M. Waldenberg, Kwestie narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Dzieje. Idee, Warszawa 1992.
kwestia - tam, gdzie dyskryminacja pewnej zbiorowości, tudzież uważa ona, że jest dyskryminowana
typ idealny narodu: język, terytorium, kultura, symbolika, zasób uczuć i myśli, poczucie wspólnoty, świadomość odrębności, poczucie bycia narodem,
nacjonalizm - tutaj - określona ideologia, ruch z nią się identyfikujący oraz postawy.
między narodami - walka permanentna
naród kieruje się własnym interesem; egoizm narodowy
dobro narodu jest najwyższą wartością
stosunki między narodami - oparcie na sile
interes narodu - makiawellizm
hierarchia narodów, własny na szczycie, tudzież do niego dąży
tradycjonalizm i idealizowanie dziejó własnego narodu
dla E śr-wsch - charakterystyczna: negatywna ocena procesów narodotwórczych i aspiracji narodowych w sąsiednich społecznościach
tam, gdzie Żydzi - antysemityzm
opozycja do liberalizmu(indywidualizm jednostki), socjalizmu(internacjonalizm, klasa robotnicza tylko)
nacjonalizm a patriotyzm:
Wspólne: |
||
- koncentracja wokół problematyki narodu - dobro narodu szczególną wartością |
||
Nacjonalizm |
Patriotyzm |
|
- dobro ludzkości jako całości to pusty dźwięk |
- dobro ludzkości to wartość realna i główna, bez sprzeczności z interesem narodu - każdy naród zasługuje na szacunek, stosunki między narodami powinny opierać się na ogólnych zasadach moralnych, postulat uetycznienia polityki - patriotyzm nie przeciwstawia się indywidualizmowi - ideologia uniwersalistyczna, choć różna od u. oświeceniowego - może ona łączyć sie z innymi ideologiami społecznymi |
|
Część piewsza: narody i kwestie narodowe w Austro-Węgrzech i Rosji:
I Austria:
Polityka narodowościowa:
od k. XIX wieku ruchy narodowe i antagonizmy między narodami - głównym problemem życia politycznego
struktura narodowościowa: 28,5 mln ludzi w 1910 roku, w tym: 35,5 % Niemców, Czechów 23 %, Polaków 17,8, Ukraińców 12,6 %, itd...
wiele terenów niejednolitych narodowościowo
różnice stopnia rozwoju ekonomicznego i kulturalnego poszczególnych narodów i regionów
zróżnicowanie zawodowe =>zróżnicowanie społeczne=>potęgowanie antagonizmów narodowych przez antagonizmy klasowe
dyferencjacja wyznaniowa
1867 - dualistyczna monarchia, unia personalna
A- -> w monarchię konstytucyjną
ustawodawstwo z l. 60. - szeroki zakres praw i wolności obywatelskich, korzystne dla rozwoju narodów Austrii
Przedlitawia - brak narodu państwowego, ale dominacja N
Niemcy ekonomicznie najsilniejszą grupą - 1/3 mieszkańców - płacili niemal 2/3 podatków bezpośrednich; dominowali też w administracji,
rola języka n-go: używanie go - konieczność, spory o język w adm. jednym z gł. Aspektów konfliktów narodowościowych w Austrii
cesarz i jego ministrowie nie prowadzili polityki stwarzającej N-m przywileje
ustrój A i praktyka polityczna zapewniały narodom znaczen możliwości rozwoju; mimo to były one niezadowolone z położenia i dążyły do zmiany; na przeszkodzie najczęściej krajowe ugrupowania polit(widzące zagrożenie pozycji własnego narodu), a nie władze centralne. Rozwój aspiracji narodowych => potęgowanie się antagonizmów n. --> [Author:(null)]
Wysoka dynamika gospodarcza => przeobrażenia struktury społ, rozwój oświaty => pobudzało proces kształtowania się nowoczesnych narodów
ułatwiony rozwój i upowszechnienie kultury n.; następuje umasowienie ruchów n.
