ZASADY PROCESU KARNEGO

POJĘCIE I KLASYFIKACJA ZASAD PROCESU KAREGO

Znaczenie zasad

1/ Uzasadnienie historyczne

2/ Walory naukowe konstrukcji zasad

3/ Formułowanie zasad procesu usprawnia proces dydaktyczny

4/ Względy praktyczne (dostarczają podstaw do formułowania określonych dyrektyw interpretacyjnych)

5/ Wyznaczają racjonalną pracę legislacyjną

Pojęcie zasad procesu karnego.

Z jednej strony są one traktowane jako dyrektywy, a więc zdania dyrektywalne określające wzorce, na których ma być zbudowany określony system procesowy - wzorce postulowane => zasady w sensie abstrakcyjnym

Z drugiej strony zasada procesowa jest dyrektywą wynikającą z oznaczonego systemu prawa karnego procesowego. Moc obowiązująca przysługuje tylko tym dyrektywom, które wyrażają zasady rozumiane w sensie konkretnym => zasady procesowe w sensie konkretnym. Można przyjąć, że zasady procesowe stanowią normy wynikające z obowiązujących przepisów lub z zespołu norm wyinterpretowanych z przepisów oraz nor stanowiących ich logiczne konsekwencje.

Zasady w ścisłym znaczeniu - są to te normy (lub „konsekwencje logiczne” grupy norm) danego systemu prawa pozytywnego, które posiadają charakter zasadniczy. Zasadniczość takiej normy sprowadza się do czterech kryteriów:

• kryterium hierarchicznej nadrzędności norm

• kryterium nadrzędności treściowej

• kryterium szczególnej roli spełnianej przez daną normę

• kryterium funkcjonalnego, czyli kryterium doniosłości społecznej danej normy

Z powyższego wynika, że zasady procesu stanowią wzorce ukształtowania określonego przedmiotu unormowania. Są to wzorce wyrażone w formie powinnościowej, w postaci dyrektywnej. Wzorce te mogą być postulowane lub też odtworzone. W pierwszym znaczeniu są to wzorce adresowane do ustawodawcy, a zatem nie mieszczące się w systemie określonego obowiązującego prawa karnego procesowego - zwykle są one idealne, nie zające odchyleń od reguły. O wzorcach odtworzonych mówimy, mając na myśli sposób ukształtowania danej instytucji w danym systemie prawa karnego procesowego. Jest to ujęcie zasad procesu karnego określone w literaturze nazwą zasady w sensie konkretnym.

Wybrane przez ustawodawcę rozwiązanie podstawowych założeń w procesie karnym może być idealne tzn. nie znające żadnego wyjątku od reguły ustalonej w obowiązującej normie prawnej. Niekiedy ustawodawca przy ich wyborze decyduje się a wskazanie pewnych wyjątków od przyjętej reguły. Wyjątki te dopuszczalne są tylko w takim zakresie, w jakim ustawa wyraźnie je przewiduje. Tych wyjątkowych przepisów nie można wykładać rozszerzająco, gdyż istniałoby niebezpieczeństwo podważenia samej reguły.

W literaturze dzieli się zasady na skodyfikowane, gdy są sformułowane w osobnych ogólnych przepisach i na nieskodyfikowane, tzn. nie sformułowane w żadnym osobny przepisie, lecz obowiązujące na zasadzie swoistej syntezy wyinterpretowanej z odpowiedniej grupy przepisów.

System zasad procesu karnego

W teorii procesu karnego dokonuje się kilku klasyfikacji zasad występujących w procesie karnym:

I. Zasady ogólnoprawne (państwa prawa, humanitaryzmu)

II. Zasady procesu karnego:

a/ zasady ustrojowo-organizacyjne

- zasada prawa do sądu

- zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym

- zasada niezawisłości sędziowskiej

- zasada kolegialności sądu

- zasada bezstronności

b/ zasady ściśle procesowe (dynamiczne)

→ zasady związane z wszczęciem procesu karnego

(zasada oficjalności, zasada legalizmu, zasada skargowości)

→ zasady dotyczące postępowania dowodowego (zasada prawdy, zasada bezpośredniości, zasada koncentracji materiału dowodowego, zasada swobodnej oceny dowodów)

→ zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania (zasada kontradyktoryjności, zasada jawności, zasada rzetelnego procesu, zasada ustności, zasada kontroli)

→ zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie (zasada domniemania niewinności, zasada prawa do obrony oskarżonego)

ZASADA HUMANITARYZMU

W Konstytucji RP znajdujemy szereg postanowień wyrażających tę zasadę. W art. 30 stanowi się, że „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. W innym przepisie czytamy, że „Nikt nie może być poddany torturom, ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.” (art. 40). W tej dyrektywie mieszczą się następujące zakazy:

- zakaz stosowania tortur

- zakaz nieludzkiego traktowania

- zakaz poniżającego traktowania

Poniżające traktowanie nie może wynikać z płci, rasy, koloru skóry, języka, religii, przekonań politycznych, pochodzenia narodowego lub społecznego, przynależności narodowej, majątku, urodzenia lub jakichkolwiek innych przyczyn.

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1996 r.

• Konwencja Europejska (Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności) z 1950

ZASADY USTROJOWO-ORGANIZACYJNE PROCESU KARNEGO

Zasada prawa do sądu

Prawo do sądu => oznacza z jednej strony prawo jednostki dostępu do sądu, a z drugiej strony wymaga, aby sprawę rozpoznał ustanowiony przez ustawę właściwy, niezależny i bezstronny sąd.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 14 ust. 1 stanowi, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych.”

Art. 6 ust. 1 Konwencji Europejskiej stanowi, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego orzeczenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.”

Konstytucja RP w art. 45 ust. 1 stanowi, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Art. 77 ust.2 postanawia, że „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw, otwierając drogę sądową każdej jednostce w razie naruszenia jej wolności lub praw”.

Sąd => W orzecznictwie organów strasburskich ustalono, że ma to być organ odpowiadający następującym kryteriom:

- niezależny od egzekutywy i od stron postępowania

- złożony z sędziów, którzy nie mogą być w każdej chwili odwołani przez organ nominujący

- przy istnieniu gwarancji i praworządności postępowania

Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym.

Udział czynnika społecznego w procesie może przejawiać się:

a/ w składzie organu wydającego rozstrzygnięcia

• sąd przysięgłych - wykształcony na Wyspach Brytyjskich; klasyczna postać sądu przysięgłych polega na tym, że czynnik społeczny tworzy ławę przysięgłych, która wydaje werdykt co do winy lub niewinności oskarżonego. Sędzia zawodowy przewodniczy rozprawie i on stosuje kwalifikację prawną oraz wymierza karę. Ława przysięgłych obraduje bez udziału sędziego.

• sąd ławniczy - ławnicza postać udziału czynnika społecznego w składzie sądu polega na tym, że ławnik staje się zarówno sędzią faktu jak i sędzią prawa, równoprawnym z sędzią zawodowym. „W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości obywatele biorą udział przez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami pierwszej instancji, chyba że ustawy stanowią inaczej” (art. 4 § 1 u.s.p.), „W granicach określonych w ustawie, postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego” (art. 3 k.p.k.)

