SŁOWNICZEK
A
AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności; chorobę wywołuje wirus, zwany HIV mszcząc układ odpornościowy zakażonego organizmu.
Alergia (uczulenie) - specyficzna, indywidualna zwiększona wrażliwość organizmu na pewne substancje, czynniki (alergeny), np. pyłki roślinne, kurz, niektóre pokarmy, które wywołują katar sienny, astmę, wysypkę skórną itp.
Akomodacja, inaczej nastawność oka - zmiana krzywizny soczewki oka umożliwiająca ostre widzenie obrazów z bliska i z daleka.
Akromegalia - choroba wywołana nadczynnością przysadki mózgowej wydzielającej nadmierną ilość hormonu wzrostu po zakończeniu okresu rośnięcia; objawia się poszerzeniem rąk i stóp, przerostem żuchwy, kości czołowych, policzkowych i nosowych.
Aminokwasy - podstawowe "cegiełki" budowy białek; w skład białek wchodzi 20 różnych aminokwasów.
Amylaza - enzym trawiący cukry złożone (skrobię, glikogen) do dwucukru - maltozy; wyróżnia się amylazę ślinową i trzustkową.
Anatomia - nauka o budowie wewnętrznej organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Androgeny - męskie hormony płciowe pobudzające rozwój zewnętrznych narządów płciowych męskich i wpływające na powstanie męskiej sylwetki.
Anemia, inaczej niedokrwistość - choroba polegająca na zmniejszeniu liczby erytrocytów; wywołana niedoborem w organizmie żelaza, witaminy B^ i kwasu foliowego.
Antagoniści - grupy mięśni wykonujące ruchy przeciwne w stawie, np. zginanie i prostowanie.
Antygeny - ciała obce w organizmie, których obecność wyzwala reakcje obronne białych krwinek (limfocytów).
Aorta - największa tętnica w organizmie wychodząca z lewej komory serca.
Aparat ruchu - zespół dwóch układów: szkieletowego i mięśniowego.
Astygmatyzm - wada wzroku wynikająca ze zmiany kształtu rogówki, wskutek czego następuje zniekształcenie obrazu.
Atlas (kręg szczytowy) - pierwszy kręg szyjny.
Autoszczepionka - szczepionka sporządzona z drobnoustrojów chorobotwórczych, pobranych z zakażonego organizmu i podana temu samemu choremu w celu uodpornienia go na konkretne drobnoustroje.
Awitaminozy - choroby, których przyczyną jest niedobór witamin, np. choroba beri-beri spowodowana brakiem witaminy B.
B
Białaczka, inaczej leukemia - choroba polegająca na niekontrolowanym dzieleniu się komórek/z których powstają leukocyty.
Białka - złożone związki chemiczne zbudowane z aminokwasów, pełniące funkcje: budulcową, regulacyjną, odpornościową i w niektórych wypadkach - energetyczną.
Biceps - inaczej mięsień dwugłowy ramienia, odpowiedzialny za zginanie przedramienia.
Błędnik, inaczej ucho wewnętrzne - narząd słuchu i równowagi.
Błona bębenkowa - błona na granicy ucha zewnętrznego i środkowego, której rolą jest przetworzenie fal dźwiękowych w energię drgań mechanicznych.
Błony płodowe - błony wytworzone przez zarodek podczas ciąży; do nich należą: owodnia, omocznia, kosmówka i pęcherzyk żółtkowy.
C
Cewka moczowa (Urethra) - przewód odprowadzający mocz z pęcherza moczowego na zewnątrz organizmu (u mężczyzn również wyprowadza nasienie).
Cholesterol - związek organiczny pochodzenia tłuszczowego, główna przyczyna chorób układu krążenia (miażdżyca).
Choroba - reakcja obronna organizmu na działanie czynnika chorobotwórczego wyrażająca się zaburzeniem homeostazy.
Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) - niedotlenienie mięśnia sercowego na skutek zmniejszania się światła tętnic wieńcowych (miażdżyca), prowadzi do zawału (martwicy mięśnia sercowego).
Chrząstkozrost (Synchondrosis)- ścisłe, nieruchome połączenie kości tkanką chrzestną.
Chymotrypsyna - enzym zawarty w soku trzustkowym, trawiący białka w dwunastnicy.
Ciałko nerkowe - początkowa część nefronu, składająca się z kłębka naczyń włosowatych krwionośnych, otoczonego torebką kłębka, w którym zachodzi filtracja krwi i powstaje mocz pierwotny.
Ciałko żółte - gruczoł dokrewny powstający w jajniku po owulacji, wydzielający hormon progesteron.
Ciąża (Graviditas) - okres od zapłodnienia do porodu.
Ciemiączka (Funicules) - nieskostniałe miejsca styku kości czaszki u noworodków; ich istnienie ułatwia poród.
Cukrzyca (Diabetes mellitus) - choroba wywołana niedoborem insuliny we krwi; wiąże się z podwyższeniem poziomu glukozy we krwi.
Czaszka (Cranium) - kostne rusztowanie głowy składające się z mózgoczaszki i trzewioczaszki = twarzoczaszki.
