ANARCHIZM
1.POJĘCIE ANARCHIZMU
Nazwa „anarchizm" pochodzi od słowa „anarchia", a to od greckich słów an i arkhe ( brak rządu lub rządzących). Słowo „anarchia" posiada zarówno pozytywne, jak i negatywne znaczenie. To pierwsze wyraża bezrząd jako postulat zniesienia państwa i utworzenia bezpaństwowego ustroju społecznego. Doktryny to postulujące zwane są anarchizmem. To drugie znaczenie kojarzone jest z negatywnie ocenianą samowolą i chaosem.
Prudhon po raz pierwszy użył nazwy „anarchizm" w znaczeniu pozytywnym, stąd nazwano go „ojcem anarchizmu".
KRYTERIA WYODRĘBNIANIA WIELU RODZAJÓW ANARCHIZMU:
- kryterium podmiotu realizacji anarchistycznych ideałów → anarchizm indywidualistyczny i wspólnotowy (kolektywistyczny, komunistyczny, syndykalistyczny, kooperatywny), robotniczy (proletariacki, wielkomiejski),
chłopski (agrarny, wiejski)
- kryterium celów → anarchizm praktyczny i filozoficzny (metafizyczny), epistemologiczny i aksjologiczny, abstrakcyjny i nihilistyczny, świecki i religijny (chrześcijański), industrialny i agrarny, feministyczny, ekologiczny, socjalistyczny, komunistyczny, kapitalistyczny
- kryterium formy walki o anarchistyczne cele → anarchizm pacyfistyczny i wojowniczy, reformistyczny i rewolucyjny, jawny i konspiracyjny, legalny i nielegalny
- kryterium związku doktryny anarchizmu z innymi doktrynami → anarchokolektywizm, anarchokomunizm, anarchosocjalizm, anarchosyndykalizm, anarchokooperatyzm, anarchokapitalizm, anarchofeminizm
- kryterium krajowego oblicza anarchizmu → angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, amerykański, polski etc.
CZTERY GŁÓWNE NURTY ANARCHIZMU: Chronologicznie najpierw pojawił się anarchizm indywidualisty- czny, następnie anarchizm kolektywistyczny i anarchizm komunistyczny, a potem anarchizm syndykalistyczny.
DEFINICJA ANARCHIZMU WG. KROPOTKINA: „Anarchizm to nazwa praktyki i teorii życia, według której społeczeństwo nie posiada żadnego rządu. W takim społeczeństwie harmonia zagwarantowana jest nie przy pomocy prawa lub posłuszeństwa jakiemuś autorytetowi, lecz dzięki porozumieniu zawartemu na zasadzie wolności między różnymi grupami terytorialnymi i zawodowymi, utworzonymi w celu produkcji nieskończonej różnorodności potrzeb i aspiracji cywilizowanych istot”.
2.ŻRÓDŁA I EWOLUCJA ANARCHIZMU
Trzy poglądy na wyjaśnianie źródeł anarchizmu:
- Według pierwszego poglądu anarchizm wynika z uniwersalnej i ahistorycznej skłonności wolnościowej (liberalnej) jednostek ludzkich, występującej w całych dziejach.
- Według drugiego poglądu (rozwiniętego przez amerykańskiego etnografa Lewisa Morgana) anarchizm wywodzi się ze wzorów życia społeczeństw prymitywnych - anarchii prymitywnej. Jego zwolennicy dużą wagę przywiązują do opisów lokalnego kolorytu anarchizmu.
- Według trzeciego poglądu anarchizm wywodzi sie, podobnie jak większość współczesnych ideologii politycznych, z myśli oświecenia i wydarzeń rewolucji francuskiej. W świetle tego poglądu, anarchizm zaczerpnął: z liberalizmu ideę wolności, z socjalizmu idee syndykalistyczne i kooperatystyczne, zaś z komunizmu idee wspólnotowe
Rys historii anarchizmu:
Największy jego rozkwit następował w latach 1880-1930. Na samodzielny rozkwit i ewolucję anarchizmu miały wpływ różne wydarzenia, głównie jednak rozłamy w I Międzynarodówce, rewolucje rosyjskie, hiszpańska wojna domowa i kontrkultura Nowej Lewicy. W drugiej połowie XIX wieku powstały liczne organizacje międzynarodowe i ruchy w celu realizacji anarchistycznych ideałów (we Francji, Szwajcarii, Włoszech, Hiszpanii, Rosji i w krajach bałka-ńskich). W okresie 1930-1960 rozwój anarchizmu osłabł, lecz w latach 60-tych zaznaczyło się jego odradzanie, przede wszystkim wśród studenckiej młodzieży Zachodu.
