem przykazywany do zainteresowanych instytucji. Normy są przyjmowane na zasadzie konsensu (brak sprzeciwu znaczącej części głosuj-ących-30%). NKP zajmuje się też nowelizacją norm. W RP były 3 rodzaje norm: PN (zasięg krajowy), BN (normy branżowe; opracowywane przez poszczególne resorty), ZN (normy zakładowe).Powoli się wycofuje BN- likwidacja lub z-miana w 7PN. Miało ich już nie być w 95, 97 r. ale wciąż obowiązuje część BN. Ustawa nic nie mówi o ZN. ZN były opracowywane przez odpowiednie komórki zakładu pod kierownictwem dyrekcji i mają charakter instrukcji. Firmy na własną odpowiedzialność mogą wydać świadectwo na zgodność z PN lub może być ona stwierdzona za pomocą znaku PN od PKN. PKN może też wydać certyfikat zgodności z PN (ranga jak znak PN)

Zmiany normal. miały przystosować PN do norm międzynarod. Od 93r.proces harmonizacji PN z normami ISO i EN. Stare normy zastępowane nowymi (PN-ISO, PN-EN). Może to być do-słowne tłumaczenie normy europ.i ustanowienie jej PN ItdISO. EQV- normy ekwiwalentne-ta sama treść ale inna forma.

NEQ- normy wzorowane na międzynaro.,ale inna treść i forma. Co roku PKN wydaje katalog norm. Przed 93r.PN pogrupowane wg przemysłu. Obecnie uszeregowane wg systemu ICS. Każda norma zakodowana 7 cyframi. Normy podzielone na 43 dziedziny, 370 grup i 127 podrup. Co miesiąc wykaz norm wycofanych i zastąpionych nowymi.

Wydawnictwo: Reguły Prac Normalizacyjnych (RPN)

JAKOŚĆ-zespół właściwości i charakterystyk liczbowych wyrobu lub usługi, które wpływają na ich zdolność do zaspokajania potrzeb. Z jakością mamy do czynienia gdy do producenta 8przychodzi konsument a nie wraca produkt. ISO 8402-termino-logia jakości. Cechy produktu wpływające na jakość: funkcjonalność, bezpieczeństwo, niezawodność, aspekt ekologii. Spirala jakości - by uzyskać produkt wysokiej jakości należy kontrolować wszystkie etapy: dostawy surowców, projektowanie, planowanie, produkcja, kontrola produkcji, spedycja, handel, instalacja i naprawy, zagospodarowanie odpadów, marketing (promowanie produktu).

Normy jakościowe ISO 9000 i EN 29000. ISO 9000: wytyczne wyboru i sterowania systemu. ISO 9001-9003: 3 modele zapewnienia jakości związane z 3 etapami: projektowanie (9001), 9produkcja (9002), kontrola końcowa i badania(9003).

ISO 9004-o zarządzaniu jakością; systemy jakości. Są też system ochrony jakości. Certyfikat ISO 9000 otwiera drogę produktowi zagranicę, umowy i kontrakty b. uproszczone. Certyfikat jest sprawdzany i może być cofnięty.

Ocena jakości ładunków portowych: 1).Pobranie próbki ład.-reprezentatywna dla całej partii pobrana w sposób losowy. Są normy dot. zasas próbkobrania. Szereg próbek-próbki pierwotne łączy się w próbkę ogólną i z niej wydziela się próbki laboratoryjne. Partia ładunku-towar wyproduk. w danym czasie przez 1 producenta. Jeżeli towar w opakowaniach to normy określają ile a tablice liczb losowych które opakowania należy poddać próbie. Tablice liczb losowych są w normach. 2) .Analiza próbek - 2 grupy metod analitycznych:

a)Met. organoleptyczne-analiza przy pomocy zmysłów: *wzrok -ocena zanieczyszczeń w ład. luzem, czystość ropy(skala barw)i jej produktów) *węch i smak-świeżość prod.spoż *dotyk-ocena wilgotności ziarna. Met. organolept. jest subiektywna. Normy określają zasady tej metody by była ona obiektywna-analiza sensoryczna-wykonywana przez 5-6 osób wybranych ze względu do umiejętn. oceny zmysłami w odpowiednim pomieszczeniu (bez obcych zapachów). Skala zapachów-10wyróżnik liczbowy określa intensywność. b)Met. laboratoryjne - obiektywne w zależności od posiadanych urządzeń: *met.fizyczne (masa, wymiary, pomiary mechaniczne -wytrzymałościowe) *met. fizykochem.(gęstość, temp., pH, współ. załam. światła i inne współ.) *met. chem.(skład towaru, zanieczyszczenia, czy zgodne z normą) *met. mikrobiolog.(prod.spo-żywcze, poch.roślinn.). Metody fizycz., fizykoch.i chem. to met. instrumentalne. Metody analizy dzieli się na ogólne (wszystkie typy ład.)i specyficzne (pewna typa ładunków- np.gramatura papieru(stosunek masy do pola powierzchni).

Opakowanie - gotowy wyrób o odpowiedniej konstrukcji, który spełnia szereg funkcji w stosunku do towaru: *ochrona zawartości przed działaniem czynników zewn.(klimat.i mechanicznych) *ochrona środowiska przed negatywnym dział. towarów niebezp. *ułatwiają proces transpotu, przeładunku i składowania towu *rola inform.o towarze *f. marketingowa (zachęca do kupna towaru). Klasyfikacja opakowań: 1).Wg konstrukcji: *o kształcie prostopadłoś. *o kszt.walca *o kszt.zbliżonym do walca *torby *worki itp. 2).Wg materiału: *szklane *z tworzyw papierniczych i papieru *metalowe *z tw.sztucznych *z mater. 11włókienniczych *z drewna i tw.drewnych *z mat. złożonych(kompozytowych)

3).Wg rodzaju użytkowania: *całkowite *częściowe(na czas transportu np. części maszyn w jarzmach) 4).Wg funkcji opak.do towaru: *jednostkowe (bezpośr. kontakt z towarem-izolują towar dlatego muszą mieć dużą barierowość) *transportowe (chronią przed skutkami przemieszczenia dlatego muszą mieć dużą wytrzym. mech.) *zbiorcze (jest w nich szereg opakowań jednostkowych np. skrzynki na butelki). Nie-które opakowania są jednocześnie jednostko.i transport.

5).Wg ochrony środowiska: *degradobalne (pod wpływem środ. ulegają rozkładowi- opak. naturalne np. papier, drewno, tkaniny)*niedegradobalne (z tworzyw sztucznych)

6).Wg rodzaju przemysłu np.przem.farmaceutyczny, spożywczy. Oprócz ogólnych muszą spełniać specyficzne warunki (bez zapachu, aseptyczne itd.) Opakowania szklane- Szkło-bezpostaciowa stała masa, mieszanina stopionych i zastygniętych składników (przewaga SiO₂). Szereg dodatków Al.₂O₃ , tlenki metali alkalicznych Na₂O i CaO. Szkło opakowaniowe-szkło sodowa wapniowe o mniejszych wymaganiach dot. parametrów.

Zalety: *obojętność chem.(z wyjątkiem HF), *obojętność fizjologiczna (nie stanowi pożywki dla bakterii) *możliwość barwienia szkła (ochrona przed prom. świetlnym) *opak. Wielokrotnego użytku. Wady: *duży ciężar opak. *mała odporność mech.(konieczność stosowań opak. zbiorczych)-kruchość. 12Formy opak. szklanych: butelki, ampułki i fiolki, słoje, balony. Opakowania z tworzyw papierniczych- Gramatura [g/m²]: *bibułka 28 *papier 30-165 *karton 180-250 *tektura >350

Podst. składnik to celuloza-od niej zależy jakość papieru. Metody otrzymywania papieru:

1).Met.alkaliczna-gotowanie w gorącym roztworze Na₂S + +NaOH+Na₂CO₃ surowca drzewnego. Do roztworu celuloza.

