SOCJALIZM:

UTOPIA: (z grec. topos - istniejące, dobre miejsce; u - zaprzeczenie)

• Utopie rewolucyjne: Marks, Engels;

• Utopie pozytywistyczne: Comte („Prawo trzech stadiów”); Saint Simon; Renan nadzieja na wprowadzenie utopii - rządy partii roboczej;

• Wiek XX: czerpanie liberałów od utopijnego języka (Nozick, Rand);

• Wizja antyutopii (krytyka socjalizmu, zniechęcenie do drogi jaką kroczą socjaliści: G. Orwell; A. Huxley („Nowy wspaniały świat).

Tradycja myślenia utopijnego:

• Marks twierdził, że jego doktryny mają naukowe podstawy; czy tak było?

• Tomasz Morus XVI w.: „Utopia”; relacja z życia na wyspie o nazwie utopia; rajska kraina; grecki źródłosłów; topos; miejsce; przedrostek U; miejsce dobre; miejsce którego nie ma; fantazje na temat społeczeństwa politycznego; opis życia idealnego, które nigdy nie istniało;

• utopie klasyczne: do Rewolucji Francuskiej - po Rewolucji zmienia się charakter utopii - są to już utopie, które mają być od razu do zrealizowania poprzez chwytliwe hasła lub realizowane drogą rewolucyjną (wizualizacja marzeń na temat polityki i gospodarki; próba siłowego rozwiązania pewnego marzenia; da się wiele zrobić w historii);

• w XX w. antyutopie; utopia wolnego rynku.

CECHY SOCJALIZMU (rozumianego jako socjaldemokraja, nie jako komunizm):

• łagodny socjalizm, wrażliwość społeczna;

• anty indywidualizm postulat kontroli życia; brak zaufania do jednostki, nieufność do społeczeństwa obywatelskiego - wiara w społeczność kolektywną przekonanie, że jednostki należy kształtować; ;

• równość w sensie materialnym (nie równość władzy);

• utylitaryzm;

• kontrola;

• krytyka własności prywatnej - wszystko wspólne;

• krytyka kapitalizmu, liberalnej gospodarki: polega na szybkim bogadzeniu się, ale jest nieokiełznany, żywiołowy, nieprzewidywalny i powołuje kryzys, niepewność, chaos (dojrzały marks); krytyka etyczna („Rękopisy filozoficzno-ekonomiczne z 1844 roku” - młody Marks) - czyni człowieka wyobcowanym ze świata, wrogim światu (alienacja);

produkt pracy, proces pracy i istota gatunkowa - 3 elementy alienacji - a kapitaliźmie coś, co było częścią robotnika, staje się częścia procesu, zjawiska (wolny rynek), które go wyzyskuje - praca, produkt pracy staje się czymś, czego nienawidzę, coś, co było częścią mnie jest teraz częścią systemu, który nas wykorzystuje - przestajemy być wpełni sobą, stajemy się sztucznym tworem (ja prawdziwe staje się zapomniane).

/u Feuerbacha: alienacja religijna - Bóg, który był częścią nas, stał się nagle źródłem zupełnie obcego świata, nieznanego nam/

• społeczne wychowanie według określonych wzorów;

• brak prywatności; nawet rodzinnej

• kult wiedzy, konstruktywizm, racjonalizm;

• waga wiedzy: wiedza na temat rzeczywistości jest skończona; uświadamianie mas lub ich oszukiwanie; kryterium pozycji społecznej jest wiedza, dostęp do prawdy; przekonanie o tym, że umysł, który posiadł wiedzę jest zdolny do wprowadzenia porządku w państwie racjonalizm /Hayek nazywał taką przypadłość „ludzką pychą rozumu” - konserwatyzm nie ufa rozumowi; liberalizm różnie odnosi się do rozumu);

• podział na grupy mające wiedzę i niewiedzę: pojawiają się kategorie sztucznych potrzeb (szkoła frankfurcka - ludzie są szczęśliwi, ale nie uświadamiają sobie tego);

• nurt gnostyczny (wiedza, którą mam jest nie do przekazania) i nurt demaskatorski (uświadamianie, szerzenie prawdy, ale spotkanie się z brakiem rozumienia;

• 2 podstawowe kategorie:

1. wolność negatywna (wolność od arbitralnej woli drugiej osoby) a wolność pozytywna (wolność do; moc dysponowania środkami, które pozwalają mi realizować moje mażenia; moc dysponowania środkami do spełniania własnych pragnień/Hyek/) nowe rozumienie wolności w socjaliźmie: autentyzm, niejednowymiarowość, samorozwój, bycie jak dziecko, artysta, wielobarwne życie, spontaniczna autorefleksja (wolność wewnętrzna);

2. sprawiedliwość społeczna (dystrybutywna, rozdzielcza): (już u Platona: sprawiedliwość komutatywna, wymienna i sprawiedliwość dystrybutywna); potrzeba kryterium podziału; sprawiedliwa dystrybucja pięniędzy państwowych; Arystoteles uważa, że takim kryterium powinno być: każdemu według zasług; oznacza redystrybucję - jest form kompenstaty, wyrównywania różnic.