Ławnicy ludowi pochodzą z wyboru; ławników do sądów okręgowych oraz sądów rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów, w głosowaniu tajnym. Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze zamieszkujących stale na danym terenie do dnia 31 lipca ostatniego roku kadencji, w trybie który określi Prezydent RP.

b/ w udziale w procesie podmiotów reprezentujących interes społeczny

c/ w dostępie obywateli do odbywanych publicznie rozpraw

Zasada niezawisłości sędziowskiej.

„Sędziowie w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom” (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP). Podmiotowo zakresem niezawisłości sędziowskiej objęci są sędziowie zawodowi oraz ławicy ludowi.

Niezawisłość sędziowska oznacza:

a/ zakaz wywierania jakiegokolwiek wpływu a sędziego co do kierunku rozpoznania sprawy lub treści orzeczeń, które ma wydać

b/ niezależność w rozstrzyganiu nasuwających się wątpliwości dotyczących zarówno stanu faktycznego, jak i prawnego stanu sądzonej sprawy

c/ niezależność w wydawaniu wszelkich rozstrzygnięć w toku postępowania, jak i orzeczenia kończącego postępowanie

d/ brak odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej sędziego za orzeczenia wydane zgodnie z własnym sumieniem, w granicach swobodnej oceny dowodów i a podstawie przepisów ustawy.

!!! Sędzia jest jednak związany zarówno ogólnie przyjętymi regułami wykładni prawa, jak i zasadami logicznego myślenia.

Sędziego w zasadzie nie wiążą orzeczenia innych sądów, ani wyrażone w nich poglądy, chyba że ustawa postanawia inaczej:

→ sędziego nie obowiązują rozstrzygnięcia innego sądu zapadłe w innej sprawie, chyba że są to orzeczenia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny

→ sąd ponownie rozpoznający sprawę jest związany zapatrywaniem prawnym i wskazaniami sądu odwoławczego co do dalszego postępowania

→ w razie rozstrzygnięcia zagadnienia prawego związanego z określoną sprawą uchwała SN jest w danej sprawie wiążąca

→ uchwały SN nie związane z konkretną sprawą, rozstrzygające kwestie prawne, wywołujące rozbieżności w orzecznictwie, jeżeli stanowią zasadę prawną, posiadają pewien zakres wiązania.

Gwarancje niezawisłości sędziowskiej:

I. gwarancje ustrojowe

• odpowiedni poziom etyczno-moralny

• odpowiednie przygotowanie zawodowe

• stałość zawodu sędziowskiego

• niepołączalność stanowiska sędziego z innym zawodem

• materialna niezależność sędziego

• immunitet sędziowski

• samorządność sędziowska

II. gwarancje procesowe

• kolegialność składu sędziowskiego

• jawność rozpraw

• swobodna ocena dowodów

• tajność narady sędziowskiej

Zasada kolegialności sądów

Art. 28 i 29 k.p.k.

Wyjątkowo skład sądu karnego jest jednoosobowy, np. w postępowaniu uproszczonym (art. 476 § 1 k.p.k.)

Zasada bezstronności.

Organy procesowe są zobowiązane do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników procesu.

Gwarancją obiektywizmu jest instytucja wyłączenia sędziego:

a/ wyłączenie z mocy prawa => art. 40 k.p.k.

b/ wyłączenie a wniosek => art. 41 k.p.k.

Przepisy o wyłączeniu mają odpowiednie zastosowanie do prokuratora, osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz do innych oskarżycieli publicznych.

Zgodnie z art. 4 k.p.k. organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego.

ZASADY ŚCIŚLE PROCESOWE

Zasady związane z wszczęciem procesu karnego.

ZASADA OFICJALNOŚCI (ŚCIGANIA Z URZĘDU)

* art. 9 § 1 k.p.k. => Art. 9. § 1. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy.

§ 2. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu.

** art. 12 k.p.k. => Art. 12. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. Organ ścigania poucza osobę uprawnioną do złożenia wniosku o przysługującym jej uprawnieniu.

§ 2. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek.

§ 3. Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba że chodzi o przestępstwo określone w art. 197 Kodeksu karnego. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.

Zasada ścigania z urzędu polega na tym, że ścianie przestępstw odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli i zachowania pokrzywdzonego lub innego podmiotu albo od zgody lub zezwolenia określonej władzy (zasada ścigania z urzędu - ex officio), a zatem państwo za pomocą swoich organów ściga przestępstwa z urzędu (zasada oficjalności). Organami tymi są z reguły prokurator lub Policja. Organy te rozpoczynają czynności ścigania, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Ustawodawca zajmuje stanowisko, że przestępstwa godzące w obowiązujący porządek prawny wymagają reakcji organu państwowego. Natomiast interes poszczególnych osób wyrażający się w nieujawnianiu i nieściganiu przestępstw nie może być brany pod uwagę, chyba że wyjątek taki jest wyraźnie przewidziany w ustawie (np. w wypadku ścigania na wniosek).

Ściganie przestępstw z urzędu jest niekiedy uzależnione od spełnienia warunku. Można wówczas mówić o warunkowym ściganiu z urzędu. Mogą tutaj w grę wchodzić dwie grupy sytuacji:

- kiedy ścianie uzależnione jest od zezwolenia odpowiedniego organu państwowego

- ściganie na wniosek

Złożenie wniosku o ściganie powoduje ex lege, że odtąd postępowanie toczy się z urzędu, co pociąga za sobą obowiązek wszczęcia postępowania z mocy art. 10 § 1 k.p.k., jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Ściganie na wniosek pokrzywdzonego występuje w dwóch odmianach, a mianowicie jako:

a/ ściganie bezwzględnie wnioskowe => ma miejsce gdy przestępstwo podlega ściganiu na wniosek bez względu na osobę sprawcy przestępstwa. Dla ścigania każdego takiego przestępstwa konieczny jest wniosek (np. przestępstwo zgwałcenia art. 197 k.k.)

b/ ściganie względnie wnioskowe => ma miejsce wówczas, gdy zasadniczy trybem ścigania danego przestępstwa jest tryb ex officio (z urzędu). Natomiast tylko niektóre kategorie sprawców tych przestępstw są ścigane na wniosek, jeżeli zachodzą pewne określone w ustawie stany.

Niekiedy uprawnionymi do złożenia wniosku obok pokrzywdzonego są inne podmioty, np. organ opieki społecznej lub właściwa instytucja (np. niealimentacja)

Kolejną odmianę ścigania na wniosek stanowią przestępstwa ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej.

Odmiennym trybem jest ściganie przestępstw z oskarżenia prywatnego. Ścianie w tym trybie następuje z inicjatywy pokrzywdzonego na skutek wniesienia skargi prywatnej. Od tego czasu pokrzywdzony staje się oskarżyciele prywatnym. Możliwy jest tutaj jednak powrót do zasady ścigania z urzędu przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego. Może to nastąpić na skutek ingerencji prokuratora z powodu istnienia interesu społecznego lub ingerencji sędziego rodzinnego.

ZASADA LEGALIZMU

Obowiązek ścigania przestępstw wynika przede wszystkim

z prawa karnego materialnego - skoro sprawca naruszył

normy tego prawa, to obowiązkiem państwa jest ściganie

tego sprawcy.

