Vacatio legis — spoczywanie ustawy ( czas między opublikowaniem a wejściem w życie),

Pacta sunt servanda — umów należy dotrzymywać,

Clara non sunt interpretanda — jasne teksty nie podlegają (nie wymagają) wykładni,

Lex posterior derogat priori — ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą,

Lex — prawo, przepis prawny, ustawa,

Nullum crimen sine culpa — nie ma przestępstwa bez winy

Lex retro non agit — prawo (ustawa) nie działa wstecz,

Nullum crimen sine lege poenali — nie ma przestępstwa bez ustawy karnej

Nullum crimen sine lege scripta — nie ma przestępstwa bez prawa pisanego,

Nullum crimen sine lege penali anteriori — nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy, Nullum crimen sine periculo sociali — nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu,

Nullum crimen sine poena — Każde przestępstwo powinno być ukarane,

Poena — kara,

Poena capitalis (capitis) — kara śmierci,

Źródło fot.: Scala Photographic Agency, Florencja, Włochy.

Słowniczek zwrotów łacińskich

opracował J. Warylewski

„Czuję się silnym w moich zasadach, kiedy mam za sobą Rzymian" — Montesquieu, „O duchu praw"

Wprawdzie nie ze starożytnego Rzymu lecz ze starożytnej Grecji wywodzi się Temida — bogini praw — ale to właśnie łacina, nie greka, jest uniwersalnym językiem prawa. Dla przypomnienia jednym, dla nauki innym, prezentuję ten skromny wybór zwrotów i sentencji, poprzedzony prezentacją mitycznej postaci, która po dzień dzisiejszy ma pod swą opieką (patronuje) — czy raczej symbolizuje — prawo i sprawiedliwość.

Temida (Themis) — jedna z Tytanid, bogini praw, obyczajów i porządku. Córka Uranosa i Gai, druga po Metis żona Zeusa — jeszcze przed jego małżeństwem z Herą, przychylna młodszemu pokoleniu bogów. Jej córki to: Hory — Godziny (Ejrene — patronka pokoju, Eunomia — strażniczka praworządności, Dike bogini sprawiedliwości, zasiadająca na stopniach tronu swego ojca i strzegąca boskiego ładu na niebie i ziemi) i Mojry — Parki (Kloto, Lachezis, Atropos). W mitologii rzymskiej bóstwem odpowiadającym Dike była Iustitia — przedstawiana jako kobieta w długiej szacie, trzymająca w prawej ręce wagę, lewą ręką wsparta na włóczni.

Temida była jedną z wielu personifikacji prawa. Symbolizowała odwieczne prawo natury. Czuwała nad zgromadzeniami ludowymi, opiekowała się skrzywdzonymi i tymi wszystkimi, którzy potrzebowali pomocy. Była to bogini groźna — stała na straży prawodawstwa. Jej ołtarze budowane były w miejscach zgromadzeń ludowych, miała swoje świątynie (była władczynią wyroczni delfijskiej). Jej tradycyjne wyobrażenie to: zawiązane przepaską oczy, miecz w prawej dłoni i waga w lewej. Niekiedy przedstawiano ją z rogiem obfitości, niekiedy z ludzką, obciętą głową lub kodeksem na łonie. Opaska symbolizuje bezstronność (można też symbol ten interpretować w sposób inny — Temida jest ślepa), waga — porównywanie ciężaru dobrych i złych uczynków, miecz to symbol władzy sędziowskiej, obcięta głowa — symbolizuje karę. Temida jest przykładem współistnienia mitu i symbolu pod jedną nazwą, jedną postacią.

