Systemy ochrony pracy w wybranych krajach Unii Europejskiej
Małgorzata Dziubińska-Michalewicz, Bożena Kłos
Informacja nr 680 http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i-680.htm
--------------------------------------------------------------------------------
Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy: Konwencja Nr 81 dotycząca inspekcji pracy w przemyśle i handlu z 1947 r. i Konwencja Nr 155 dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy - nie narzucają jednolitych rozwiązań organizacyjnych systemu ochrony pracy.
Opracowanie zawiera informacje o systemach ochrony pracy w pięciu krajach członkowskich Unii Europejskiej: RFN, Francji, Wielkiej Brytanii, Danii i Szwecji. Na podstawie dostępnych materiałów przedstawiono instytucje tworzące systemy ochrony pracy oraz ich organizacje i kompetencje.
Przyjęte w poszczególnych krajach rozwiązania organizacyjne różnią się od siebie w zależności od przyjętych założeń i tradycji historycznej.
Opracowanie zawiera informacje o systemach ochrony pracy w 5 krajach członkowskich Unii Europejskiej: RFN, Francji, Wielkiej Brytanii, Danii, i Szwecji. Informacje pochodzą z materiałów udostępnionych przez Państwową Inspekcję Pracy, Centralny Instytutu Ochrony Pracy i Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej oraz z dostępnych publikacji (spis wykorzystanej literatury zamieszczony jest na końcu opracowania). Na podstawie tych materiałów przedstawiono instytucje tworzące systemy ochrony pracy oraz ich organizacje i kompetencje.
1. REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC
Problematyka ochrony pracy należy do kompetencji Ministra Pracy i Spraw Socjalnych. Podlega mu inspekcja pracy (urzędy kontroli przemysłowej) oraz przemysłowa służba zdrowia. Minister Pracy i Spraw Socjalnych wydaje przepisy wykonawcze w zakresie ochrony pracy.
Niemiecki system zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym charakteryzuje niezwykła stabilność rozwiązań prawnych i ekonomicznych. Odpowiednie warunki pracy w zakładach pracy wymuszane są nie tyle działaniami administracyjno- nakazowymi, co mechanizmem ekonomicznym. Stanowi go zróżnicowana i ruchoma składka ubezpieczenia od ryzyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wysokość składki ulega zmniejszeniu lub zwiększeniu w zależności od stopnia zagrożenia wypadkami w danym zakładzie. Istotne znaczenie ma także prawno-administracyjny sposób realizacji ubezpieczenia społecznego od ryzyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Ubezpieczenie wykonywane jest przez zrzeszenia zawodowo-ubezpieczeniowe, których członkami są pracodawcy. Wydaje się, iż ma to szczególny wpływ na podniesienie świadomości pracodawców w kwestii znaczenia profilaktyki wypadkowej.
W zakresie kontroli i nadzoru nad warunkami pracy kompetencje posiadają dwie instytucje:
1. Urzędy Kontroli Przemysłowej (Gewerbeaufsichtsamt),
2. Zrzeszenia Zawodowo-Ubezpieczeniowe (Berufsgenossenschaften).
Urzędy Kontroli Przemysłowej mają status państwowej inspekcji pracy i działają w imieniu władz administracyjnych poszczególnych krajów związkowych na podstawie ustawy o prawie przemysłowym (Gewerbeordnung) z 1900 r.
W poszczególnych krajach związkowych podlegają ministrom pracy. Urzędy te stanowią wyodrębnioną, specjalną administrację państwową: zatrudniają ok. 3,4 tys. inspektorów. Zorganizowane są na zasadzie terytorialnej - ogółem ich liczba wynosi 71.
Każdy państwowy urząd kontroli przemysłowej jest odpowiedzialny za określony okręg w danym kraju związkowym. Wszystkie zakłady pracy mające swoją siedzibę w danym okręgu i są przez ten urząd kontrolowane niezależnie od branży, do której można je przypisać.
Przedmiotem nadzoru są wszelkie sprawy ochrony pracy, z wyjątkiem spraw zdrowia oraz nadzoru górniczego i morskiego. Zakres kontroli urzędów nadzoru przemysłowego jest więc szerszy niż kontroli technicznych inspektorów zrzeszeń zawodowo-ubezpieczeniowych, obejmuje bowiem poza warunkami technicznego bezpieczeństwa pracy, sprawy ochrony środowiska oraz przestrzeganie przez pracodawcę przepisów ochronnego prawa pracy.
W praktycznej działalności kontrolnej urzędów kontroli przemysłowej i zrzeszeń zawodowo-ubezpieczeniowych utrwalił się następujący podział: sprawy technicznego bezpieczeństwa pracy są domeną działalności inspektorów technicznych, natomiast inspektorzy nadzoru przemysłowego koncentrują swoją uwagę na przestrzeganiu przez pracodawcę przepisów ochronnego prawa pracy oraz przepisów o ochronie środowiska.
Przedmiotem kontroli urzędów kontroli przemysłowej jest przestrzeganie następujących uregulowań prawnych:
1. ustawy o czasie pracy (Arbeitzeitordnung),
2. ustawy o ochronie pracy młodzieży (Jugendarbeitsschutzgesetz),
3. ustawy o ochronie macierzyństwa (Mutterschutzgesetz),
4. ustawy o czasie pracy w piekarniach i cukierniach,
5. ustawy o zamykaniu sklepów,
6. rozporządzenia o czasie pracy w zakładach opieki,
7. ustawy o lekarzach zakładowych, inżynierach bezpieczeństwa pracy oraz innych pracownikach fachowych w dziedzinie bezpieczeństwa pracy.
Przepisy o kontroli warunków pracy wykonywane są następująco:
1. przeprowadzanie kontroli wraz z prawami udzielania porad i doglądania, możliwością zażądania informacji, wglądu w dokumenty i sporządzania opinii, sprawdzania i pobierania próbek,
2. wydawanie zarządzeń w poszczególnych przypadkach (zarządzenia nakazowe służące konkretyzacji określonych prawem powinności pracodawcy bądź innej osoby odpowiedzialnej za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo nakazy z rygorem natychmiastowej wykonalności wydane w celu usunięcia stwierdzonego bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia zatrudnionych,
3. stosowanie procedury administracyjnej, w szczególności mającej na celu stwierdzenie stanu faktycznego, wysłuchanie osób poszkodowanych oraz podjęcie decyzji przez władze,
4. wszczynanie administracyjnego postępowania egzekucyjnego w celu wykonania wydanych zarządzeń tj. kara pieniężna w celu przymuszenia, wykonanie zastępcze lub przymus bezpośredni (zarządzenia nakazowe mają charakter decyzji administracyjnej i ich wykonanie jest obwarowane środkami przymusu administracyjnego).
Odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy może być:
- karno-administracyjna (pieniężna kara upominająca za drobne uchybienia przepisom, grzywna w wysokości zależnej od stopnia winy - od 10 tys. marek do 100 tys. marek),
- karna, uregulowana przepisami prawa karnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (przestępstwo z art. 330 kodeksu karnego za samo stworzenie zagrożenia dla zdrowia lub życia oraz przestępstwo z art. 222 i art. 230 za doprowadzenie do skutku w postaci śmierci lub kalectwa),
- odszkodowawcza (odpowiedzialność przejmuje instytucja ubezpieczająca tj. właściwe zrzeszenie zawodowo-ubezpieczeniowe z wyjątkiem sytuacji, gdy wypadek został zawiniony zachowaniem się pracodawcy lub innej osoby odpowiedzialnej za stan warunków pracy),
- regresowa względem właściwego zrzeszenia zawodowo-ubezpieczeniowego (obowiązek zwrócenia zrzeszeniu ogółu kosztów świadczeń udzielonych przez nie poszkodowanemu pracownikowi, w tym m.in. koszty świadczeń leczniczych).