Potwierdza to także reguła równości wobec prawa - nikt

nie może uniknąć odpowiedzialności za czyn zabroniony.

Zasada legalizmu została skodyfikowana w art. 10 k.p.k.

Według tego przepisu organy powołane do ścigania

przestępstw (a więc prokurator, Policja oraz inne organy posiadające uprawnienia Policji) są obowiązane do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyny ścigane z urzędu. W art. 10 § 2 k.p.k. podkreśla się, że z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Na podstawie przytoczonego tekstu można powiedzieć, że przepis ten zawiera wszystkie istotne składniki zasady legalizmu.

Ustanawiając zasadę legalizmu, obowiązujące przepisy przewidują dodatkowe uregulowania zapewniające jej realizację => gwarancje:

• możliwość zażalenia się do sądu na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia

• na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego

• możliwość wniesienia zażalenia do prokuratora na bezczynność organu ścigania (jeżeli w ciągu 6 tygodni zawiadamiający nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego - art. 306 § 3 k.p.k.)

• powinność wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia w razie istnienia odpowiednich podstaw w zebranym materiale dowodowym

• skarga subsydiarna - pokrzywdzony może wnieść do sądu własny akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego (art. 55 k.p.k.)

• odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu (art. 14 § 2 k.p.k.)

ZASADA OPORTUNIZMU

Obowiązujące przepisy prawa karnego procesowego przewidują uregulowania, które wprowadzają wyjątki od zasady legalizmu na rzecz oportunizmu. Wyjątki te dotyczą:

• umorzenia absorpcyjnego - zamieszczonego w art. 11 k.p.k., według którego postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby niecelowe ze względu a rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo

• świadka koronnego - co do którego postępowanie ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub związku mającym a celu popełnianie przestępstw

• umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu - jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone już w innej sprawie środki.

Oportunizm właściwy => wiąże się z sytuacjami interesu społecznego bez względu na wagę przestępstwa, kiedy to zachodzi swoista kolizja interesów społecznych.

Oportunizm niewłaściwy => sytuacje, kiedy odstępuje się od ścigania tylko ze względu na małą wagę przestępstwa.

ZASADA SKARGOWOŚCI

Zasada skargowości występuje w postępowaniu jurysdykcyjnym. Sąd karny może wszcząć i prowadzić proces karny tylko o tyle, o ile uprawniony podmiot (oskarżyciel) złoży i popiera odpowiednie żądanie ukarania określonej osoby za oznaczony czyn.

M. Cieślak dzieli skargi - w zależności od postępowania uwarunkowanego przez daną skargę - na:

• zasadnicze - warunkujące integralne postępowanie zasadnicze, które inaugurują w gruncie rzeczy postępowania sądowe

• etapowe - warunkujące odpowiedni etap postępowania sądowego

• incydentalne - inaugurujące odpowiednie postępowanie w związku z wydaniem incydentalnej decyzji

W postępowaniu karny zasada skargowości jest skodyfikowana w art. 14 § 1 k.p.k. W myśl tego przepisu wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.

Skarga zasadnicza, szczególnie w postaci aktu oskarżenia jest aktem o wielostronnym znaczeniu. Jego najważniejsze funkcje spełniane w procesie można sprowadzić do:

→ funkcji bilansującej - jest wynikiem podsumowania zgromadzonego postępowania dowodowego

→ funkcji inicjującej - zawiązuje postępowanie sądowe przez sam fakt złożenia aktu oskarżenia

→ funkcji programowej - akt oskarżenia określa zakres rozpoznania sprawy

Funkcja ta może być wyrażona w postaci nakazu oraz w postaci zakazu. Nakaz oznacza, że skarga zawiera program, który jest dla sądu wiążący. Program ten dotyczy osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu. Zakaz wynikający z treści aktu oskarżenia wyznacza granice orzekania dla sądu tylko co do osoby i zarzucanego ej czynu, których sądowi nie wolno przekraczać.

→ funkcji informacyjnej - zawiera informację o tym jaki czy zarzuca się oskarżonemu i jakimi dowodami oskarżyciel zamierza wykazać winę oskarżonego.

Wyjątki od zasady skargowości:

A/ postępowanie z nieletnimi (nie wnosi się aktu oskarżenia)

B/ orzekanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej z urzędu

C/ zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przestępstwem

* art. 336, 325i § 3 k.p.k.

** art. 324 k.p.k.

*** art. 57 k.p.w.

Podstawa prawna może ulegać zmianie w toku całego procesu i organ procesowy jest zobowiązany dostosować kwalifikację prawną czynu do poczynionych ustaleń faktycznych.

Zmiana pierwotna => następstwo błędu w zastosowanej kwalifikacji prawnej

Zmiana wtórna => następstwo dokonanych zmian w stanie faktycznym

W czasie postępowania sądowego opis czynu zarzucanego w akcie oskarżenia => czyn zarzucany, może się różnić od ustalenia tego czynu w wyroku skazującym => czyn przypisany.

Czy może być rozumiany jako czyn rzeczywisty (naturalny), jak i jako czyn w znaczeniu hipotetycznym. W pierwszym znaczeniu czyn jest rozumiany w takiej postaci, w jakiej on wystąpił w przeszłości w obiektywnej rzeczywistości (czyn w znaczeniu naturalnym), w związku z który toczy się postępowanie. W wielu wypadkach w takim pełnym kształcie nie jest on znany organowi wszczynającemu proces. W drugim znaczeniu jest to procesowe wyobrażenie o czynie, jego przebiegu, jakie uzyskuje organ procesowy w miarę wzbogacenia swe wiedzy o nim poprzez przeprowadzenie dowodów.

Niezmienność przedmiotu procesu. Reguła, według której przedmiot procesu nie powinien podlegać zmianom w toku procesu. Ta reguła nie odnosi się do postępowania przygotowawczego, gdyż według artykułu 314 k.p.k., jeżeli podejrzanemu należy zarzucić czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub inny czyn, wydaje się nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów, niezwłocznie ogłasza podejrzanemu oraz przesłuchuje go. Dyrektywa o niezmienności przedmiotu procesu a zatem zastosowanie do postępowania jurysdykcyjnego. Dopuszczalna jest zmiana procesowa opisu czynu, jeżeli nie wykracza ona poza granice tożsamości czynu.

Tożsamość decyduje o:

→ dopuszczalnym przedmiotowym zakresie rozpoznania sprawy przez sąd w ramach czynu zarzucanego oskarżonemu w akcie oskarżenia

→ zakresie prawomocności materialnej, powodującej zakaz ponownego toczenia procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.