Temida (themis) może też oznaczać wolę bogów (sprawiedliwe prawodawstwo), a Dike sprawiedliwe (słuszne) stosowanie praw już ustanowionych.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V

A

A casu ad casum — od przypadku do przypadku,

A contrario — z przeciwieństwa,

A posteriori — z następstwa,

Ab absurdo — do (od) absurdu,

Ab extra — od zewnątrz,

Ab initio — od początku,

Ab intra — od wewnątrz,

Ab ovo — od samego początku,

Aberratio ictus — zboczenie działania,

Abortio — poronienie płodu,

Abortus criminalis — kryminalnie bezprawne przerwanie ciąży,

Accusatio — oskarżenie,

Actio — czynność,

Actio libera in causa — działanie wolne w przyczynie (nie w następstwie, skutkach),

Ad casum — stosownie do danego przypadku,

Ad eventum — forma czynności prawnej zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych,

Ad exemplum — na przykład,

Ad extremum — do ostateczności,

Ad feliciora tempora — do lepszych czasów,

Ad finem — do końca,

Ad hoc — doraźnie,

Ad infinitum — do nieskończoności,

Ad probationem — forma czynności prawnej zastrzeżona dla celów dowodowych,

Ad solemnitatem — forma czynności prawnej zastrzeżona pod rygorem nieważności,

Argumenta iuris puniendi — racja bytu prawa karnego (racjonalizacja kary),

Argumento ex ... — argument z ...,

Argumentum a contrario — wnioskowanie z przeciwieństwa,

Argumentum a fortiori — wnioskowanie z silniejszego na słabsze (i odwrotnie),

Argumentum a maiori ad minus — a. z większego na mniejsze,

Argumentum a minori ad maius — a. z mniejszego na większe,

Argumentum a rubrica — wnioskowanie z systematyki ustawy,

Argumentum a simili — wnioskowanie z podobieństwa (z analogii),

Argumentum ab auctoritate — a. odwołujący się do autorytetu,

Argumentum ad absurdum — a. z doprowadzenia do absurdu,

Argumentum ad auditorem — argument odwołujący się do słuchaczy,

Argumentum ad baculum — argument kija,

Argumentum ad crumenam — argument odwołujący się do kieszeni (łapówka),

Argumentum ad hominem (ex concesso) — argument odwołujący się do człowieka,

Argumentum ad ignorantiam — argument odwołujący się do niewiedzy,

Argumentum ad iudicium — argument odwołujący się do zdrowego rozsądku,

Argumentum ad misericordiam — argument odwołujący się do litości,

Argumentum ad personam — argument odnoszący się do osoby,

Argumentum ad populum — argument demagogiczny,

Argumentum ad rem — argument odnoszący się do meritum sprawy,

Argumentum ad vanitatem — argument odwołujący się do próżności słuchaczy (pochlebstwo),

Argumentum ad verecundiam — argument odwołujący się do nieśmiałości (do autorytetu),

Argumentum certum — argument nie do zbicia,

Argumentum e consensu gentium — wnioskowanie ze zgody powszechnej,

Argumentum e silentio — wnioskowanie z milczenia,

Argumentum per eloquentiam — argument z uroku słów,

Argumentum probabile — argument o pozorach prawdopodobieństwa,

B

Bannitio — wygnanie,

Beneficium iuris — dobrodziejstwo prawa,

Beneficium legis non debet esse captiosum — dobrodziejstwo prawa nie powinno szkodzić,

Benigna interpretatio — życzliwa interpretacja,

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur — ustawy winny być interpretowane dla zachowania ich ducha,

Benignus — ludzki, przyjazny, łaskawy,

Bona fides — dobra wiara,

Boni mores — dobre obyczaje,

C

Calumnia — oszczerstwo,

Cardinalis — zasadniczy,

Casus — kazus prawny (wzięty z praktyki przypadek),

Casus a nullo praestatur — za przypadek nie ponosi się odpowiedzialności,

Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest — siła wyższa to zdarzenie, któremu słabość ludzka nie może się oprzeć,

Casus maior — siła wyższa,

Causa — przyczyna, powód,

Causa causae est etiam causa causati — przyczyna przyczyny jest również przyczyną skutku,

Causa causarum — przyczyna przyczyn,

Causa criminalis — sprawa karna,

Causa efficiens — przyczyna sprawcza,

Causa proxima — przyczyna najbliższa,

Causa ramota — przyczyna dalsza,

Causa sine qua non — przyczyna niezbędna,

Causalis — kauzalny,

Cito — szybko, bez zwłoki,

Clara non sunt interpretanda — jasne teksty nie podlegają (nie wymagają) wykładni,