Godny podkreślenia jest fakt, iż uwzględnienie w kategorii winy pracodawcy odpowiedzialności odszkodowawczej oraz odpowiedzialności regresowej, posiada istotne znaczenie dla profilaktyki wypadkowej.
Zrzeszenia zawodowo-ubezpieczeniowe są instytucjami prawa publicznego obowiązkowo zrzeszającymi pracodawców danej branży; działają na podstawie ustawy ubezpieczeniowej z 1911 r. (Reichsversicherungordnung). Odpowiedzialne są za wykonanie ubezpieczenia społecznego od ryzyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Działalność ich oparta jest na zasadzie samorządu zrzeszonych pracodawców i zatrudnionych przez nich pracowników. Służba inspekcyjna działa w ramach 35 Przemysłowych Zrzeszeń Zawodowych (ok.1400 inspektorów), 19 Rolniczych Zrzeszeń Zawodowych (ok. 300 inspektorów) i 40 Publicznych Instytucji Ubezpieczeń od Wypadków (ok. 200 inspektorów).
Inspektorzy techniczni zrzeszeń mają prawo do wizytowania zakładów pracy i przeprowadzania kontroli warunków pracy. Głównym przedmiotem tych kontroli są sprawy technicznego bezpieczeństwa i warunków pracy. Inspektorzy techniczni zajmują się też badaniem przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy; w praktyce - głównie przyczyn i okoliczności wypadków ciężkich i śmiertelnych. W ramach przeprowadzanych wizytacji zakładów pracy inspektorzy techniczni pełnią także funkcję doradców w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto zrzeszenia zawodowo-ubezpieczeniowe prowadzą szkolenia dla służby bezpieczeństwa w zakładach pracy, współpracują z organizacjami pracodawców i pracowników, dysponują instytutami naukowymi wykonującymi ekspertyzy dla zakładów pracy.
Zrzeszenia mają prawo do wydawania przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych będących aktami wykonawczymi ustaw federalnych (dotyczą one: służb bezpieczeństwa pracy, przemysłowej służby zdrowia, szkolenia). Należy zwrócić uwagę na fakt, że podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy zostały skonkretyzowane w przepisach ustawodawczych, a przepisy wydawane przez organizacje zawodowe pracodawców odznaczają się daleko idącą szczegółowością, przekształcającą je w ustalenia techniczne. Niemniej, uwzględniając nawet i tę zasadniczą poprawkę, rozwój przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy w Niemczech dokonuje się w dużej mierze poprzez działalność normatywną organizacji ubezpieczeniowych pracodawców.
Reasumując: w Niemczech obok siebie istnieją dwa uzupełniające się systemy nadzoru w zakresie ochrony pracy:
1) system państwowego nadzoru nad ochroną pracy, który jednak nie może być identyfikowany tylko z nadzorem przemysłowym, ponieważ przekracza jego zakres i zadania, działający samodzielnie,
2) system nadzoru zrzeszeń ubezpieczeniowych realizowany w ramach samorządowej działalności ubezpieczeń społecznych poprzez wydawanie odpowiednich przepisów i własny techniczny aparat inspekcyjny.
2. FRANCJA
Państwowa inspekcja pracy we Francji podlega trzem ministerstwom: Ministerstwu Pracy, Ministerstwu Rolnictwa i Ministerstwu Transportu. Główną odpowiedzialność ponosi jednak Ministerstwo Pracy i jego Inspektorat (Services Deconcentres du Travail et de l'Emploi - SDTE), który sprawuje nadzór nad warunkami pracy w większości sektorów gospodarki. Nadzór w sektorze rolnictwa, sprawowany przez Ministerstwo Rolnictwa, obejmuje także związaną z rolnictwem działalność handlową oraz system ubezpieczeń społecznych rolników. Odrębny nadzór nad sektorem transportu obejmuje transport drogowy, kolejowy, powietrzny, wodny i śródlądowy. Dla inspektorów wszystkich trzech ministerstw wspólne są: procedury rekrutacji, zakres kompetencji, wielkość wynagrodzenia, warunki pracy i szkolenia.
Istnieje oddzielna inspekcja górnicza. Inspektorat Górniczy podlega Ministrowi Przemysłu i jest odpowiedzialny za nadzór nad przestrzeganiem norm bezpieczeństwa i higieny pracy w kopalniach, kamieniołomach a także w sektorze energetycznym łącznie z gazowniami i elektrowniami konwencjonalnymi oraz jądrowymi, także górnictwie morskim i zabudowaniami zabezpieczającymi przed skutkami katastrof, jak też w ochronie środowiska przed skutkami działalności wszystkich gałęzi przemysłu. Inspektorzy górniczy są odpowiedzialni przed swoim ministrem w zakresie spraw dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w podległych im zakładach pracy i budynkach, natomiast podporządkowani są Ministerstwu Pracy we wszystkich sprawach pracowniczych.
Nadzorem i kontrolą warunków pracy osób zatrudnionych na statkach rybackich i innych statkach morskich zajmuje się inspekcja składająca się z inżynierów morskich zatrudnionych w urzędzie spraw morskich, ale ich działalnością kieruje Minister Pracy.
W Ministerstwie Pracy istnieje Dyrektoriat ds. Stosunków Pracy i jego część Poddyrektoriat ds. Warunków Pracy i Ochrony przed Zagrożeniami Zawodowymi, który ustala politykę dotyczącą inspekcji pracy, w szczególności zajmując się:
- opracowywaniem przepisów prawnych,
- nadzorem nad przestrzeganiem tych przepisów,
- opracowywaniem ustaleń rządzących organizacją i działalnością służb zajmujących się bezpieczeństwem i higieną pracy,
- nawiązywaniem współpracy z pozostałymi departamentami rządowymi i innymi organizacjami w sprawach związanych z poprawą warunków pracy,
- udziałem w badaniach naukowych,
- nadzorem nad regionalnymi doradcami medycznymi i udzielaniem im porad technicznych.
Inspektorat Pracy (SDTE) jest organem należącym do Ministerstwa Pracy i odpowiada za:
- egzekwowanie przepisów Kodeksu Pracy i innych przepisów ustawowych związanych z warunkami pracy i ochroną pracowników,
- udzielanie pracodawcom i pracownikom informacji technicznych i rad dotyczących wypełnienia wymogów legislacyjnych,
- informowanie Ministra Pracy o potrzebie wprowadzenia zmian w obowiązujących przepisach dotyczących warunków pracy, - wdrażanie polityki i strategii rządu w zakresie zatrudnienia, szkolenia i kształcenia zawodowego.
Struktura organizacyjna Inspektoratu jest oparta na podziale administracyjnym. W każdym z 95 departamentów znajduje się Okręgowe Biuro Inspekcji Pracy zajmujące się sprawami związanymi z pracą i zatrudnieniem (Direction Departamentale du Travail et de l'Emploi et de la Formation Professionnelle). Okręgowe Biuro odpowiada za wdrażanie polityki rządu w zakresie przestrzegania prawa pracy, zatrudnienia i przeprowadzania szkoleń. Biurem kieruje Dyrektor Okręgowy. Okręgowe Biura podzielone są na wyspecjalizowane sekcje lub jednostki. Tylko część z nich odpowiada za inspekcję pracy. We wszystkich departamentach istnieje łącznie około 426 wyspecjalizowanych jednostek Inspekcji Pracy. Zajmują się one wszelkimi sprawami zawartymi w przepisach Kodeksu pracy dotyczących:
- czasu pracy i urlopów,
- wynagrodzenia za pracę,
- ochrony pracy kobiet,
- ochrony pracy młodocianych,
- przestrzegania zasady równości płci,
- bezpieczeństwa i higieny pracy,
- przestrzegania układów zbiorowych pracy w kwestii płac,
- przedstawicielstwa pracowników w zakładzie pracy.