Dobra kondycja ekonomiczna A - czynnik przeciwdziałający wzrostowi tendencji odśrodkowych - narody A nie były zainteresowane w jej rozbiciu
Czesi
najważniejsza kwestia - najliczniejsi obok N-w, ponadto aspiracje odbierane przez N-w jako bezpośrednie zagrożenie ich pozycji i interesów
antagonizm ten ciążył nad całym życiem politycznym państwa
aspiracje narodowe Czechów nie były skierowane przeciw integralności A, chciano jedynie przeobrażenia i dostosowania do potrzeb narodu cz.
Germanizacja ziem cz - język cz pozostał językiem chłopów i niższych warstw miejskich
w XVI wieku - cz literatura w stanie upadku - w II poł. XVIII wieku oznaki zwrotu
II poł XIX w. - gł hasłem cz ruchu narod. - tzw. czeskie prawo państwowe - istotą: pragnienie zawarcia podobnego układu do tego z Węgrami z 1867 roku,
Cz chcieli rozszerzenia kompetencji sejmu krajoweo, utworzenia rządu krajowego, żądanie koronacji cesarza na króla czeskiego
Wiosna ludów - ruch odrodzenia narodowego, do tej pory jedynie kulturalny, przybrał charakter polityczny - z Czech, Moraw i Śląska chciano utworzyć autonomiczną jednostkę z własnym sejmem i rządem;
jednocześnie Frantis'ek Palacky'
potrzeba pozostania w A; zasada narodowościową, ale prawo narodów jest prawem naturalnym i żaden n nie jest zobowiązany wyrzec się ani siebie, ani ofiarować siebie dla dobra sąsiada
natura nie zna ani n. panujących, ani n. służebnych
zadaniem A - chronienie małych narodów
przed I w. św. Cz stanowili już w pełni ukształtowany nowoczesny naród
umasowienie ruchu widoczne I raz poczas zgromadzeń pod gołym niebem (taborów) w l. 1868-71
duża rola w kształtowaniu się świad. n. - inteligencja
zdecydowana większość Cz w A - katolicyzm, ale powierzchowny,
szybkie budzenie się świadomości narodowej i unarodowienie wszystkich warstw społecznych
proweniencja inteligencji cz z mas ludowych (szlachta prawie nie istniała) => ułatwiło to oddziaływanie na te warstwy
wysoki poziom oświaty
b. rozpowszechniona prasa cz
ale: przyczyny braku aspiracji niepodległościowych:
położenie geopolityczne =>monarchia Habsburgów mniejszym złem; Cz pomiędzy Rosją a N-i
perspektywy gospodarcze => ziemie cz stały się krajem przemysłowo-rolniczym; korzyści ekonomiczne - rynek zbytu dla przemysłu cz
przed I w.św. pozycja społeczna Cz niemal nie ustępowała N-m, ale:
mało Cz w administracji państwowej i armii na najwyższych stanowiskach
antagonizm cz-n <= struktura narodowościowa Czech, Moraw i Śląska
N-cy stanowili wysoki odsetek mieszkańców, a niektóre rejony były w większości/całości przez nich zamieszkane
ponadto rozwój przemysłu - tereny z ludnością n-cką =>migrowanie tam Cz
=> kwestia języka b. istotna zatem
1890 - porozumienie między rządem a staroczechami (dominujące wówczas ugrupowanie polit): dwujęzyczność w administracji ziem cz, dalej: podział Cz na część n-cką i cz - ale opór w społ., przekreślenie solucji
1897 - hr. Kazimierz Badeni (kierował rządem..) - rozporządzenie o języku urzędowym: na terenie Cz i Moraw j. cz. równoprawny z n-m, jako j. wewn. urzędowania
tym razem opór N-w, postulaty podziału tzw. historycznych prowincji podług kryterium etnicznego
upadek K.B. - załamanie się ostatniej próby jakiegoś rozwiązania kwestii cz, teraz stan ciągłego przesilenia w A
płaszczyzny konfliktów:
N-y przekonani o upośledzeniu, zagrożeniu
Cz także poczucie upośledzenia i niespełnienia aspiracji
szkolnictwo, p.w. tworzenie cz szkół tam, gdzie byli oni w mniejszości
Kościół katolicki
stosunki gospodarcze - „swój do swego..”