2).Met.kwaśna (siarczynowa)-gotowanie surowca w roztworze kw.siarkowego H₂SO₃ +Ca(HSO₃)₂

Z masy celulozowej usuwa się ligniny i hemicelulozy. Surowce: masa szmaciana(I i II klasa), masa celulozowa(III i IV), ścier drzewny(IV-IX), makulatura(X). Z masy szmacianej papier tylko do drukowania, nie na opak. Dodatki: masy sklejające, obciążniki:(kreda, kaolin, biel tytanowa),barwniki organiczne i mineralne, dodatki uszlachetniające.

Papier na opak.(papier kl.III-X): *natron *jawa,surfit (III-V) *masa celuloz.-makulat.(manilla)(VI-VII) *papier makulaturo. (szrenc)(X) *pergamin (nieprzenikalny dla tłuszczów i wody) *papier pakowy *papier uszlachetniony (pap.parafinowe i bitu-minowe)-chroni zawartość przed utratą wilgoci.

Są też pap.powlekane tw.sztucz.(lakiery, polietyleny) i nasycone inhibitorami korozji (do owijania prod.metal.). Formy opak. pap.: torby, worki (35-75 kg cement zwykle 50,5kg), owinięcia. Worki są zawiązywane, zszywane lub z wentylem. Karton-13pudełka (prostopadł.). Uszlachetniony: bituminami, inhibitorami korozji, subst. zapobieg. wniknięciu drobnoustrojów.

Tektura- pudła, owinięcia. Sztywność, łatwość formowania, możliwość nanoszenia informacji. Tworzywa sklejone z kilku warst na przemian gładkich i pofałdowanych mogą być 2,3,5,7 warstwowe (7-tektura pancerna- b. wysoka wytrzymałość). Tektura uszlachetniona-powlekana lub nasycona subst. wymienio. wyżej.

Opakowania metalowe- ze stali lub aluminium (stop Al. z Mg i Mn). Opak. stalowe z blachy stalowej: czarnej (bez powłoki ochronnej) i białej (blacha ocynowana i ocynkowana).Na blachę nanosi się galwanicznie lub ogniowo(w wys.temp.)warstwę innego metalu. Opak. na prod. spoż. jeśli są stalowe to tylko z blachy ocynowanej(Sn nie reaguje z prod.).Warstwa Sn jest wewnątrz grubsza, a z zewnątrz cieńsza. Sn zapobiega korozji(prod. ma zwykle niskie pH→jjak korozja to wydziela się H₂→puszka „puchnie”). Blacha ocynkowana do prod. przmysł (farby itp.). Też blacha stalowa pokryta innymi powłokami: aluminiowa, chromowana(czasami do prod spoż; jest to blacha ocynow. pokryta cieniutką warstewką Cr→napoje mogą zmętnieć pod wpływem cyny (piwo). Aluminium-wystarczająca 14odporność na korozję. Można stosować w postaci folii na owinięcia. Dawniej folia cynowa(cynfolia) ale droga i nieodporna na małe temp. Z metalu opak.: transportowe (bębny, beczki, wiadra) i jednostkowe(puszki, butelki, pudełka, owinięcia).Opak. aerozolowe (zawory z wentylem, wewn. prod. ciekłe też proszki i gaz pełny-propelen-nadciśnienie 0,1 MPa): rozpryskowe(leki, kosmetyki),natryskowe(lakiery), pianowe (pianki do golenia itp.).

Butle stalowe-na skroplone, sprężone gazy też rozpuszczone (palne, toksyczne) znakowane paskami w odpow. kolorze.

Opakowania z tworzyw sztucznych Tw.szt.: *termoutwardzalne (tłoczywa)(pod wpływem ciepła twardnieją(zmiany trwałe)→nie na opak. (tylko nakrętki na butelki i in.zamknięcia) *termoplastyczne (pod wpływem temp. miękną i można je kształtować, a po obniż. temp. twardnieją z powrotem. Proces ten możliwy wielokrotnie).

Tw.szt. na opak.: *PE polietylen *PS polistylen *PP polipropylen *PA poliamidy(tw.poliamidowe) *PVC polichlorek winylu lub winylidenu *PET politereftalan etylenowy.

Zalety tw.szt.: mała gramatura(lekkie),duża barierowość dla pary wodnej i gazów, duża wytrz.mech.(po dodaniu odpow.dodat)

Najpopularniejszy do opak. jest PE. PE i PP do folii. PELD-PE 15o niskiej gęst.(do prod.folii) PEHD-PE o wysokiej gęst.(tworzywo nieprzezroczyste-butelki→środki chem.gosp., w RP niewytwarzany).

Można połączyć w 1 zakładzie produkcję opak. z napełnianiem.

Opakowania złożone: folie metalizowane, połączenia kilku rodz. tworzyw, połącz. tworzyw z teflonem itp.

Tw .spienione - w RP z polistyrenu, np. styropian. Opak. cennyh produktów, np.aparatura elektron. Wkłady do opak.kartonowyh.

Amortyzują obciążenia mech., bo mają komórki z powietrzem.

Opak.typu air-bulk i bull-pack - 2 sklejone arkusze folii z PE z przestrzeniami wypełn. powietrzem (kalkulat., fotoaparaty itp.). Amortyzują i izolują termicznie. Opak. typu air-pack- 2 ark.fol-ii PE między którymi nieregularne i małe pęcherzyki powietrza

16Opak.typu blister-pack - nadaje się opakowaniu .kształt zawartości - towary luksusowe (kosmet.) - z PCV skin-pack - podstawa(tacka katon. lub styrop.)na zewnątrz dokładnie przylegaj. folia- prod.spoż Folia jest rozciągliwa(zmiana wymiaru przy działaniu sił mech.) lub termokurczliwa(nakłada się luźny arkusz na produkt i do pieca→folia przylega).

tetra-pack - opak.o kształ. prostopadł. do napojów - na zewn. lakierowany papier, środek-karton, wewnątrz nanies. warstwa PE. Opakowania z tkanin 1) .Tkaniny naturalne- *juta (najtańsze, do prod.poch. rośl. (owinięcia) *len(droższy, do celów specjal.np. pokrycie pojemników na wodę w tropikach) *bawełna(dawniej szersze zastosowanie- prod.spoż.sypkie). Forma: worki, owinięcia(do surowców tekst.poch.rośl.i zwierz.-bele najczęściej prostopadł.), baloty (bele walcowe). 2).Z tw.szt.-polietylen,polipropylen. Worki(plecione z tasiemek warzywa i owoce), kontenery elastyczne - wykonywane z PP. Pojemn.0,5-2 m³ . Big-Bag,DPPL (duże pojemniki do przewozu luzem). Do prod. przemysł. sypkich, prod.spoż. w opak. jednostkowych. Krótki czas napełniania i opróżniania. Występują ja-ko 2 wersje-albo jednorazowego użytku albo wielokrotnego (20 do 40 rotacji). Są przystos. do transp.za pomocą wózków 17widłowych. W k.e.wielokrotnego użytku tkanina PP jest dodatkowo wzmocniona. Po napełnianiu mają kształt walca lub prostopadł.. Kontenery poli-lift (rękaw do opróżniania): jednopunktowe (uchwyt zintegrowany-jednorazowy użytek), czteropun-ktowe (4 uchwyty doszywane,kont. wielokrotnego użytku).