Przedmiotowa tożsamość czynu zachodzi, gdy mamy do czynienia z tym samym zdarzeniem faktycznym w znaczeniu naturalnym (historycznym)

Kryteria negatywne, wyłączające możliwość przyjęcia tożsamości czynu:

a/ różność podmiotów czynu (sprawców przestępstwa)

b/ różność dóbr prawnych (przedmiotów ochrony)

c/ dalsze kryteria np. różnica w osobie pokrzywdzonego

Niepodzielność przedmiotu procesu - niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu; orzeczenie wydane w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy osądzone w stosunku do całego przedmiotu procesu. Przy niepodzielności przedmiotu procesu należy brać pod uwagę nie tylko czyn w znaczeniu rzeczywistym, ale także pozostałe składniki, które wpływają na odpowiedzialność karną za ten czyn. Przyjmuje się, że nie wolno:

• rozdzielać poszczególnych znamion czynu

• oddzielać kary od winy i orzekać o nich w odrębnych procesach

• rozbijać tzw. prawnej jedności czynu w wypadku przestępstwa ciągłego lub przestępstwa trwałego

• rozbijać naturalnej jedności czynu

• odrywać niesamodzielnych fragmentów czynu w celu ich odrębnego rozpoznania

Koncepcja procesu dodatkowego => polega na tym, że dopuszczalny ma być nowy proces o ten fragment osądzonego czynu, co do którego sąd nie mógł orzekać z powodu przyczyn prawnych. Koncepcja ta nie została przyjęta ani w teorii ani w praktyce procesu karnego. Funkcjonuje zasada ne bis in idem (art. 17 § 1 pkt. 7 k.k.)

Możliwość orzekania sądu co do innego czynu objętego aktem oskarżenia może nastąpić wyjątkowo w ramach tzw. procesu wpadkowego (art. 398 k.p.k.)

Zasady dotyczące postępowania dowodowego

ZASADA PRAWDY

„Zasada prawdy materialnej” lub „zasada prawdy obiektywnej” - nazwy te przeciwstawiają się innemu rozumieniu prawdy jako prawdy formalnej, czyli prawdy sądowej, kiedy przyjmowano za prawdę to, co przez sąd zostało ustalone w warunkach obowiązywania legalnych teorii dowodowych, co niekoniecznie musiało pozostać w zgodności z obiektywną rzeczywistością.

Zasada prawdy dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy.

Stanowi dyrektywę adresowaną do organu procesowego, aby wszystkie wydawane w postępowaniu decyzje opierał na ustaleniach faktycznych zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy, a więc na ustaleniach prawdziwych.

Ustalenia faktyczne - według M. Cieślaka są to dokonane na podstawie dowodów stwierdzenia dotyczące tego stanu faktycznego, o którym należy orzec w decyzji. Te procesowe stwierdzenia faktów powinny być prawdziwe, a organy procesowe obowiązane są do czynienia starań w celu uzyskania tej prawdziwości.

Wysuwa się dyrektywę pomocniczą w zakresie zasady prawdy w postaci postulatu, aby oznaczone ustalenia faktyczne były udowodnione. Udowodnienie występuje wówczas, gdy jednocześnie są spełnione następujące warunki:

• warunek obiektywny - obiektywna przekonywalność dowodowa

• warunek subiektywny - całkowicie wewnętrzne przekonanie organu rozstrzygającego o prawdziwości ustalenia faktycznego

Wyrok skazujący może być wydany tylko na podstawie ustaleń w pełni przekonywalnych o winie oskarżonego. Natomiast wyrok uniewinniający może zapaść zarówno gdy niewinność oskarżonego została udowodniona, jak i wtedy gdy nie została udowodniona ani jego wina ani jego niewinność.

Podstawę wszelkich rozstrzygnięć mają stanowić ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie (art. 2 § 2 k.p.k.). Sąd ma uwzględniać w równy stopniu okoliczności przemawiające na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 k.p.k.). Organ procesowy kierujący procesem zostaje zobowiązany do czynnego udziału w poszukiwaniu, wprowadzaniu i przeprowadzaniu dowodów zmierzających do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy. Tą czynną pozycję organu określa się nazwą zasady instrukcyjności (sąd ma obowiązek badania przedmiotu procesu niezależnie od zachowania stron).

Osiągnięcie dyrektywy prawdy nie jest możliwe za pomocą faktów uzyskanych z nielegalnych źródeł lub w sposób nielegalny. Obowiązek dowodzenia w procesie karnym spoczywa na organach procesowych (art. 4 k.p.k.), a wątpliwości, których nie udało się wyjaśnić na podstawie dostępnych dowodów muszą być tłumaczone na korzyść oskarżonego (art. 5 § 2 k.p.k.)

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

I. Sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie

II. Dowody powinny być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym w danej sprawie

III. Organ kierujący procesem powinien korzystać przede wszystkim z dowodów pierwotnych (nie odrzucając dowodów pochodnych)

Zgodnie z art. 410 k.p.k. podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.

Wyjątki:

• Art. 389 k.p.k. - sytuacja kiedy można odczytać protokół wyjaśnień oskarżonego

• Art. 391 k.p.k. - możliwość odczytania protokołu zeznań świadka

• Art. 392-394 k.p.k.

• Ograniczenia w postępowaniach kontrolnych odbywających się w drugiej instancji. Organ kontrolny z reguły dokonuje weryfikacji zaskarżonej decyzji, opierając się na materiałach znajdujących się w aktach sprawy. Z reguły organ ten nie przeprowadza bezpośrednio dowodów. Czyni to tylko wyjątkowo (art. 452 § 2 k.p.k.)

ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO

Zasada koncentracji materiału dowodowego stanowi dyrektywę, w myśl której proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności bez zbędnej zwłoki, skupiający środki dowodowe wokół przedmiotu procesu.

Niekiedy zasadę koncentracji materiału dowodowego nazywa się także zasadą skupienia materiału procesowego. Jej przeciwieństwem jest dyrektywa formalnego, czyli etapowego postępowania dowodowego, które dzieli się na kilka odcinków.

Koncentracja materiału dowodowego może być osiągnięta za pomocą:

→ koncepcji prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów (nakłada na strony obowiązek przedstawiania od razu wszystkich znanych faktów i dowodów pod rygorem straty uprawnienia w późniejszy okresie)

→ koncepcji dyskrecjonalnej władzy sędziego (pozwala na uwzględnienie przez sąd faktów i dowodów, których strony mimo możliwości nie przytoczyły od razu).

W odniesieniu do rozprawy obowiązuje dyrektywa w postaci zasady ciągłości rozprawy. Obowiązuje ona od chwili rozpoczęcia rozprawy. Podstawowym wymogiem ciągłości rozprawy jest niezmienność składu sądzącego.

Wyjątkami od zasady koncentracji materiału dowodowego są:

• przerwa w rozprawie

• odroczenie rozprawy

• odroczenie wydania wyroku

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

W zakresie oceny dowodów możemy odróżnić dwa podstawowe typy:

• koncepcję ustawowej (prawnej, legalnej) oceny dowodów

W ramach ustawowej oceny dowodów organ procesowy jest skrępowany określonymi regułami przewidzianymi prawem w zakresie oceny dowodów. Wyprowadzone z niej wnioski wynikają z narzuconych przez prawo wartości dowodów.

- pozytywna ustawowa teoria dowodowa, polega na tym, że w razie istnienia dowodów wskazanych w ustawie sąd musi dany fakt uznać za udowodniony

- negatywna ustawowa teoria dowodowa również krępuje sędziego regułami; ustawa nie pozwala uznać pewnych faktów za udowodnione, jeżeli brak jest dowodów oznaczonych przez ustawę.