Coactio non est imputabilis — przymusu nie zalicza się do zwinienia,

Coactus tamen voluit — zmuszony mimo to chciał,

Coauctor delicti — współsprawca przestępstwa,

Codex — zbiór praw,

Cogitationis poenam nemo patitur — myśli nie podlegają osądowi (nikt nie może być karany za swoje myśli), sam zamiar nie podlega karze,

Communis opinio — opinia powszechna,

Conatus delicti (deliquendi) — usiłowanie przestępstwa,

Conditio sine qua non — warunek konieczny,

Confinatio — internowanie,

Consummatio delicti — dokonanie przestępstwa,

Contra facta non valent argumenta — wobec faktów argumenty muszą ustąpić,

Contra ius commune — wbrew prawu powszechnemu,

Contra legem — wbrew ustawie,

Contra legem facere — działać niezgodnie z prawem,

Contra naturam — wbrew naturze,

Contra praescriptum — wbrew przepisowi,

Contra vim non valet ius — prawo ustępuje przed przemocą,

Contradictio — sprzeciw, sprzeczność,

Contradictio explicita — wyraźna sprzeczność,

Contradictio implicita — ukryta sprzeczność,

Contradictio in adiecto — sprzeczność w przydawce (przymiotniku),

Contradictio in se — sprzeczność sama w sobie,

Contradictio in subiecto — sprzeczność w samym przedmiocie,

Contradictio in terminis — sprzeczność w terminach (określeniach),

Crimen — przestępstwo, zbrodnia,

Crimen continuatum — przestępstwo ciągłe,

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare — Każdy może zbłądzić, trwać w błędzie tylko głupi,