Biura Okręgowe zgrupowane są w 22 Biura Regionalne (Directions Regionales du Travail et de l'Emploi). Dyrektor Okręgowy wydaje wytyczne dla personelu wszystkich podległych mu sekcji i kontroluje ich działalność, natomiast Dyrektor Regionalny koordynuje i nadzoruje działalność biur okręgowych znajdujących się w jego regionie. Dyrektorzy Regionalni odpowiadają za swoją działalność przed Ministrem Pracy za pośrednictwem odpowiednich Dyrektoriatów, które z kolei odpowiadają za tę działalność na szczeblu centralnym.
Obok inspekcji pracy istnieje odrębna współdziałająca z nią inspekcja lekarska. Zadaniem jej jest sprawowanie nadzoru nad realizacją ustawodawstwa w dziedzinie higieny pracy i ochrony zdrowia oraz kontrola lekarzy zakładowych, prowadzących ustawowo obowiązkową działalność profilaktyczną w zakładach pracy.
We francuskim systemie ochrony pracy istotną rolę odgrywają następujące instytucje:
* Rada Najwyższa ds. Zapobiegania Zagrożeniom Zawodowym (Conseil Superieur de la Prevention des Risques Professionels - CSPRP) jest organem ogólnokrajowym utworzonym z przedstawicieli rządu, pracodawców, pracowników i ekspertów. Pracom Rady przewodniczy Minister Pracy. Jest to organ doradczy, który pełni rolę ogólnonarodowej platformy dyskusji i konsultacji pomiędzy przedstawicielami pracodawców i pracowników a Ministerstwem Pracy. Dyrektoriat ds. Stosunków Pracy - po konsultacjach na poziomie regionalnym i poszczególnych departamentów - sporządza roczny program działania wyznaczający zadania i priorytety krajowe. Program jest omawiany wspólnie z Radą Najwyższą, która opiniuje przedstawione propozycje i może zasugerować inne działania. W ramach Rady działają komisje specjalistyczne zajmujące się takimi zagadnieniami jak: maszyny oraz urządzenia techniczne; substancje i produkty niebezpieczne; choroby zawodowe; medycyna przemysłowa; zatwierdzające organizacje techniczne (Organismes Agrees - OA).
* Krajowa Agencja ds. Poprawy Warunków Pracy (Agence Nationale pour l'Amelioration des Conditions de Travail - ANACT) została założona i jest finansowana przez Ministerstwo Pracy. Jako instytucja o charakterze publiczno-prawnym odpowiedzialna jest za inicjowanie działalności i przygotowywanie projektów planu narodowego w tej dziedzinie. Agencja zarządzana jest przez Radę złożoną z przedstawicieli pracodawców, pracowników, rządowych i niezależnych ekspertów. Posiada pięć urzędów terenowych. Zatrudnia około 100 osób. Główne zadania Agencji to:
- zbieranie i upowszechnianie informacji na temat sposobów poprawy warunków pracy,
- koordynowanie prac naukowo-badawczych nad przyczynami wypadków przy pracy i publikowanie wyników tych prac,
- pomoc techniczna dla przemysłu na wniosek zainteresowanych, udzielanie konsultacji w zakładach pracy,
- doradztwo Ministerstwu Pracy w zakresie rozdziału funduszy na cele związane z poprawą warunków pracy.
* Krajowy Instytut Badawczy ds. Bezpieczeństwa (Institut National de Recherche et de Securite - INRS) finansowany jest przez Krajową Kasę Ubezpieczeń Chorobowych. Do Instytutu należy duży ośrodek badawczy w okolicach Nancy, z którego usług mogą korzystać inspektorzy pracy, Regionalne Kasy Ubezpieczeń Chorobowych, firmy i związki zawodowe. Instytutem kieruje rada złożona z przedstawicieli pracodawców i związków zawodowych. Do zadań Instytutu należy:
- zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat spraw związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,
- prowadzenie prac naukowo-badawczych nad przyczynami wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- gromadzenie i rozsyłanie dokumentacji dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy,
- koordynowanie programów i metod szkoleń specjalistów ds. bezpieczeństwa i higieny pracy,
- świadczenie usług technicznych Ministerstwu Pracy, funduszom ubezpieczeń chorobowych, komisjom technicznym i lekarzom specjalistom z dziedziny medycyny pracy.
Prace naukowo-badawcze stanowią ok. 40% działalności INRS. * Organizacja ds. Ochrony Pracy w Budownictwie i przy Robotach Publicznych (Organisme Professionnel de Prevention du Batiment et des Travaux Publics - OPPBTP) jest to organizacja dwustronna składająca się w równych proporcjach z przedstawicieli pracodawców i pracowników. Zajmuje się analizowaniem okoliczności i przyczyn zagrożeń panujących przy pracach budowlanych, proponowaniem środków mających na celu ich ograniczenie oraz udzieleniem informacji i prowadzeniem szkoleń. Organizacja ta składa się także z szesnastu komisji regionalnych, również dwustronnych i każda z nich współpracuje z jednym doradcą medycznym i przedstawicielem wyznaczonym przez Ministerstwo Pracy. OPPBTP nie ma formalnej władzy nad przedsiębiorstwami.
* Organismes Agree - OA są to organizacje konsultacyjno-badawcze zatwierdzone przez Ministra Pracy do wykonywania zadań między innymi w takich dziedzinach jak: maszyny i urządzenia techniczne, elektryczność, monitorowanie środowiska na stanowiskach pracy, hałas. Organizacje te są przedsiębiorstwami prywatnymi, wykonującymi usługi techniczne na rzecz pracodawców. Minister Pracy wydaje im koncesję tylko na pewien ograniczony okres czasu, może ona jednak być przedłużona, jeżeli inspektorzy pracy są zadowoleni z poziomu świadczonych przez nie usług. Każdy inspektor może zażądać od pracodawcy, żeby poddał swój zakład kontroli jednego z Organismes Agrees, który przysyła mu później sporządzony raport. Na podstawie tego raportu inspektor może zażądać od pracodawcy podjęcie określonych działań w celu poprawy warunków pracy w jego przedsiębiorstwie.
Istotny element systemu ochrony pracy stanowią organy wypadkowego ubezpieczenia społecznego, będącego organizacyjnie częścią aparatu administracyjnego ubezpieczenia chorobowego (w przeciwieństwie do RFN we Francji ubezpieczenie chorobowe obejmuje oprócz ryzyka choroby i macierzyństwa także ryzyko śmierci, inwalidztwa oraz wypadku przy pracy i choroby zawodowej). *Krajowa Kasa Ubezpieczeń Chorobowych (Caisse Nationale d'Assurance Maladie- CNAM) podlega Ministerstwu Zdrowia i Ubezpieczeń Społecznych. Kontrolę nad Kasą sprawuje Krajowy Komitet Doradczy składający się z przedstawicieli pracodawców, pracowników oraz rządowych i niezależnych ekspertów. Z komitetem współpracuje 15 komisji technicznych, które reprezentują różne sektory przemysłu i składają się z przedstawicieli partnerów społecznych.