• koncepcję swobodnej oceny dowodów

Oznacza, że organ procesowy, a zwłaszcza sąd ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego przekonania, nie będąc skrępowany w tym przedmiocie regułami dowodowymi. Można wyróżnić dwie odmiany:

- zasadę swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów, która zakłada, że ocena dowodów jest kwestią wewnętrzną sądu, nie wymagającą przytaczania argumentacji na temat dokonanej oceny dowodów.

- zasadę swobodnej kontrolowanej oceny dowodów, która polega na tym, że wprawdzie sąd nie jest skrępowany żadnymi regułami dowodowymi, to jednak jest zobowiązany uzewnętrznić swoją ocenę dowodów. Ta ocena musi być przekonywająca, gdyż podlega kontroli instancyjnej.

Można mówić o swobodnej ocenie dowodów apriorycznej i aposteriorycznej.

Aprioryczna ocena dowodów => stanowi wstępną ocenę dowodu, której dokonuje organ kierujący procesem np. dopuszczając dowód wnioskowany przez stronę.

Aposterioryczna ocena dowodów => ma zastosowanie do dowodów już przeprowadzonych.

Zasada swobodnej oceny dowodów zawarta została w art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. oraz art. 424 § 1 pkt.1 k.p.k.

Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia procesu.

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI.

Zasadę kontradyktoryjności (sporności) można wyrazić w postaci dyrektywy prowadzenia procesu w formie sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem. Jej przeciwieństwem jest zasada śledcza, występująca w procesie inkwizycyjnym.

Prowadzenie postępowania w postaci sporu jest możliwe tylko wówczas, gdy podmioty są równouprawnione, dlatego nie ma istotnych powodów do wyodrębnienia zasady równouprawnienia stron jako odrębnej zasady. Równość stron oznacza wyposażenie stron w te same środki prawne. Strony powinny korzystać z tych samych uprawnień procesowych. Zasada kontradyktoryjności zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu, a mianowicie strony czynnej (oskarżyciel, powód), strony biernej (oskarżony) oraz sądu wyposażonego w pozycję bezstronności, który istniejący spór rozstrzyga.]

Wśród uprawnień stron w postępowaniu można wymienić następujące:

• uczestniczenie w czynnościach postępowania (jawność wewnętrzna)

• uprawnienie do zadawania pytań i składania oświadczeń

• uprawnienie do składania wniosków

• uprawnienie do korzystania z pomocy osoby mającej odpowiednie przygotowanie zawodowe do występowania przed sądem (oskarżony może mieć obrońcę - fakultatywnie lub obligatoryjnie; pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny i powód cywilny, a nawet osoba nie będąca stroną mogą korzystać z pomocy pełnomocnika)

• strony mają uprawnienie do zaskarżenia zapadłych decyzji procesowych.

Z wyraźnie nowym uregulowaniem, zwiększającym kontradyktoryjność rozprawy mamy do czynienia w art. 370 § 2 k.p.k.. Według tego przepisu strona, na której wniosek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami.

W postępowaniu przygotowawczym pewną przewagę uzyskuje rozwiązanie przeciwne, a mianowicie zasada śledcza. Obok dotąd istniejących regulacji w zakresie udziału stron w czynnościach postępowania przygotowawczego (art. 316-318 k.p.k.), dodano regulację dotyczącą przeprowadzenia dowodu zawnioskowanego przez stronę (315 k.p.k.).

W kodeksie postępowania karnego z 1997 roku dokonano przebudowy procesu karnego w kierunku konsensualnego rozstrzygania konfliktów, wynikających z popełnionych przestępstw, szczególnie mniejszej wagi. I tak porozumiewanie się stron umożliwia postępowanie mediacyjne (art. 23a k.p.k.)

ZASADA JAWNOŚCI

Zasadę jawności można wyrazić za pomocą dwóch następujących dyrektyw:

• sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych, tzn. powinna być rozpoznana na rozprawie w sposób publiczny, umożliwiający obserwowanie jej przez każdą zainteresowaną osobę. Tę stronę zasady jawności określa się w literaturze nazwą zasady publiczności.

• Sprawa powinna być rozpoznana z udziałem stron i ich przedstawicieli, tzn. osób bezpośrednio zainteresowanych jej rozstrzygnięciem, co się nazywa zasadą jawności wewnętrznej.

Zasada publiczności jest wyrażona w art. 355 k.p.k., wedle którego rozprawa odbywa się jawnie. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne:

a/ osoby biorące udział w postępowaniu

b/ inne osoby, gdy są pełnoletnie, są nie uzbrojone, nie znajdują się w stanie nie licującym z powagą sądu.

Sąd może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy jednocześnie:

- uzasadniony interes społeczny za tym przemawia

- dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy

- ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia

Sąd wyraża również zgodę na wniosek strony na utrwalenie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, chyba że przemawia przeciwko temu wzgląd na prawidłowość postępowania (art. 358 k.p.k.)

Publiczność rozpraw w procesie karnym doznaje ograniczeń w kilku wypadkach. Rozprawa powinna być obligatoryjnie prowadzona przy drzwiach zamkniętych w całości lub w części, jeżeli jawność mogłaby:

• wywołać zakłócenia spokoju publicznego

• obrażać dobre obyczaje

• ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy

• naruszyć ważny interes prywatny (art. 360 § 1 k.p.k.)

• oraz w razie przesłuchiwania świadka co do okoliczności objętych tajemnicą państwową, służbową lub zawodową.

Jawność jest wyłączona także gdy rozprawa dotyczy:

• wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego

• sprawy o pomówienie lub znieważenie, na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa się jednak jawnie

Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości lub w części także wtedy, gdy z takim żądaniem wystąpi osoba, która złożyła wniosek o ściganie. Wyłączenie jawności rozprawy nie pozbawia udziału w niej uczestników postępowania. Oprócz stron mogą wziąć udział w rozprawie po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela posiłkowego, prywatnego i oskarżonego. Mimo prowadzenia rozprawy z wyłączeniem jawności wyrok zawsze ogłasza się jawnie. Przytoczenie powodów wyroku może się odbywać z wyłączeniem jawności w całości lub w części. Narada sądu jest zawsze tajnym etapem procesu karnego. W postępowaniu przygotowawczym jawność zewnętrzna (zasada publiczności) nie ma zastosowania.

Tylko wyjątkowo oskarżony:

a/ może być wydalony z sali rozpraw, gdy mimo upomnienia go przez przewodniczącego składu sądzącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy głównej lub godzący w powagę sądu, tenże przewodniczący może wydalić go na pewien czas z sali rozpraw.

b/ na zarządzenie przewodniczącego oskarżony opuszcza salę rozpraw, gdy należy obawiać się, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego.

Wyjątkowo rozprawa może się odbywać podczas nieobecności oskarżonego, kiedy:

1. Istnieją warunki do wydania wyroku zaocznego

2. Oskarżony ze swej winy wprawił się w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub posiedzeniu. Przed wydaniem takiego postanowienia sąd zapoznaje się ze świadectwem lekarza, który taki stan stwierdził lub przesłuchuje go w charakterze biegłego. Stan niezdolności oskarżonego można stwierdzić także na podstawie badania niepołączonego z naruszeniem integralności ciała, przeprowadzonego za pomocą stosownego urządzenia.