Culpa — wina,

Culpa dolo exorta — wina kombinowana (mieszana),

Culpa lata — wina ciężka,

Culpabilis — karygodny,

Cum animo corrigendi — w zamiarze (celu) wychowawczym,

Cunabula iuris — podstawy prawa (kolebka wiedzy prawniczej),

D

De facto — w rzeczywistości,

De lege ferenda — o ustawie, która ma być uchwalona,

De lege lata — o ustawie obowiązującej,

Definiendum — to co ma być zdefiniowane,

Definiens — to co definiuje,

Definitio — definicja,

Definitus — ustalony, stały,

Delicta communia — przestępstwa powszechne,

Delicta omissionis — przestępstwa formalne z zaniechania,

Delicta per omissionem commissa — przestępstwa materialne z zaniechania,

Delicta propria — przestępstwa indywidualne,

Delictum — występek, przestępstwo,

Delictum commissivum — przestępstwo z działania,

Delictum commune — przestępstwo powszechne,

Delictum consumatum — przestępstwo dokonane,

Delictum continuatum — przestępstwo ciągłe,

Delictum iuris gentium — przestępstwo prawa międzynarodowego,

Delictum omissivum — przestępstwo z zaniechania,

Delictum permanens — przestępstwo trwałe,

Delictum proprium — przestępstwo indywidualne,

Delictum putativum — przestępstwo urojone,

Delictum sui generis — przestępstwo odrębnego (samodzielnego) typu,

Delictum tentatum — usiłowane przestępstwo,

Deportatio — zesłanie,

Dolus alternativus — zamiar przemienny,

Dolus antecedens — zamiar powstały przed popełnieniem czynu zabronionego,

Dolus coloratus — zamiar zabarwiony,

Dolus cumulativus — zamiar kumulatywny,

Dolus deliberatus — zamiar przemyślany,

Dolus directus — zamiar bezpośredni,

Dolus eventualis — zamiar ewentualny,

Dolus eventualis cumulativus — zamiar ewentualny kumulatywny,

Dolus generalis — zamiar ogólny,

Dolus indirectus — zamiar pośredni,

Dolus praemiditatus — zamiar rozmyślny (przemyślany),

Dolus quasi eventualis — zamiar niby ewentualny,

Dolus repentinus — zamiar nagły,

Dolus superveniens — zamiar powstały po popełnieniu czynu zabronionego,

Dura lex, sed lex — twarde prawo, ale prawo,

E

Errantis nulla voluntas est — działanie pod wpływem błędu nie wyraża woli,

Error — błąd,

Error (ignorantia) iuris nocet — błąd co do (nieznajomość) prawa szkodzi,

Error facti — błąd co do faktu,

Error iuris — błąd co do prawa,

Ex contractu — z kontraktu, z umowy,

Ex lege — według prawa, z mocy ustawy,

Explicite — jasno, wyraźnie, bezpośrednio,

Expressis verbis — dobitnymi słowami, wyraźnie, dokładnie,

Extraneus — wyzuty z czegoś, nie należący do rodziny, nie mający jakiejś cechy,

F

Facta probantur, iura novit curia — okoliczności faktyczne wymagają udowodnienia, a przepisy prawa są sądowi znane,

Feidum — okup wypłacany pokrzywdzonemu,

Fines poenarum — istota, cel prawa karnego,

Fredum — grzywna,

G

Generalia — zagadnienia ogólne,

Generalis — ogólny, powszechny,

Generi per speciem derogatur — prawo szczególne uchyla ogólne,

Genesis — los, przeznaczenie człowieka,

Genocidio (genocidium) — ludobójstwo,

Genus — ród, rodzaj, klasa rzeczy, grupa,

Genus perire non censetur — gatunek nie ginie,

Gloria — chwała, cześć,

Glossa — komentarz (objaśnienie) do orzeczenia sądowego, wyjaśnianie niezrozumiałych treści, język, mowa, słowo, wyraz,

Glossa interlinearis — glosa między wierszami przepisów,

Glossa marginalis — glosa na marginesie tekstu przepisów,

Gradatio — stopniowanie,

Gradus adfinitati nulli sunt — w powinowactwie nie ma stopni,

Gratis — za darmo,

Gravamen — ciężar, zażalenie, część skargi,

Gremium — zespół, ogół,

Grosso modo — w dużym przybliżeniu,

H

Habeas corpus — abyś zachował nietykalność (angielska ustawa zasadnicza z 1679 r.),

Habeas corpus ad prosequendum — nakaz ścigania karnego,

Habilis — stosowny, zdolny (do czegoś), odpowiedni,

Habitus — stan,

Hoc anno — w tym roku,

Hoc loco — w tym miejscu,

Hoc tempore — w tym czasie,

Hominis est errare, insipientis in errore perseverare — rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie,

Hominum causa omne ius constitutum est — wszelkie prawo ustanowione zostało dla ludzi,

Homo alieni iuris — osoba podlegająca obcemu prawu,

Homo creator — człowiek jest twórcą samego siebie,

Homo eruditus — człowiek wykształcony,

Homo est animal politicum et sociale — człowiek jest zwierzęciem politycznym i społecznym,

Homo est dominus membrorum suorum — człowiek jest panem (właścicielem) swoich członków,

Homo homini lupus est — człowiek człowiekowi wilkiem,

Homo novus — parweniusz,

Homo sum, nihil humani a me alienum esse puto — jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce,