Czerniak (Melanoma malignum) - najzłośliwsza forma nowotworu skóry.
D
Dalekowzroczność - wada wzroku, będąca wynikiem skrócenia gałki ocznej lub zbytniego spłaszczenia soczewki, co utrudnia ostre widzenie przedmiotów bliskich.
Daltonizm (ślepota barwna) - nieuleczalna wada wzroku związana z brakiem w siatkówce czopków odpowiedzialnych za widzenie określonej barwy.
Defekacja - usuwanie nie strawionych resztek pokarmu.
Dendryt - cytoplazmatyczna wypustka neuronu przewodząca impulsy nerwowe od obwodu do ciała komórki nerwowej.
Dwunastnica (Duodenum) - pierwszy odcinek jelita cienkiego znajdujący się za żołądkiem.
E
Ektoderma - zewnętrzny listek zarodkowy, z którego rozwija się: układ nerwowy, rdzeń nadnerczy, naskórek i jego wytwory (włosy, paznokcie), gruczoły potowe, łojowe, mlekowe, nabłonek wyściełający jamę ustną i odbyt, ślinianka przyuszna, szkliwo zębów.
Endoderma - wewnętrzny listek zarodkowy, z którego rozwija się: nabłonek wyściełający przewód pokarmowy, wątroba, trzustka, ślinianki - podżuchwowa i podjęzykowa, tarczyca, przytarczyce, nabłonek układu oddechowego, pęcherza moczowego i części cewki moczowej.
Enzymy - białka umożliwiające i przyspieszające przebieg reakcji chemicznych; są wytwarzane w organizmie.
Epidemia - pojawienie się w określonym czasie i na określonym terenie dużej liczby zachorowań na określoną chorobę.
Erytrocyty - wtórnie bezjądrowe komórki krwi zawierające czerwony barwnik - hemoglobinę; ich głównym zadaniem jest transport tlenu z płuc do pozostałych tkanek.
Estrogeny - żeńskie hormony płciowe produkowane przez komórki dojrzewających pęcherzyków jajnikowych, pobudzające rozwój żeńskich narządów płciowych i wpływające na przygotowanie macicy do wszczepienia w jej ścianę zarodka.
F
Fagocytoza - proces wchłaniania przez niektóre komórki mikroorganizmów, cząstek pokarmu, obcych ciał itp.
Fibryna, inaczej włóknik - nierozpuszczalne białko powstające z fibrynogenu w procesie krzepnięcia krwi i stanowiące zrąb skrzepu.
Fibrynogen - białko osocza krwi wytrącające się w postaci fibryny w procesie krzepnięcia krwi.
Filtracja - proces zachodzący w ciałkach nerkowych, polegający na przenikaniu z osocza do torebki kłębka substancji o średnicy mniejszej niż pory w "filtrze", w wyniku którego powstaje mocz pierwotny.
Folitropina - hormon wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej; u kobiet pobudzający wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie estrogenów, u mężczyzn pobudzający tworzenie plemników.
G
Gardło (Pharynx) - wspólny odcinek przewodu pokarmowego i układu oddechowego znajdujący się między jamą ustną a przełykiem.
Gatunek - zbiór wszystkich osobników mających możliwość swobodnego krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa. Osobniki tworzące gatunek mają wspólne pochodzenie i odznaczają się wspólnymi cechami.
Gigantyzm przysadkowy - choroba wywołana nadczynnością przedniego płata przysadki mózgowej wydzielającego nadmierną ilość hormonu wzrostu w okresie rośnięcia; objawia się znacznym wzrostem organizmu.
Glikogen - cukier złożony (wielocukier) zbudowany z dużej liczby glukoz; jest materiałem zapasowym gromadzonym w wątrobie i mięśniach.
Glukoza - cukier prosty wykorzystywany jako źródło energii w procesie oddychania.
Gruczoły mleczne (Glandulae mammariae)- gruczoły, które u kobiet po porodzie wydzielają mleko, będące pokarmem dla noworodków i niemowląt.
Gruczoły łojowe (Glandulae sebaceae) - gruczoły wydzielające łój natłuszczający naskórek i włosy.
Gruczoły potowe - gruczoły wydzielające pot o składzie podobnym do moczu; ich czynność odgrywa istotną rolę w regulacji ciepłoty ciała.
Grupy krwi - zróżnicowanie krwi różnych ludzi ze względu na obecność (lub brak) białek antygenowych układu grupowego: A, B, O (zero) w błonie erytrocytów.
Gruźlica (Tubeculosis) - choroba wywołana przez prątki Kocha, dostające się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem; najbardziej rozpowszechniona jest gruźlica płuc.
Grzybice - choroby wywołane przez grzyby.
H
Hemoglobina - czerwony barwnik znajdujący się w erytrocytach, odgrywający istotną rolę w transporcie tlenu z płuc do tkanek.
Hiperwitaminoza - choroba wywołana nadmiarem witamin w organizmie, głównie A i D.
Hipowitaminoza - choroba wywołana niedoborem określonej witaminy w organizmie.