Krajowa Kasa w ramach swoich uprawnień podejmuje następujące działania: kontroluje działanie funduszy zdrowotnych; promuje i zachęca do stosowania środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym; ocenia przygotowywane przepisy prawne z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy; współdziała w opracowywaniu norm związanych z bezpieczeństwem pracy, zbiera dane statystyczne związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi.
System ubezpieczeń chorobowym posiada swoje struktury na poziomie regionów - 16 Regionalnych Kas Ubezpieczeń Chorobowych (Caisse Regionales d'Assurance Maladie - CRAM) i na poziomie każdego departamentu - Podstawowe Kasy Ubezpieczeń Chorobowych (Caisse Primaire d'Assurance Maladie - CPAM).
Każda z kas regionalnych jest zarządzana przez komisję regionalną w skład której wchodzą przedstawiciele pracowników i pracodawców. Komisje ustalają wysokość składek z uwzględnieniem przepisów krajowych, opracowują oraz koordynują działania regionalne na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Ponadto kasy regionalne prowadzą działalność w zakresie specjalistycznego doradztwa technicznego, zatrudniając około 800 inżynierów i kontrolerów. W ośrodkach regionalnych zatrudniani są także technicy laboratoryjni, którzy mogą udać się do zakładów pracy w celu pobrania próbek. Inżynierowie i kontrolerzy zatrudnienie przez Kasy Regionalne mają prawo do wchodzenia na wszystkie stanowiska pracy, które objęte są narodowym programem ubezpieczeń społecznych. Mogą przeprowadzać wszelkie pomiary, pobierać próbki powietrza i prowadzić wszelkie analizy. Mogą wydawać "dispositions generales" (ogólne dyspozycje) za zgodą Regionalnej Dyrekcji Pracy, na mocy których zobowiązują wszystkich pracodawców do przyjęcia określonych środków zapobiegawczych. Podstawowe Kasy Ubezpieczeń Chorobowych zbierają raporty powypadkowe sporządzane przez pracodawców, deklaracje wypełniane przez lekarzy opiekujących się osobami, które uległy wypadkowi i na tej podstawie wysyłają szczegółowe informacje o wypadkach do odpowiadających im kas regionalnych. Kasy podstawowe zajmują się też roszczeniami o wypłatę odszkodowań od ofiar wypadków.
We Francji, podobnie jak w RFN, instytucje ubezpieczeń społecznych mają prawo podwyższania wysokości składki w przypadkach niezadowalającego stanu bezpieczeństwa i higieny w zakładzie pracy. Składka może być podwyższona do 25%. W celu stwierdzenia istniejącego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, zakłady te przeprowadzają inspekcję we własnym zakresie przez swoich inżynierów i kontrolerów.
3. WIELKA BRYTANIA
System ochrony pracy reguluje Ustawa o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy (HSW Act) z 1974 r. Na mocy tej ustawy działa:
- Komisja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSC),
- Inspekcja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (HSE).
Obie te instytucje odpowiadają tylko i wyłącznie za kwestie związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Komisję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy - jako urząd państwowy, nadzorowany przez ministra pracy - powołuje Sekretarz Stanu ds. Zatrudnienia. Komisja składa się maksymalnie z 10 członków. Przewodniczącego komitetu powołuje minister pracy, innych członków w liczbie od 6 do 9 - minister po konsultacjach z odpowiednimi organizacjami. Trzech przedstawicieli reprezentuje pracodawców, następnych trzech - pracowników, a pozostali - ograny administracji lokalnej i organizacji zawodowych. Komitet powołuje za zgodą ministra organ wykonawczy, w skład którego wchodzi dyrektor plus dwie osoby.
Do zadań Komisji i Inspekcji należy:
- określanie standardów i norm poprzez proponowanie zmian w istniejących przepisach prawa, wydawanie wytycznych i poradników,
- uczestnictwo poprzez negocjacje, w ustalaniu odnośnych norm we Wspólnocie Europejskiej,
- prowadzenie, publikowanie i promocja badań,
- prowadzenie dochodzeń powypadkowych i dochodzeń dotyczących problemów zdrowotnych związanych z pracą, rozpowszechnianie wyników we właściwych przypadkach,
- udział w procesie otwartego i demokratycznego podejmowania decyzji, przejrzystego i spójnego podejścia do kwestii zdrowia, bezpieczeństwa i dobra pracowników poprzez zapewnianie ministerstwom wymaganych informacji i porad, udostępnianie informacji społeczeństwu, współpracę z innymi instytucjami tworzącymi przepisy prawa w pokrewnych dziedzinach, reprezentowanie Wielkiej Brytanii we Wspólnocie Europejskiej i na forum międzynarodowym oraz inspirowanie dyskusji publicznych.
Komisja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy składa sprawozdania przede wszystkim Sekretarzowi Stanu ds. Zatrudnienia oraz w ograniczonym zakresie Sekretarzowi Stanu ds. Rolnictwa, Handlu i Przemysłu, Środowiska, Transportu i Ministrom Spraw Wewnętrznych Szkocji i Walii.
Inspekcja Bezpieczeństwa i Higieny pracy (HSE) stanowi operacyjne ramię Komisji i odpowiada za prowadzenie inspekcji zakładów pracy oraz za egzekwowanie przepisów z dziedziny bhp.
Ścisłe kierownictwo inspekcji składa się z trzech osób - Dyrektora Generalnego i jego dwóch zastępców - powołanych przez Komisję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy za zgodą Sekretarza Stanu ds. Zatrudnienia. Inspekcja zatrudnia ogółem około 4500 osób, w tym inspektorów i innych pracowników specjalistycznych oraz niespecjalistyczny personel pomocniczy. Mimo że Inspekcja Bezpieczeństwa i Higieny Pracy jest ramieniem operacyjnym Komisji, to jest jednak oddzielną instytucją posiadającą pewne samodzielne obowiązki statutowe, szczególnie w dziedzinie egzekwowania przepisów prawa BHP. Komisja nie może kierować działaniem w sferze egzekwowania przepisów w żadnym przypadku poza sytuacjami, gdy dzieje się tak na żądanie Sekretarza Stanu ds. Zatrudnienia.
W strukturze Głównego Biura Inspekcji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy funkcjonują następujące wydziały:
- Wydział ds. Strategii i Polityki Ogólnej,
- Wydział ds. Polityki Zdrowotnej,
- Wydział ds. Polityki Bezpieczeństwa,
- Wydział ds. Zasobów i Planowania,
- Wydział ds. Działań Terenowych.
Wydziały te doradzają Komisji ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w sprawach dotyczących kierunków przyszłych działań.
Większość inspektorów pracuje w terenie razem z lekarzami i pielęgniarkami z Doradczej Służby Medycznej ds. Zatrudnienia. Strukturę terenową brytyjskiej inspekcji pracy tworzy 7 Biur Regionalnych, kierowanych przez dyrektora regionalnego i 20 Biur Lokalnych na czele których stoi dyrektor lokalny. W każdym Biurze Lokalnym pod kontrolą Starszych Inspektorów pracują zespoły inspektorów (od 3 do 6 osób w każdym zespole). Starsi inspektorzy specjalizują się albo w określonych sektorach przemysłu albo są odpowiedzialni za wszystkie sektory, jakie występują na ich terenie. Praca Inspektorów skupia się na przeprowadzaniu inspekcji w miejscach pracy oraz wdrażaniu przepisów prawnych. Na inspektorach spoczywa odpowiedzialność związana z wprowadzaniem w życie zasad określonych przez Inspekcję we wszystkich gałęziach przemysłu.