3.IDEE ANARCHIZMU
Idea człowieka:
Człowiek ukazywany jest w świetle manichejskiej wizji świata, w którym siły dobra zmagają się z siłami zła. Dominuje przekonanie, że natura człowieka jest z natury dobra. Przyczyn złego postępowania upatrują anarchiści w zewnętrznych uwarunkowaniach życia ludzi. Wierzą w pozytywne zmiany tych uwarunkowań na drodze wychowania i edukacji człowieka, ale głównie poprzez wyzwolenie go spod dolegliwości zniewalających autorytetów, władzy, szczególnie państwa. Z tego względu „prawdziwy anarchista" nigdy nie chce być zwierzchnikiem, żołnierzem, policjantem. Nie podporządkowują jednostki ludzkiej społeczeństwu, lecz dążą do dobrowolnego uzgodnienia ich celów. Anarchizm interesuje się istotą każdego, pojedynczego, konkretnego człowieka.
Idea władzy:
Władza nie może być zredukowana do krytyki władzy państwowej. Anarchizm zawsze krytykuje i odrzuca państwo, często rząd i niekiedy również inne przejawy władzy. Zarzuca państwu: sztuczność - sprzeczną z naturalnością więzi społecznych, przymusowość - godzącą w wolność człowieka, hierarchiczność - naruszającą równość wszystkich ludzi. Anarchizm odrzuca zarówno rządy niedemokratyczne jak i demokratyczne. Anarchizm odnosi się wrogo do narzędzi państwa - polityki i polityków, partii politycznych i prawa. Traktuje z nieufnością religię i Kościół, gdyż utrwalają one przejawy jakiejś władzy i hierarchiczności. Sprzeciwia się nawet historii i tradycji. Anarchizm uznaje za możliwe natychmiastowe „zniesienie" państwa.
Idea wolności:
Wolność jest ideą przewodnią. Anarchizm domaga się pełni wolności dla swobodnego wyboru celów spontanicznego, autonomicznego, kreatywnego działania jednostek ludzkich i grup społecznych. Pełna wolność w pełni czyni ludzi panami swego losu, w pełni odpowiedzialnymi za swoje czyny, w ich dążeniach do pełnej realizacji moralnie uzasadnionych celów, jako pełnego wyrazu samorealizacji. Anarchizm jest ideologią wolności dążącą do syntezy wolności negatywnej z wolnością pozytywną. Wolność negatywna oznacza tutaj życie bez przymusu narzucanego przez różne formy władzy. Wolność pozytywna wyraża się w realnym, a nie jedynie deklaratywnym osiąganiu celów jednostek ludzkich i grup społecznych.
Idea społeczeństwa:
Dominuje przekonanie o istnieniu naturalnej harmonii między człowiekiem i przyrodą, której część podporządkowaną jej prawom stanowi społeczeństwo. Podstawową zasadą anarchizmu jest dobrowolność przy powoływaniu i utrzymywaniu wszelkich organizacji tworzących ramy społeczeństwa (antyetatyzm). Anarchizm dopuszcza istnienie elementów organizacji, z powodu zrozumienia konieczności ich istnienia, wyrażając jednocześnie obawy przed zagrożeniami z ich strony dla wolności jednostek ludzkich. Nigdy jednak nie dostrzega konieczności istnienia organizacji państwowej. Zmierza do społeczeństwa bezpaństwowego, które miałoby się składać z różno- rodnych, spontanicznie, dobrowolnie powstających, ale względnie skoordynowanych organizacji, spełniających wespół wszystkie funkcje produkcyjne, wymiany i konsumpcyjne, niezbędne dla harmonijnego przebiegu życia społecznego.