HIV (human immunodeficite virus) - skrót nazwy wirusa wywołującego chorobę AIDS.
Homeostaza - utrzymanie względnie stałego stanu równowagi w organizmie, w tym stałości składu płynów ustrojowych, stałej temperatury ciała, ciśnienia krwi na jednakowym poziomie; w zapewnieniu homeostazy głównie bierze udział układ dokrewny i układ nerwowy.
Hominidy - spolszczona nazwa rodziny CZŁOWIEKOWATYCH i potoczna nazwa organizmów do niej należących.
Hormony - substancje biologicznie czynne wytwarzane przez organizm, regulujące i koordynujące funkcjonowanie tkanek i narządów oraz zapewniające homeostazę.
I
Insulina - hormon trzustki umożliwiający utrzymanie w organizmie właściwego stężenia glukozy (cukru) we krwi.
J
Jajnik (Ovarium) - parzysty żeński gruczoł rozrodczy wytwarzający żeńskie gamety - jaja oraz produkujący żeńskie hormony płciowe: estrogeny i progesteron.
Jajo - gameta żeńska powstająca w jajniku.
Jajowód (Tuba uterina) - przewód otaczający częściowo jajnik i uchodzący do macicy; do niego wpada jajo podczas owulacji i prawidłowo w nim dochodzi do zapłodnienia.
Jama nosowa (Cavum nasi) - przestrzeń na początku dróg oddechowych przedzielona przegrodą nosa na połowy; w niej następuje ogrzanie wdychanego powietrza, nasycenie go parą wodną oraz oczyszczenie z kurzu.
Jama ustna (Cavum oris) - przestrzeń na początku przewodu pokarmowego znajdująca się między łukami zębowymi a cieśnią gardzieli; do niej uchodzi ślina ze ślinianek i małych gruczołów ślinowych.
Jądro (Testis) - parzysty męski gruczoł rozrodczy wytwarzający męskie gamety - plemniki oraz produkujący męski hormon płciowy testosteron.
Jednostka motoryczna - jedna komórka nerwowa unerwiająca pewną liczbę włókien mięśniowych.
Jelito cienkie (Intestinum tenue) - odcinek przewodu pokarmowego od odźwiemika (Pylorus) do jelita grubego, składający się z: dwunastnicy (Duodenum), jelita czczego (Jejunum) i jelita krętego (Ileum); w nim następuje trawienie pokarmu i wchłanianie strawionych substancji.
Jelito grube (Intestinum crassum) - odcinek przewodu pokarmowego od jelita cienkiego do odbytu, składający się z: kątnicy (Cecum), okrężnicy (Colon) i odbytnicy (Rectum, Proctos); w nim następuje odwadnianie masy pokarmowej i formowanie kału.
Język (Lingua, Glottis) - fałd mięśniowy w jamie ustnej, na którym znajdują się brodawki, a w nich kubki smakowe reagujące na cztery rodzaje smaków.
K
Keratyna - białko o strukturze włókienkowej wchodzące w skład warstwy rogowej naskórka, włosów i paznokci. Kifoza patologiczna - nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi.
Kiła (Sifilis) - choroba weneryczna wywołana zakażeniem bakterią - krętkiem bladym (Trepanema pallidum), szerząca się głównie przez kontakt płciowy; nie leczona atakuje wszystkie narządy.
Klatka piersiowa (Thorax) - komora ciała, której szkielet jest utworzony przez: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostka; ochrania płuca i serce.
Kosmówka - błona płodowa wytwarzająca kosmki i wchodząca w kontakt ze śluzówką macicy tworząc łożysko.
Kostnienie (ossificatio) - proces przekształcania elementów chrzestnych szkieletu w tkankę kostną; trwa nawet do 25. roku życia.
Kość (os) - składnik szkieletu zbudowany z tkanki kostnej o utkaniu ścisłym (istota zbita) oraz o utkaniu beleczkowatym (istota gąbczasta).
Kościozrost (Synostosis) - ścisłe nieruchome połączenie kości powstałe w wyniku kostnienia chrząstkozrostu lub więzozrostu.
Kresomózgowie (Telencephalon) - największa część mózgowia składająca się z dwóch półkul mózgowych (Hemispheriae cerebri), których zewnętrzną powierzchnię zajmuje kora mózgowa (Cortex).
Krótkowzroczność - wada wzroku będąca wynikiem wydłużenia gałki ocznej lub zbytniego uwypuklenia soczewki, co utrudnia ostre widzenie przedmiotów dalekich.
Krew - płynna tkanka krążąca w układzie krwionośnym, składająca się z płynnego osocza i struktur upostaciowanych: erytrocytów, leukocytów i płytek krwi.
Kręgosłup (Collumna vertebralis) - szkielet osiowy składający się z 33 lub 34 kręgów i podzielony na okolice: szyjną (cervicalis), piersiową (thoracalis), lędźwiową (lumbalis), krzyżową (sacralis) i guziczną-ogonową (coccygealis).
Krtań (Larynx) - odcinek dróg oddechowych, którego szkielet tworzy 9 chrząstek.