Opakowania drewniane - skrzynki, pudła, kraty, beczki (wino!).

Wady: drogie,ciężkie i niszczą je szkodniki(muszą być impregnowane) ale dla niektórych prod. niezastąpione (alkohole). Powoli wychodzą z użycia. Z drewna, mat. drzewnych., sklejki (nieparzysta liczba warstw drewna) ,płyt pilśniowych.

Jednostka ładunkowa jł -ładunek uformowany z określonej ilości artykułów ułożonych na lub wewnątrz urządzenia, z którym tworzy zwartą całość. Zalety: *zminimalizowanie konieczności pracy ludzkiej przy przeładunku *lepsze wykorzystanie przestrzeni środka transportu *wzrost bezpieczeństwa pracy *skrócenie czasu przeładunku→mniejszy koszt transportu.

Jedn ład.są tworzone u producenta. 3 rodzaje jedn .ład. :paletowe, pakietowe, kontenery (małe i średnie).

J Ł paletowe: 1).Palety płaskie-1 lub 2 płyty na wspornikach. Najpopularniejsze. Ze względu na sposób ich przemiesz. dzielą się na 2 i 4 wejściowe (widły wózka wiodącego). Palety skrzydłowe-płyty wystają poza wsporniki, specjalnie przystosowane 18do przemieszczania pętlami. Palety są z drewna, tw. sztucznych, tw. papierniczych (jednorazowe).

Wymiary palet są ściśle znormalizowane. Najpopularniejsza jest paleta płaska,1-płytowa,4-wejściowa: 800x1200mm, masa: 25-30kg, wysokość:144mm, nośność:1000kg, wytrzymałość na piętrzenie:4400kg. Wg norm też palety: 1000x1200mm i 1140x1140 (morskie; pasują do kontenerów).

Naj. podatne na paletyzację są opak.prostopadłoś.-100% wykorzystania powierzchni palety. Opak. o przekroju kołowym(bębny, beczki)-optymal.72%. Opak. nie mogą wystawać poza paletę 20mm z każdej strony. Zabezpieczenie: taśmy metal. lub z tw. sztucznych (PP), folia termokurczliwa lub rozciągliwa. Palety się spiętrza stosując środki antypoślizgowe (szkło wodne). 2).Palety skrzyniowe - metalowe lub z tw. sztucznych. W nich ład. o małej podatności na paletyzację (b. płaskie). Masa: 90kg, nośność 1000kg, wytrzymałość na piętrzenie:4400kg, wymia-ry:800x1200x970mm. Europaleta- górna część pal. otwierana. 3).Palety słupkowe - palety płaskie z gwintowanymi otworami na słupki. 4).Palety specjalne: na butle gazowe, beczki, na mat. sypkie, na mat. płynne, na motocykle itp.

Paleta 800x1200mm - moduł do którego dopasowuje się wymiary opak.(5% na długości ścian opak. czyli jest 760x1150) i powierzchnie środków przewozowych i magazynów.

Szereg wymiarowy opak. prostopadłoś.: *transport.(760x1150 -max wymiary wewn .opak.- dzieląc je przez liczby naturalne otrzymuje się kolejne wymiary opak.) *jednostkowych (szereg skonstruowany w odniesieniu do wymiarów zewn.) *opak. walcowych (w odniesieniu do wym. zewn. podany w normach).

19

J Ł pakietowe

Pakiet- ład. sztukowany zwarty, uformowany w sposób uporządkowany; przeważnie do wyrobów ułożonych ściśle i równolegle względem siebie na całej długości; na ogół bez opak.; zabezpieczony przed niezamierzonym rozformatowaniem materiałami spinającymi lub wiążącymi (druty, taśmy itp.). Masa pakietu nie większa od unosu urządz. przeład. oraz taka by nie zniszczyła pod wpływem masy powierz. składowej. Przykłady pakietów:

Wyroby hutnicze - pręty, rury, kształtowniki i Drewno (papierówka długa 2 - 2,5 m). Najprostszy sposób: spięcie odpowiedniej ilości sztuk towaru taśmami metalowymi (stalowymi) w wiązki. Podkładki aby towar nie spoczywał bezpośrednio na podłożu.

Materiały arkuszowe - drugi rodzaj pakietów (tarcica - już w tartaku formuje się pakiety). Odpowiednią ilość sztuk spina się taśmami ale do każdej ze sztuk musi być dostęp powietrza i odpowiednia wilgotność. Co kilka sztuk w pakiecie umieszcza się przekładki - wolna przestrzeń. Masa i wymiary pakietów nie są znormalizowane ale pewne wymiary i masy są zalecane. Masa 20nie może przekraczać udźwigu urządzeń przeładunkowych oraz nie może wywierać zbyt dużego nacisku na powierzchnię magazynu lub środka transportu Janma i klamry: do formowania pakietów z ładunków drobnicowych. Janma - przeważnie teleskopowe. Do pakietów zalicza się bele (bawełna, len, konopie, oraz inne włókna roślinne, wełna). Włókna sprasowane, obszyte tkaniną i spięte taśmami metalowymi.

Pakietowa jednostka ładunkowa elementarna- jedn. ład. uformowana z 1 lub więcej pakietów, zabezpiecz. materiał. spinającymi (wiążącymi)aby zapewnić jej trwałość i kształt w czasie transp. i magazynowania; przystosowane całkowicie do zmechanizowanych prac przeład.i i przemieszcz.1 podjęciem środka transp. Kontener-urządzenie transportowe o poj. > 10 m³, przystosowane do wielokrotnego użytku, do transportu różnymi środkami bez przeładowania, są odpowiednich wymiarów, odpowiednio oznakowane, zamknięte. Część zaliczana do jednostek ładunkowych . Część-kontenery wielkie-urządzenia transportowe. Kontenery - różnego rodzaju pojemniki. W transporcie kolejowym kontenery małe i średnie; w transporcie morskim kontenery wielkie

małe - poj. Do 3m³ masa do 2,5 t ,średnie - poj. Do 10m³ masa ok. 5 t (brutto), kontenery elastyczne nie przekraczają poj. 3m³

W USA są używane trochę inne wymiary kontenerów. Wymiary są znormalizowane i podane w szeregu wymiarowym ISO. 21Wymiary podane są w stopach. Pierwsza seria: wys.i szer. po 8, dł.. 1A - 40,1B-30,1C-20,1D-10,1E-6,666,1F-5. Druga seria -dł. i szer.jak w ser.pierw., wys.1AA,1BB,1CC-8,5, 1DD,1EE, 1FF-8,6. Trzecia seria(1AAA-1FFF):wys.9,6. Czwarta seria: (1AX,1BX,1CX):wys.obniżona-5,6; kont. Samochodowe .Najpopularniejsze to 1A,1D,1AA,1CC. Dopasowanie szeregu pozwala piętrzyć i zestawiać ze sobą szeregi o różnych. wymiarach.

KTS - kontenerowy system transportowy 70% ładunków drobnicowych jest transportowanych w kontenerach.

Jednostka umowna - T(F)EU - TEU TWENTY FEET EQUI-VALENT UNIT Czasem stosuje się - FORTY FEET EQUI-VALENT UNIT. Kontener spoczywa na narożach zaczepowych (na każdy zaczep przypada siła 150 kN). Ściany kontenera są wykonane ze stali, aluminium lub tworzyw sztucznych.

Kontenery 20 stopowe są przeważnie stalowe - są używane do transportu na krótkich liniach - często przeładowane muszą mieć dużą wytrzymałość mechaniczną. Kontenery 40 stopowe - na długich liniach - aluminiowe (nie korodują tak szybko jak stalowe), ale są mniej wytrzymałe mechanicznie.