socjaldemokraci n-ccy jedyni za federacją równoprawnych narodów, pozostałe partie - p.w. potrzeba obrony n-go stanu posiadania
Tomas Masaryk - później I prezydent Republiki Czechosłowackiej:
nawiązywał do tezy Palackiego, że naród cz nie może uzyskac niepodległości; cz prawo państwowe to postulat nierealny, ponadto niekorzystny dla Cz
autonomia Cz w ramach federalistycznej, demokratycznej Przedlitawii
rozwój=> tworzenie coraz większych jd. państwowych i ekonomicznych
polityka narodowa - kulturalny, społeczny i ekonomiczny rozwój narodu cz => odpowiednia pozycja w modernizowanej A
idea pozytywnej współpracy z N-mi
Słoweńcy:
drugi problem, ale znaczenie dużo mniejsze niż kwestia cz
naród b. mały - 4,4 %, głównie w Przedlitawii
Kraina (tylko tu większość zdecydowaną mieszkańców stanowili), Gorycja i Gradyska,
Styria
Karyntia
Triest
Istria
nieduży odsetek N-w, ale za to znaczna siła ekonomiczna
naród niehistoryczny, brak własnej państwowości
II poł XVIII wieku - rozwój ekonomiczny ziem słoweńskich, powszechne nauczanie( od 6. do 13. r. ż.), w j. n-m
1809 - Prowincja Iliryjska (Napoleon..) - ożywienie j. słoweńskiego
inaczej niż cz naród ekonomicznie słaby
naród głównie chłopski
słaby kapitał rodzimy
słaba dynamika demograficzna<=emigracja<= trudności rolnictwa
odsetek Słoweńców na obszatze przez nich zamieszkanym zmniejszał się
ale: k. XIX w. próby poprawy sytuacji ekonomicznej i rozwój kultury
partia katolicka - najsilniejsza, z dużymi wpływami; przewodził Janez Krek, pod jego wpływem bujnie rozwinęła się spółdzielczość, p.w. kredytowa
duża aktywność w kulturze - liczne towarzystwa oświatowe, wiele czasopism
relatywnie niski analfabetyzm, niższy niż u Pl, Ukr i pozostałych płd Słowian
rozczłonkowanie etnograficznych ziem słoweńskich m-dzy 6 krajów koronnych => fundamentalnym postulatem hasło połączenia tych ziem; nie równało się to wyodrębnieniu z monarchii
postulat zjednoczenia sformułowany w1848 r., wcześniej słaby ruch narodowy tylko charakter kulturalny, więc nie budził niechęci N-w
po WL widoczny wzrost świadomości narodowej Słoweńców - organizowane za przekładem Cz tabory - domagano się na nich zjednoczenia Słowenii
Słoweńcy zdawali sobie sprawę z tego, że są zbyt słabi, stąd koncentracja na sprawach szkolnictwa i języka administracji oraz sądownictwa
j. słoweński stał się j. urzędowym, obok n-go i gdzieniegdzie włoskiego, ale wewnętrznym językiem urzędowania z reguły n-ki
niewielki rozwój średniego szkolnictwa
władze nie wyrażały zgody na utworzenie słoweńskiego uniwerku
mimo wszystko - wpływowe nurty polit nadal wiązały nadzieję na realizację postulatów tylko z przeobrażeniami monarchii Habsburgów w ramach A-W