Krwotok (Haemorrhagia) - obfity wylew krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego lub serca; wyróżnia się krwotok tętniczy o dużym zagrożeniu życia i krwotok żylny, w którym krew wypływa powoli.
Krzywica - choroba spowodowana brakiem witaminy D, co powoduje zaburzenia w procesie wbudowywania wapnia w tkankę kostną.
L
Laktoza - cukier zawarty w mleku; w jego budowie występują dwa cukry proste.
Lanugo - meszek płodowy pojawiający się w dwunastym tygodniu po zapłodnieniu i znikający w czterdziestym tygodniu ciąży.
Leukocyty - bezbarwne komórki krwi mające jądro komórkowe, wśród których wyróżnia się granulocyty i agranulocyty.
Liberyny - neurohormony wydzielane przez podwzgórze, które pobudzają przedni płat przysadki mózgowej do wydzielania określonych hormonów.
Limfa, inaczej chłonka - płyn krążący w układzie limfatycznym, o składzie zbliżonym do osocza, zawierający limfocyty i biorący udział w transporcie tłuszczów wchłoniętych ze światła jelita.
Lipaza - enzym trawiący tłuszcze; wyróżnia się: lipazę żołądkową, trzustkową i jelitową.
Lipidy, inaczej tłuszczowce - związki chemiczne, do których zalicza się tłuszcze/ cholesterol, fosfolipidy i inne.
Lordoza patologiczna - nadmierne wygięcie kręgosłupa wypukłe ku przodowi.
Lutropina - hormon wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej; u kobiet powoduje owulację i powstanie ciałka żółtego, pobudza ciałko żółte do wydzielania progesteronu, u mężczyzn pobudza wydzielanie testosteronu przez jądra.
Ł
Łechtaczka (Clitoris) - żeński zewnętrzny narząd płciowy, będący odpowiednikiem prącia u mężczyzn.
Łożysko (Placenta) - narząd pośredniczący między matką a płodem, utworzony przez kosmówkę i błonę śluzową macicy.
Łuk odruchowy - droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do mięśnia.
M
Macica (Uterus) - narząd rozrodczy u kobiet, w którym podczas ciąży zagnieżdża się zarodek.
Makroelementy - składniki mineralne występujące w organizmie w ilościach powyżej 0,01% masy ciała.
Maltoza - cukier słodowy; w jego budowie występują dwa cukry proste (dwie glukozy).
Melanina - barwnik występujący w komórkach naskórka, pochłaniający promienie nadfioletowe.
Menstruacja, inaczej miesiączka - cyklicznie powtarzające się krwawienie z dróg rodnych kobiety, występujące od pokwitania do przekwitania w wypadku nie zajścia w ciążę.
Metabolizm - przemiana materii i energii; procesy fizyczne i chemiczne zachodzące w komórkach, warunkujące ich życie, czyli życie całego organizmu.
Mezoderma - środkowy listek zarodkowy, znajdujący się między ektodermą a endodermą, z którego rozwija się: układ krążenia, krew, limfa, mięśnie, nabłonek nerek i układu rozrodczego, kora nadnerczy, skóra właściwa.
Miażdżyca tętnic (Atherosclerosis) - stwardnienie tętnic, głównie wieńcowych, mózgowych i aorty, polegające na odkładaniu się na ich ścianach różnych lipidów, przede wszystkim cholesterolu, co powoduje zwężanie światła naczyń.
Mielina - bezkomórkowa osłonka rdzennych włókien nerwowych, powodująca szybkie, skokowe przewodzenie impulsów nerwowych.
Międzymózgowie (Diencephalon) - część mózgowia składająca się ze wzgórza (Thalamus) i podwzgórza (Hypothalamus).
Mięśnie (Musculi) - czynna część aparatu ruchu; w ich budowie wyróżnia się brzusiec i ścięgna.
Mikroelementy - składniki mineralne występujące w organizmie w ilościach mniejszych niż 0,01% masy ciała.
Mleczko pokarmowe - roztwór złożony z aminokwasów, glukozy, glicerolu i kwasów tłuszczowych (produktów ostatecznego trawienia pokarmów), wchłaniany w jelicie cienkim do krwi i limfy.
Mocz (Uryna) - płyn opuszczający nefron i dostający się do kanalika zbiorczego; zawiera wodę oraz substancje zbędne i szkodliwe dla organizmu (głównie mocznik).
Mocznik - trujący związek chemiczny, powstający w wątrobie w wyniku przemian aminokwasów.
Moczowód (Ureter) - przewód odprowadzający mocz z nerki do pęcherza moczowego.
Mocz pierwotny - płyn zbierający się w torebce kłębka ciałka nerkowego w wyniku filtracji, który ma skład chemiczny podobny do osocza.
Mózg (Cerebrum) - część mózgowia obejmująca kresomózgowie i międzymózgowie.
Mózgowie (Encephalon) - największe skupienie komórek nerwowych znajdujące się w jamie czaszki i składające się z: kresomózgowia, międzymózgowia, śród-mózgowia, tyłomózgowia wtórnego (móżdżek i most Varola) oraz rdzenia przedłużonego.