JOHN RAWLS:

• obok Fukuyamy wywołał wstrząc, wywołał zamieszanie w myśli politycznej;

• w sferze pobyczajowej jest liberałem, w sfreze gospodarczej,politycznej jest socjalistą (zwolennik sprawiedliwości społecznej);

„TEORIA SPRAWIEDLIWOŚCI”:

• sprawiedliwość dystrybutywna (sprawiedliwość powinna być wartością nadrzędną w państwie, to fundament poprawnie funkcjonującego społeczeństwa);

• uniwersalny model sprawiedliwości dystrybutywnej: istnieją obiektywne kryteria, jeden model sprawiedliwości społecznej - każdy ma możliwość ich poznania (książka napisana po to, aby każdy mół poznać te kryteria - inspiracja Kantem);

• przekonanie, że wszyscy ludzie są równi: (u Kanta: są między nami różnice indywidualne, ale jednocześnie jest w nas taki aspekt, który związany jest z godnością człowieka - każdy człowiek jest podmiotem moralnym, ponieważ ma rozum i wolną wolę - kategorie wysoce abstrakcyjne, ale musimy się do nich odwołać, aby mówić o sprawiedliwości - filozofia musi odwoływać do języka abstrakcyjnego, egalitarnego, który nie będąc językiem religijnym, jest uniwersalny): jesteśmy podmiotami abstrakcyjnymi, moralnymi; kierując się sprawiedliwością, nie możemy odwoływać się do naszych cech indywidualnych, ale do jądra naszej podmiotowości, do tego czym/kim na prawdę jesteśmy (wg Rawlsa konserwatyzm: budowanie na niezasłużonym przywileniu urodzenia, przypadkowości - i liberalizm: promowanie jednostki kreatywnej, twórczej, przymiotów, które są arbitralne - stawiają na cechy indywidualne).

Podsumowanie: dwie fundamentalne zasady, na których powinno wspierać się państwo:

1. nadrzędność wartości sprawiedliwości, do której możemy dotrzeć poprzez rozum;

2. fundamentalność równości wszystkich ludzi; arbitralność cech przypakowych jest niezależnaon nas - nikt nie zawinił temu, że jest biedakiem.

• Język umowy społecznej, język kontraktualny - najwyższy poziom myślenia abstrakcyjnego: metafora zasłony niewiedzy :zasłona niewiedzy, to zasłona, która powoduje zapomnienie naszej każdej indywidualnej cechy, jedyne o czym musimy pamiętać, to to, że jesteśmy ludźmi niesamowystarczalnym, potrzebujemy innych ludzi, aby przetrwać (powinniśmy wiedzieć, że ludzie są egoistami, a dóbr jest za mało - koncepcja Hume'a); zapominamy o wszystkich cachach indywidualnych pozostają w nas jedynie wartości uniwersalnne: egoizm, ekonomia, potrzeba sprawiedliwości (jako kategorii politycznej, nie moralnej), wymuszona przez warunki, w których żyję to powoduje, że za zasłoną niewiedzy zostajemy „zmuszeni” do podjęcia decyzji (wyrzeczenia się indywidualnych cech i życia w sprawiedliwym świecie, ale nie wiemy z jako kto?), która będzie dla nas zobowiązująca (prawo) w życiu rzeczywistym;w

Wg Rawlsa w sytuacji niewiedzy najrozsądniejsza jest postawa maksiminum (reguła maksymalizowania korzyści i minimalizowania strat; wybrać należy alternatywę najlepszą ze zbioru alternatyw najmniej korzystnych czyli taką, której najgorszy rezultat jest jednak lepszy od najgorszych rezultatów innych dostępnych alternatyw; Rawls zakłada więc, że za zasłoną niewiedzy ludzie będą wybierać maksymin, ponieważ bardziej będą bali się nieszczęść niż wierzyli w pomyślność losu; taka kalkulacja podpowiada przyjęcie zasady równej maksymalnej wolności jako pierwszej zasady sprawiedliwości społecznej (reguła maksyminu uzasadniać ma równocześnie odrzucenie wszystkich innych koncepcji sprawiedliwości - koncepcji egalitarystycznych, teorii utylitarystycznej) rodzaj umowy społecznej (przez to, że nic o sobie nie wiem, reprezentuję całą ludzkość);

• Zasada dyferencji: każdemu po równo, chyba, że nierówny podział dóbr, będzie z korzyścią dla najbardziej poszkodowanych (ubogo wyposażonych); Rawls twierdzi, że taka zasada panuje wrodzinie.