3. Oskarżony oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiści nie stawia się na rozprawie bez usprawiedliwienia.

4. Oskarżony po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił salę rozpraw.

W ramach ostatniej noweli z dnia 10.01.2003 r. poszerzono regulacje kiedy sąd może orzekać wyrokiem na posiedzeniu. Aktualnie dotyczy to następujących sytuacji:

a/ warunkowego umorzenia przed rozprawą

b/ skazania oskarżonego wyrokiem na posiedzeniu w ramach art. 343 k.p.k.

c/ dobrowolnego poddania się karze w postępowaniu uproszczonym, kiedy wniosek oskarżonego złożono przed rozprawą

d/ orzekania wyrokiem nakazowym

Posiedzenia odbywają się z wyłączeniem publiczności.

Strony oraz osoby nie będące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy.

W postępowaniu przygotowawczym jawność wewnętrzna została rozszerzona w porównaniu z K.p.k. z 1969 r.

I/ Podejrzanego, pokrzywdzonego i ich przedstawicieli ustawowych, a obrońcę i pełnomocnika, jeżeli są już w sprawie ustanowieni należy dopuścić do udziału w czynności, jeżeli nie będzie jej można powtórzyć na rozprawie, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia dowodu w razie zwłoki.

II/ Stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych, gdy taki dowód dopuszczono w śledztwie lub dochodzeniu.

III/ Stronie, która złożyła wniosek o przeprowadzenie dowodu oraz jej przedstawicielowi, nie można odmówić wzięcia udziału w takiej czynności jeżeli tego żądają.

IV/ Wreszcie strony, a obrońcę i pełnomocnika gdy są już w sprawie ustanowieni należy także na ich żądanie dopuścić w innych czynnościach śledztwa.

ZASADA RZETELNEGO PROCESU

Najczęściej nazywa się ją prawem do sprawiedliwego procesu sądowego, uczciwego procesu, prowadzenia fair procesu lub rzetelnego procesu. Zasada ta jest przewidziana w art. 14 MPPOiP oraz w art. 6 KE.

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie /.../”

Zasada rzetelności procesu w przebiegu procesu karnego oznacza konieczność:

• zachowania równości broni

• zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony oraz posiadania tłumacza, jeżeli oskarżony nie zna języka w którym odbywa się rozprawa

• zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestników postępowania karnego, w tym także wobec oskarżonego

• rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie

Dyrektywa lojalności wynikająca z zasady rzetelnego procesu mieści w sobie zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, z drugiej zaś strony nakaz udzielania informacji nie tylko w sytuacjach wyraźnie w ustawie przewidzianych, ale także w każdym przypadku, gdy to może mieć dla niego znaczenie procesowe, z którego może nie zdawać sobie sprawy, zwłaszcza gdy działa bez pomocy adwokata. Udzielanie informacji stanowi wyłom od reguły ignorantia iuris nocet. Zasadę tę można wyrazić w postaci dyrektywy nakładającej na organ prowadzący proces karny obowiązek udzielania uczestnikom postępowania informacji prawnej.

Reguła udzielania informacji obejmuje nie tylko obowiązek udzielania uczestnikom informacji prawnej, ale również określa skutki niewypełnienia tego obowiązku lub mylnego poinformowania o ich uprawnieniach i obowiązkach. Przepis art. 16 § 1 k.p.k. stanowi, że jeżeli organ prowadzący postępowanie jest zobowiązany pouczać uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach, to brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla osoby, której to dotyczy. Według art. 16 § 2 k.p.k. organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i przysługującym im uprawnieniach także w wypadku, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie ustanawia.

Zasada rzetelnego procesu wymaga też, aby proces był przeprowadzony w rozsądnym terminie, tzn. nie był przewlekany i stwarzał dla oskarżonego niewinnego możliwość zrehabilitowania się.

ZASADA USTNOŚCI

Zasadę ustności można wyrazić w postaci dyrektywy zawierającej nakaz, by czynności procesowe miały formę ustną, a więc formę ustnej wypowiedzi procesowych osób uczestniczących w postępowaniu.

Postulat pisemności czynności procesowych posiada również pewne zalety. Ma on znaczenie szczególne, gdy chodzi o precyzję myśli i utrwalenia ustnych wypowiedzi (zeznań), pozwalających na ich kontrolę nawet po znacznym upływie czasu.

Art. 365 k.p.k. stanowi, że rozprawa odbywa się ustnie. Dyrektywa ustności nie wyklucza możliwości dokonania niektórych czynności w formie pisemnej.

ZASADA KONTROLI

Kontroli podlega przede wszystkim działalność organów procesowych i jej rezultaty, zwłaszcza w odniesieniu do decyzji. Kontrola spełnia następujące funkcje:

• funkcję prewencyjną - która sprzyja poprawności działania organów procesowych

• funkcję korekcyjną - [reformacyjną] która polega na tym, że wadliwe czynności lub decyzje ulegają reformowaniu tzn. decyzje wadliwe uchyleniu lub zmianie, a czynności najczęściej zostają - jeśli jest to możliwe - powtórzone zgodnie z obowiązującymi przepisami lub odpowiednio uzupełnione.

Z punktu widzenia dokonywania kontroli w procesie karnym można wyodrębnić:

→ kontrolę ściśle procesową, w której istotne znaczenie ma to, kto dokonuje kontroli, co kontroli podlega i z jakiego punktu widzenia się jej dokonuje.

→ kontrolę administracyjno - nadzorczą, przy czym kontrola ta nie może wkraczać w zakres objęty niezawisłością sędziego. Nadzór ten dotyczy działalności administracyjnej sądów, które przykładowo wymienia art. 38 u.s.p. Nadzór ten sprawuje Minister Sprawiedliwości oraz prezesi poszczególnych sądów. Z nadzorem mamy także do czynienia w obrębie nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie w jakim sam go nie prowadzi.

→ społeczna kontrola sądów - dokonywana w ramach jawnych rozpraw.

Cechą środków odwoławczych jest dewolutywność, a więc przesunięcie sprawy w celu dokonania kontroli wyroku do sądu wyższej instancji. Ta dewolutywność jest bezwzględna (w wypadku wniesienia apelacji) albo względna ze względu na przepis art. 463 § 1 k.p.k. w razie wniesienia zażalenia.

W zależności od tego, czy decyzja sądu kończąca postępowanie podlega na skutek zaskarżenia jednorazowej kontroli, czy też od orzeczenia sądu odwoławczego możliwy jest kolejny środek odwoławczy, mówimy o systemie procesowym dwóch lub trzech instancji. Według art. 176 § 1 Konstytucji RP postępowanie przed sądem jest co najmniej dwuinstancyjne.

Kontroli podlegają z reguły decyzje procesowe (art. 459 k.p.k.), a niekiedy czynności procesowe (art. 467 § 1 k.p.k.), a nawet bezczynność organów ścigania (art. 306 § 3 k.p.k.)