Idea równości:
Równość powiązana jest ściśle z ideą sprawiedliwości, a obie tworzą podstawy funkcjonowania gospodarki. Na ogół anarchizm traktuje ludzi jako w zasadzie równych sobie, w rozumnym osądzaniu swoich dążeń do wolności w życiu doczesnym. Gdy anarchizm indywidualistyczny skłania się ku jedynie formalnemu, deklaratywnemu pojmowaniu równości, anarchizm kolektywistyczny i anarchizm komunistyczny domagają się równości materialnej, faktycznej, aż do pełnego zaspokojenia potrzeb jednostki ludzkiej, określanych pełnią jej wolności. Według anarchizmu równości sprzeciwiają się organizacje oparte na zasadach hierarchiczności, centralizacji i koncentracji decyzji; opowiada się on przeto za demokracją bezpośrednią, decentralizacją i dekoncentracją decyzji.
Idea zmiany:
Zmiany obejmują rozległe spektrum taktyk i strategii opartych na środkach przemocy i pokojowych, rewolucyjnych i reformistycznych, zorganizowanych i spontanicznych, jednorodnych i łączących ich elementy. W anarchizmie przemoc (violence) odróżniano od siły (force). Przemoc nierzadko otaczano niemal kultem, upatrując w niej siłę oczyszczającą i otwierającą szansę budowania nowego i dobrego. Anarchiści fascynowali się burzycielską mocą dynamitu, określając go mianem „uniwersalny zrównywacz”. Aprobowano „propagandę za pomocą śmierci", skierowaną głównie przeciwko głowom przodujących państw utożsamianych ze złem, np. cesarz pruski Wilhelm I czy prezydent USA McKinley. W końcu XIX wieku było 1120 anarchistycznych zamachów w Europie i 522 w USA. Z anarchizmem kojarzono też niektóre akcje terrorystyczne szerzące się od lat 60-tych XX wieku (Czarna Ręka w Hiszpanii). Anarchiści opowiadali się za spontaniczną rewolucją ludową jako imperatywem moralnym, a nie koniecznością historyczną. Wyżej stawiali „propagandę czynem" niż „propagandę słowem". Głosili różne koncepcje rewolucji: politycznej, ekonomicznej, socjalnej, kulturalnej, zbrojnej, pokojowej. Praktykowali powstania, reformy, strajki generalne, marsze głodowe, bierny opór i różne formy perswazji - słowem, obrazem, pieśnią, muzyką.
4.KLASYFIKACJE ANARCHIZMU
Anarchizm indywidualistyczny:
- zwany również anarchoindywidualizmem, charakteryzuje się dążeniem do pełnej, absolutnej wolności jednostki ludzkiej, unikającej podporządkowania grupowym formom współżycia
- ze względu na konieczność zachowania pewnych elementów organizacyjnych, tradycyjnie związanych ze społeczeń- stwem i państwem anarchoindywidualiści godzą się jedynie na „minimum społeczeństwa, organizacji i państwa”
- anarchoindywidualizm czerpie ze wszystkich nurtów myślowych pochwalających indywidualizm i egoizm
- największe znaczenie osiągał kolejno anarchoindywidualizm angielski, niemiecki, francuski, rosyjski i amerykański
Przedstawiciele anarchoindywidualizmu:
William Godwin: (1756-186, angielski pastor, „Rozważania dotyczące sprawiedliwości politycznej”)
- prawdziwe szczęście człowieka upatruje w rozwoju jego indywidualności
- opowiadał się za anarchią jako stanem permanentnego chaosu społecznego, który „rozbudza umysł, uruchamia energię i inicjatywę społeczną"
- anarchia miałaby z jednej strony burzyć wszelkie przejawy państwowego i społecznego zniewolenia jednostki, z drugiej zaś strony otwierać przed nią świetlane perspektywy: „wolnej szkoły", pełnego uspołecznienia własności, ograniczenia pracy do pół godziny dziennie po wyeliminowaniu potrzeb luksusowych, rewolucji moralnej eliminującej konieczność rozbudowanego administrowania, przymuszania, karania
- kierowana utylitaryzmem jednostka ludzka, podejrzliwa wobec wszelkich form współpracy miałaby oceniać to, co dla niej pożyteczne, dobre, właściwe, niezbędne