Móżdżek (Cerebellum) - część mózgowia sterująca ruchem mięśni i zachowaniem równowagi.
N
Nadciśnienie tętnicze (Hypertonia arterialis) - choroba układu krwionośnego, polegająca na utrzymującym się zbyt wysokim ciśnieniu tętniczym krwi.
Nagłośnia (Epiglottis) - chrząstka krtaniowa, która zamyka wejście do krtani w czasie połykania pokarmu.
Nasienie (sperma) - płyn zawierający plemniki, wydostaje się z prącia podczas wytrysku.
Naskórek (Epidermis) - zewnętrzna warstwa skóry utworzona przez nabłonek, którego najstarsze komórki ulegają rogowaceniu (kreatynizacji), przez co stanowią barierę dla drobnoustrojów i substancji trujących.
Nefron - podstawowa jednostka anatomiczno-czynnościowa nerki, składająca się z ciałka nerkowego i kanalika.
Nerka (Ren, Nephros) - parzysty narząd wydalniczy zbudowany z kory i rdzenia, leżący w jamie brzusznej po obu stronach części lędźwiowej kręgosłupa.
Nerw - wiązka włókien nerwowych; wyróżnia się nerwy: czuciowe, ruchowe i mieszane.
Neuron - podstawowa jednostka anatomiczno-czynnościowa układu nerwowego, składająca się z ciała komórki i wypustek (licznych zazwyczaj dendrytów i jednego neurytu).
Neurohormony - hormony produkowane w neuronach.
Neuryt - pojedyncza wypustka neuronu, przewodząca impulsy nerwowe od ciała komórki nerwowej do synapsy.
Niemowlę - dziecko od około jednego miesiąca życia do jednego roku.
Nosiciel - osobnik, u którego nie stwierdza się objawów choroby, ale jest on zakażony i rozprzestrzeniający zarazki z: kałem, moczem, oddechem, przez krew.
Noworodek - dziecko od urodzenia do około jednego miesiąca życia.
Nowotwór - tkanka zmieniona, powstająca z tkanki prawidłowej; objawia się powstaniem guza, nacieku, owrzodzenia.
O
Obwodowy układ nerwowy - nerwy mózgowe i nerwy rdzeniowe.
Odbytnica (Rectum, Proctos) - końcowa część jelita grubego magazynująca kał tuż przed jego usunięciem przez odbyt (Anus).
Oddychanie - złożony proces zachodzący w komórkach, w którym wyzwala się energia; częściowo jest to energia niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, większa część to ciepło.
Okostna (Periosteum) - włóknista błona pokrywająca kość od zewnątrz; silnie unaczyniona i unerwiona.
Omdlenie (Syncope) - krótkotrwała utrata przytomności.
Odmrożenie - uszkodzenia ciała pod wpływem działania niskiej temperatury, objawiające się zmianami w skórze, a czasem również w głębiej położonych tkankach.
Odruch - automatyczna reakcja organizmu na bodźce środowiska zewnętrznego i wewnętrznego zachodzące z udziałem układu nerwowego.
Odruch bezwarunkowy - wrodzona reakcja organizmu, zachodząca bez udziału świadomości; powstaje za pośrednictwem ośrodków rdzenia kręgowego i ośrodków podkorowych mózgowia.
Odruch warunkowy - nabyta reakcja organizmu; powstaje podczas życia osobnika i bierze w niej udział kora mózgowa.
Odżywianie się - pobieranie pokarmu w celu zdobycia substancji niezbędnych do wzrostu i rozwoju organizmu, wykorzystanych jako źródło energii, potrzebnych do utworzenia substancji regulacyjnych (enzymów, hormonów) oraz białek odpornościowych.
Oko (Oculus) - główny składnik narządu wzroku, służący do widzenia obrazów z różnej odległości.
Omocznia - błona płodowa zarodka, której ściana zrasta się z kosmówką; uczestniczy w tworzeniu pępowiny.
Oksyhemoglobina - hemoglobina połączona z tlenem.
Opłucna (Pleura) - cienka błona łącznotkankowa pokrywająca płuca i wyścielająca klatkę piersiową, zbudowana z dwóch blaszek: opłucnej ściennej i opłucnej płucnej.
Oparzenie (Combustio) - uszkodzenie ciała pod wpływem działania wysokiej temperatury, środków chemicznych, energii elektrycznej.
Opony mózgowia i rdzenia kręgowego - błony łącznotkankowe otaczające mózgowie i rdzeń kręgowy, spełniające rolę mechanicznej ochrony tych narządów oraz funkcję odżywczą w stosunku do nich; wyróżnia się oponę: twardą (Dura mater encephali et spinalis), pajęczynówkową (Tunica arachnoidea) i miękką (Pia mater encephali et spinalis).
Osierdzie (Pericardium) - błona otaczająca serce, zbudowana z dwóch blaszek: ściennej i trzewnej.
Oskrzela (Bronchi) - odgałęzienia tchawicy wnikające do płuc i dzielące się na coraz drobniejsze przewody, doprowadzające wdychane powietrze do płuc i odprowadzające wydychane powietrze do tchawicy.