Podział kontenerów (2-5specjalizowane-do określ.grup ład.): 1).Uniwersalne (bez dachu i 1 lub 2 ścian bocznych)

2).Izotermiczne-do ład .które muszą być transportowane w danej temperaturze. Muszą mieć odpowiednie ściany - konstrukcja SANDWICH (ściana- izolator-ściana) Występują kontenery:

chłodzone (wewnątrz - źródło zimna), chłodnicze (agregat chłodniczy), ogrzewane, ogrzewane i chłodzone, izolowane

Źródłem zimna może być suchy lód - CO_2. Chłodnicze (agregaty) wymagają stałego zasilania - są najdroższe i najbardziej skomplikowane - mają panel chłodniczy wewnątrz (CRU)

22Ogrzewane i chłodnicze - mają zarówno agregat chłodniczy i instalację grzewczą Izolowane - ściany tworzą barierę izolującą

3).Zbiornikowe - podłoga i ażurowe ściany boczne, do podłogi przymocowane zbiorniki. Również w wersji chłodniczej. Ład. - gazy, ciecze (też niebezpieczne)→ zawory bezpieczeństwa.

4).Do ładunków sypkich-prosta konstrukcja, przypominają uniwersalne, dodatkowo posiadają otwory wsypowe i wysypowe (w podłodze - podłoga odpowiednio wyprofilowana, lub w ścianie bocznej - pochyla się kontener). Otwór w dnie, ścianie.

5).Płytowe - nie przypominają kontenerów, często pozostaje podłoga np. k. Płytowe samochodowe. Różna wysokość.

Kontenery składane - coraz częstsze w eksploatacji. Zysk na przestrzeni ładunkowej - 3 kontenery składane mają wysokość jednego zwykłego.

Stałe ładunki masowe - Zalecenia są w kodzie: CO-DE OF SAFE PRACTICE FOR BULK SOLID CARGOES (BC) CSP 3 rozdziały - podstawowe wielkości związane z ład. Stałe ład,mas. zostały w tym kodzie pogrupowane. Opisane w dodatkach A,B,C: A - wykaz stałych ład. które mogą ulec upłynnieniu (koncentraty rud); B - stałe ład. które wykazują niebezpieczne właściwości chemiczne; C - ład. które nie mają właściwości A i B, ale mają mały kąt nasypu (skłonne do przesypywania się). Kod BC nie obejmuje ziarna.

23Ładunki MHB (MATERIALS HAZARDOUS ONLY IN BULK) - niebezpieczne tylko wtedy, gdy są transportowane w dużej ilości (nie stanowią zagrożenia w opakowaniach). Należy do nich WĘGIEL. Węgiel kamienny - mieszanina zw. chem. (C,H₂,O₂,N i inne pierwiastki wchodzące w skład tych związ.) Powstał z celulozy przekształconej w zw. Huminowe, oraz wosków i substancje żywicowe (zw. Bitumiczne). Zawiera wilgoć - duże znaczenie w transporcie i składowaniu:

Wilgoć przemijająca - ta ilość wody, która w podwyższonej temperaturze może wyparować. Woda która dostaje się podczas płukania lub opadów atmosferycznych (w zakresie 1- 5%, płukane do 8%)

Wilgotność higroskopijna - woda w równowadze z wilgotnością powietrza. Trudna do usunięcia. Zależna od porowatości węgla.

Klasyfikacja węgla wg sortymentu - podstawy klasyfikacji - wielkość ziaren Sortymenty pojedyncze i połączone. *grube - węgiel kawałkowy, kostka *średnie - orzech, grysik *drobne - miał i muł węglowy (najbardziej niebezpieczny)

Podział węgla wg typu (podstawy podziału właściwości użytkowe, technologiczne)-dot. wszystkich paliw stałych. Typ oznaczamy za pomocą wyróżnika-pierwsza cyfra-rodzaj paliwa stałego: 1-drewno(paliwa świeże)0, 2-torf 1, 3-w.brunatny 2, 4-w.kamienny 3, 5-antracyt 4. Węgiel energetyczny i koksowy.

Przy podziale na typy bierze się pod uwagę zachowanie węgla w wysokiej temperaturze: zawartość części lotnych, zdolność spiekania, dylatacja - zmiana wymiarów pod wpływem temp., ciepło spalania (dla węgla energetycznego).

24Własności fizyko-chem. ważne w transp. morskim: skłonność do zamarzania(duża zawartość wody >5%), skłonność do zwietrzenia, skłonność do samozagrzewania.

Przysypywanie węgla wapnem palonym CaO zapobiega zamarzaniu CaO+H₂O=Ca(OH)₂ wydziela się ciepło które powoduje rozmrażanie. Węgiel przekłada się też subst.org. (słomą) ale jest to niekorzystne (zanieczyszczenia). Wietrzenie: fizyczne (rozdrobnienie węgla-naprężenia na skutek zmian temperatur), chem.(pod wpływem gazów z atmosfery). Efektem zwietrzenia jest zmiana jakości: Chem.-zmiana składu chem. węgla, kruszenie, zmiana właściwości np. ciepła spalania. Powstanie pewnej ilości pyłu węglowego-właściwości wybuch.

Bardziej skłonne do wietrzenia fizycznego są węgle zawierające dużą ilość siarki

Zagrzewanie samozapłonem - węgiel jako paliwo ma skłonności do utleniania-wydziela się ciepło. Ciepło powoduje szybsze utlenianie resztek węgla: 30 - 35˚C świadczy o samo zagrzewaniu węgla 50 - 60˚C świadczy o tleniu się węgla co jest zaczątkiem zapłonu

Węgiel musi być pod stałą kontrolą - pomiar temp. w hałdzie. Ochładzanie - przesypywanie, rozrzucanie hałdy i gaszenie wodą. Zabezpieczenie - odcięcie dopływu tlenu W podwyższonej temp. zachodzi destylacja węgla→uwolnienie metanu i porów w. W. powoduje wystąpienie deficytu tlen.(w atmosf. CO₂,CO,CH₄→zawartość O₂<19%. Gdy temp. w. podniesie się w czasie trans. na statku zaczyna się samozapłon. Nie wolno gasić wodą, ponieważ nie ma jej dużo, a mniejsza ilość wody reaguje w wyższej temperaturze z węglem. Należy kierować się do najbliższego portu. C+H2O→CO+H2

Koks - powstaje przy ogrzewaniu węgla (1000˚C) bez dostępu powietrza. Bardziej porowaty, transportowany podobnie jak węgiel (zagrożenia te same), wyst.w sortymentach.