Max Stirner: (właściwie Kacper Schmidt, 1806-1856, niemiecki nauczyciel, „Jedyny i jego własność”)
- krzewił kult „jedynego", czyli jednostki ludzkiej przenikniętej duchem indywidualizmu, anarchizmu, ateizmu, amoralizmu i egoizmu
- za jedynie realny byt uznawał jednostkę ludzką obdarzoną pełną autonomią w celu egocentrycznego poszukiwania tylko w sobie najwyższych egoistycznych wartości
- za hipostazy tyranizujące, zniewalające, poniżające i upokarzające jednostkę uznawał Boga, religię, duchowieństwo, naród, państwo, społeczeństwo, a nawet rodzinę
- odrzucał związane z nimi idee i praktyki, normy i wzorce zachowania, koncepcje ustrojowe i istniejące ustroje
- popularyzatorem poglądów Stirnera był John Mackay (1864-1933) tworzący zgodnie z hasłem „dbaj o swój interes i pozwól mi troszczyć się o mój"
Pierre Joseph Prudhon: (1809-1865, francuski deputowany, „Co to jest własność”)
- zyskał miano „ojca anarchizmu" dzięki nadaniu słowu „anarchia" pozytywnego sensu porządku społecznego, nie opartego na przymusie politycznym
- uważał, że „swobodne stowarzyszenie, wolność - której wyłączną funkcją jest utrzymywanie równości w środkach produkcji i wzajemności w wymianach - stanowi jedyną możliwą, jedyną słuszną formę społeczeństwa"
- za najbardziej właściwą miarę stosunków społecznych przyjmował sprawiedliwość, którą miała zapewniać umowa, która skutecznie zastąpi przymus państwowy, zapewni wolność i równość ekwiwalentnej wymiany ekonomicznej i wprowadzi wzajemność (mutualizm) we wszystkich stosunkach międzyludzkich
- marzył o społeczeństwie mutualistycznym, które nazywał także społeczeństwem gwarantystycznym
- własność niepochodzącą z własnej pracy oceniał jako kradzież, odrzucał pieniądz jako zło umożliwiające osiąganie dochodów bez pracy, proponował, aby wymianę bezpieniężną realizowały banki wymiany towarów, udzielające także pracownikom bezprocentowych kredytów w dobrach powszechnego użytku i środkach produkcji
- opowiadał się za pokojową drogą organizowania społeczeństwa anarchistycznego, rewolucję określił jako „tyranię najgorszą z tyranii", wybory powszechne jako fikcję, zasadę przedstawicielstwa jako sprzeczną z suwerennością całego narodu, wszelką władzę polityczną jako przejaw despotyzmu
Anarchizm kolektywistyczny:
- zwany również anarchokolektywizmem, główną wartość upatruje w wolności jednostki ludzkiej, która może być zrea- lizowana w kolektywie społecznym
- kolektywistyczną zasadę zespołowości działania jednostek uzgadnia z zasadą możliwie największej ich wolności
- jest doktryną solidaryzmu, altruizmu i współżycia kolektywnego w ramach społeczeństwa bezpaństwowego
- w anarchokolektywizmie społeczeństwo i państwo, a właściwie tworzące je kolektywy, jawią się jako wspólne dobro jednostek realizujących w nim swoją wolność
Przedstawiciel anarchokolektywizmu:
Michaił Bakunin: (1814-1876, rosyjski oficer, „Państwo a anarchia”)
- sam usiłował utworzyć organizację międzynarodowego ruchu anarchistycznego - w 1864 roku Bractwo Międzynarodowe, a w 1868 r. Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej
- Bakunin krytykował wszelkie państwo i tworzone przez nie prawo, jako sztuczne instytucje przemocy, ogranicza- jące wolność jednostki, sprzeczne z naturą człowieka, a więc i z prawem natury
- dowodził, że w stosunkach wew. rządzący niosą zniewolenie rządzonym, a w stosunkach międzynarodowych państwa potężne państwom małym
- pragnął rewolty życia przeciw nauce i prawu, wolności absolutnej, nieograniczonej („Wolność jest niepodzielna”)
- absolutną wolność można pogodzić z dobrowolnym podporządkowaniem swego „ja"- „ogólności"( kolektywom)