od aneksji Bośni i Hercegowiny przez monarchię Habsburską - spotęgowały się tendencje do współdziałania z innymi płd Słowianami
idea jugosłowiańska staje się ideą utworzenia niepodległego, federacyjnego państwa => orientacja na Serbię - „bałkański Piemont”, ale ta wizja jedynie wśród młodzieży
Włosi
3 konflikty: ze Słoweńcami, z N-mi, z Chorwatami
najmniejszy z narodów A
ogromna większość w Trentino,
Tyrol, Triest, Gorycja i Gradyska, Istria
jeden z najzamożniejszych narodów Przedlitawii - struktura zawodowa: niecała ½ rolnictwo
posiadali sąsiednie, własne państwo - jedyni obok N-ów
monarchia Habsburgów zapleczem surowcowym oraz rynkiem zbytu dla rolnictwa
przekonanie, iż A stanowi ostoję Kościoła katolickiego, a Italia antyklerykalna i laicka (istotne dla chłopów)
administracja niemiecka
konflikt w Istrii ze Słoweńcami - podłoże społeczne - Wł - w miastach, handel i przemysł
partie polit - działania wewnątrz państwa, nie walka z nim
Ukraińcy
zdecydowana większość zamieszkiwała Galicję, gdzie nieomal brak N-ów
wsch G - liczni Pl, ponadto naród dominujący
potęgujący się antagonizm ukraińsko-polski
ogromne różnice m-dzy strukturą społeczną Ukr a Pl, czy Ż
znacznie wolniejszt niż u Cz i Słoweńców proces przekształcania się w naród - długo negowany przez Polaków
walka ukr ruchu n o realizację aspiracji narodowych, ale też o samo uznanie istnienia narodu
język literacki dopiero się kształtował
Ruś Halicka od XIV wieku do Polski należy - pełna polonizacja szlachty i arystokracji, a wśród chłopów brak poczucia odrębności narodowej
animatorem owego poczucia w poł XIX wieku, kształtująca się wówczas, wywodząca z chłopów inteligencja oraz niższe duchowieństwo greckokatolickie
zdecydowana większość - chłopi => duże różnice między składem narodowościowym miast i chłopów
wysoki odsetek analfabetów
struktura zawodowa - znaczenie stosunków własnościowych w rolnictwie - pl wielka własność ziemska w Galicji Wsch - ponad 1/3, gospodarstwa ukr małe => ostry konflikt między chłopami a wielkimi właścicielami ziemskimi zaraz k narodowościowym, niezależnie od świadomości n chłopa
pauperyzacja społeczności ukraińskiej
działalność oświatowo-kulturalna; Towarzystwo naukowe im. Szewczenki
upośledzenie ekonomiczne, lecz także polityczne
dyskryminacja języka ukraińskiego - j. urzędowym - polski
słabszy niż u Pl rozwój szkolnictwa
różnice wyznaniowe - ukr byli greckimi katolikami
postulaty Ukr nabrały znaczenia, gdzy w 1848 przedstawiła je Hołowna Rada Ruska;
podział Galicji na część ukraińską i polską
wprowadzenie j. ukr do szkolnictwa
dostępu do administracji dla Ukr
nadania duchowieństwu greckokatolickiemu praw, jakie miało d rzymskokat.
