kwas azotowy(V), BHP KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNEJ

1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa substancji: Kwas azotowy(V) do 20% [kwas azotowy(V) rozcieńczony]

Wzór chemiczny: HNO₃.aq

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna

% wag.

Nr CAS

Nr EINECS

Symbol ostrzegawczy

Symbole zagrożenia (R)

kwas azotowy(V) do 20% (rozcieńczony)

7697-37-2

231-714-2

C (5-20%)

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Ciecz żrąca niepalna. W ogniu wydzielają się żrące i toksyczne gazy.

Zagrozenie toksykologiczne: Kwas azotowy(V) w kontakcie z żywą tkanką działa żrąco, powodując uszkodzenie skóry i błon śluzowych oczu, dróg oddechowych, układu pokarmowego.

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Kwas azotowy(V) działa żrąco na żywe organizmy lądowe i wodne.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego kwasem azotowym(V) rozcieńczonym środowiska na świeże powietrze.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Poszkodowaną osobę należy jak najszybciej usunąć ze skażonego kwasem azotowym(V) środowiska i przenieść na świeże powietrze. Zdjąć skażoną odzież, ciepło okryć i zapewnić mu bezwzględny spokój (groźba obrzęku płuc). Należy utrzymywać drożność dróg oddechowych (głowę leżącego skręcić nieco w lewo), potem wygarnąć śluz z jamy ustnej lub gardła, kontrolować, czy nie zapada się język. Skontaktować się z centrum ratunkowym.
2.	Jak najszybciej zapewnić pomoc lekarską.
Uwaga: W przypadku zastosowania metody „usta-usta” istnieje realne zagrożenie życia ratującego.
Zatrucie doustne:
1.	Przy zatruciu doustnym osobie przytomnej należy natychmiast podać do wypicia duże ilości wody i mechanicznie prowokować wymioty. Czynność tę powtarzać kilkakrotnie. Następnie podawać białka z 2-3 jaj kurzych roztrzepanych z jak najmniejszą ilością wody lub mleka. Nie podawać sody (ponieważ wytwarzający się ditlenek węgla rozciąga ścianki żołądka, co grozi jego perforacją), nie płukać żołądka, nie powodować wymiotów. W razie rozległych oparzeń jamy ustnej nie wywoływać wymiotów, a żołądek płukać przez zgłębnik. Zasadą jest jak najszybsze podanie poszkodowanej osobie wody, a następnie mleka lub wody z roztrzepanym białkiem z kurzych jaj. Osoby niefachowe nie powinny wszczynać postępowania leczniczego, jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć oparzone kwasem azotowym(V) oczy dużą ilością bieżącej wody, następnie roztworem 3% kwaśnego węglanu sodu, a dla złagodzenia bólu wpuścić 2-3 krople oleju rycynowego. Oczy osłonić gazą.
2.	Poszkodowanemu podawać leki przeciwbólowe. Zapewnić pomoc okulisty.
Skażenie skóry:
1.	W przypadku oparzenia skóry należy zmyć ją obficie wodą, przemyć 3% roztworem kwaśnego węglanu sodowego, a na oparzenia nałożyć opatrunek z gazy z maścią borną lub zwilżony 3% roztworem taniny.
2.	Zapewnić pomoc lekarską.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Kwas azotowy(V) rozcieńczony jest substancją niepalną. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury mogą ulec rozerwaniu. W ogniu wydzielają się toksyczne gazy.
Środki gaśnicze:	Odpowiednie do gaszenia pożaru obiektu lub substancji znajdujących się w sąsiedztwie cystern z kwasem azotowym(V) rozcieńczonym. W miarę możliwości nie używać do gaszenia wody.
Szczególne zagrożenia:	Kwas azotowy(V) rozcieńczony jest substancją niepalną. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury mogą ulec rozerwaniu. W ogniu wydzielają się toksyczne gazy.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się większej ilości kwasu azotowego(V) rozcieńczonego do środowiska skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażania środowiska. Wezwać zakładowe lub zewnętrzne ekipy ratownicze.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwalniającą się cieczą. Stosować ubrania ochronne z tkanin kwasoodpornych, rękawice ochronne kwasoodporne, okulary ochronne w szczelnej obudowie z tworzywa sztucznego, ochrony dróg oddechowych. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cząsteczkowych i gazowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2, filtr par kwaśnych oznaczony kolorem żółtym i literą E).
Zalecenia szczegółowe:	Wydzielające się pary rozcieńczać rozproszonym strumieniem wody, starać się odciąć źródło skażenia środowiska (zamknąć dopływ cieczy, uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym), miejsce gromadzenia się cieczy obwałować, zebrane duże ilości cieczy odpompować urządzeniami kwasoodpornymi, małe ilości rozlanej cieczy przysypać chłonnym materiałem mineralnym, zebrać, skierować do ewentualnego zagospodarowania lub zniszczenia.
Zabezpieczenie środowiska:	Zabezpieczyć studzienki ściekowe. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.
Metody utylizacji:	Na drodze neutralizacji - zgodnie z wymogami prawa polskiego.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania kwasu nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z ?, unikać wdychania par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu. Przechowywać w zamknięciu, poza zasięgiem dzieci.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Wyeliminować źródła zapłonu - nie wykonywać prac z otwartym ogniem, nie palić, chronić zbiorniki przed nagrzaniem.
Magazynowanie:	W oryginalnych, zamkniętych, właściwie oznakowanych opakowaniach w magazynie cieczy żrących, na twardym, ceramicznym podłożu, w możliwie niskiej temperaturze. Opakowania napełniać do 90% ich objętości. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, używania otwartego ognia i narzędzi iskrzących. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Wentylacja na stanowiskach pracy i w magazynie. Techniczne środki uniemożliwiające skażenie środowiska, a w szczególności kanalizacji.