- pochwalał więzi społeczne oparte na obyczajach, tradycji i solidarności, które przeciwstawiał krytycznie więziom politycznym wymuszanym przez państwo
- dążył do natychmiastowego zniesienia państwa, prawa i zrealizowania własnego ideału - kolektywistycznego społeczeństwa anarchistycznego na drodze żywiołowej rewolucji robotniczo-chłopskiej, wywołanej przez tajną organizację spiskową, nie unikając stosowania przy tym terroru (twierdził, że „bez walki społeczeństwo jest martwe")
- odrzucał formę własności prywatnej środków produkcji i dziedziczenie własności, przewidywał uspołecznienie środków produkcji i równościowy podział produktów dzięki czemu miałaby się kształtować równość społeczna
Anarchizm komunistyczny:
- zwany również anarchokomunizrnem, zmierza do pełni wolności jednostki, którą osiągnie w społeczeństwie zorganizowanym w kolektywy tj. we wspólnoty
- w II połowie XX wieku anarchokomunizm znalazł teoretyków i zwolenników, wśród ugrupowań Nowej Lewicy
Przedstawiciel anarchokomunizmu:
Piotr Kropotkin: (1842-1921, rosyjski książę, „Anarchizm, jego filozofia i ideały”)
- połączył postulat absolutnej wolności jednostki z zasadą komunizmu ekonomicznego, rozumianego jako wspólnota własności środków produkcji i produktów konsumpcyjnych
- wolność określał w sposób negatywny jako „możność działania wolnego przed karą społeczną (przymus fizyczny, groźba głodu) otwierającą pełnię możliwości dla wolności pozytywnej
- ekonomikę komunistyczną pojmował jako związek samorzutnie powstałych wspólnot produkcyjnych
- podkreślał konieczność zniesienia państwa i natychmiastowego przejścia do bezpaństwowego komunistycznego społeczeństwa anarchistycznego, nie dostrzegał też potrzeby istnienia stanowionych przez państwo praw
- twierdził, że rewolucja musi być poprzedzona dobrym przygotowaniem, głównie propagandowym i militarnym
- „książę anarchistów” marzył o ustroju społecznym dobrobytu materialnego, doskonałości moralnej, w którym ludzie kierowaliby się jedynie „nawyknieniami towarzyskimi i społecznymi”
- za główny czynnik rozwoju społecznego uznawał pomoc wzajemną (mutualizm), a nie walkę o byt, która jest zawsze szkodliwa dla gatunku ludzkiego, zaś pomoc wzajemna jest gwarancją jego bezpieczeństwa i postępu
- Kropotkin uznawany jest za najwybitniejszego myśliciela anarchizmu wszechczasów, gdyż pozbawiał anarchizm piętna ekstremizmu, a dzięki zasadzie wzajemności połączony z nim komunizm tracił cechy ideologii walki, przeobrażając się w ideologię życzliwości, współpracy i solidarności
Anarchizm syndykalistyczny:
- zwany również anarchosyndykalizmem lub syndykalizmern (przez jego zwolenników) rozwija projekty ustroju społecznego opartego na syndykatach, czyli związkach zawodowych łączących władzę polityczną z władzą ekonomiczną, a obie z polityką kulturalną
- każda gałąź przemysłu miałaby być zorganizowana w syndykaty, czyli zespoły niezależnych kolektywów związków robotniczych, sprawujących kontrolę nad produkcją, dystrybucją i kulturą; specjalne rady robotnicze koordynowałyby współpracę syndykatów wszystkich gałęzi przemysłu
- syndykaliści odrzucali rewolucję i parlamentaryzm jako formy walki, polegając przede wszystkim na różnych formach presji ekonomicznej robotników na kapitalistów: legalnej i nielegalnej, czynnej i biernej, cichej i głośnej zawsze jednak miałaby być „akcja bezpośrednia" tj. strajk generalny nazywany „wielkim świętem proletariatu"
- głosi postulat całkowitego zniesienia państwa, w imię możliwie najpełniejszej wolności jednostki ludzkiej
- nie odrzuca wszelkiej władzy, polega na władzy syndykatów, których woli podporządkowuje wolność jednostki