W każdym Biurze Lokalnym jest przynajmniej jeden zespół - Krajowa Grupa Specjalistyczna (NIG) - zajmujący się ekspertyzami jednego konkretnego sektora przemysłu lub badaniem określonego zagadnienia. W oparciu o doświadczenia i w oparciu o pracę inspektorów w terenie NIG rozwijają właściwe dla danego sektora przemysłu standardy, opracowują najkorzystniejsze zasady wdrażania tych standardów w życie oraz rozpowszechniają je w innych powiązanych sektorach. Zespoły NIG opracowują także ekspertyzy źródłowe, które wspierają pracę przemysłowych komitetów doradczych i wydziałów odpowiedzialnych za tworzenie polityki Inspekcji Pracy.
W ramach Inspekcji działa Laboratorium ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, które zajmuje się przygotowywaniem i udzielaniem wyczerpujących - naukowych i technicznych - porad innym zespołom działającym w ramach Inspekcji. Laboratorium ma szerokie doświadczenia związane z postępowaniami sądowymi i jest w stanie bardzo szybko dostarczyć ekspertyzy dotyczące dochodzeń prowadzonych w związku z wypadkami czy powstałymi zagrożeniami.
W brytyjskiej inspekcji pracy wyodrębnione zostały oddzielne Inspektoraty do spraw: Górnictwa, Instalacji Jądrowych, Kolejnictwa oraz Wydział ds. Bezpieczeństwa Przybrzeżnych Instalacji Wydobywczych.
Nie wszystkie ryzyka i szkody związane bezpośrednio lub pośrednio z wykonywaniem pracy objęte są Ustawą o Bezpieczeństwie i Higienie Pracy i w związku z tym nie należą do kompetencji Komisji Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Są to przepisy dotyczące bezpieczeństwa konsumentów, kwestie związane z produktami spożywczymi oraz ochroną środowiska. Problematyka ta podlega władzom lokalnym, które stanowią trzecią główną siłę w brytyjskim systemie ochrony pracy.
W Wielkiej Brytanii jest 461 Władz Lokalnych (rady Gminne lub Miejskie), których statutowym obowiązkiem jest egzekwowanie przepisów bhp w sektorze usług. Sektor ten obejmuje dystrybucję, handel, biura, hotele, restauracje, bary itp. oraz usługi rekreacyjne. Władze Lokalne prowadzą swoje działania mające na celu egzekwowanie przepisów bhp zgodnie z wytycznymi wydanymi przez Komisję (jest to ich obowiązek) i dostarczają informacje do Komisji i do Inspekcji. Inspekcja i władze lokalne powołały wspólny Komitet ds. egzekwowania przepisów zwany HELA. Komitet ten przygotowuje strategię koordynacji egzekwowania przepisów na poziomie lokalnym. Jest on także forum dla dyskusji i wymiany informacji.
Wytyczne operacyjne dotyczące jednolitych standardów egzekwowania przepisów są przekazywane władzom lokalnym w imieniu HELA. W ramach Inspekcji funkcjonuje Jednostka ds. Władz Lokalnych (LAU), której rola polega na rozwijaniu i promowaniu partnerstwa pomiędzy Inspekcją a władzami lokalnymi, prezentowanie poglądów władz lokalnych Inspekcji i Komisji, utrzymywanie kontaktów z organizacjami reprezentującymi interesy pracodawców i pracowników w sektorach gospodarki, w których egzekwowanie przepisów należy do obowiązków władz lokalnych. LAU prowadzi ogólnokrajową bazę danych na temat wypadków przy pracy i zachorowań podlegających zgłoszeniu w sektorach podległych władzom lokalnym. Dla zapewnienia właściwej współpracy pomiędzy Inspekcją a władzami lokalnymi pewna część inspektorów sprawuje funkcję inspektorów kontaktowych. Utrzymują oni ścisłe kontakty ze wszystkimi inspektorami władz lokalnych na swoim terenie w dziedzinie egzekwowania przepisów i w kwestiach technicznych. W ten sposób władze lokalne mają możliwość uzyskania wsparcia ze strony specjalistów Inspekcji Pracy.
Władze lokalne kontrolują wdrażanie w życie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy poprzez departamenty odpowiedzialne za funkcjonowanie opieki zdrowotnej, zatrudniające profesjonalny personel medyczny i techniczny. Na czele departamentu stoi Dyrektor, który jest odpowiedzialny przed Radą - a ta z kolei - odpowiada przed Komisją ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy za właściwe wypełnianie swoich obowiązków zgodnie z ustawą o BHP. Wiele władz lokalnych posiada wyspecjalizowane sekcje ds. bezpieczeństwa i higieny pracy, na czele których stoi Starszy Inspektor.
Innymi instytucjami odgrywającymi istotną rolę w systemie bezpieczeństwa i higieny pracy są:
- oddział technologiczny we Władzach ds. Energii Atomowej (AEA),
- Krajowa Rada Ochrony Radioaktywnej,
- Instytut Norm Brytyjskich.
4. DANIA
Sprawy organizacji ochrony pracy i podstawowe obowiązki w tym zakresie reguluje Ustawa o ochronie środowiska pracy, obowiązująca od 1977 r. Nadzór nad całokształtem działalności w zakresie ochrony pracy sprawuje Minister Pracy. Podlegają mu Rada Środowiska Pracy i Inspekcja Pracy, która nosi nazwę Służby Środowiska Pracy (Arbejdstilsynet - At).
Zadaniem Rady Środowiska Pracy jest zapewnienie pracodawcom i pracownikom udziału w działaniach na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy. W skład Rady wchodzą: przewodniczący, 12 przedstawicieli związków zawodowych (reprezentujących różne gałęzie działalności) oraz 12 przedstawicieli pracodawców, a ponadto dwóch członków nie mających prawa głosu - ekspertów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Regulamin Rady zatwierdza Minister Pracy.
Rada stanowi płaszczyznę wymiany poglądów na temat istniejących i projektowanych przepisów prawnych, polityki pracy i środków prewencyjnych. Rząd przykłada dużą wagę do wyrażanych przez nią opinii i zaleceń, które często wpływają na podejmowane przez rząd decyzje. Rada posiada uprawnienia występowania z wnioskami o zmianę istniejących przepisów lub wydawania nowych, a także opiniowania projektów przepisów dotyczących środowiska pracy. Ponadto Rada analizuje działalność Zakładowych Rad Branżowych do spraw środowiska pracy (w przypadku ich powołania przez Ministra Pracy), a także może prowadzić badania związane z występowaniem czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych w środowisku pracy. Pełni ona także rolę ciała zarządzającego Funduszem na rzecz Środowiska Pracy, który jest finansowany ze składek pracodawców. Z tego funduszu finansowana jest działalność propagandowa, szkoleniowa i wszelka inna stymulująca poprawę warunków środowiska pracy. Jest on zasilany jest przez:
- wpłaty kas ubezpieczenia wypadkowego,
- wpłaty pracodawców ustawowo zobowiązanych do ubezpieczenia wypadkowego,
- dotacje państwa,
- dotacje komunalne.
Rada co roku składa Ministrowi Pracy sprawozdania ze swojej działalności jak i przedstawia stosowne dezyderaty.