Najwyższe dopuszczalne stężenia w środowisku pracy

Nazwa chemiczna	NDS (mg/m³)	NDSCh (mg/m³)
kwas azotowy(V)	5	10
tlenki azotu	5	10

Ochrony osobiste:

Drogi oddechowe:	Maski ochronne z filtrami pyłów i pochłaniaczami par kwaśnych, aparaty oddechowe.
Ręce:	Rękawice ochronne z tworzyw kwasoodpornych.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie kwasoodpornej.
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne powlekane tworzywem kwasoodpornym. Buty kwasoodporne.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Unikać bezpośredniego kontaktu powierzchni ciała i dróg oddechowych z kwasem azotowym(V) 65%. Nie wdychać cząsteczek par i aerozoli. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy dokładnie wymyć powierzchnię ciała. Nie jeść, nie pić podczas pracy. Natychmiast usuwać rozlewiska.

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości par kwasu azotowego(V) i tlenków azotu w powietrzu.

Polskie Normy Ochronne

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

PN-89/Z-04009.08

Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości azotu i jego związków. Oznaczanie dwutlenku azotu (ditlenku azotu) w powietrzu atmosferycznym (imisja) metodą spektrofotometryczną z pasywnym pobieraniem próbek.

Poprawki 1 BI 5/91 poz. 34. Zmiany 1 BI 9/93 poz. 60

PN-Z-04009-9:1997

Ochrona czystości powietrza. Badanie zawartości azotu i jego związków. Oznaczanie dwutlenku azotu (ditlenku azotu) w powietrzu atmosferycznym (imisja) z odczynnikiem Saltzmana.

Poprawki 1 BI 5/91 poz. 34. Zmiany 1 BI 9/93 poz. 60

PN-74/Z-04009.07

Ochrona czystości powietrza. Badania mikrobiologiczne. Badanie zawartości azotu i jego związków. Oznaczanie kwasu azotowego oraz sumy kwasu azotowego i tlenków azotu na stanowiskach pracy metodą kolorymetryczną z kwasem fenolodwusulfonowym (fenolodisulfonowym).

PN-61/Z-04075

Szybka metoda oznaczania zawartości tlenków azotu w powietrzu.

Poprawki 1 BI 6-7/80 poz,38

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 63,01 g/mol
9.2	Postać fizyczna, barwa, zapach: Kwas azotowy(V) rozcieńczony jest w warunkach normalnych bezbarwną cieczą o specyficznym zapachu. Z wilgocią tworzy kwaśną mgłę.
9.3	Temperatura topnienia: do -24oC
9.4	Temperatura wrzenia: do 118oC
9.5	Gęstość: do 1,30 g/cm³ (20oC)
9.6	Gęstość par względem powietrza: 2,18
9.7	Temperatura zapłonu: Substancja niepalna
9.8	Mieszalność z wodą; rozpuszczalność w innych rozpuszczalnikach: Kwas azotowy(V) rozcieńczony miesza się z wodą we wszystkich stosunkach, a ponadto rozpuszcza się w eterze. Rozkłada się w alkoholu etylowym.
9.9	Stopień zagrożenia wód: mały
9.10	Wartość pH (20^oC): <1

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność:	Kwas azotowy(V) rozcieńczony jest mocnym kwasem, substancją niepalną. Pary kwasu azotowego(V) nie tworzą mieszanin wybuchowych z powietrzem. Rozpuszcza większość metali. Z wodą reaguje energicznie z wydzieleniem dużej ilości ciepła.
Stabilność:	W czasie przechowywania kwas azotowy(V) rozcieńczony powoli rozkłada się i ciemnieje. Reakcję rozkładu przyspiesza światło i ogrzewanie.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie, spożycie, kontakt ze skórą, kontakt z oczami.

Drogi narażenia:
Oczy	tak
Skóra	tak
Spożycie	tak
Wdychanie	tak

Działanie miejscowe (skóra, oczy, błony śluzowe):

Wdychanie: Pary kwasu azotowego(V) rozcieńczonego wywołują stany zapalne dróg oddechowych, a pary kwasu oraz tlenków azotu w powietrzu mogą powodować podrażnienie spojówek oczu oraz błon śluzowych, górnych dróg oddechowych, stany zapalne oskrzeli i płuc, a nawet utratę przytomności i uszkodzenie tkanki płuc. Kwas azotowy(V) rozcieńczony, znajdujący się w powietrzu w postaci mgły, często wywołuje nadżerki na błonie śluzowej nosa.