Krytyka Nozicka i Hayeka: są za sprawiedliwością proceduralną (jeżeli każdy krok dążenia do majątku jest legalny, w ogólne nie może powstać pytanie o to, czy jest to sprawiedliwe - każda z procedur dochodzenia do majątku był legalny - nie ma podstaw do tego, aby sądzić, że takie bogadztwo jest niesprawiedliwe).

KAROL MARKS /1818 - 1883 R./:

• krytykuje zastany ład; wzywa do rewolucji; proponuje wykreowanie nowego ładu i obalenie demokracji; przyjaźni się z Engelsem synem kapitalisty jest przez niego utrzymywany przez 20 lat

• „11 tez Feuerbacha” : celem filozofii jest zmiana świata a nie jego interpretacja; obszary filozofii którymi się zajmuje: społeczna, państwo, prawo, ekonomia, filozofia dziejów;

• okresy twórczości i 1 czas przejściowy:

1. do 1845r.: „Rękopisy filozoficzno - ekonomiczne”: otworzyły oczy filozofii zachodniej; pisał o kondycji człowieka w Europie kapitalistycznej XX wieku: wyobcowanie, alienacja; źródło inspiracji dla szkoły frankfurckiej;

2. przejściowa faza druga: „Manifest komunistyczny”;

3. analiza ekonomiczna: „Kapitał - krytyka ekonomii politycznej”.

Mamy do czynienia z 2 Marksami: młodym i dojrzałym: komunizm jest koniecznością ze względów ekonomicznych, a nie społecznych jak twierdził w fazie młodości twórczości; krytykuje gospodarcze możliwości kapitalizmu: czy można czerpać z młodego Marksa wypierając się starego? Odpowiedz: szkoła Frankfurcka - tak, konserwatywni socjaliści - nie, Marks to całość.

Antropologia Marksa: podstawowe kategorie, które przeniknęły do innych dziedzin:

• kategoria alienacji: zaczerpnięta od Hegla i Feuerbacha

a) przejaw zewnętrzny - uzewnętrznienie: rozwój to uzewnętrznienie się ducha; cel: duch ma poznać swą naturę; przyroda to alienacja ducha;

b) to co się uzewnętrzniło jest już czymś obcym: nabiera samoistności i staje względem mnie w opozycji (Hegel: rodzaj świadomości nieszczęśliwej; ludzie nie czując się szczęśliwymi zaczynają uciekać od Boga, religii, zaświatów by odnaleźć szczęście; Feuerbach: materialista; alienacja religijna jest faktem; człowiek jest tylko celem w którym tkwi potencjał doskonałości)

• alienacja to 2 etapy:

1. oddzielenie ideału pełnego człowieczeństwa na rzecz Boga; już nie człowiek jest uosobieniem ideałów a Bóg; uzewnętrznienie ideału z człowieka na coś zewnętrznego w tym przypadku na Boga;

2. utworzony przez człowieka Bóg będący wyrazem tęsknoty stał się obcą siłą; człowiek zaczyna bać się Boga; Bóg który niegdyś był uosobieniem ideałów stał się wrogą istotą;

• kategorie alienacji według Marksa

1. alienacja produktu pracy - ejtoizen: robotnik w procesie produkcji produkuje towary, które są efektem jego pracy; praca robotnika jest na tym etapie jedynym czynnikiem wartościującym; praca nadaje wartość towaru, który wyprodukował robotnik; praca jest uzewnętrznieniem „ ja” robotnika jego wnętrza; zawłaszczenie produktu pacy robotników - towaru przez kapitalistów powoduje wytworzenie się wrogiej siły, przytłacza robotnika - pozytywny aspekt pracy zamienia się na wrogą siłę - praca staje się wrogą siłą;