- głosi uwielbienie dla maszyny i preferowanie modelu gospodarki opartej tylko na przemyśle bez rolnictwa
- władza może być ograniczona do „administrowania” tj. zastępowania kierowania ludźmi zarządzaniem rzeczami
- administrowanie miałoby być czymś prostym, możliwym do realizacji nawet przez samych robotników
- anarchosyndykalizm rozwinął się u schyłku XIX wieku, a jego złoty okres przypadł na pierwsze ćwierćwiecze wieku XX kiedy to anarchiści, wydalani z partii robotniczych i komunistycznych szukali oparcia w związkach zawodowych
- ojczyzną anarchosyndykalizmu stała się Francja, a jego prekursorem Fernand Pelloutier (1867-1901)
Przedstawiciel anarchosyndykalizmu:
Georges Sorel: (1847-1922, francuski inżynier dróg i mostów, „Przyszłość syndykatów socjalistycznych”)
- syndykatom przypisywał rolę podstawowej, wielofunkcyjnej organizacji robotniczej, zdolnej do wyzwolenia robotników spod wpływów burżuazji i inteligencji, ukształtowania własnej ich postawy moralnej i politycznej
- syndykaty miałyby doprowadzić do przeobrażenia ustroju kapitalistycznego w ustrój socjalistyczny, oparty na federacji syndykatów
- przeczył, aby masy ludowe mogły być silą napędową dziejów; za siłę taką uważał elity przywódców robotniczych popychających pasywne masy do działania przy pomocy mitów społecznych
- idea strajku powszechnego jest mitem, który porwie klasę robotniczą do rewolucyjnego zniesienia kapitalizmu i ustanowienia ustroju wolnych wytwórców zrzeszonych w syndykaty - społeczeństwa anarchosyndykalistycznego
- odrzucał utopie, jako wyspekulowane i nierealne wizje przyszłości, demoralizujące i demobilizujące masy ludowe
- mit strajku powszechnego miałby kształtować podstawy nowej kultury proletariackiej o cechach antyracjonalnych, emocjonalnych, instynktownych i woluntarnych; przestawał być środkiem do celu nabierając cech samoistnego celu
5.NEOANARCHIZM
- po II wojnie światowej anarchiści współcześni uznają wolność i równość za wartości komplementarne
- odrzucają ideę postępu społecznego, ponieważ twierdzą, że istotą życia społecznego jest ciągła walka między rządzący- mi i rządzonymi, posiadającymi i nieposiadającymi, pragnieniem władzy i pragnieniem całkowitego jej unicestwienia
- coraz silniej narasta pragnienie organizacji, ale bez posługujących się jakimkolwiek przymusem autorytetów - anarchiści odrzucają instytucjonalizację organizacji i rozwijają własną teorię organizacji wg. której organizacje mia- łyby być dobrowolne, funkcjonalne, małe, elastyczne w czasie i przestrzeni
- do głównych zadań anarchistycznej koncepcji organizacji miałoby należeć rozwiązywanie problemów pracy i wła- sności, nadawanie pracy charakteru przyjemności ale to organizowanie pracy winno należeć do samych pracujących
- według współczesnych anarchistów prawo własności określonej osoby do określonej rzeczy nie powinno zależeć od tego, kto ją wyprodukował, kupił, darował, odziedziczył, znalazł itp., lecz wyłącznie od uzasadnionych potrzeb
- są antymilitarystami, ale niekoniecznie pacyfistami; dopuszczają stosowanie przemocy, o ile prowadzi ona jako śro- dek do anarchistycznych celów i wartości, zaś każde użycie przemocy musi być poprzedzone głębokim namysłem
- większość anarchistów współczesnych pochwala postawy racjonalistyczne, humanistyczne, agnostyczne, świeckie, zaś sprawy wiary religijnej pozostawiają w sferze decyzji osobistych jednostki
- ośrodki anarchizmu współczesnego w świecie najczęściej działają nielegalnie; we Francji była zdelegalizowana Lewica Proletariacka czy Ruch 22 Lipca, w RFN terrorystyczna grupa Baader-Meinhof (Frakcja Armii Czerwonej), we Włoszech Czerwone Brygady, w USA Partia Wolnościowa (przedstawiciel libertarianizmu) czy anarchofeministki