Osocze - płynny składnik krwi.
Osteoporoza (rzeszotowienie kości) - choroba kości polegająca na zmniejszeniu ich wytrzymałości na skutek odwapnienia; częstsza u kobiet po przekwitaniu.
Ośrodek nerwowy - skupienie ciał neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym.
Ośrodkowy układ nerwowy - mózgowie i rdzeń kręgowy.
Owodnia - błona płodowa; w jej jamie znajduje się płyn owodniowy zapewniający wodne środowisko zarodkowi, łagodzący wstrząsy i chroniący go przed urazami mechanicznymi.
Owulacja, inaczej jajeczkowanie - uwalnianie jaja z dojrzałego pęcherzyka jajnikowego pod wpływem lutropiny i współudziale folitropiny.
P
Pas barkowy - ruchome "zawieszenie" kończyny górnej; składa się z łopatki i obojczyka.
Pas miedniczny - zamknięty pierścień kostny, utworzony przez kości: biodrową, kulszową i łonową, łączący poprzez staw biodrowy kończynę dolną z tułowiem.
Pepsyna - enzym zawarty w soku żołądkowym trawiący białka.
Pęcherz moczowy (Vesica urinaria) - zbiornik moczu, do którego mocz z nerek spływa moczowodami, a na zewnątrz organizmu jest wydalany przez cewkę moczową.
Pęcherzyk żółtkowy - błona płodowa otaczająca żółtko.
Pępowina - przewód łączący płód z łożyskiem, w którym znajdują się naczynia krwionośne pępowinowe łączące krwiobieg płodu z łożyskiem.
Plemniki - gamety męskie powstające w jądrach.
Płaskostopie - wada w układzie ruchu, polegająca na niewłaściwym wysklepieniu stopy.
Płód - zarodek człowieka od ósmego tygodnia ciąży.
Płuca (Pulmonum) - parzyste narządy znajdujące się w klatce piersiowej/ w których następuje wymiana gazowa.
Płytki krwi - bezjądrowe fragmenty cytoplazmy dużych komórek znajdujące się w osoczu i biorące udział w krzepnięciu krwi.
Pochwa (Vagina) - przewód mięśniowo-łącznotkankowy, do którego dostaje się nasienie podczas kopulacji oraz przez niego przechodzi płód podczas porodu.
Podwzgórze (Hypothalamus) - część międzymózgowia produkująca neurohormony: liberyny, statyny, wazopresynę i oksytocynę.
Polucje (zmazy nocne) - samowolne wytryski nasienia w czasie snu, charakterystyczne w okresie dojrzewania.
Połóg - okres po porodzie od czasu wydalenia łożyska do momentu powrotu funkcjonowania jajników i możliwości zajścia w ciążę.
Poród (Partus) - wydalenie płodu i łożyska z macicy przez pochwę na zewnątrz ciała kobiety.
Pokwitanie - okres dojrzewania płciowego, objawiający się wystąpieniem menstruacji u dziewcząt, a u chłopców wytwarzaniem plemników.
Progesteron - żeński hormon płciowy wydzielany przez ciałko żółte, ostatecznie przygotowujący macicę do przyjęcia zarodka i zapewniający utrzymanie ciąży.
Prowitaminy - związki chemiczne, które w organizmie przekształcają się w witaminy.
Próchnica (Caries) - choroba zębów, nie leczona prowadzi do uszkodzenia wielu narządów (serca, płuc, żołądka, stawów i in.).
Przeciwciała - białka odpornościowe, produkowane w organizmie, głównie do walki z bakteriami chorobotwórczymi.
Przekwitanie - proces, który u kobiet wiąże się z zanikiem wydzielania hormonów przez jajniki i ustaniem menstruacji (rozpoczyna się najczęściej między 45-50 rokiem życia); u mężczyzn wiąże się ze zmniejszaniem wydzielania testosteronu przez jądra, co przebiega stopniowo bez poważniejszych zaburzeń.
Przełyk (Oesophagus) - odcinek przewodu pokarmowego między gardłem a żołądkiem.
Przepona (Diaphragma) - mięsień oddzielający jamę piersiową od jamy brzusznej; jest to główny mięsień wdechowy.
Przysadka mózgowa (Hypophysis) - gruczoł dokrewny produkujący: hormony działające bezpośrednio na tkanki, hormony wpływające na tkanki za pośrednictwem działania innych gruczołów dokrewnych oraz neurohormony.
Ptyalina, inaczej amylaza ślinowa - enzym zawarty w ślinie, trawiący skrobię do maltozy.
Pylice (Pneumoconiosis) - choroby układu oddechowego, wywołane długotrwałym wdychaniem zapylonego powietrza; prowadzą do zwężenia dróg oddechowych, a więc do zmniejszenia ilości powietrza pobieranego do płuc.
R
Rana (Vulnus) - przerwanie ciągłości tkanek lub otwarcie jam ciała spowodowane przez czynniki mechaniczne, wysoką temperaturą.