Po rozwiązaniu w 1851 r. wyrazicielem aspiracji narodowych - prasa ukr
1899 - Partia Narodowo-Demokratyczna - postulaty:
przebudowa organów samorządu
ukraiński językiem wewnętrznego urzędowania, administracji i sądownictwa
powszechne i równe wybory do sejmu galicyjskiego
utworzenie we Lwowie uniwerku ukr
zdecydowany sprzeciw Pl, wzajemna wrogość
kwestia ukr nie zagrażała spoistości monarchii, nie dezorganizowała funkcjonowania państwa, myśl o zjednoczeniu ziem ukr nie była traktowana realnie kwestia ta związana była w olbrzymim stopniu z charakterem społeczności pl, jej pozycją w Galicji i położeniem w A
Rozdział II: Węgry
Polityka narodowościowa:
przekształcenie w monarchię dualistyczną, ale nadal pozostało pragnienie pełnej odrębności państwowej
w pełni ziemie etniczne Chorwatów i Słowaków, część ziem Rumunów, Serbów i Ukraińców, Węgrów około ½
narody zależne w Przedlitawii - pewne wspólne cechy, inaczej niż w Rosji, czy Zalitawii:
zbliżona struktura społeczna - około połowy chłopi, 20-30 % robotnicy rolni
przeważali właściciele drobnych i średnic gospodarstw (za wyjatkiem Serbów)
brak rodzimej warstwy wielkich właścicieli ziemskich i rodzimej wielkiej burżuazji
nieliczne warstwy średnie
przywiązywanie dużej wagii do chłopskich stowarzyszeń gospodarczych
istnienie związku między problematyką narodową a agrarną
konflikty klasowe nie przybierały takiego natężenie jak u Węgrów <-struktura społeczna
podobieństwa w relacji tych narodów z Węgrami i ich państwem
=>> współdziałanie ruchów narodowych, co prawie nei występowało w R, czy A
Zalitawia - monarchią konstytucyjną, zasady liberalizmu, ale niedemokratyczne prawo wyborcze, wysoki cenzus majątkowy
skład narodowościowy i społeczny parlamentu => madziaryzacja
ustawa z 1868 - prawna podstawa polityki narodowościowej; oprawcowana pod wpływem Józsefa Eo:tvo:sa i Ferenca Dea'ka, obaj liberałami, ale l. węgierscy - teza o istnieniu na W jednego narodu politycznego
językiem państwowym - węgierski
madziaryzacja - szkolnictwo i aparat administracyjny
asymilacji sprzyjały przewaga kultury węgierskiej i pozycja społeczna W
3 fazy ruchów narodowych 1849-1918:
od l. 60. do poł. 70./pocz. 80. - walka liberalnej burżuazji i inteligencji o uznanie W za państwo wielonarodowe i przystosowanie instytucji państowych do tego
od przełomu wieków - liberalne ruchy narodowe wycofywały się z aktywnej walki, teraz obrona przed węg nacjonalizmem
ruchy narodowe przybrały charakter demokratyczny, oparte na relatywnie szerokich warstwach chłopstwa i drobnomieszczaństwa
w 3 fazie także, procesy narodotwórcze nie były znacznie rozwinięte, a zainteresowanie realizacją postulatów nikłe
w Zalitawii (inaczej niż w Przedlitawii), kwestie narodowe nie zakłócały jeszcze funkcjonowania władz państowych
Rumuni:
najliczniejsi z dyskryminowanych narodów Zalitawii - 14,1 %
Siedmiogród, wschodnie Węgry
maj 1848 - sejm - zjednoczenie księstwa Siedmiogrodzkiego z Węgrami; nieliczna inteligencja r-ska - postulat jednego kraju koronnego
zbrojny konflikt austriacko - węgierski, przywódcy r-scy (rola duża prawosławnego biskupa - Saguny) stanęli po stronie Habsburgów
zw A - nie zrealizowano wszystkich postulatów - ale: zniesionie pańszczyzny i uwłaszczenie, zniesienie szczególnego statusu 'narodów politycznych', równouprawnienie j. rumuńskiego w Siedmiogrodzie