- rozbieżności organizacyjne i koncepcyjne poszczególnych ośrodków współczesnego anarchizmu usiłują przezwycięża ich centra międzynarodowe; ale charakter międzynarodowy zyskały tylko Federacja Anarchistów w Londynie organi- zująca nieregularnie kongresy anarchistów i Międzynarodówka Sytuacjonistów powołana w 1957 roku
- współczesny anarchizm mniej uwagi poświęca zagadnieniom teoretycznym, a więcej na konstruowaniu programów społeczeństwa anarchistycznego; to bardziej zestaw luźnych postulatów i idei niż zwarta doktryna polityczna
- anarchiści współcześni rozwinęli głównie treści krytyczno-destruktywne; silnie zarysował się antykomunizm, antysowietyzm i antyglobalizm, w mniejszym stopniu wątki antykapitalistyczne
6.ANARCHIZM W POLSCE
Anarchizm na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku:
- do propagatorów i teoretyków polskiego anarchizmu, a głównie anarchosyndykalizmu zalicza sie Józefa Zielińskiego, Augusta Wróblewskiego, Wacława Jana Machajskiego, a głównie Edwarda Józefa Abramowskiego
- Edward Józef Abramowski głosił, że podstawową wartością jest wolność człowieka, rozumiana jako brak wszelkiego przymusu i przemocy zbiorowości nad jednostką, w okresie rewolucji 1905 r. propagował ideę „zmowy powszechnej przeciwko rządowi", wskazywał, że rewolucję społeczną powinna poprzedzić przebudowa moralna społeczeństwa, której dokonają zrzeszenia spółdzielcze (kooperatywy), opowiadał się za odzyskaniem niepodległości i stworzeniem demokratycznego państwa polskiego (które w perspektywie należy zastąpić bezpaństwową organizacją społeczeństwa), z demokratycznie wybranym parlamentem, wspartym samorządem wiejskim i miejskim, był zwolennikiem przejęcia interesów społeczeństwa przez spółdzielnie spożywców, rolne, towarzystwa wzajemnego kredytowania, sąsiedzkie związki wzajemnej pomocy („związki przyjaźni"), tworzył Koła Oświaty Ludowej, Związek Towarzystw Samopomocy Społecznej, Towarzystwo Kooperatystów
Organizacje i grupy anarchistyczne w III Rzeczypospolitej: - w Polsce neoanarchizm pojawia się dopiero wraz z ruchem „Solidarności” w latach osiemdziesiątych - geneza pierwszych grup anarchistycznych wiąże się z grupami gdańskiej alternatywy, działającymi od 1978 r. na pograniczu opozycji i kontrkultury, związanymi z pismami „Nietoperz" i „Gilotyna"; w czerwcu 1983 r. działacze gdańskiej alternatywy - Janusz Waluszko, Wojciech Jankowski i Krzysztof Skiba powołali Ruch Społeczeństwa Alternatywnego (RSA) postulując przeniesienie własności środków produkcji, na rzecz tych, którzy za ich pomocą pracują (fabryki dla robotników); RSA posiadał własny organ prasowy „Homek” - w latach 80-tych we Wrocławiu Waldemar Fydrych „Major" i Krzysztof Skiba powołali Pomarańczową Alternatywę, która na happeningach, stosując kpinę i ironię, wykazywała absurd ówczesnej rzeczywistości - w 1985 r. powstał Ruch „Wolność i Pokój" (WiP) głoszący hasła wolności człowieka, walki o niepodległość narodową, przeciwdziałania zagrożeniom atomowym i walki z militaryzacją życia społeczno-politycznego - z inicjatywy Janusza Waluszki (RSA) i Krzysztofa Galińskicgo (WiP) w 1988 r. powołano Międzynarodówkę Anarchistyczną (MA) celem integracji polskich grup anarchistycznych, którą w 1989 r. przekształcono w Fe- derację Anarchistyczną (FA); w `95 r. FA wzywała do bojkotu wyborów prezydenckich; głosi antymilitaryzm (opowiada się za armią zawodową, przeciwna wejściu Polski do NATO) i antyklerykalizm (uznaje prawo każdego człowieka do wolności sumienia, wyznania, sprzeciwia