Inspekcja Pracy jest organem państwowym podległym Ministrowi Pracy, składającym się z dyrekcji, Instytutu Medycyny Pracy wraz z siecią inspektorów. Zadaniem Inspekcji jest sprawowanie nadzoru i kontroli w zakresie ochrony pracy. Uczestniczy ona ponadto w opracowywaniu przez Ministra Pracy przepisów wykonawczych do Ustawy o ochronie środowiska pracy, a także sama wydaje przepisy w ramach upoważnienia udzielanego przez tegoż ministra. Do obowiązków Inspekcji należy także dokonywanie oceny zgodności z przepisami projektów urządzeń technicznych, surowców i materiałów, a ponadto analiza rozwoju postępu technicznego służącego poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Inspekcja Pracy jest wraz z Funduszem Środowiska Pracy głównym wydawcą materiałów edukacyjno-reklamowych dotyczących zagadnień ochrony pracy. Do zadań Inspekcji należy również zbieranie, analiza i publikowanie informacji statystycznych związanych z badaniami stanu zakładów pracy. Dzięki czemu uzyskuje ona pełną wiedzę o środowisku pracy i jego wpływie na pracowników. Prowadzi ona ponadto bazę danych obejmującą wyniki pomiarów środowiskowych wykonanych w zakładach pracy, a wspólnie z Krajową Agencją Ochrony Środowiska uczestniczy z zbieraniu i analizie danych dla Duńskiego Rejestru Produktów.
Inspekcją Pracy kieruje dyrektor generalny, przy pomocy swoich zastępców i dyrektora Instytutu Medycyny Pracy. Jeden z zastępców dyrektora generalnego odpowiada za główny dyrektoriat, a działalność drugiego z zastępców polega w głównej mierze na nadzorowaniu jednostek okręgowych. Do zadań dyrektoriatu głównego należy zarządzanie, planowanie i koordynowanie działalności Inspekcji.
W skład Inspekcji wchodzą:
- trzy podstawowe departamenty,
- 4 sekcje odpowiedzialne za różne sektory gospodarki (1. przemysł metalowy i poligraficzny, 2. przemysł budowlany, transport i handel hurtowy, 3. rolnictwo, ogrodnictwo i leśnictwo, przemysł spożywczy, przemysł tytoniowy oraz pozostałe gałęzie przemysłu produkujące dobra powszechnego użytku, 4. usługi, handel detaliczny, usługi zdrowotne i socjalne, szkolnictwo),
- siedem sekretariatów projektowych (1. prawny, 2. spraw międzynarodowych, 3. biotechnologii, 4. analiz ekonomicznych, 5. zezwoleń, 6. kampanii, 7. narażeń),
- działy obsługi Inspekcji, (zajmujące się: przekazywaniem informacji, prowadzeniem szkoleń, biblioteki i archiwizacji dokumentacji, przetwarzaniem danych, rejestrowaniem zakładów pracy, prowadzeniem spraw personalnych i finansów).
Integralną i bardzo istotną częścią struktury organizacyjnej Inspekcji Pracy jest Instytut Medycyny Pracy. Zajmuje się on:
- prowadzeniem prac i badań naukowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
- wykonywaniem analiz i badań na zlecenie Inspekcji Pracy,
- prowadzeniu klinik medycyny pracy,
- ustanawianiem metod pomiarów środowiskowych w zakładach pracy,
- sporządzaniu protokółów pomiarów środowiskowych w zakładach pracy,
- dokonywaniu ocen pomiarów wykonywanych przez osoby z zewnątrz.
Instytut składa się z sześciu departamentów badawczych:
- higieny pracy,
- chemii i biochemii,
- toksykologii i biologii,
- fizjologii,
- medycyny pracy,
- rejestracji produktów.
Inspekcja Pracy posiada 14 biur (inspektoratów) terenowych, działających w granicach dystryktów administracyjnych (istnieje tylko jeden dystrykt, który ma dwa biura - jedno w Roskilde, a drugie na wyspie Bornholm). Każdym biurem okręgowym kieruje główny inspektor dystryktu, który ma do pomocy maksymalnie do 25 inspektorów. Inspektorzy ci reprezentują szerokie spektrum doświadczenia i kwalifikacji, gdyż są wśród nich, między innymi: lekarze, ekonomiści, prawnicy, psychologowie, inżynierowie itp. Liczba i kwalifikacje inspektorów są zróżnicowane w zależności od potrzeb poszczególnych dystryktów. Poszczególnym inspektorom przydziela się którąś z dziedzin specjalistycznych, np. hałas, urządzenia techniczne, substancje łatwopalne.
Zakres odpowiedzialności i uprawnienia pracowników Inspekcji Pracy określa Ustawa o środowisku pracy. Zgodnie z nią, inspektorzy maja prawo do:
- wejścia na teren państwowych i prywatnych zakładów pracy o każdej porze dnia i nocy,
- żądania i uzyskiwania informacji od wszystkich osób, których obowiązki objęte są Ustawą o środowisku pracy,
- przeprowadzania dochodzeń, testów, analiz, badań oraz pobierania próbek,
- rozmawiania ze wszystkimi osobami znajdującymi się w zakładzie pracy i ich przesłuchiwania (bez prawa jednak żądania od nich oświadczeń pisemnych),
- robienia zdjęć,
- wymagania od pracodawcy, żeby poddał swój zakład testom ekspertów,
- wydawania upomnień, jeżeli stwierdzą istotne uchybienia przeciw Ustawie lub innym przepisom.
Wydane przez inspektorów upomnienia mogą mieć skutek w postaci wstrzymania produkcji lub użytkowania określonej maszyny, substancji. Inspektor może określić termin, w jakim pracodawca musi dostosować wyposażenie zakładu do obowiązujących przepisów. Upomnienia przygotowuje się w czterech egzemplarzach, z których dwa otrzymuje pracodawca, jeden - przedstawiciel ds. bezpieczeństwa i higieny pracy, a czwarty - inspektor.
Znaczną część działalności każdego inspektora stanowi odpowiadanie na prośby o udzielenie informacji otrzymywanych z zakładów pracy, cechujących się wysokim stopniem narażania pracowników. Inspektor konsultuje także propozycje i projekty zakupów nowych instalacji, maszyn i urządzeń technicznych.
Plany działalności Inspekcji Pracy ustalane są corocznie po uzgodnieniach z ministrem pracy. Obok generalnych celów uwzględniane są wybrane priorytety, na przykład dotyczące stosowania substancji kancerogennych, substancji wywołujących choroby skóry czy stanowiących zagrożenie dla płodności, czy też z zakresu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w zakładzie. Cele i ogólne wytyczne dotyczące działalności Inspekcji Pracy określane są na poziomie centralnym, natomiast biura (inspektoraty) regionalne sporządzają własne plany, w których ustalane są sposoby osiągnięcia otrzymanych wytycznych. Podczas opracowywania własnych planów biura regionalne uwzględniają:
- rodzaje zakładów znajdujących się na ich terenie,
- sposób przeprowadzenia zamierzonych kontroli,
- swoje lokalne priorytety i politykę lokalną,
- systematyczny nadzór nad wybranymi zagadnieniami.
Biura regionalne mogą w sposób dowolny decydować o wyborze zakładów do kontroli i celach kampanii inspekcyjnych, ale muszą również uczestniczyć w kampaniach ogólnokrajowych. Jeżeli prowadzi się kampanie skierowane na jeden wybrany sektor, to zazwyczaj, jest to taki sektor, w którym odnotowano największą liczbę wypadków przy pracy. Inspekcje biur regionalnych podzielić można na następujące kategorie: prewencyjne, powypadkowe, reaktywne (odbywane w wyniku reakcji na skargi).