25RUDY- mogą występować w czterech postaciach: *w formie rodzimej niesortowalnej (tak jak wydobyto) *rudy sortowane (podzielone na pewne frakcje, przedziały wielkości ziaren) *koncentraty rudy *w formie paletyzowanej (spiek rudy, granulki). Skała płona (odpad) - masa rudy, która nie jest wyszczególnionym zw. użytecznym.: o charakterze. kwaśnym, o char. alkalicznym (głównie węglany).Aby nie transportować odpad-ów już na miejscu wydobycia przetwarza się rudę rodzimą na koncentrat. Dokonuje się tego na drodze flotacji - rudę mieli się na bardzo drobne kawałki i wkłada do aparatu flotacyjnego. Następnie zalewa roztworem (środki powierzchniowo czynne, oleje roślinne i inne zw. Chemiczne). Wykorzystuje się różną zwilżalność cząstek wody i cząstek skały płonej. Do gotowego roztworu tłoczy się od dołu powietrze które unosi część metalu. Część skały płonej opada na dno. Większość rud transportuje się w formie koncentratu(96-98% zw.metalu).Rudy paletyzowane-spieki rud. Trans. morski obejmuje wszystkie rudy metali. ILMENIT - ruda tytanu (import - Police)BLENDA CYNKOWA, GALENA OŁOWIANA W dodatku A kodu BC opisane są ładunki m.in. konc. rud i węgla (b. drobne). Konc. rud stanowią zagrożenie gdy zostanie przekroczona pewna za-wartość wilgoci zwana granicą płynności - wtedy pod wpływem wibracji i ruchu statku ruda (konc.) przechodzi w stan płynny. Płyn o bardzo dużej lepkości i małej skłonności do przemieszczania się. Przy przechyle statku ład. wędruje na burtę, ale nie 26powraca. Nie można przyjąć na statek rudy o zawartości wilgoci > wartości transportowej zawartości wilgoci (TLM TRA-NSPORTABLE LIMIT MOISTURE) jest to zawartość równa 0,9 granicy płynności. Należy znać zawartość wilgoci, granicę płynności. TLM i granica płynności nie są właściwościami fizyko chem .rudy. Zależą od: wielkości ziarna i dodatków w rudzie po flotacji. Granica płynności musi być oznaczona dla każdego gatunku koncentratu. W kodzie są podane metody oznaczania granicy płynności. Podstawowa metoda oznaczania granicy płynności: FLOW TABLE. Na stole umieszcza się stożkową próbkę koncen. i obserwuje co się dzieje z próbką po 25 ruchach stołu w górę i dół. Wykonuje się wykres. Koncen. rud stwarzają jeszcze inne zagrożenie. Koncen.rud siarczkowych na-leżą do 2 grup niebezpieczeństwa-skłonne do upłynnienia (do-datek A kodu BC),wykazują niebezpieczne właściwości chem. i są skłonne do samozagrzewania. Przy reakcjach wydziela się ciepło, które przyspiesza reakcje, może dojść do samozapłonu. Szybkość reakcji zależy też od zawartości wody (niebezpieczny przedział 2 - 8 % wilgoci). Trudno jest uzyskać koncentraty rudy o wilgotności poniżej 2%, powyżej 8% - na ogół wyższa od granicy płynności - skłonność do upłynniania. Zaleca się za-wartość wilgoci 4,7%. Rudy siarkowe poddaje się sezonowaniu -składowanie przez 4-5 tygodni (wtedy nie zachodzą już przed transportem później reakcje chemiczne)

27SIARKA. Wydobywa się ze złóż w postaci pierwiastkowej metodą wtłaczania pary wodnej, która wypłukuje siarkę. Ciało stałe kruche, barwa żółta (wydobyta w stanie płynnym). Występuje w ropie naftowej, jest z niej usuwana (odsiarczanie ropy -źródłem otrzymywania S). Jest stosowana do produkcji kwasu, nawozu, akumulatory. S w procesie wulkanizacji kauczuku. Ład. niebezp.(grupa towarów niebezp. kl.4.1-subst.stałe łatwo-palne). W reakcji z tlenem przyczyną kw. deszczów. Słaby przewodnik elektryczności (źle w transp.,bo mogą być wyładowa-nia i samozapłon). Pył S. ma właści.wybuch.-granica wybuchowości > 35g/m3 powietrza. S.łatwo się utlenia-reaguje z subst. utleniającymi. Groźne jest zanieczyszczenie S węglem. S. rozpuszcza się w CS₂. S. wydobywana ze złóż: 99,8%czystej S.

W transp. morskim S stała (transp. luzem lub niewielkie ilości w opak.)lub płynna.(kruszona (najuciążliwsza jako ład. bo pył) lub granulowana). S. stałą uzyskuje się wylewając S płynną na place betonowe i po kilku tygodniach krusząc mechanicznie.

S kruszona powoduje b. duże pylenie i b. łatwo się elektryzuje. S granulowana→żółte kuleczki→S stopioną tłoczy się na szczyt wieży grawitacyjnej, przetłacza przez dyszę i rozpyloną kontaktuje w wieży z płynnym medium chłodnym→S zastyga w granulkach(ma mniejsze zdolności pylenia). S w opak.(w workach papier.)-S płatkowana, w postaci lasek lub proszku; do prod .herbicydów.

28Siarka płynna (topi się w temperaturze ok 114˚C) lepkość płynnej siarki maleje wraz z temp., aż do pewnej temp. granicznej, po przekroczeniu której rośnie. Optymalna temp. transp S ciekłej: 130 - 135 ˚C. Siarkę płynną transportuje się siarkowcami w zbiornikach wyłożonych włóknem szklanym. Korzyść transp. S płynnej: względy ekonomiczne (wydobywa się w postaci ciekłej i w takiej postaci wykorzystywana w przemyśle). Transport lądowy-cysterny. S płynna jest o wiele mniej narażona na zanieczyszczenia w procesie transp. Zagrożenia dodatkowe: nad powierzchnią S płynnej gromadzi się niewielka ilość siarko-wodoru. Przy transporcie S stałej należy starannie przygotować ładownię. Nie wolno myć ładowni wodą morską. S bardzo łatwo reaguje z metalami: kadm, miedź i inne kolioropwe. Stal zawsze zawiera składniki stopowe atakowane przez siarkę. B. często dochodzi do pożaru S. Nabrzeża na których jest S muszą być zaopatrzone w urządzenia p.poż. Gaszenie S polega na od-cięciu dopływu tlenu(nie można gasić wodą). Miejsce gdzie pali się S zasypuje się świeżymi warstwami-tłumienie.

29WSPÓŁCZYNNIK SZTAUERSKI

Dla ład. określa się gęstość *=m/V (kg/dm³,t/m³) * zależy dla gazów od p i T, dla substancji ciekłych od T, dla substancji stałych * rzeczywista np. Dla metali,* nasypowa dla np. ziaren, proszku Odwrotnością * jest współcvzynnik przestrzenności (objętość jaka zajmuje jednostek masy) wp=V/m Współczynnik ształerski: wsp.szt.=wp+strata sztauerska (m³/t,ft/tang). Stratę ształerską szacuje się dla ładowni (cała objętość ładowni nie jest wykorzystana na ładunek) Współ. ształowania określa się dla każdego ładunku luzem i w opak. Stratę sztauerską określa się w procentach współ. sztauerskiego. Współ. szteuerski określa się w odniesieniu do ład.lub w odniesieniu do statku, jest to wtedy stosunek pojemności przestrzeni ładunkowych do nośności netto Optymalny przewóz morski gry wsp.szt. ładunku odpowiada wsp.szt. statku

ŁADUNKI pochodzenie roślinnego i zwierzęcego:

*ziarno (zbóż, roślin oleistych, nasiona roślin strączkowych)

*warzywa i owoce *włókna roślinne i zwierzęce (bawełna, len, wełna) *mięso *pasze pochodzenia zwierzęcego (mączka rybna).

Procesy biochem.: *oddychanie *transpiracja *dojrzewanie *przejrzewanie *kiełkowanie

Ładunki te zbudowane są z: *węglowodanów *białek *tłuszczy *soli mineralnych *mikroelementów *witamin *enzymów

Prod.poch. rośl.zawierają przede wszystkim węglowodany. Białka zawarte są przede wszystkim w mięsie.