Homosexualismus — homoseksualizm,

Honor habet onus — godność nakłada ciężary,

Honores mutant mores — godności zmieniają człowieka,

Humanus — ludzki, człowieczy,

Hypothesis — hipoteza, przypuszczenie,

Hypotheticus — hipotetyczny, przypuszczalny,

I

Ibidem — tamże, w tym samym miejscu (w tym samym dziele),

Ignorantia iuris nocet — nieznajomość prawa (ustawy) szkodzi,

Implicite — ciemno, niewyraźnie, pośrednio,

In concreto — w określonej sytuacji, w określonym wypadku,

In dubio mitius — w razie wątpliwości łagodniej,

In dubio pro libertate — w razie wątpliwości na rzecz wolności,

In dubio pro reo — w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego,

In extenso — w całości,

In extreme — w ostateczności,

In fine — na końcu stronicy, rozdziału,

In genere — w ogóle,

In principio — w zasadzie,

In silvam ligna ne feras! — nie zanoś drewna do lasu,

In spe — w przyszłości,

In statu dormiendi — w stanie uśpienia,

In statu nascendi — w stanie rodzenia się, powstawania,

In statu praesenti — w stanie obecnym,

In vivo — na żywym ciele,

Inculpata tutela — obrona konieczna,

Interest rei publicae ne maleficia remaneant impunita — W interesie publicznym leży, by przestępstwa nie pozostały bezkarne,

Intraneus — osoba o szczególnych, wskazanych w ustawie właściwościach,

Ipso facto — na mocy samego faktu,

Ipso iure — z mocy samego prawa,

Iter delicti — formy stadialne czynu zabronionego,

Iudicatura — orzecznictwo,

Iura novit curia — sąd zna prawo,

Iurisprudentia — prawoznawstwo, nauka prawa,

Iurista — prawnik,

Ius — prawo,

Ius castigandi — prawo karcenia domowego,

Ius coercendi — prawo nakładania kar,

Ius est ars boni et aequi — prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne,

Ius ex non scripto (ius non scriptum) — prawo zwyczajowe,

Ius poenale — prawo karne,

Ius primae noctis — prawo pierwszej nocy,

Ius puniendi — prawo karania (prawo karne podmiotowe),

Iustitia — wymiar sprawiedliwości,

K

Kalendarium — kalendarz,

Kalendae — Kalendy (pierwszy dzień miesiąca),

L

Lapsus — omyłka,

Lege artis — zgodnie z zasadami sztuki,

Lege non distinguente nec nostrum distinguere — ustawa nie rozróżnia, a więc i my nie rozróżniajmy,

Lex — prawo, przepis prawny, ustawa,

Lex consumens derogat legi consumptae — przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty,

Lex mitior retro agit — ustawa względniejsza działa wstecz,

Lex poenalis retro agit cum exceptione legis severioris — Ustawa karna działa wstecz za wyjątkiem ustawy mniej względnej,

Lex posterior derogat priori — ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą,

Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali — ustawa późniejsza o charakterze ogólnym nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej,

Lex primaria derogat legi subsidiariae — ustawa zasadnicza uchyla posiłkową (przepis pierwotny wyłącza przepis posiłkowy),

Lex retro non agit — prawo (ustawa) nie działa wstecz,

Lex severior retro non agit — ustawa surowsza nie działa wstecz,

Lex specialis — ustawa (przepis) specjalny (szczególny),

Lex specialis derogat legi generali — ustawa szczególna uchyla ogólną,

Lex subsidiaria — ustawa (przepis) subsydiarny,

Lex superior derogat legi inferiori — ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższą,

Lex talionis — prawo talionu,

Luxuria — lekkomyślność,

M

Magister — nauczyciel, mistrz,

Magna culpa dolus est — grube niedbalstwo podobne jest zamiarowi (złemu),

Magnum ignotum — wielka niewiadoma,

Mala causa silenda est — w złej sprawie najlepiej milczeć,

Maleficium — przestępstwo, występek,

Malitia supplet aetatem — natężenie zła uzupełnia wiek (podstawa wcześniejszej odpowiedzialności karnej nieletnich),

Malum in se — czyn zły sam w sobie (nawet jeśli nie jest kryminalnie bezprawny),

Malum necessarium — zło konieczne,

Malum prohibitium — czyn zły bo zakazany przez prawo,

Malus — zły, szkodliwy, występny,

Malus usus abolendus est — należy zwalczać złe zwyczaje (aby nie przerodziły się w prawo zwyczajowe),

Malversatio — oszustwo,

Mania — obłęd, szaleństwo,

Manifestum non eget probatione — fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu,