2. alienacja procesu pracy: w trakcie pracy robotnika sama praca staje się czymś obcym, ponieważ pojawia się praca mechaniczna/ wytwórcza; robotnicy zmuszeni są by robić rzeczy, które ich męczą i nie mają początkowo obecnej w fazie 1 satysfakcji z pracy; w pracy na rzecz kapitalisty nie są sobą; sobą są dopiero po zakończeniu pracy gdy mają czas wolny dla rodziny na przyjemności;

3. alienacja istoty gatunkowej: istnieje istota gatunkowa - natura ludzka; każdy z nas ma potrzeby, wspólne cechy, które są uniwersalne dla człowieka; potrzeby te wyrażają się w potrzebie życia wolnego i świadomego; kontrola nad otoczeniem zewnętrznym; jestem sobą gdy nie jestem wykorzystywany przez wyższe siły; w pełni jestem sobą gdy to ja kontroluję i wykorzystuję wyższe siły; nie jesteśmy do końca sobą bo kontroluje nas wolny rynek; nie łudźmy się jednak, że mamy wpływ na to jak wolny rynek kształtuje ceny wytwarzanego przez nas towaru; zdaniem Marksa kresem wolnego rynku jest struktura monopolistyczna, gdy to wielkie przedsiębiorstwa dyktują ceny; dla Marksa istnienie wolnego rynku; brak kontroli nad ceną jest powodem alienacji istoty gatunkowej; wolny rynek staje się obcą siła względem człowieka pomimo, że człowiek sam go stworzył - alienacja istoty gatunkowej; pożądany stan; całkowita kontrola nad zachowaniami wolnego rynku

Wolność:

• w ujęciu negatywnym; brak przymusu od arbitralnej woli innego: Marks krytykuje tego rodzaju wolność; Marks jest zwolennikiem wolności pozytywnej; moc, władza nad otoczeniem zewnętrznym dająca mi środki do realizacji moich planów; w pełni jestem sobą gdy mogę bez skrępowania uzewnętrzniać siebie; istotą jest to, że otrzymuje to co potrzebuje; nie ma tu specjalizacji zawodowej jak u Platona; społeczeństwo reguluje ogólną produkcję; społeczeństwo umożliwia mi robienie tego co chcę, na co mam ochotę; pełnia człowieczeństwa to pełnia możliwości rozwoju zadatków, które tkwią w człowieku; w kapitalizmie nie jestem w pełni sobą, moja głęboka natura zostaje wyalienowana

• Marks zakłada, że istnieje: natura ludzka i uniwersalne potrzeby;

Historycyzm: w historii są pewne żelazne prawa, które muszą nastąpić i trzeba je odkryć; przekonanie, że nie ma kategorii absolutnych, wszystko jest efektem wpływu konkretnych wydarzeń historycznych: człowiek jest wypadkową wydarzeń gospodarczo - społecznych; zmiana zależna jest od kontekstu historycznego; nie ma stałych z góry zaplanowanych ram; człowiek jest wytworem czasów w których żyje i historii; nie ma w nas trwałego uniwersalnego jądra; dopiero w komunizmie będziemy w pełni sobą

Historiozofia Marksa: koncepcja materialistyczna: historię kształtują przede wszystkim idee; pierwotne źródło zmian tkwi przede wszystkim w gospodarce; ludzka świadomość ulega zmianie na samym końcu; kpi z idealistów; ich idee nazywa sentymentalnymi, utopijnymi; swoje twierdzenia uznaje za naukowe prawa, które rządzą historią

• naukowe prawa rządzące historią:

1. prawo nieustannego wzrostu poziomu sił wytwórczych: jest w historii coraz wyższe, kompetencje, nowe narzędzia pracy, organizacja pracy; poziom sił wytwórczych jest coraz wyższy; wszystko co się dzieje wynika z materii;

2. konieczna zgodność stosunku produkcji z poziomem sił wytwórczych: podstawową kategorią jest stosunek produkcji; relacje między ludźmi; stosunki produkcji muszą się dostosować do sił wytwórczych; zmiany te mają charakter rewolucyjny; siły wytwórcze tworzą presje i tworzy się nowy etap w gospodarce.

Stopniowanie: niewolnictwo - feudalizm - kapitalizm (konieczna zgodność nadbudowy i bazy)

• baza: siły wytwórcze plus stosunki produkcji: baza podporządkowuje sobie, wytwarza nadbudowę która ją wspiera; działa afirmatywnie; filozofia na usługach tego co się dzieje w materii życia postrzeganej jako gospodarka;

• nadbudowa: wtórna w stosunku do bazy.