się dominacji Kościoła i jego ingerencji w życie polityczne) - wiele grup anarchistycznych swoim rodowodem sięga lat 90-tych, np.: Radykalna Akcja Antyfaszystowska (RAAF) powstała w 1992 r. w odpowiedzi na nasilającą się aktywność nacjonalistycznych grup skinheadów, dekla- ruje użycie przemocy w celu samoobrony; Stowarzyszenie Inicjatyw Wolnościowych „An Arche" (1994) oficja- lnie zarejestrowane, działa na rzecz obrony i rozszerzenia indywidualnej wolności człowieka, jest bliskie amery- kańskiemu libertarianizmowi; Sieć Autonomicznych Grup Aktywności (SAGA) (1995) angażuje się głównie w akcje wolnościowe i ekologiczne; Anarchistyczny Czarny Krzyż (ACK) (1996) niesie pomoc uwięzionym bądź prześladowanym „wolnościowcom" (anarchistom, pacyfistom, działaczom mniejszości narodowych), w ramach ACK Życie prowadzi m.in. pomoc prawną oskarżonym lub zatrzymanym, dążąc do uniknięcia kary więzienia; Radykalna Grupa Anarcho-Feministyczna „Wiedźma” (1996), do której należą kobiety i mężczyźni, występuje przeciw indoktrynacji Kościoła katolickiego, domaga się wolności kobiet w sprawach seksu, macierzyństwa i antykoncepcji, jest za aborcją, prowadzi akcje przeciwdziałania przemocy seksualnej i rodzinnej - organizacje anarchistyczne mają luźną strukturę i płynne stany liczebne, zmieniające się w zależności od okoli- czności i podejmowanych akcji; charakterystycznym zjawiskiem ostatnich lat jest ukształtowanie się na skra- jnej lewicy swoistego zawodu „zadymiarzy", dla których motywacje ideowe są tylko swoistą zasłoną dymną
- czasopisma anarchistyczne: „A-Capella", „Iskra", „Lokomotywa Bez Nóg", „Anarcholl", „Rebeliant Poranny", „Rewolta”, „Fraternite", „A-tak", „Lagazeta", „Opór", „Mać Pariadka", „Inny Świat", „Gazeta Ań Arche"
Idee i programy:
- neoanarchiści polscy odwołują się do podstawowych idei anarchizmu, często traktują je wybiórczo, a także czerpią inspirację z innych nurtów lewackich, jak Nowa Lewica, sięgają do idei anarchosyndykalizmu (w tym Edwarda Abramowskiego), amerykańskiego libertarianizmu, sytuacjonizmu, w większości polscy anarchiści działają w duchu „non-violence" (wyjątek RAAF, Anty Nazi Front)
- krytykują ideę demokracji, ale brak im konsekwencji programowej w stosunku do wyborów parlamentarnych i prezydenckich
- w sprawach religii i Kościoła w Polsce uznają prawo każdego człowieka do wolności wyznania, rzadko kry- tykują same zasady wiary, nietolerują innych wyznań (Świadkowie Jehowy, Adwentyści), przeciwni są aborcji, homoseksualizmowi, mieszanym małżeństwom, krytykują „Radio Maryja", widzą pozytywne działania Watykanu
- głoszą antymilitaryzm: sprzeciw wobec służby wojskowej, służby zastępczej i przystąpienia Polski do NATO
- w sprawach społeczno-gospodarczych głoszą postulaty powszechnego uwłaszczenia robotników poprzez bezpła- ten przekazanie im zakładów pracy, wszystkie funkcje instytucji i podmiotów gospodarczych państwa należy przekazać wspólnotom samorządowym, gospodarka powinna być oparta na zasadach wolnorynkowych (liberta- riańskich) co oznacza brak podatków i likwidację monopoli, a także likwidację wszelkiej „opieki i zdobyczy socjalnych", trzeba znieść powszechny obowiązek nauczania i państwową kontrolę nad szkolnictwem, postulują zniesienie przymusowych ubezpieczeń i utworzenie niezależnych od państwa funduszy emerytalnych
- anarchiści krytycznie odnoszą się do procesów globalizacji, a szczególnie negują transnarodowe korporacje ka- pitałowe, sprzeciwiały się wejściu Polski do UE ze względu na zagrożenie dla polskiej tożsamości kulturowej i su- werenności narodowej oraz na możliwość głębokich zróżnicowań w dochodach ludności