Procesy biochemiczne dotyczą przede wszystkim produktów roślinnych. Wywołują zagrożenia: oddychanie i kiełkowanie - wzrost temperatury i powodują obniżenie jakości ładunku

30Oddychanie: Przebiega we wszystkich ład. ziarnistych, warzywach, owocach. Utlenianie subst.org. złożonych do związków prostych z wydzielaniem energii. Tym reakcjom podlegają przede wszystkim węglowodany. Na intensywność oddych. ma wpływ: *rodzaj ładunku *stopień dojrzałości *temp. *wilgotność *skład atmosfery. Najbardziej intensywnie oddychają owoce jagodowe i pestkowe. Jeżeli zawartość zbóż przekracza 16% a nasion roślin oleistych 12% jest to wielkość krytyczna. Szybkość oddycH. zmienia się skokowo. Reguła Vanthoffa: Jeżeli temperatura wzrośnie o 10˚C to szybkość reakcji się podwaja. W atmosferze gdzie przewozi się ziarno powinna być odpowiednia ilość tlenu (aby nie zachodziło oddych. anaerobowe, w wyniku którego powstają zw. szkodliwe np aldehydy). Jeżeli w atmosferze jest więcej CO₂ oddych. przebiega wolniej Oddych. jest procesem którego nie powinno się hamować całkowicie (ziarno umrze nie będzie kiełkowało). Na odych .wpływa: *wilgotność pow. 15% skokowy wzrost szybkości oddych. zboże, 12% nasiona roślin oleistych *temp. *rodzaj produktu

TRNSPIRACJA- polega na utracie wody (owoce, warzywa) tylko niektóre warzywa mają właściwości higroskopijne, większość oddaje wodę. Wilgotność względna powietrza ok.60% nad powierzchnią produktu roślinnego 100% zachodzi proces 31wyrównywania wilgotności. Następuje ususzka (owoce, ziemniaki, cebula) po kilku miesi. tracą ok.1% masy na skutek transp. Praktycznie nie ma możliwości zahamowania transp. Zależy ona od składu prod.(czy subst. plazmatyczne są hydrofilowe czy hydrofobowe) i od stosunku powierzch. owoców do ich masy (im większy ten stosunek tym szybsza transpiracja - małe owoce szybciej transpirują). Dojrzewanie (niekontrolowane prowadzi do przejrzewania) owoce są transportowane jako niedojrzałe i w czasie podróży dojrzewają. Jeżeli zajdzie przejrzenie skórka staje się cienka i wrażliwa na uszkodzenia mech. oraz bakteryjne. Aby zapobiec nadmiernemu dojrzewaniu transportuje się owoce w atmosferze modyfikowanej. Dojrz. zależy od: zawartości tlenu (atmosfera o mniejszej zawartości tlenu słabsze dojrzewanie) i niektóre dojrzewające owoce wydzielają etylen który powoduje przyspieszanie procesu (substancje pochłaniające etylem) KIEŁKOWANIE zachodzi w ziarnach kiedy jest odpowiednia wilgotność i temp.(wilgot. zawarta w ziarnie 20% ale ma ono właściwości higroskopijne - może pochłaniać parę wodną z atmosfery). Jeżeli ziarno jest transportowane w atmosferze o dużej wilgot. może zajść kiełkowanie. Wiąże się ono z intensywnym oddych. i wydzielaniem ciepła. Pogarsza się jakość ziarna. Powoduje spadek zawartości substancji odżywczych. Optymalna temperatura kiełkowania: 25 - 30 ˚C

Wiele ładunków pochodzenia roślinnego mają właściwości nie-bezpieczne bo mają zdolność samozagrzewania i samozapłonu. 32Przyczyną tego są procesy życiowe (oddych., kiełk.) działalność mikroorganizmów dla których produkty roślinne są pożywieniem (procesy życiowe mikroorganizmów). Niektóre prod. poch.rośl. zawierają duże ilość tłuszczy (pasze, nasiona roślin oleistych). Są one jeszcze bardziej skłonne do samo zagrzewania (proces utleniania tłuszczów - autooksydacja - reakcje egzotermiczne)

Produktem zwierzęcym skłonnym do samozapłonu jest mączka rybna (zawiera tłuszcze nienasycone, źródłem ciepła są procesy autooksydacji i działalność bakterii) Duży wpływ na te procesy ma zawartość wilgoci: mniej niż 6% (przyczyna samozagrzewania jest autooksydacja) ponad 12% wilgoci (główna przyczyna samozagrzewania są procesy życiowe bakterii). Bezpieczna zawartość wilgoci dla mączki rybnej 6 -12%.

ZAPOBIEGANIE: Prod. poch. rośl.o małej zawartości tłuszczu (ziarno zbóż, rośliny strączkowe, owoce, warzywa) muszą mieć odpowiednią zawartość wilgoci poniżej krytycznej wilgoci (oddych.). Transp. w atmosf. o obniżonej zawartości tlenu (ale nie można zastosować braku tlenu). Wzrost zawartości CO₂ 2 -3% powoduje wolniejsze procesy życiowe, obniżona temp..

Produkty o dużej zawartości tłuszczu: Prowadzi się procesy sezonowania (nie przyjmuje się do transportu świeżych po zbiorze nasion oleistych i świeżo wyprodukowanej mączki rybnej). Nasiona roślin oleistych przyjmuje się ok. po 3 tygod. sezonowania. Mączka rybna po 12 dniach od wyprodukowania zaczynają się procesy osiągające max ok. 18 dnia

33SKŁONNE DO ZAGRZEWANIA:

1:Towary przemysłowe: * węgiel, koks *koncentraty run , rudy siarczkowe 2:Towary poch.rośl.: *ziarna *pasze roślinne *wł-ókna roślinne *włókna zwierzęce

PROBLEM UBYTKU MASY ŁADUNKÓW - W czasie transp. tzw ubytek naturalny jest to strata masy lub zmniejszenie wymiarów towaru któremu przy obecnym stanie wiedzy i obecnej technologii nie jesteśmy w stanie zapobiec. Ubytki naturalne transp. powstają podczas przewozu, załadunku, wyładunku, przeładunku. Ubytki naturalne magazynowe powstają podczas składowania. Ubytek naturalny jest stratą za którą przewoźnik lub magazynier nie odpowiada. Dla większości towarów ubytek naturalny jest znormalizowany. Dla towarów stałych jest to norma procentowa. Normy te są zróżnicowane w odniesieniu do pory roku: dla okresu zimowego (01.11 - 31.03) i dla okresu letniego (01.04 - 31.10). Normy ubytku naturalnego dla prod. ciekłych są określane w jednostkach masy na powierzchnię parowania zbiornika. Też dla okresu zimowego i letniego. Np. dla benzyny dla okresu letniego wynosi 3.05 kg/m²/miesiąc.

Ubytek naturalny zależy od rodzaju towaru . Ponieważ te procesy są zależne od temp. dlatego występuje zróżnicowanie na okres letni i zimowy. Dla cieczy spowodowane są parowaniem. Przyczyną również jest proces wysychania, wycieki. Dla produktów stałych ubytek naturalny może być rozkruszenie (siarka, cement), kruszenie (cegły)

34Ubytku naturalnego nie można całkowicie wyeliminować ale można go ograniczyć. Podstawowym sposobem ograniczenia jest zastosowanie odpowiedniego opakowania. Bardzo istotne jest zastosowanie odpowiednich metod transp. i przeładunku oraz odpowiednie warunki mikroklimat. (wilgotność, tempera.)

Z ubytkiem naturalnym ściśle wiążą się SZKODY ŁADUNKOWE. W transp. morskim rozróżnia się 3 rodzaje szkód: *strata całkowita - gdy ładunek zostanie zmyty, zatopienie, pożar *strata częściowa - kiedy traci się pewną ilość towaru (wysypanie z uszkodzonego opakowania, wpadanie do wody, pomyłka w dokumentach) *uszkodzenie towaru - spadek jakości towaru.