Kontrola jest dokonywana w zakresie przestrzegania prawa, prawidłowych ustaleń faktycznych i zastosowanych środków. W razie stwierdzenia określonej wady decyzja może być uchylona lub zmieniona. Prawomocne orzeczenia sądowe kończące postępowanie mogą być poddane kontroli w ramach nadzwyczajnych środków odwoławczych, jakimi są kasacja i wznowienie postępowania sądowego.

1

SLAJD NR 19

ZASADA - POJĘCIE

~ dyrektywa, postulat, wzorzec, idea

~ stanowi normę prawną wyraźnie oznaczoną lub wyinterpretowaną z innych norm

SLAJD NR 20

ZASADA - PODZIAŁY

~ skodyfikowane i nieskodyfikowane

~ dotyczące całego procesu i dotyczące jakiegoś jego etapu

~ ustrojowo-organizacyjne i ściśle procesowe

w ramach ściśle procesowych

- związane z wszczęciem procesu

- dotyczące postępowania dowodowego

- dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania

- dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego

Art. 28. § 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów.

§ 3.  W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.

Art. 29. § 1. Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej.

§ 2.  Apelację lub kasację od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności rozpoznaje sąd w składzie pięciu sędziów.

Art. 476. § 1. Sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo. Prezes sądu rejonowego może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie jednego sędziego i dwóch ławników, jeżeli jest to uzasadnione jej okolicznościami. Prezes sądu okręgowego może zarządzić rozpoznanie sprawy jednoosobowo, jeżeli była rozpoznana w pierwszej instancji w takim składzie.

§ 2. Jeżeli sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo, sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego

Art. 40. § 1. Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:

  1)  sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

  2)  jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

  3)  jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

  4)  był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

  5)  brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

  6)  brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

  7)   brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

  8)   (uchylony),

  9)  brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

10)   prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.

Art. 41. § 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

§ 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

SLAJD NR 24

ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU

- ściganie przestępstwa ściganego z urzędu odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli (a także niekiedy - wbrew woli) pokrzywdzonego *

- dotyczy całego biegu postępowania a nie tylko jego wszczęcia

- niekiedy ściganie z urzędu jest uzależnione od spełnienia określonego warunku (np. gdy ściganie uzależnione jest od zezwolenia)

SLAJD NR 25

ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU

Wyjątki:

- ściganie z oskarżenia prywatnego (tj. na skutek wniesienia prywatnego aktu oskarżenia)

- ściganie na wniosek ** pokrzywdzonego

względnie wnioskowe

bezwzględnie wioskowe

- ściganie na wniosek dowódcy jednostki

- organu opieki społecznej lub właściwej instytucji

SLAJD NR 26

ZASADA ŚCIGAIA Z URZĘDU

Forma ścigania wynika zatem z przepisów prawa materialnego, choć jest to kwestia procesowa (formalna)

Milczenie ustawy co do formy ścigania oznacza, że przestępstwo jest ścigane z urzędu

Art. 10. § 1. Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia - o czyn ścigany z urzędu.

SLAJD NR 27

ZASADY LEGALIZMU I OPORTUNIZMU

Dwie przeciwstawne sobie zasady

• zasada legalizmu

obowiązek ścigania przestępstw ściganych z urzędu

bywa mylona z zasadą ścigania z urzędu

• zasada oportunizmu

w razie istnienia odpowiednich podstaw można rozważyć rezygnację ze ścigania (rezygnacja z realizacji obowiązku)

Art. 14. § 1. Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.

§ 2. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu.

Art. 55. § 1. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 4 i art. 397 nie stosuje się.

§ 2. Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata, z zachowaniem warunków określonych w art. 332 i 333 § 1; jeżeli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, akt oskarżenia może sporządzić także radca prawny.

§ 3. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania.

§ 4. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator.

Art. 306. § 1.  Pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305 § 4 przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a stronom - na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt.

§ 2. Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu.

§ 3.  Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie

Art. 398. § 1. Jeżeli na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozprawy, oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn oprócz objętego aktem oskarżenia, sąd może za zgodą oskarżonego rozpoznać nowe oskarżenie na tej samej rozprawie, chyba że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego czynu.

§ 2. W razie odroczenia rozprawy oskarżyciel wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia.

SLAJD NR 30

ZASADA SKARGOWOŚCI

♦ Rodzaje aktów oskarżenia

a/ zwyczajny w postępowaniu zwyczajnym

b/ szczególne

- skrócony (w postępowaniu uproszczonym )

- uproszczony (w post. prywatnoskargowym)

- ustny akt oskarżenia

c/ surogaty aktu oskarżenia

- wniosek o warunkowe umorzenie postępowania *

- wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego **

- w sprawach o wykroczenia - wniosek o ukaranie ***

SLAJD NR 28

ZASADA SKARGOWOŚCI

♦ dotyczy wyłącznie postępowania jurysdykcyjnego

♦ kwestia czy sąd wszczyna postępowanie z urzędu czy dopiero wtedy gdy z żądaniem ukarania wystąpi uprawniony podmiot

♦ w polskim procesie karnym na żądanie uprawnionego podmiotu

♦ postępowanie sądowe wszczyna skarga uprawnionego podmiotu - nie ma potrzeby wydawania stosownej decyzji

SLAJD NR 29

ZASADA SKARGOWOŚCI

♦ Rodzaje skarg:

- zasadnicze np. akt oskarżenia, pozew cywilny, wniosek o zastosowanie środka zabezpieczającego

- etapowe np. skarga apelacyjna, zażalenie, skarga kasacyjna

- incydentalne np. inicjujące postępowanie w przedmiocie stosow. tymczasowego aresztu

SLAJD NR 33

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ

♦ dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy, dokonywania ustaleń faktycznych w procesie

♦ dyrektywa prowadzenia postępowania w taki sposób, aby ustalenia faktyczne były zbliżone do prawdy w takim stopniu, w jakim jest to możliwe

♦ prawda absolutna jest w ogóle niepoznawalna - organ może jedynie kształtować swój sąd o rzeczywistości, który jest jej (tej rzeczywistości) bliższy lub dalszy

SLAJD NR 34

ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ

♦ organ procesowy na każdym etapie postępowania karnego jest zobowiązany do aktywnego poszukiwania, wprowadzania i przeprowadzania dowodów, w celu poczynienia ustaleń faktycznych zgodnych z prawdą

♦ ta aktywność wyraża się w dyrektywie instrukcyjności

Art. 2. § 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:

  1)  sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności,

  2)  przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,

  3)  uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,

  4)  rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

§ 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.

Art. 4. Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.

Art. 5. § 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.

§ 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

SLAJD NR 36

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

♦ zasada ta nie została wyraźnie skodyfikowana tj. nie została uregulowana wprost (jedynie w zakresie pierwszej dyrektywy - wymóg opierania ustaleń na dowodach przeprowadzanych na rozprawie)

♦ o jej obowiązywaniu w pełnym zakresie dowodzą możliwe od niej wyjątki, pozwalające na odczytywanie protokołów lub uznawanie ich za odczytane.