Manifestus — jawny, oczywisty,

Manu armata — zbrojna ręka,

Marginalis — marginesowy,

Mater semper certa est — matka jest zawsze pewna,

Matricida — matkobójca,

Matricidium — matkobójstwo,

Matrimonium — małżeństwo,

Matrimonium consumatum — małżenstwo spełnione w obcowaniu płciowym,

Maximo cum studio — z najwyższą starannością,

Maximus pericula semper dant veniam culpae — wielkie niebezpieczeństwo wyłącza zawinienie,

Memento mori — pamiętaj o śmierci,

Memorabilis — godny pamięci,

Mens — myśl, umysł, rozum,

Meretricium — nierząd, prostytucja,

Meritum — istota sprawy,

Metus causa — z obawy (ze strachu),

Minister — sługa, służący,

Miscelanea — zbiór rozpraw różnej treści, mieszanina,

Miseria — bieda, nędza,

Misericordia — miłosierdzie, współczucie, litość,

Modus operandi — sposób działania,

Modus probandi — sposób dowodzenia,

Modus procedendi — tryb postępowania,

Moratorium — odroczenie terminu,

Mors — śmierć,

Mors omnia iura solvit — śmierć znosi wszelkie prawa,

Mortalis — śmiertelny,

Mortis causa — na wypadek śmierci,

Mos (moris, mores) — zwyczaj, obyczaj,

Mos maiorum — dawny (przodków) zwyczaj,

Multa — kara pieniężna (grzywna),

Multi multa sciunt, nemo omnia — wielu wie dużo, nikt wszystkiego,

Multi non omnes — wielu to nie wszyscy,

Mutatis mutandis — z uwzględnieniem niezbędnych zmian,

Mutuus — wzajemny, dwustronny,

N

Nasciturus — płód poczęty (jeszcze nie narodzony),

Natura delicti — charakter przestępstwa,

Natura humana — natura ludzka,

Natura rerum — charakter rzeczy,

Natura trahit ad sua iura — natura domaga się swych praw,

Neglegentia — niedbalstwo,

Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur — nie karze się dlatego, że popełnino przewinienie, ale po to by go nie popełniano,

Nihil fit sine causa — nic nie dzieje się bez przyczyny,

Nihil novi sub sole — nic nowego pod słońcem,

Non existens — nie istniejący,

Non facit fraudem, qui facit, quod debet — nie czyni bezprawia, kto spełnia swą powinność,

Non nocere — nie szkodzić,

Norma puniendi — zakazy karne (prawo karne przedmiotowe),

Nota bene — nawiasem mówiąc,

Notoria nin egent probatione — fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu,

Nova constitutio futuris forman imponere debet, non praeteritis — nowa ustawa powinna regulować przyszłość, a nie przeszłość,

Novum iudicium — nowe orzeczenie sądowe,

Nuda veritas — naga prawda,

Nulla poena sine lege — nie ma kary bez ustawy,

Nulla regula (est) sine exceptione — nie ma reguły bez wyjątku,

Nullum crimen sine actione — nie ma przestępstwa bez społecznie niebezpiecznego sprawcy,

Nullum crimen sine culpa — nie ma przestępstwa bez winy,

Nullum crimen sine lege penali anteriori — nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy,

Nullum crimen sine lege poenali — nie ma przestępstwa bez ustawy karnej,

Nullum crimen sine lege scripta — nie ma przestępstwa bez prawa pisanego,

Nullum crimen sine periculo sociali — nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa czynu,