Ład.w opak .muszą być zaształowane. Ład. luzem należy prze-wozić w odpowiedn. warunkach (klimat-czynnik abiotyczny)

Na uszkodzenia towarów wpływają też czynniki biotyczne (działalność życiowa mikroorganizmów czyli bakterii i pleśni, insekty gryzonie). Psychrofilne bakterie rozwijają się w temp. -7 - -5 ˚C; Mezofile 10 - 25 ˚C; Termofile 45 - 85 ˚C

35Pleśnie rozwijają się w środowisku tlenowym, produkują subst. trujące (mykofoksyny). Bakterie mogą powodować fermentację cukrów, celulozy, skrobi. Grupa bakterii zawierających enzymy (lipozy)-rozkładają tłuszcze. Rozkładowi ulegają również białka (gnicie). Podstawowy wpływ na rozwój bakterii ma wilgoć. Ograniczenie rozwoju mikroorganizmów - utrzymywanie czystości. Niszczenie drobnoustrojów - obniżanie temperatury lub wysoka temperatura (Pasteryzacja 60 -80˚C, sterylizacja 80- 100 ˚C). W pomieszczeniach można niszczyć bakterie w sposób fizyczny: promieniowanie, temperatura, lub w sposób chemiczny. Zagrożenia od makroorganizmów: insekty(owady z rzędu chrząszczy, np. wołek zbożowy, motyli-mól ziarna, termitów, roztoczy-rozkruszek mączny) i gryzonie. Są przyczyną ubytków masy, zanieczyszczeń(odchodami, zrzuconymi skórkami, trupami) i szkód pośrednich (uszkodzone ziarno łatwiej jest atakowane przez mikroorg.)

DEZYNSEKCJA -zwalczanie insektów, w portach i na statkach przez wyszkolonych pracowników. Metody chem.: *kontaktowa (skażone ład. spryskuje się subst. stałymi lub ciekłymi trującymi dla szkodników ale i trochę dla ziarna - zw. org. fosforu i natur. subst.) *fumigacji(niszczenie szkodników owadzich za pomocą b. trujących gazów w specjalnych komorach fumig. : cyjanowodów, tlenek etylenu i do prod.spoż- bromek i chlorek etylu). Metody fizyczne (rzadziej stosowane), np. wypompowanie z ładowni powietrza i wpuszczenie CO2 - insekty się duszą sposób bezpieczny dla ład.ale mniej skuteczny; schładzanie i ogrzewanie ziarna. Metody radiacyjne-za pomocą promieniow.

DERATYZACJA -zwalczanie gryzoni poprzez przynęty i trutki.

36DEZODORYZACJA-pozbywanie się zapachów z ładowni poprzez subst. gazowe (ozon,chlor,zw.chloru), roztwory subst.silnych utleniaczy(nadmanganian potasu), środki myjące-detergenty, metodę maskowania(np. palenie kawy).

ZIARNO-ziarno zbóż (pszenicy, żyta, kukurydzy, jęczmienia, prosa, gryki i in.), nasiona roślin strączkowych (orzech, soczewica soja) i oleistych (rzepak, słonecznik, konopia). Transp. jako ład. luzem (poza ryżem-w workach). Ziarna zbóż zawierają ponad 50 % skrobii oraz celulozę, hemicelulozę, tłuszcze(0,5-6%), białko(8-12%), sole miner., enzymy(biokatalizatory), ponadto pszenica i żyto mają gluten.

Cechy fiz. ziarna: *sypkość(ziarno się zsuwa po pochyłej powierzchni, zależy od gatunku, kształtu szors. i porow.) *zwartość - stosunek objętości ziarna do sumarycznej objęt. ziarna i powietrza w przestrz. międzyziarniowych.; porowatość-stos.obj.powietrza do objętości ziarna; z czasem zwartość rośnie a porowatość maleje - zleżenie ziarna; b. istotne bo przy oddych. wydziela się ciepło i przy dużej ilości przestrzeni powietrz międzyziarn lepsze warunki do odprowadzania ciepła ziarno słaby prze-wodnik ciepła oraz ziarno musi się kontaktować z powietrzem we właściwych ilościach *samosortowanie ziarna-ziarenka i zanieczyszczenia większe i cięższe idą na dół i odwrotnie *higriskopijność (oddawanie lub przyjmowanie pary wodnej z powietrza) - izoterma absorpcji . W ładowniach muszą być gr-odzie by ziarno się nie przesypywało (kąt nasypu ziarna 20°)

ŁADUNKI NIEBEZPIECZNE- PODZIAŁ NA 9 KLAS:

1).Materiały wybuchowe i pirotechniczne (od 1.1 do 1.5).

1.1-subst. i wyroby zdolne do wybuchu masowego (proch bez-dymny piorunian rtęci) 1.2-towary stwarzające niebezpieczeństwo rozrzutu bez wybuchy mas. 1.3-tow.stwarz.zagrożenie pożar. i zagroż. małego wybuchu/rozrzutu (nitrogliceryna) 1.4-tow.bez poważniejszego zagrożenia 1.5-subst stwarzające za-grożenie na statku tylko gdy są przewożone w większych ilościach. `Jedynie w klasie pierwszej jest dodatkowy podział na 37kategorie sztauerskie (dotyczące rozmieszczenia ład na statku - są 4 kategorie): *zwykła - nie wymagają specjalne-go sposobu ształowania - miejsce chłodne oddalone od źródeł ciepła i pomieszczeń mieszkalnych * magazyn - (a, b, c) ład. powinny być w pomieszczeniu zamkniętym:a) magazyn wy-łożony drewnem (ład. które stanowią zagrożenie przy kontakcie z metalem) b) wystarczy wyłożenie magazynu paletami drewnianymi *pirotechniczne-dotyczące ształowania ład. pir-otechn. *materiały specjalne- ład. w opak.(wybuchowe) dotyczące sposobu rozmieszczenia tych opak.. Oprócz tego mat. wybuch. są podzielone na grupy ształerskie oznaczone literami (A, B,C, ...,S) 11 grup - patrz w kodzie - oddzielanie ładunków poszczególnych grup ształerskich 2) .Gazy - gazy sprężone, skroplone, rozpuszczone pod ciśnieniem, głęboko schłodzone gazy trwałe

Gazy sprężone-gazy trwałe-powietrze, azot (temp.krytyczna dużo większa od temp. pokojowej- nie da się skroplić). Są transp w butlach stalowych (argon, hel i inne). Gazy skroplone-gazy o wys. temp. krytycznej, można skroplić w temp. pokojowej (chlor, CO₂). Gazy rozpuszczone-acetylen, w butlach rozpuszczony w azocie + substancja porowata, na której jest zaabsorbowany roztwór. Głęboko schłodzone gazy trwałe-skroplony tlen, powietrze, transport. w obniżonej temperaturze.

2.1- gazy palne(wodór,tlen) 2.2- gazy niepalne(hel,azot)

2.3- gazy toksyczne/trujące

3. Ciecze palne i roztwory ciał stałych w cieczach palnych (far-by, lakiery). Ciecze palne-ciecze, których temp. zapłonu jest niższa niż 61˚C lub 65˚C. Temperatura zapłonu-pary cieczy się zapalają na chwilę (temp.palenia się nieco wyższa)

3.1 ciecze o najniższej temperaturze zapłonu tz<-18˚C

3.2 -18˚C<tz<21˚C 3.3 21˚C<tz<61˚C

38Najbardziej niebezpieczne są ciecze z grupy 3.1 stanowią wielkie zagrożenie. Benzyny tz<-18˚C w temperaturze 20˚C pary benzyny są zawsze w zakresie palności (pożar może spowodować iskra elektryczne). Pary benzyny są cięższe od par powietrza, gromadzą się w dolnych częściach pomieszczenia i nie mieszają się z powietrzem.