Rdzeń kręgowy (Medulla spinalis) - część ośrodkowego układu nerwowego w kształcie sznura, znajdująca się w kanale kręgowym od I kręgu szyjnego do II kręgu lędźwiowego.
Rdzeń przedłużony (Medulla oblongata) - część mózgowia położona między tyłomózgowiem wtórnym a rdzeniem kręgowym; w nim znajduje się wiele różnych ośrodków, między innymi ośrodek oddechowy.
Receptory - wyspecjalizowane komórki w odbieraniu bodźców, zamienianiu ich na impulsy nerwowe, przewodzone tkanką nerwową; znajdują się w narządach zmysłu, w skórze.
Resorpcja zwrotna - przenikanie substanqi potrzebnych organizmowi przez błonę komórkową komórek ściany kanalika nefronu do krwi.
Rozmnażanie - wydanie potomstwa.
Ruchy perystaltyczne, inaczej ruchy robaczkowe - powstanie przewężenia w przewodzie pokarmowym dzięki skurczowi mięśni okrężnych, które przesuwa się na pewnym odcinku powodując przesuwanie masy pokarmowej.
Rychłozrost - zlepianie rany przez włóknik powstający podczas krzepnięcia krwi.
Rzeżączka (Gonorhea) - choroba weneryczna wywołana zakażeniem bakterią - dwoinką rzeżączki, szerząca się głównie drogą płciową; nie leczona prowadzi do bezpłodności.
S
Sacharoza - cukier buraczany lub trzcinowy, używany np. do słodzenia herbaty; w jego budowie występują dwa cukry proste.
Serce (Cor) - mięśniowa czterojamista "pompa" w układzie krwionośnym, składająca się z dwóch przedsionków i dwóch komór.
Siatkówka oka - błona wewnętrzna gałki ocznej wrażliwa na światło; w niej występują czopki odpowiedzialne za widzenie barw i pręciki umożliwiające widzenie czarno-białe.
Skolioza - boczne skrzywienie kręgosłupa.
Skóra właściwa - obszar skóry pod naskórkiem, utworzony z tkanki łącznej.
Sprzężenie zwrotne - wzajemna zależność gruczołu nadrzędnego, wydzielającego hormony tropowe i gruczołów podległych przysadce, wydzielających hormony docelowe, polegająca na tym, że przysadka wydziela hormon pobudzający gruczoł podległy do wydzielania hormonu hamującego działalność wydzielniczą przysadki.
Srom - wspólna nazwa żeńskich zewnętrznych narządów rozrodczych.
Statyny - neurohormony wydzielane przez podwzgórze hamujące przedni płat przysadki mózgowej do wydzielania określonych hormonów.
Staw (Articulatio) - ruchome połączenia kości (wolne).
Sutki (Mammae) - gruczoły mleczne u łożyskowców; na ich szczycie znajduje się pigmentowana brodawka z otoczką sutkową; u kobiet rozrost sutków zachodzi w okresie pokwitania pod wpływem hormonów płciowych.
Synapsa - styki między dwoma neuronami lub neuronem i komórką mięśniową; między komórkami występuje szczelina synaptyczna.
Synergiści - grupy mięśni wykonujące takie same ruchy w stawie, np. zginanie.
Szczepienia ochronne - wprowadzenie do organizmu odpowiednio spreparowanych drobnoustrojów lub ich toksyn w celu czynnego uodpornienia ustroju na określoną chorobę.
Szew (Sutura) - nieruchome połączenie kości za pomocą ząbkowanych brzegów, które pasują do siebie i tworzą ząbkowane linie.
Szkielet - twarde rusztowanie ciała, zbudowane z kości i chrząstek połączonych za pomocą stawów, więzozrostów, chrząstkozrostów i kościozrostów.
Ś
Ścięgna (Tendons) - pasma tkanki łącznej umożliwiające przyczep mięśni do kości, skóry, błon śluzowych.
Ślina - płynna wydzielina gruczołów ślinowych zawierająca ptyalinę oraz ułatwiająca połykanie kęsów pokarmowych.
Ślinianki - gruczoły przewodu pokarmowego wydzielające ślinę do jamy ustnej.
Śródmózgowie (Mesencephalon) - część mózgowia znajdująca się między międzymózgowiem a tyłomózgowiem wtórnym, w którym mieszczą się podkorowe ośrodki wzroku i słuchu.
T
Tchawica (Trachea) - odcinek dróg oddechowych w kształcie przewodu zbudowanego z podkowiastych chrząstek, zaczynający się od krtani a kończący się rozwidleniem (Bifurcatio) na oskrzela główne (Bronchi principales).
Termoregulacja - utrzymanie temperatury ciała na stałym poziomie.
Tętnice (Arteriae) - naczynia krwionośne, które w dużym krwiobiegu rozprowadzają krew natlenowaną od serca do narządów, a w małym krwiobiegu - krew odtlenowaną od serca do płuc; ich ściany są grube i elastyczne.
Tętno, inaczej puls - odpowiednik liczby skurczów serca; powstaje w wyniku skurczu lewej komory i powstaniu fali ciśnienia w tętnicach, której towarzyszy ich rozszerzenie a następnie skurcz. Transfuzja - przetaczanie krwi.