Nullum crimen sine poena — Każde przestępstwo powinno być ukarane,

Nullum scelus rationem habet — żadna zbrodnia nie ma uzasadnienia,

Numerus clausus — liczba zamknięta, ograniczona,

O

Obscenus — nieprzyzwoity,

Odium — nienawiść,

Omissio — zaniechanie, zaniedbanie,

Omni modo — wszelkimi sposobami,

Op. Cit. (Opere citato, opus citatum) — w dziele cytowanym, dzieło cytowane,

Opinio communis — powszechny pogląd,

Optimum — najlepsze rozwiązanie,

Ordalicium — sąd boży,

Os — usta, twarz,

P

Pacta sunt servanda — umów należy dotrzymywać,

Paranomia — bezprawie,

Passio — bierność,

Per analogiam — przez analogię,

Per errorem — przez pomyłkę,

Per exemplum — na przykład,

Per modum — na wzór,

Per omnia — w każdym przypadku,

Poena — kara,

Poena capitalis (capitis) — kara śmierci,

Poena cullei — kara worka,

Poena exilii — kara wygnania,

Poena gladii — kara ścięcia za pomocą miecza,

Poena legitima — kara ustawowa,

Poena sequitur scelus — kara idzie za występkiem,

Poena talionis — kara odwetu,

Poenae infamantes — kary zniesławiające,

Poenalia sunt restringenda — w prawie karnym obowiązuje wykładnia ścieśniająca,

Poenalis — dotyczący kary,

Poenalitas — karalność,

Post factum — po fakcie,

Prima facie — na pierwszy rzut oka,

Pro publico bono — dla dobra wspólnego,

Pro rata temporis — stosownie do upływu czasu,

Pro tempore — stosownie do okoliczności, czasowo,

Pro timore mortis — z obawy przed śmiercią,

Prostitutio — oddawanie się nierządowi,

Prostitutus — nieprzyzwoity,

Punibilis — karalny,

Pura veritas — naga (czysta) prawda,

Putativus — urojony,

Q

Quaestio facti — zagadnienie faktyczne,

Qualis mater, talis filia — jaka matka, taka córka,

Qualis vita, et mors ita — jakie życie, taka śmierć,

Quando aliquid prohibetur, prohibetur et omne, per quod devenitur ad illud — gdy coś jest zakazane, zakazane jest wszystko co do tego zmierza (uzasadnienie karalności usiłowania),

Quasi — jakby,

Quest vita, et mors ita — jakie życie taka śmierć,

Qui accusare volunt, probationes habere debent — kto chce oskarżać powinien mieć dowód,

Qui errat consentire non videtur — kto błądzi, ten nie wyraża zgody,

Qui finem vult idem vult ad finem necesaria — kto chce celu, chce również tego, co jest konieczne aby go osiągnąć,

Qui licet quod est plus utique quod est minus — kto może więcej, ten może i mniej,

Qui non appellat, approbare videtur sententiam — kto się nie odwołuje, ten akceptuje wyrok,

Qui non negat, fatetur — kto nie zaprzecza, ten się przyznaje,

Qui scribit, bis legit — kto pisze, ten jakby dwa razy czytał,

Qui tacet consentire videtur — kto milczy, ten się zgadza,

Qui vult decipi, decipiatur — kto chce być oszukany, niech nim będzie,

Quo iure? — jakim prawem,

Quod erat demonstrandum — co było do udowodnienia,

Quod lege non prohibitum, licitum est — czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone,

Quod non est licitum necessitas facit licitum — konieczność robi z czynu niedozwolonego czyn dozwolony,