4. Ciała stałe łątwopalne(nie zostały zaliczone do klasy I bo nie są wybuchowe) 4.1-ciała stałe łatwopalne, czyli takie które zapalają się pod wpływem zewn.źródła płomienia, tarcia, wyładowania elektrycznego (siarka, nitroceluloza) 4.2 - subs. samozapalne-ciała stałe które ulegają samozagrzewaniu i samozapłonowi(pasze poch. rośl.z roślin oleistych, mączka rybna)

4.3 - ładunki które wydzielają gazy łatwopalne w stanie wilgotnym (węglik wapnia, czyli karbid)

5. Substancje utleniające- subst., które jeżeli znajdą się w kont-akcie z subst. palnymi rozkładają się wydzielając duże ilości tlenu - powodują powstanie palnej atmosfery. 5.1-subst.utleni-ające-saletra amonowa 5.2 nadtlenki organiczne- b. nietrwałe, rozkładają się z wydzieleniem dużej ilości tlenu. Transport. w opak. w b. małej ilości z dodatkiem stabilizatorów.

6.Subst.toksyczne (6.1)i zakaźne(6.2)

Subst.t oksyczne -po dostaniu się do organizmu powodują jego uszkodzenie i śmierć. Działaniem trucizn zajmuje się toksykologia. Subst. trujące są wchłaniane przez: *układ oddechowy *skórę *układ pokarmowy. Najgroźniejsze są subst. które są wchłaniane przez oddychanie. Są wchłaniane b. szybko na dużej powierzchni płuc, bezpośrednio do krwiobiegu z pominięciem wątroby. Są opracowane normy dotyczące subst. wchłanianych przez oddych. NDS -najwyższe dopuszczalne stę-żenie, w którym człowiek może przebywać 8h/dobę (na stanowisku pracy). 39Nie ma norm określających dopuszczalne stężenia subst. dostających się do organizmu przez skórę. Działanie trucizn zależy od ich właściwości fizycznych i chem. (lotne, rozpuszczalne w wodzie i płynach ustrojowych organizmu). Te które są rozpuszczalne w wodzie są bardziej niebezpieczne.

Subst. zakaźne-są to mikroorganizmy lub ich toksyny, które wywołują choroby ludzi i zwierząt.

7.Subst.radioaktywne (promieniotwórcze) - naturalne pierwiastki i sztuczne izotopy. 3 rodzaje promieniowania *, *, *

Miara intensywności rozpadu promieniotwórczego, aktywności substancji. Liczba rozpadów/jednostkę masy

1 Ci (kini) aktywność substancji = 3,7*10¹⁰roz/g Za subst .promieniotw. uważa się subst. o aktywności powyżej 0,002*Ci

Natężenie promieniowania [R/h] R-rem lub [S/h] S-sierert

Subs. promieniotw. mogą być jednocześnie sub st. toksycznymi

Wyodrębnione są subst. rozszczepialne (reakcja zachodzi po przekroczeniu masy krytycznej) Należy zwrócić uwagę na masę transportowanych izotopów

8.Subst.żrące (w stosunku do organizmu i materiałów - wywołują korozję): mocne kwasy organiczne H2SO4, HNO3, HCL, mocne zasady NaOH, KOH. Do tej grupy należą subst. które w kontakcie z woda rozkładają się z wydzieleniem subst. żrącej

9.Subs.,które nie zostały ujęte w klasach poprzednich i stwarzające inne zagrożenie np.nawozy mineralne (saletry)

40KOD IMDG (INTERNATIONAL MARITIME DANGEROUS GOODS) Nowe wydanie co 2, 3 lata są publikowane poprawki do kodu. Jednak są ładunki niebezpieczne, które nie zostały ujęte w kodzie (na skutek rozwoju chemii)

ładunki NOS (NOT OTHERWISE SPECIFIED) inaczej nieujęte np. ciecze palne inaczej nieujęte zawierające etanol

Często jednak ładunek wykazuje kilka klas zagrożenia (trzeba ustalić jedna klasę zasadniczego niebezpieczeństwa, pozostałe klasy niebezpieczeństwo dodatkowe). Oznakowanie nalepkami.Kod podaje reguły którą klasę uznać za zasadniczą: 1.Jeżeli ładunek należy do klasy 1, 2, 5.2, 7 są to klasy uprzywilejowane 2.Do klas 3, 6.1, 8 i jeszcze do jakiejś innej(ale nie z punktu pierwszego) to klasę zasadniczą określa się na podstawie tabeli zamieszczonej w kodzie. 3.Do klas 4, 5.1 i jeszcze innych (oprócz punktu 1 i 2) to klasę zasadniczą ustalają odpowiednie władze

KOD IMDG składa się z pięciu tomów

1 -zawiera informacje o kodzie, wprowadzenie do kodu

2, 3, 4 - kod szczegółowy, opisane ładunki z podziałem na klasy, każdy z ładunków na klasę indywidualną, przed każdą klasą jest wprowadzenie 5 - suplement

Tom 1 zawiera: *wprowadzenie do kodu (GENERAL INTRODUCTION- wstęp ogólny) *dodatek w sprawie zaleceń co do opak. *indeks (w formie tabeli): nazwa chem., numer, klasa niebezpieczeństwa, opak., numer strony kodu, numer EMC i MFAG *znajdują się też informacje dotyczące nalepek, kontenerów, zbiorników przenośnych oraz przewozu na statkach ro-ro, barkowcach itp.

Tomy 2, 3, 4 część szczegółowa: *w dużym skrócie właściwości ład. *kategoria i rodzaj opakowania *sposób ształowania

Tom 5 Suplement: *zalecenia w sprawie postępowania w przypadku awarii(wypadku, pożaru) EMERGENCY PROCEDURE *sposób pomocy medycznej MEDICAL FIRST AID GUIDE *do suplementu dołączony jest kod BC *systemy zawiadamiania na statku *wytyczne formowania jednostek transportowych *ształowania w kontenerach *w sprawie użycia pestycydów

41OZNAKOWANIE: nalepka zasadniczego niebezpieczeństwa i dodatkowych niebezpieczeństw, plakietki - na jednostkach ładunkowych

OPAK.ŁAD.NIEBEZPIECZNYCH z wyjątkiem klas 1, 2, 6.2, 7 zostały podzielone na 3 kategorie (podane w indeksie i na karcie szczegółowej): *opakowania dla ład. najbardziej niebezpiecznych (np. klasa 3.1) *dla średnio niebezpiecznych *dla ład. stwarzających najmniejsze zagrożenie

Dla ładunków klas 1, 2, 6.2, 7 opak. nie dzielą się na kategorie (opakowania wg przepisów ONZ). Opak. dla klasy 7 podlegają przepisom międzynarodowej agencjii atomowej. Odpowiedni kod na każdym opak."UN" wytłuszczone na metalu oznacza że opak. spełnia wymagania przepisów ONZ. Cyfry oznaczają kształt opak. Litera materiał opakowania.

Dodatkowy podział ładunków niebezpiecznych dla transportu morskiego: W- transp. morski zabroniony O-składowanie w portach zabronione A-dopuszczone do transp. przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności B- przy zachowaniu zwykłych środków ostrożności S- dopuszczane do transportu i składowania w magazynach ogólnego przeznaczenia

---