ale Siedmiogród - w królestwie węgierskim - utracił autonomię
społeczność niemal wyłącznie wiejska w połowie XIX w. i taka pozostaje do końca wieku
niski poziom oświaty
znacznie słabiej rozwinięty ruch narodowy niż u innych narodów A
we wczesnej jego fazie dominowało duchowieństwo
Rumuni - prawosławni i grekokatolicy, Węgrzy - katolicy i prostestanci
1881 - Rumuńska Partia Narodowa - jedyna licząca się siła polityczna
postulowała autonomię Siedmiogrodu, po 1905 r. żadanie autonomii politycznej i kulturalnej Rumunów, także nowe ustawodawstwo agrarne, powszechne prawa wyborcze dla mężczyzn
RPN - pewne sukcesy w dziedzinie kulturalnej i aktywizowaniu r-skiej działalności gospodarczej, ale bezskuteczne dążenia do realizacji podstawowych postulatów narodowych
Rumuni byli dyskryminowani, ale mimo to popularne tendencje irredentystyczne - przyłączenie do ubogiej Rumuni niekorzystne z ekonomicznego oraz kulturalno-narodowego pktu widzenia, ponadto poczucie zagrożenia panslawizmem
przywódcy RPN - monarchia Habsburgów potrzebna małym narodom wsch i płd-wsch E do obrony przed Niemcami i Rosją
Słowacy:
najliczniejszy ze Słowiańskich narodów Węgier, 9,4 % ludności Zalitawii, ale wolny wzrost liczebności (madziaryzacja + spora emigracja, szcz. do USA)
głównie społeczność wiejska; znacznie większe uprzemysłowienie, niż ziemie rumuńskie - ale gł przemysł wydobywczy i produkcja półfabrykatów, przeważnie kapitał zagraniczny i węgierski, Słowacy - robotnikami
b. niski odsetek inteligencji i urzędników - m.in. znaczna madziaryzacja inteligencji
jedyny naród Zalitawii bez własnej tradycji państwowej
początek l. 40. XIX w. - teza o istnieniu samodzielnego języka i narodu słowackiego - rozwinął L'udovit Stur (duchowny protestancki) - jako pierwszy wysunął on postulat oddzielenia Słowacji od Węgier
Wiosna Narodów - pojawił się narodowy program Słowaków - 10V1848 - żadanie stworzenia na Węgrzech centralnego sejmu, z przedstawicelami wsyztskich narodów oraz sejmów narodowych, równouprawnienia języków w administracji i szkolnictwie, utworzenia Słowackich jednostek wojskowych, także postulaty społeczne - nadanie chłopom ziemii i zwolnienie ze wszystkich ciężarów feudalnych
klęska Węgier nie przyniosła spełnienia nadziei - jedynie wprowadzenie do szkół ludowych słowackiego
VI1861 - memorandum słowackiego ruchu narodowego - uznając jedność i niepodzielność państwa węgierskiego - domagano się wprowadzenia języka słowackiego do szkolnictwa podstawowego i średniego, administracji oraz sądownictwa, odpowiedniej reprezentacji Słowaków w parlamencie, wydzielenia zamieszkanych przez nich obszarów w odrębną jednostkę - „Słowackie Okolie”; niezrealizowano postulatów
od poł. l.80. Wątły ruch narodowy traci całkowicie polityczny charakter, na dodatek brak programu społecznego
pod k. wieku pewne ożywienie, ale zarazem dyferencjacja postępująca - podziały wewnątrz Słowackiej Partii Narodowej
niektórzy liczyli na Czechów - waga do systematycznej działalności gospodarczej i kulturalno oświatowej wśród ludu, bliska odnowiona przez Masaryka idea wspólnoty narodowej Czechów i Słowaków
największe wpływy w społeczeństwie w pierwszych dziesięcioleciu XX wieku - orientacja ludowo katolicka w SPN - Andrej Hlinka; 1913 =>Słowacka Partia Ludowa