R

Ratio decidendi — podstawa rozstrzygnięcia,

Ratio legis — motyw ustawodawczy, sens ustawy,

Ratio legis est anima legis — sens ustawy jest jej duszą,

Regina probationum — królowa dowodów,

Res iudicata — powaga rzeczy osądzonej,

S

Scientia nobilitat — wiedza uszlachetnia,

Scio me nihil scire — wiem, że nic nie wiem,

Sensu largo — w znaczeniu szerokim,

Sensu proprio — w znaczeniu właściwym,

Sensu stricto — w znaczeniu ścisłym,

Sententia — powiedzenie, opinia, wyrok,

Sententia capitalis — wyrok śmierci,

Sententia facit ius — wyrok stanowi prawo,

Signum temporis — znak czasów,

Stricte — dokładnie,

Suaviter in modo, fortier in re — delikatnie co formy, mocno co do treści,

Sub poena — pod karą,

Sub poena mortis — pod karą śmierci,

Summa necessitas — stan wyższej konieczności,

T

Tempore crimini — w czasie zbrodni,

Tempus delicti — czas popełnienia przestępstwa,

Terminus iuris — termin prawny,

Tertium non datur — nie ma trzeciego wyjścia (rozwiązania),

Thema probandi — przedmiot dowodzenia,

Theoria iuridica — teoria prawna,

Tutela legitima — opieka ustawowa,

U

Ubi culpa est, ibi poena subesse debet — gdzie jest wina, tam powinna być kara,

Ubi ius, ibi onus — gdzie prawo tam i obowiązek,

Ubi lex, ibi poena — gdzie prawo tam i kara,

Ubi non est culpa, ibi non est delictum — gdzie brak winy tam nie ma przestępstwa,

Ubi periculum, ibi lex — gdzie jest niebezpieczeństwo, tam jest i ustawa,

Ultima ratio — ostateczny argument,

Ultimum supplicium — kara śmierci,

Uno actu — jednym nieprzerwanym działaniem,

Unus testis, nullus testis — jeden świadek to żaden świadek,

Usus — zwyczaj, praktyka,

V

Vacatio legis — spoczywanie ustawy ( czas między opublikowaniem a wejściem w życie),

Varia — różności, rozmaitości, różne rzeczy,

Verba docent, exempla trahunt — słowa uczą, przykłady pociągają,

Verba legis — brzmienie ustawy,

Verba volant, scripta manet — słowa ulatują, pismo pozostaje,

Verbalis — dosłowny,

Versus — przeciw,

Vice versa — na odwrót,

Victima — ofiara,

Vide — zobacz,

Vide infra — patrz poniżej,

Vide supra — patrz wyżej,

Vim vi repellere licet — siłę wolno odeprzeć siłą,

Violatio — pogwałcenie, przekroczenie, naruszenie,

Violatum — występek,

Violentum stuprum — zgwałcenie kobiety,

Virgo (intacta) — dziewica,

Vis absoluta — przymus fizyczny (bezwzględny),

Vis compulsiva — przymus psychiczny (kompulsywny),

Vis maior — siła wyższa,

Vitae habilis — noworodek zdolny do życia,

Volens nolens — chcąc nie chcąc,

Volenti non fit iniuria — chcącemu nie dzieje się krzywda,

Volumen — pismo, tom,

Volumina legum — zbiory praw,

Votum separatum — zdanie odrębne,

„Znajomość łaciny może nie jest przedmiotem chluby, ale jej nieznajomość przynosi wstyd" — Cyceron

Masz własną propozycję co do terminu, zwrotu lub sentencji — przyślij ją do mnie!

[e-mail]

Literatura:

1. Jabłońska-Bonca J.: Prawo w kręgu mitów, Gdańsk 1995

2. Jędraszko C.: Łacina na codzień, Warszawa 1988

3. Klein M. Kalina: Podręczny słownik łacińsko-polski dla prawników, Warszawa 1956

4. Kopaliński W.: Słownik symboli, Warszawa 1990

5. Kumamiecki K., Michałowski K., Winniczuk L. (red.): Mała encyklopedia kultury antycznej, Warszawa 1966

6. Kuryłowicz M.: Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lublin 1994

7. Kuryłowicz M.: Słownik łacińskich terminów, zwrotów i sentencji prawniczych, Lublin 1995

8. Łapicki B.: Prawo Rzymskie, Warszawa 1948

9. Pieńkoś J.: Słownik łacińsko-polski, Warszawa 1993

10. Tokarczyk R. A.: Wykłady z filozofii prawa, Lublin 1994

11. Winniczuk L.: Linqua Latina. Łacina bez pomocy Orbiliusza, Warszawa 1975

12. Wołodkiewicz W. (red.): Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny, Warszawa 1986

[Prawo karne]
[Biografie karnistów]
[Przestępstwa Komputerowe]
[Zbrodnia i kara]
[Akty prawne]
[Info]
[Galeria]
[Kącik studenta]
[Na początek]
[Inne strony]

© J. Warylewski 1997-2000

Ostatnia aktualizacja: 08.09.2000 r.

Strona była odwiedzana od stycznia 1999 r.

---