Na pracodawcy ciąży obowiązek zgłaszania Inspekcji Pracy każdego wypadku, który spowodował nieobecność pracownika w pracy przez dłużej niż jeden dzień po wypadku. Z kolei lekarz odpowiedzialny wobec Inspekcji za przeprowadzenie badań pracowników musi osobiście informować o wszystkich przypadkach chorób zawodowych, co do których podejrzewa, że mogą być związane z wykonywaną pracą. Inspekcja Pracy prowadzi następnie dochodzenie, które ma w efekcie doprowadzić do podjęcia niezbędnych środków prewencyjnych.
Do Inspekcji Pracy kierowanych jest wiele skarg związanych z zagadnieniami bezpieczeństwa i higieny pracy. Większość z tych skarg jest rozpatrywana, przy czym przykłada się dużą wagę do zachowania anonimowości ich autorów.
Nie istnieją żadne procedury formalne, które zapewniałyby Inspekcji Pracy pomoc od instytucji zewnętrznych, takich jak np. niezależne instytuty badawcze, laboratoria czy uczelnie. Inspektorzy jednak, w razie potrzeby, zwracają się do wyżej wymienionych placówek z nieformalną prośbą o konsultację specjalistyczną. Inspektorzy okręgowi mogą ponadto uzyskać wsparcie merytoryczne:
- od inspektorów z innych okręgów, wykazujących głęboka znajomość któregoś z zagadnień, dzięki temu, że np. w ich rejonie ma miejsce duża koncentracja jakiejś działalności,
- od sekcji zajmującej się odpowiednim zagadnieniem na poziomie centralnym,
- od Instytutu Medycyny Pracy.
Należy zaznaczyć, że za wdrażanie Ustawy o środowisku pracy nie odpowiada wyłącznie tylko Inspekcja Pracy. Stąd też nadzór nad zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na statkach morskich należy do Departamentu Handlu, a za sprawy lotnictwa odpowiada Departament Energii. Ministerstwo Pracy zawarło z Instytutem Higieny, będącym częścią Departamentu Zdrowia porozumienie, zgodnie z którym Instytut ten prowadzi systematyczne kontrole w zakresie promieniowania jonizującego i niejonizującego w zakładach pracy. Za sprawy związane z zabezpieczeniem przeciwpożarowym miejsc pracy odpowiadają lokalne władze straży pożarnej. Natomiast za nadzór nad sprawami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy we wszystkich pozostałych nie wymienionych dziedzinach, łącznie z załadunkiem i rozładunkiem statków w dokach, odpowiada Inspekcja Pracy.
Instytucjami zajmującymi się zagadnieniami ochrony pracy są ponadto Zakładowe Rady do spraw Bezpieczeństwa Pracy. W ich skład wchodzą, w równych proporcjach, przedstawiciele pracodawców, pracowników i personelu kierowniczego. Do obowiązków Zakładowych Rad należy:
- monitorowanie problemów związanych ze szczególnymi warunkami pracy w reprezentowanym przez dana Radę sektorze gospodarki,
- pomoc w przedsięwzięciach mających na celu rozwiązywanie problemów związanych z warunkami pracy w danym sektorze,
- udział w przygotowywaniu projektów przepisów specyficznych dla danego sektora,
- sporządzanie projektów wytycznych postępowania zmierzającego do poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy we współpracy z Inspekcją Pracy.
Nadzór nad tymi Zakładowymi Radami sprawuje Rada Środowiska Pracy. Inspekcja Pracy, chociaż uczestniczy w posiedzeniach Rady Środowiska Pracy, nie jest w żaden bezpośredni sposób związana z działalnością Zakładowych Rad ds. Bezpieczeństwa Pracy.
W Danii wszystkie przedsiębiorstwa zatrudniające minimum dziesięciu pracowników (w przypadku biur - 20), mają ustawowy obowiązek utworzenia organizacji zakładowej, która będzie zajmowała się sprawami bezpieczeństwa i higieny pracy. Zazwyczaj na każdy dział zakładu pracy przypada jedna grupa ds. bezpieczeństwa, składająca się z kierownika i przedstawicieli pracowników. Niektóre działy mogą zadecydować o utworzeniu wspólnej grupy dla kilku z nich. W mniejszych zakładach oraz oddziałach dużych przedsiębiorstw wybiera się pracownika czuwającego nad bezpieczeństwem pracy.
Zadaniem organizacji zakładowej ds. bezpieczeństwa pracy jest sprawowanie nadzoru nad środowiskiem pracy w zakładzie oraz sporządzanie planów działań ukierunkowanych na rozwiązywanie zauważonych problemów. Do jej obowiązków należy sprawdzenie, czy w zakładzie przestrzegane są przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracy oraz sporządzanie raportów w razie zaistnienia wypadków przy pracy. Zakład pracy ma obowiązek zwrócenia się do organizacji zakładowej o konsultację przed podjęciem ostatecznej decyzji w sprawach bhp odnoszących się do działu, który dana grupa reprezentuje. W przedsiębiorstwach zatrudniających więcej niż 20 osób musi być dodatkowo powołana komisja ds. bhp, której zadaniem jest koordynacja działalności grup ds. bezpieczeństwa pracy.
Organizacja zakładowa ds. bhp może skorzystać z porad i pomocy Służby Ochrony Zdrowia Pracowników. Jest to organizacja zakładana i finansowana przez pracodawców, jednak zarządzana zarówno przez pracodawców jak i pracowników. Od niektórych przedsiębiorstw (tych, w których istnieje wysokie ryzyko wypadków przy pracy lub chorób zawodowych) prawo wymaga obecności tej organizacji. Inne przedsiębiorstwa mogą ją założyć na zasadzie dobrowolności. System obowiązkowego ustanowienia Służby Ochrony Zdrowia Pracowników w zakładach pracy wprowadzono w 1977 r. i od tego czasu jest on rozszerzany na coraz większą liczbę sektorów gospodarki. Organizację tę można zakładać w danym regionie geograficznym, w sektorze gospodarki, dla jednego lub kilku przedsiębiorstw.
Zadaniem Służby jest pomaganie przedsiębiorstwom we wdrażaniu środków prewencyjnych w zakresie bhp i właściwym planowaniu nowych metod produkcyjnych lub unowocześnianiu istniejących już procedur z uwzględnieniem zasad ergonomii.
5. SZWECJA
Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy w Szwecji jest regulowana Ustawą o środowisku pracy z 1978 r. (wraz z późniejszymi zmianami). Sprawy ochrony pracy należą do kompetencji Krajowej Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, która podlega rządowi reprezentowanemu przez ministra pracy. Członkowie Rady są zgłaszani rządowi przez:
- organizacje reprezentujące pracowników,
- pracodawców,
- parlament,
- inne organizacje zatrudniające osoby o kompetencjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Polityką Rady i jej budżetem kieruje zarząd, który składa się z prezesa oraz:
- trzech przedstawicieli organizacji pracodawców,
- czterech przedstawicieli organizacji pracowników,
- trzech członków parlamentu.
Zarząd Rady mianowany jest na okres 1-3 lat, przy czym długość tego okresu ustala rząd.
Krajowa Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy kieruje i nadzoruje pracę Inspekcji Pracy, która jest organem wykonawczym w zakresie ochrony pracy. Krajowa Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy wraz z Inspekcją Pracy stanowią administrację do spraw bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.
Wszelkie uprawnienia i zadania wymienione w Ustawie o środowisku pracy i nałożone na rząd są zlecane do wykonania Radzie. Do jej obowiązków należy przede wszystkim nadzór, koordynacja i rozwijanie działalności w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia oraz opracowywanie i rozpowszechnianie informacji w tej dziedzinie. W omawianej Ustawie kompetencje Rady wymieniane są kolejno przy omawianiu poszczególnych dziedzin z zakresu bezpieczeństwa pracy. Rada może, na przykład postanowić, jaki rodzaj urządzeń będzie zaopatrzony w etykietę, jakie substancje oraz opakowania, naczynia i pojemniki zawierające te substancje muszą być oznakowane itp.
Jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa, rząd lub z jego upoważnienia Rada BHP może określić, które procesy pracy, metody pracy lub wyposażenie nie może być stosowane bez zezwolenia postanowić lub który określony rodzaj urządzenia nie może być użytkowany lub przekazywany do użytku bez uprzedniej zgody. Rząd lub Rada decydują, które substancje mogą być używane wyłącznie po uzyskaniu na to zgody, albo jakie warunki powinny zostać spełnione, aby mogły być one używane.
Schemat organizacji ochrony pracy w Szwecji
Rząd lub Rada może zakazać ze względów bezpieczeństwa stosowania procesu pracy, metod pracy, urządzeń lub substancji jak i zatrudniania pracowników przy pracach stwarzających szczególne dla nich ryzyko (lub zezwolić na te prace po spełnieniu określonych warunków). Jeżeli określony rodzaj pracy stwarza ryzyko choroby lub wypadku, rząd lub Rada może nakazać :
- przeprowadzenie badań lekarskich osób zatrudnionych, lub które mają być zatrudnione przy danej pracy,
- prowadzenia wykazów badanych osób i wyników ich badań,
- zgłaszanie przez lekarza do władz nadrzędnych każdego przypadku choroby, który może pozostawać w związku z pracą i udzielanie tej władzy informacji i pomocy.
Rada Bezpieczeństwa Pracy dzieli się na trzy departamenty:
- Departament Nadzoru,
- Departament Ochrony Zdrowia,
- Departament Administracyjny.
Głównym zadaniem Departamentu Nadzoru jest kierowanie i koordynowanie działalności Inspektoratu Pracy i współpraca międzynarodowa w dziedzinie bhp. Zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym stanowi przedmiot współpracy z innymi departamentami.
Departament Ochrony Zdrowia zajmuje się badaniami, konsultacjami oraz dokumentowaniem i dystrybucją informacji z zakresu bhp i ergonomii. Departament dzieli się na działy:
- medycyny pracy i toksykologii,
- chemiczny,
- higieny i techniki,
- psychologii i fizjologii pracy.
Działalność szkoleniowa koncentruje się na prowadzeniu zajęć dla służby bhp.
Departament Administracyjny kieruje m. in. zagadnieniami wdrażania przepisów dotyczących czasu pracy i wykorzystania dnia pracy, przerw wypoczynkowych (nocnych, dziennych, tygodniowych). Sekcja Informacji odpowiedzialna jest za publikowanie informacji Rady o kierunkach jej działania.
Zagadnienia związane z czasem pracy są przedmiotem działalności Komitetu do spraw Czasu Pracy, w skład którego wchodzą przedstawiciele związków zawodowych i stowarzyszeń pracodawców.
Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy i pod jej nadzorem oraz kierownictwem Inspektorat Pracy są zobowiązane do nadzorowania przestrzegania postanowień Ustawy o środowisku pracy i przepisów wykonawczych do tejże ustawy.
W odniesieniu do okrętów wojennych taki nadzór sprawuje Krajowy Zarząd Żeglugi i Nawigacji.
Inspektorat Pracy ma prawo do wydawania nakazów i zakazów, których nieprzestrzeganie podlega karze grzywny. Może też zarządzić odszkodowania na koszt zaniedbującego stosowanie środków wymaganych przez zarządzenia. Odwołania od decyzji wydanych przez Inspektorat Pracy mogą być wnoszone w trybie administracyjnym do Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Rada Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, przed podjęciem decyzji w sprawach szczególnej wagi, może zwrócić się z tymi sprawami do rządu.
Ustawa o środowisku pracy reguluje także kwestię współpracy pracodawców z pracownikami w zakresie bhp. Art. 1 i 2 rozdziału 3 - Obowiązki ogólne stwierdzają, że:
- "pracodawca i pracownik powinni współpracować w celu stworzenia odpowiedniego stanowiska pracy",
- "pracodawca powinien podjąć wszelkie środki ostrożności niezbędne dla zabezpieczenia swych pracowników przed zagrożeniem zdrowia lub ryzykiem wypadku,
- "pracodawca powinien również dbać o to, by praca była planowana i organizowana w sposób zapewniający zadowalające środowisko pracy".
W każdym miejscu pracy, w którym jest stale zatrudnionych 5 lub więcej osób, przynajmniej jeden pracownik spośród nich ma być pełnomocnikiem ds. bhp. Każdy pełnomocnik powinien posiadać swojego następcę. Pełnomocnik może być wyznaczany przez lokalną organizację związków zawodowych, którą wiąże układ zbiorowy z pracodawcą. Pełnomocnik ds. bhp reprezentuje pracowników w sprawach bezpieczeństwa i dąży do zapewnienia zadowalających warunków bezpieczeństwa pracy. W tym celu nadzoruje działalność mającą chronić pracowników przed wypadkami i chorobami w swoim zakresie odpowiedzialności za bhp. Uczestniczy on także w planowaniu nowych i zmianach istniejących pomieszczeń, urządzeń, procesów i metod pracy, a także stosowania substancji, które mogą spowodować chorobę lub wypadek. Pracodawca i pracownicy wspólnie odpowiedzialni są za zapewnienie pełnomocnikom ds. bhp niezbędnego przeszkolenia.
W każdym miejscu pracy, w którym jest stale zatrudnionych 50 lub więcej osób, powinna działać komisja ds. bezpieczeństwa, składająca się z przedstawicieli pracodawcy i pracowników. Komisje takie mogą być tworzone również w miejscach pracy, w których jest mniejsza liczba zatrudnionych, jeżeli będą tego żądać pracownicy. Zadaniem komisji jest dbanie o rozwój działalności mającej na celu zapobieganie chorobom i wypadkom oraz dążenie do zapewnienia zadowalających warunków bezpieczeństwa w miejscu pracy. Komisja zachęca także do odpowiedniego przystosowania pracy do potrzeb i możliwości prowadzenia działalności rehabilitacyjnej w miejscu pracy.
Materiały źródłowe:
1. Ochrona pracy. Rozwiązania niemieckie, Gliwice 1991.
2. W. Muszalski, Inspekcja pracy w Anglii, RFN i Francji, ?Polityka Społeczna", nr 2/1994.
3. W. Muszalski, Prawo BHP za granicą. Republika Federalna Niemiec, ?Ochrona Pracy", nr 1/1985.
4. W. Muszalski, Prawo BHP za granicą. Francja, ?Ochrona Pracy", nr 4/1985.
5. A. Malaka, System ochrony pracy w RFN, ?Ochrona Pracy", nr 2/1991 i 5/1991.
6. A. Malaka, Rola zrzeszeń zawodowo-ubezpieczeniowych w systemie ochrony pracy Republiki Federalnej Niemiec, ?Ochrona Pracy", nr 11/1990.
7. Informacje o założeniach organizacyjnych ochrony pracy w wybranych krajach, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, kwiecień 1990, (materiał powielany). 8. Francja, Wielka Brytania, Dania, Państwowa Inspekcja Pracy, (materiał powielany).
9. Ochrona pracy w Polsce i Republice Federalnej Niemiec - seminarium, Warszawa 13-15 luty 1991 r., Fundacja im. Friedricha Eberta, Państwowa Inspekcja Pracy, (materiał powielany).
--------------------------------------------------------------------------------
Biuro Studiów i Ekspertyz, 1999 r.