Kontakt ze skórą: Kwas azotowy(V) rozcieńczony powoduje ścinanie substancji białkowej i uszkodzenie skóry. Zmiany płytkie i mało rozległe, rzędu 1-2% całkowitej powierzchni ciała, wywołują tylko efekty miejscowe. W stanach zapalnych bardziej rozległych ujawniają się po pewnym czasie wpływy resorpcji produktów rozkładu tkanki skórnej, które są źródłem ogólnego zatrucia organizmu. Dochodzą do tego efekty wyłączenia fizjologicznych funkcji większej powierzchni skóry. W zapaleniach toksycznych rozległość przekraczająca 15% powierzchni ciała stanowi zagrożenie dla życia.

Kontakt z oczami: W przypadku łagodnego kontaktu z kwasem azotowym(V) rozcieńczonym wystąpi podrażnienie, pieczenie, zaczerwienienie i łzawienie. W kontakcie z gałką oczną mieszaniny polerującej następuje odwodnienie i ścinanie białka nabłonka rogówki i spojówki.

Spożycie: W przypadku spożycia kwasu azotowego(V) rozcieńczonego śmierć następuje w następstwie przebicia ścian żołądka lub jelit i w wyniku ich perforacji, również innych organów wewnętrznych.

Skutki zdrowotne narażenia przewlekłego: Osoby zawodowo stykające się (w dłuższym okresie czasu) z kwasem azotowym(V) rozcieńczonym mogą skarżyć się na choroby zębów, które stają się łamliwe w następstwie dużego odwapnienia szkliwa. Mogą nastąpić zakłócenia w pracy nerek i upośledzenia funkcji kręgosłupa.

Powikłania: Obrzęk krtani, zapalenie śródpiersia, zapalenie płuc, mocznica.

Przeliczeniowa doustna dawka śmiertelna: Dawka trująca wprowadzona do organizmu człowieka wynosi ok. 15 g, dawka śmiertelna wynosi ok. 35 g.

Dane toksykologiczne dotyczące niebezpiecznych składników kwasu azotowego(V):

Kwas azotowy(V): TD_LO _{(doustnie, szczur)} = 5275 mg/kg,

Ditlenek azotu: LC_5O _{(inhalacyjnie, szczur)} = 88 ppm/4 godz.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Kwas azotowy(V) rozcieńczony szybko wchodzi w reakcję ze składnikami środowiska, ulegając stosunkowo szybkiej biodegradacji z wydzieleniem różnych substancji. W kontakcie z wszelkimi formami życia kwas azotowy(V) rozcieńczony działa na nie żrąco bądź utleniająco.

Stopień zagrożenia dla życia wodnego: mały

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 01 05 - kwas azotowy(V)

Sposób likwidacji B4: - na drodze chemicznej - proces zobojętniania.

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	2031
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	8
14.3	Kod klasyfikacyjny:	CO1
14.4	Kategoria transportowa:	2
14.5	Ilości ograniczone:	LQ2
14.6	Grupa opakowań:	II
14.7	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	80
14.8	Numer indeksowy (EC):	007-004-00-1
14.9	Symbole niebezpieczeństwa (R):	35
14.10	Symbole bezpieczeństwa (S):	1/2-23-26-36/37/39-45
14.11	Nalepka ostrzegawcza Nr 8 wg. RID/ADR:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Karta sporządzona zgodnie z dyrektywami UE Nr 67/548 EEC oraz 88/379/EEC.
Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 czerwca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).
Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).
Normą PN-ISO 11014-1: 1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.
Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. (Dz. U. Nr 217, poz. 1833) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Rozporządzeniem MZiOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.
Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.
Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 1 lipca 2001 r.).

Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi kwasu azotowego do 25%, bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.
Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy kwasu azotowego. Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakiekolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.
Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykietach należy zamieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja żrąca.”
Symbole zagrożenia
R 34	Wywołuje oparzenia.
Symbole bezpieczeństwa
S 1/2	Przechowywać w zamknięciu i chronić przed dziećmi.
S 23	Nie wdychać pary/rozpylonej cieczy.
S 26	Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i zasięgnąć porady lekarza.
S 36/37/39	Nosić odpowiednią odzież ochronną, odpowiednie rękawice ochronne i okulary lub ochronę twarzy.
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Kwas azotowy(V) rozcieńczony do 20 %
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
C	Substancja żrąca.
Numer rozpoznawczy zagrożenia
80	Materiał żrący.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 8-II		Materiał żrący - niebezpieczny.
Numer ONZ: 2031		Kwas azotowy zawierający do 70% kwasu.
Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Według rozporządzenia MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywy 91/155/EEC

KARTA CHARAKTERYSTYKI

NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI

Wydanie: I

Data wydania 10.04.03

Strona/stron 8/8

Nazwa:

KWAS AZOTOWY(V) DO 20%

Kwas azotowy(V) do 20%