żadne z ugrupowań nie wypracowało zwartego programu narodowego ani żadne nie uzyskało szerszej bazy społecznej
Chorwaci:
jedna z najmniejszych społeczności narodowych A-W, na dodatek - rozproszeni, większość na terytorium Chorwacji-Slawonii, sporo w Istrii, Dalmacji, Bośni i Hercegowinie
stopień rozwoju ekonomicznego i charakter struktury społecznej podobny do większości słowiańskich narodów imperium i do Rumunów
szcególny status państwowo-prawny, 1868 - ugoda ch-w - znaczna autonomia, wyższy status niż Galicja
podobnie do Galicji - duże zróżnicowanie narodowe - ale naród dominujący liczebnie nie dominował ekonomicznie i kulturalnie, ustępowali Niemcom, Węgrom, niewiele różnili się od Serbów
kulturowa niejednorodność oraz odrębność politycznych losów zamieszkanych przez Ch regionów - świadomość narodowa kształtuje się późno
od XVIII wieku, na pocz XIX pojawia się wśród nielicznego jeszcze mieszczaństwa
iliryzm - l. 30.XIX wieku - idea utowrzenia jednego - wspólnego dla płd Słowian języka literackiego, ponadto działanie na rzecz ukształtowania się tychże Słowian w jeden naród i osiągnięcia przez nich jedności państwowej
teza ruchu iliryjskiego o płd Słowianach jako jednym narodzie nie spotkała się z uznaniem wśród Serbów i Słoweńców - tam proces tworzenia kultury narodowej posunął się już dalej
iliryzm - zrodzony w środowisku młodzieży akademickiej - zwolennicy pośród - średniej szlachty, inteligencji, niższego duchowieństwa, kupców, rzemieślników
1835 - Ljudevit Gaj - „Noviny Hrvatskie” - pierwsze polityczne czasopismo ch-ckie
przychylność Wiednia i Metternicha dla ruchu - zainteresowanie przeciwstawieniem dla aspiracji Węgrów rosnących
III1848 - Zagrzeb - Zgromadzenie Narodowe - ogłosiło powstanie „Trójjedynego Królestwa Dalmacji, Chorwacji i Slawonii” pod dynastiią Habsburską w ramach korony węgierskiej praz domagało się utworzenia rządu tego królestwa odpowiedzialnego przed sejmem krajowym
również wiele żądań społecznych i politycznych - zniesienie pańszczyzny, zrównanie obywateli w prawach, wolności słowa i zrzeszeń
wojna austriacko - węgierska - nie przyniosła Ch spełnienia zasadniczych postulatów narodowych
lata 50. - neoabsolutyzm (symbolem Alexander Bach) - zabiegi germanizacyjne
era konstytucyjna, dualistyczna monarchia - konieczność ugody z Węgrami
1868 - Ch uzyskali autonomię, ale nie rozwiązano kwestii ch, nie zaspokojono ich aspiracji narodowych
między ugodą z 1868 a 1914 r. - rozwijał się ruch narodowy znacznie silniejszy i znacznie bardziej zróżnicowany niż wśród innych narodów Zalitawii, dużo bogatsze było ch życie polityczne
baza społeczna ruchu narodowego - rozszerzala się, ale ograniczona do słabego liczebnie mieszczaństwa, nielicznej liberalnej szlachty, szeroko rozumianej inteligencji, ruch nie miał oparcia wśród chłopstwa, stanowiącego większość społeczeńśtwa ch - wynikało to ze stopnia rozwoju ekonomiczno-społecznego, słąbej dynamiki gospodarki
autonomia Chorwacji Slawonii - korzystniejsze warunki do rozwoju narodowej oświaty i kultury niż u innych narodó zależnych Zalitawii; Ch byli jednym z trzech narodów zależnych Zalitawii posiadających własny uniwersytet => inteligencja odgrywała większą rolę