Trombocyty (płytki krwi) - składniki krwi biorące udział w jej krzepnięciu.
Trypsyna - enzym zawarty w soku trzustkowym trawiący białka w dwunastnicy.
Trzustka (Pancreas) - duży gruczoł układu pokarmowego wydzielający sok trzustkowy do dwunastnicy oraz hormony: insulinę i glukagon do krwi.
U
Ucho (Auricula) - narząd słuchu i równowagi, składający się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.
Uraz - uszkodzenie tkanek lub narządów na skutek działania czynnika mechanicznego, termicznego lub chemicznego.
W
Wątroba (Hepar) - duży gruczoł układu pokarmowego wydzielający żółć, odgrywający rolę w przemianach cukrów, białek i tłuszczów oraz w tworzeniu mocznika.
Wchłanianie - przeprowadzanie produktów trawienia ze światła jelita przez błonę komórkową komórek nabłonka jelitowego do naczyń krwionośnych lub limfatycznych.
Wdech - wciągnięcie powietrza do płuc.
Wegetatywny, inaczej autonomiczny układ nerwowy - część układu nerwowego funkcjonująca bez udziału świadomości i składająca się z przeciwstawnie działających układów: współczulnego i przywspółczulnego.
Witaminy - związki chemiczne, w niewielkich ilościach niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, których on sam nie potrafi wytworzyć.
Więzadło (Ligamentum) - mocne, elastyczne pasmo tkanki łącznej wzmacniające, podtrzymujące różne narządy, np. więzadła stawowe.
Więzozrost (Syndesmosis) - ścisłe, nieruchome połączenie kości za pomocą tkanki łącznej właściwej.
Włókno nerwowe - długa wypustka neuronu (zwykle jest to neuryt); wyróżnia się: włókna rdzenne (mielinowe) i bezrdzenne (bezmielinowe).
Wydalanie - usuwanie z organizmu zbędnych, w tym trujących substancji, głównie pochodzących z przemian związków chemicznych zawierających azot, np. pozbywanie się mocznika z moczem.
Wypróżnianie (defekacja) - proces usuwania z organizmu niestrawionych resztek pokarmu w postaci kału.
Z
Zakażenie - wtargnięcie drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu.
Zapłodnienie - wniknięcie plemnika do jaja, a następnie połączenie jąder obu gamet.
Zarodek - organizm ludzki do ósmego tygodnia ciąży.
Zastawki (Valvulae) - kieszonki, fałdy zbudowane przede wszystkim z tkanki łącznej; zapobiegają cofaniu się krwi, tym samym zapewniając jej jednokierunkowy przepływ w sercu i naczyniach krwionośnych.
Zawał serca (Infarctus myocardii) - zamknięcie światła naczyń wieńcowych i martwica części narządu; przyczyną jest miażdżyca tętnic wieńcowych lub zakrzep powstający na tle tych zmian.
Zdrowie - stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej, objawiający się całkowitą zdolnością organizmu do utrzymania homeostazy.
Zęby - twarde, zróżnicowane pod względem kształtu twory, osadzone w zębodołach, znajdujące się w jamie ustnej; wyróżnia się: siekacze, kły, przed-trzonowce i trzonowce.
Zębina - główna tkanka tworząca ząb, rodzaj tkanki kostnej; w obrębie korony zęba pokryta jest szkliwem.
Ziarninowanie - powstanie tkanki łącznej wypełniającej ubytek po zranieniu. Złamanie - przerwanie ciągłości kości; wyróżnia się złamanie zamknięte i otwarte.
Zmaza nocna, inaczej polucja - bezwiedny wytrysk nasienia podczas snu, pojawiający się u chłopców w okresie pokwitania.
Zwichnięcie (Luxatio) - przemieszczenie jednej powierzchni stawowej w stosunku do drugiej.
Zwój nerwowy - skupienie ciał neuronów znajdujące się poza obszarem ośrodkowego układu nerwowego.
Zygota - pierwsza komórka nowego organizmu powstająca w wyniku zapłodnienia.
Ź
Źrenica - otwór w tęczówce oka, poprzez który światło wchodzi do oka; jej średnica zmienia się w zależności od intensywności oświetlenia.
Ż
Żołądek (Venter, Gaster) - workowaty odcinek przewodu pokarmowego od przełyku do dwunastnicy; w nim następuje trawienie białek i w minimalnym zakresie tłuszczów.
Żółć - wydzielina wątroby ułatwiająca trawienie tłuszczów w jelicie cienkim.
Żylaki - trwałe rozszerzenie naczyń żylnych na skutek utrudnionego odpływu krwi żylnej.
Żyły - naczynia krwionośne, które w dużym krwiobiegu odprowadzają odtle-nowaną krew z tkanek do serca, a w małym krwiobiegu - krew natleno-waną z płuc do serca; ich ściany są cienkie i wiotkie, a wewnątrz występują zastawki.
Żuchwa (Mandibula) - szczęka dolna.
- 2 -