SLAJD NR 35

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

♦ dyrektywa zgodnie z którą organy procesowe powinny stykać się z przeprowadzanymi dowodami bezpośrednio

♦ ma ścisły związek z dyrektywą prawdy materialnej

♦ przybiera postać trzech wytycznych:

- opieranie ustaleń na dowod. przeprow. na rozprawie

- sąd powinien stykać się z dowodami bezpośrednio

- korzystać przede wszystkim z dowodów pierwotnych

SLAJD NR 38

ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO

♦ zgodnie z tą dyrektywą postępowanie sądowe powinno być tak zorganizowane by rozstrzygnięcie mogło zapaść już a pierwszej rozprawie

♦ wyjątkami od zasady koncentracji materiału dowodowego są: przerwa w rozprawie, odroczenie rozprawy, odroczenie wydania wyroku.

SLAJD NR 37

ZASADA KONCENTRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO

♦ dyrektywa według której postępowanie karne powinno stanowić pozbawiony zbędnych przerw i zahamowań zwarty tok czynności i zdarzeń prowadzących do wyczerpującego wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy i skupienia wokół procesu pełnego materiału dowodowego, stwarzającego warunki prawidłowego urzeczywistnienia prawa karnego materialnego

Art. 7. Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.

Art. 410. Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej

Art. 424. § 1. Uzasadnienie powinno zawierać:

  1)  wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych,

  2)  wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.

§ 2. W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających, uwzględnieniu powództwa cywilnego oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku.

SLAJD NR 40

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

♦ w polskim procesie karnym swobodna kontrolowana ocena dowodów

♦ swobodna nie oznacza, że dowolna

♦ kontrolowana, bo wymaga wykazania przebiegu rozumowania w uzasadnieniu orzeczenia.

SLAJD NR 39

ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

♦ koncepcja ustawowej (legalnej) oceny dowodów

♦ koncepcja swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów

♦ koncepcja swobodnej kontrolowanej oceny dowodów

♦ ocena dowodów może być aprioryczna (wstępna, przy dopuszczeniu dowodu) i aposterioryczna (po przeprowadzeniu dowodu)

SLAJD NR 43

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI

♦ dyrektywa prowadzenia procesu jako sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem

♦ warunkiem - równoprawność stron procesowych przy założeniu istnienia trójpodmiotowego procesu

♦ najpełniej w postępowaniu sądowym

SLAJD NR 45

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI

Elementy decydujące o równouprawnieniu:

♦ prawo udziału w czynnościach postępowania

♦ prawo zadawania pytań i składania oświadczeń

♦ prawo składania wniosków dowodowych

♦ uprawnienie do korzystania z pomocy osoby fachowej (obrońca, pełnomocnik)

♦ prawo do zaskarżania decyzji procesowych

RÓWNOWAGA !!!

SLAJD NR 44

ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI

SĄD

strona czynna strona bierna

(oskarżyciel, powód) (oskarżony)

Art. 343. § 1. Uwzględniając wniosek, o którym mowa w art. 335, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowo zawiesić jej wykonanie albo orzec wyłącznie środek karny wymieniony w art. 39 pkt 1-3, 5-8 Kodeksu karnego. /.../

Art. 335.  § 1. Prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

§ 2. Jeżeli zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w § 1, a w świetle zebranych dowodów wyjaśnienia podejrzanego nie budzą wątpliwości, dalszych czynności dowodowych w postępowaniu przygotowawczym można nie przeprowadzać; przeprowadza się jednak czynności, co do których zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można ich przeprowadzić na rozprawie.

§ 3. Uzasadnienie aktu oskarżenia można ograniczyć do wskazania okoliczności, o których mowa w § 1.

SLAJD NR 46

ZASADA JAWNOŚCI

Dyrektywa zgodnie z którą:

♦ proces powinien odbywać się jawnie wobec osób postronnych (jawność zewnętrzna)

♦ i z udziałem stron procesowych i ich przedstawicieli (jawność wewnętrzna)

SLAJD NR 47

JAWNOŚĆ ZEWNĘTRZNA

♦ często określana także jako zasada jawności zewnętrznej albo inaczej zasada publiczności

♦ jest to jedna z procesowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej i przejaw demokratyzmu i praworządności wymiaru sprawiedliwości

♦ dotyczy postępowania sądowego

♦ wyłączenia jawności są ściśle reglamentowane

SLAJD NR 48

JAWNOŚĆ ZEWNĘTRZNA

♦ wydalenie oskarżonego z sali rozpraw, gdy (np.) zakłóca porządek rozprawy, a także publiczności, gdy jej zachowanie uwłacza godności sądu, nie stanowi wyłączenia jawności rozprawy

♦ wyłączenie jawności zewnętrznej nie oznacza, że rozpraw jest także niejawna wobec stron i wskazanych przez nie osób zaufania

♦ narada sądu jest zawsze tajnym etapem postępowania, zaś ogłoszenie wyroku - zawsze jawnym.

SLAJD NR 49

JAWNOŚĆ WEWNĘTRZNA

♦ jawność wewnętrzna polega na udziale stron w czynnościach postępowania

♦ w postępowaniu przygotowawczym udział ten jest przejawem kontradyktoryjności (jako wyjątek od śledczości postępowania przygotowawczego)

♦ w postępowaniu sądowym polega nie tylko na udziale w rozprawie ale także na dostępie do akt sprawy.

Art. 16. § 1. Jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy.

§ 2. Organ prowadzący postępowanie powinien ponadto w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi. W razie braku takiego pouczenia, gdy w świetle okoliczności sprawy było ono nieodzowne, albo mylnego pouczenia, stosuje się odpowiednio § 1.

SLAJD NR 50

ZASADA RZETELNEGO PROCESU

♦ zasada ta została określona przepisami art. 14 MPPOiP oraz art. 6 ust.1 KE.

♦ postępowanie powinno być sprawiedliwe i publiczne, prowadzone przez bezstronny sąd w rozsądnym terminie

♦ pojęcie rozsądny termin powinno być interpretowane in concreto. Postępowanie prowadzone w rozsądnym terminie to postępowanie w którym organy procesowe nie dopuściły się zwłoki.

SLAJD NR 51

ZASADA RZETELNEGO PROCESU

Do standardów rzetelnego procesu należy (m.in.)

♦ zachowanie równości broni

♦ rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie

♦ prawo do rzetelnej informacji o sytuacji procesowej (w tym zwłaszcza o stawianym zarzucie)

♦ do posiadania tłumacza (jeżeli oskarżony nie włada językiem polskim)

♦ do posiadania obrońcy

♦ zakaz naruszania swobody wypowiedzi podczas przesłuchania

Art. 459. § 1. Zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej.

§ 2. Zażalenie przysługuje także na postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie.

§ 3. Zażalenie przysługuje stronom, a także osobie, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Art. 467. § 1. Przepisy rozdziału niniejszego stosuje się odpowiednio do przewidzianych w ustawie zażaleń na czynności lub zaniechanie czynności.

§ 2. Uznając zasadność zażalenia, organ odwoławczy stwierdza niezgodność czynności z prawem lub brak czynności i zarządza, co należy, zwłaszcza w celu naprawienia skutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki.

Art. 306. § 1.  Pokrzywdzonemu oraz instytucji wymienionej w art. 305 § 4 przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, a stronom - na postanowienie o jego umorzeniu. Uprawnionym do złożenia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt.

§ 2. Zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu.

§ 3.  Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.

---