Krytyka Kapitalizmu:

• Młody Marks: krytyka kapitalizmu z perspektywy oburzenia moralnego; zyska kapitalistyczny to wyzysk; kapitalista nic nie robi i nic mu się nie należy; człowiek w kapitalizmie zostaje urzeczowiony; kapitalizm zdeklasował ludzi i stworzył proletariat (Hayek krytykuje Marksa za to stwierdzenie: kapitalizm dał szansę przeżyć ludziom, którzy w innych warunkach by umierali; oczywiście dzieje się to kosztem bardzo ciężkiej pracy, dał szansę życia na poziomie bardzo niskim ale jednak dał życie;

• Późny Marks: uważa, że kapitalizm ma skłonności hamujące, stawia pytanie Czy nadal jest funkcjonalny?; obecna skłonność do manipulacji

Komunizm Marksa:

• kres historii zaistnieje globalnie i będzie ostatnim etapem; zaistnieje w interesie większości społeczeństwa;

• próbuje bronić się przed zarzutami, że jest to wizja utopijna;

• wizja polityki: w komunizmie znika dotychczasowy obraz człowieka z prymatem ego; egocentryzm, indywidualizm; człowiek staje się w pełni sobą gdy jest uspołecznionym elementem wspólnoty; harmonia między moimi potrzebami a potrzebami i interesami wspólnoty - zgodnie z naturą ludzką; zniknie alienacja a tym samym zniknie indywidualizm; znika naród; historia staje się powszechna; znika fałszywa świadomość; znika religia „opium dla mas”(nadbudowa czyli: religia, kultura istnieje w interesie klas panujących); znikają i obumierają państwa; państwo monopolistą na legalną przemoc; przestępcy biorą się alienacji, frustracji bo człowiek jest z natury dobry; znikają opresyjne elementy; pojawi się globalny ład w którym nie będzie gnuśności, przemocy i kontroli;

Słabe punkty: wizja natury ludzkiej; Marks nie dostrzega złożoności świata.

GOSPODARKA SOCJALISTYCZNA:

• gospodarka socjalistyczna będzie udziałem państw najbogatszych; dla państw, które będą u szczytu rozwoju ( w społeczeństwach dobrobytu gdzie będzie swobodny dostęp do dóbr);

• zlikwidowanie własności prywatnej;

• nacjonalizacja: ziemi, banku centralnego, podatku progresywnego, zniknie gospodarka towarowo pieniężna;

• każdemu wydzieli się według jego potrzeb (w kapitalizmie każdemu według jego pracy);

• nie ma klas społecznych - brak podziałów społecznych;

• brak podziału na miasto - wieś;

• nie ma rozróżnienia na pracę fizyczną i pracę umysłową;

• nastąpi rozwinięcie zadatków tkwiących w człowieku;

• zniknie alienacja;

• zniknie przypadkowość wydarzeń w gospodarce; zamian na gospodarkę centralnego planowania;

• zła sytuacja; gdy podmioty nie mają wpływu na ceny = anarchizm cenowy;

• wprowadzenie zjawiska równowagi rynkowej; w rzeczywistości jest to myślenie utopijne nie do zrealizowania;

• socjaliści zwracają uwagę (próbując ją znieść) na punkty odchyleń na linii podaży i popytu; chcą zniesienia nieplanowanego rozwoju i kierunku progresu w gospodarce;

ich celem jest dostatek i swoboda w robieniu tego co się chce a z drugiej strony dobra wytwarzane pod kontrolą państwa - jak to pogodzić?; odpowiedź tkwi w pewnej określonej wizji antropologicznej człowieka - optymizm antropologiczny - w tym aspekcie właściwie zrównuje się z anarchizmem: elementy - zniesienie państwa, źle działających struktur społecznych a przede wszystkim wolnej gospodarki;

• źródło utopizmu u Marksa: „utopizm jest tym co dobre i tym czego nie ma”; sam traktował siebie jako uczonego; utrzymywał że tworzy wizje zgodnie z prawami socjologii i innych nauk a nie utopijnie;

• błędy w utopii Marksa: błędem myśli komunistycznej jest przekonanie, że centralne planowanie jest w ogóle możliwe; nie przewidział, że człowiek ma dusze pożądliwą i może chcieć posiadać dobra ekskluzywne (w ramach komunizmu człowiekowi wystarczy zaspokojenie dóbr na poziomie podstawowym; człowiek jest sobą gdy żyje we wspólnocie bez przemocy, wiele z siebie daje, nie nadużywa posiadanej wolności dla złych celów ); nie ma zrozumienia i leku przed obcością natury ludzkiej; niezrozumienie sfery politycznej.

10