ok 1868 - 3 liczące się kierunki polityczne
prowęgierski - Partia Unionistyczna, kompromis z rządem
jugoslawizm - zjednoczenie płd Słowian i federacja w ramach monarchii Habsburgów, kontynuacja iliryzmu, Partia Narodowa (Jossip Strossmayer, Franjo Racki); kilka wariantów:
integralny - najbardziej skrajny, płd Słowianie ( z reguły - Ch, Serbowie, Słoweńcy) - jeden naród, powinni utworzyć jeden organizm państwowy
unitarystyczny - umiarkowany - odrębne narody, ale ich bliskość, stąd połączenie w federację
panchorwatyzm, „Wielka Chorwacja” - Ante Starcevic, Partia Prawa; wszyscy płd Słowianie, za wyjątkiem Bułgarów są Chorwatami, niema podstaw do traktowania ich jako odrębne narody, także nieprzyjazny stosunek, do głoszących odrębność narodową Serbów, A.S. - suwerenne państwo chorwackie, co najwyżej unia personalna z Austrią, brak u Starcevica ideii misji historycznej narodu; powszechne prawo wyborcze, antyklerykał
od ruchu iliryjskiego, w przeciągu 80 lat dominowała, przybierając różne warianty, idea jugosłowiańska; oznaczala ona z reguły dążenie do przekształcenia monarchii Habsburgów na zasadzie federacji, lub do zastąpienia dualizmu trializmem
częściej niż do Niemców i Węgrów dominowała niechęć do Serbów, propagowana przez Partię Prawa i Czystą Partię Prawa
Serbowie:
Serbowie mieszkając w różnych częsciach monarchii nigdzie nie stanowili większości, ponadto istniało państwo serbskie
najwięcej Serbów w Wojwodinie, Bośni i Hercegowinie oraz w Chorwacji
Wojwodina - p.w. kwestia stosunków z Węgrami; BiH - stosunek do monarchii Habsburgów w ogóle oraz do ludności chorwackiej; Chorwacja - stosunek z Ch, w pewnym stopniu z Węgrami
Wojwodina - na przełomie XVIII/XIX w. zaczęło się utaj serbskie odrodzenie narodowe - stosunkowo znaczny rozwój ekonomiczny, stosunkowo dużo Serbów w miastach; korzystna sytuacja materialna - wspieranie rozwoju szkolnictwa, podobnie jak w Rumunii, będącego w rękach Cerkwii
1848 - brak gotowości Węgrów do ustępstw - nastawienie do współdziałania z Chorwatami, V1848 - Karłowce - Zgromadzenie Narodowe - autonomia Wojwodiny i proklamacja jej przyłączenia do Ch, klęska Węgrów nie przyniosła spełnienia aspiracji narodowcyh
Chorwacja - Pogranicze Wojskowe - rozwinięte poczucie wolności oraz oddanie Habsburgom, tutaj społeczność bardziej chłopska niż Ch, relatywnie niski procent Serbów w handlu, rzemiośle i komunikacji, sporo wśród właścicieli średnich i dużych gospodarstw rolnych
Bośnia i Hercegowina - podobnie jak w Wojwodinie - Serbowie znacznie liczniejsi od Chorwatów, tutaj także większość Serbów to chłopi
znaczne animozje pomiędzy Serbami i Chorwatami, zarówno w Chorwacji, jak i BiH;
w Bośni Serbowie chcieli jej przyłączenia do państwa serbskiego, Chorwaci do Chorwacji chcieli..
Ch - 1874 - reforma szkolnictwa - silny konflikt s-ch.
Spór o BiH częścią ogólnej rywalizacji o przewodnictwo wśród płd Słowian; istniała konkurencyjna wobec Wielkiej Chorwacji idea Wielkiej Serbii..
Rozdział III: Rosja.
Polityka narodowościowa:
(...)
Nie ma rozdziału o Rosji
w części drugiej „koncepcje rozwiązania kwestii narodowych” omówiona została myśl: Marksa, Engelsa, Kautsky'ego, Rennera. Wątpię, żebym zdążył to dokończyć..
tutaj, wcześniej właściwie - wrzuć opis ustroju politycznego A po 67 roku