ROLA I STRUKTURA NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO W SYSTEMIE BANKOWYM

SPIS TREŚCI

1. Rys historyczny.

2. Cele i zadania oraz pozycja instytucjonalna NBP.

3. Organy NBP.

4. Działalność emisyjna .

5. Kształtowanie polityki pieniężnej.

6. Realizacja polityki pieniężnej.

1. Narzędzia polityki pieniężnej NBP

2. Ewolucja polityki rezerwy obowiązkowej NBP

3. Refinansowanie banków przez NBP

4. Operacje otwartego rynku

5. Polityka stóp procentowych NBP

6. Realizacja polityki pieniężnej - pierwsze doświadczenia

7. Zarządzanie rezerwami dewizowymi i polityka kursowa

8. Kształtowanie standardów i organizowanie rozliczeń finansowych.

9. Obsługa bankowa rządu i jego instytucji.

10. Regulacje i nadzór bankowy

11)Struktura organizacyjna.

12) Bilans i rachunek wyników.

1. RYS HISTORYCZNY

W całym systemie finansowym państwa główną rolę odgrywa bank central­ny. Pierwsze banki centralne miały charakter prywatny. Najstarszy Bank Szwedzki otrzymał przywilej od państwa wypuszczenia biletów bankowych w 1657 r., zaś Bank Anglii w 1694 r. Bank Polski został założony w 1828 r. W Stanach Zjednoczonych funkcję banku centralnego spełnia System Rezerwy Federalnej (SRF), stworzony dopiero w 1913 r. Składa się on z Rady Guberna­torów i 12 Regionalnych Banków Rezerwy Federalnej, które tworzą nadzór nad wszystkimi bankami komercyjnymi. Rada Gubernatorów składa się z 7 guber­natorów mianowanych przez prezydenta na okres do 14 lat oraz 9 przedstawicie­li banków regionalnych, rotacyjnie zmienianych co kilka lat.

Pierwotnie banki centralne były uprawnione do emitowania biletów ban­kowych do wysokości kapitału zakładowego. Były one zobowiązane przez pań­stwo do wymieniania swych biletów na każde żądanie na monetę srebrną lub złotą. Dlatego wszyscy odnosili się z pełnym zaufaniem do biletów bankowych. Podstawowym celem polityki banku centralnego było dążenie do utrzymania stałej wartości pieniądza w kraju, czyli tzw. stałego parytetu pieniądza krajowe­go do złota lub do innej waluty zagranicznej. Ten stan rzeczy udało się utrzy­mać do czasu I wojny światowej. Wojna poważnie zachwiała tym tradycyjnym porządkiem. Zniknęła waluta złota, a na jej miejsce pojawiły się pieniądze pa­pierowe, praktycznie niewymienialne na złoto. Był to okres gwałtownego wzro­stu cen, który nazywamy inflacją, i tym samym ogromnego spadku wartości (siły nabywczej) pieniądza.

Po zakończeniu I wojny światowej wiele krajów próbowało odbudować kla­syczny system wymienialności biletów bankowych na złote sztabki (gdyż mo­nety zostały przez ludność stezauryzowane) lub na inne dewizy wymienialne na złoto. Wybuch wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929-1933 dopro­wadził do całkowitego załamania się polityki utrzymywania stałego kursu wa­lut w stosunku do złota (tzw. gold-exchange standard). Najpierw Bank Anglii (1931 r.), a następnie SRF w USA (1933 r.) zawiesiły wymienialność waluty krajowej na złoto. W celu ratowania gospodarki przed kryzysem i masowym bezrobociem banki centralne zaczęły stosować politykę łatwego, taniego pienią­dza. Opierały się one na nowej filozofii ekonomicznej, głoszonej przez najwybitniejszego w latach trzydziestych ekonomistę angielskiego J.M. Keynesa, że niska stopa procentowa od kredytu będzie zachęcać do ekspansji inwestycyjnej, co doprowadzi do ponownego ożywienia gospodarczego.

Po II wojnie światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej zostały zmuszone do ścisłego współdziałania z rządem przy zwalczaniu recesji gospodarczej (mierzonej spadkiem produkcji), nakręca­niu ożywienia i wysokiej koniunktury oraz doprowadzaniu do stanu zbliżone­go do pełnego zatrudnienia siły roboczej. Wiele banków centralnych upaństwo­wiono (jak np. Bank Anglii w 1947 r.) i stały się one doradcami rządów w spra­wach polityki pieniężnej i kredytowej.

Korzenie polskiej bankowości centralnej sięgają przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku. Utworzenie Banku Polskiego w 1828 roku uwień­czyło ponad sześćdziesięcioletnią dyskusję nad ideą banku narodowego, w której udział wzięty najświetniejsze umysły Rzeczypospolitej (między in­nymi Stanisław Konarski, Stanisław Staszic, Fryderyk Skarbek, Ksawery Drucki-Lubecki). Dążenia do utworzenia banku emisyjnego były jednym z wyrazów przekształceń, jakie zachodziły w stosunkach gospodarczych i społeczno-politycznych Polski końca XVIII wieku. Andrzej Grodek, zastanawia­jąc się nad genezą Banku Polskiego, zwrócił uwagę na to, że kraj stanął pod­ówczas przed nowym okresem swego rozwoju, w obliczu problemów pań­stwa o nowoczesnej organizacji politycznej i rodzącego się gospodarstwa ka­pitalistycznego. „W dziedzinie politycznej rozwój został przerwany przez rozbiory natomiast w dziedzinie gospodarczej kroczył dalej nieuniknioną drogą przekształceń, pomimo politycznych wstrząsów i przewrotów"". Do­niosłą rolę w tym procesie odegrał Bank Polski.

Książę Ksawery Drucki-Lubecki - twórca Banku Polskiego - uzasadnia­jąc państwową formę tej instytucji podkreślał: „Takie niestety jest położenie władzy w kraju nierozwiniętym, jak nasz, że musi we wszystkim i na każ­dym polu brać inicjatywę, ponieważ stan oświaty, nieufność i zakorzenione przyzwyczajenia powstrzymują obywateli od wszelkich nowości, które gdzie indziej można pozostawić zabiegom osób prywatnych, we własnym ich za­kresie". Nader słuszna okazała się koncepcja Banku jako instytucji państ­wowej.

Wśród zadań gospodarczych, jakie wysunięte zostały na czoło, jednym z najważniejszych i najpilniejszych była przebudowa zrujnowanego systemu monetarnego. Bank Polski, wypełnia­jąc z powodzeniem funkcję emisyjną, wprowadził na ziemiach Królestwa Polskiego nowoczesny ustrój pieniężny. Drugim istotnym za­daniem Banku było kredytowe wspieranie rozwoju rolnictwa, górnictwa, przemysłu i handlu oraz innych dziedzin gospodarki. Niezwykle korzyst­ne uregulowania prawne stwarzały duże możliwości pozyskiwania środ­ków pieniężnych przez Bank Polski, co pozwalało na wydatne wspoma­ganie rozwoju gospodarki.

W swojej działalności Bank nie ograniczał się wyłącznie do klasycznych funkcji bankowych. Zajmował się również - i to na szeroką skalę - bezpo­średnią działalnością organizatorską, inwestycyjną i produkcyjną. Za spra­wą Banku Polskiego następowała szybka rozbudowa dróg i infrastruktury gospodarczej, podjęto inicjatywy służące rozwojowi rolnictwa i górnictwa, zwłaszcza w Zagłębiu Staropolskim. Bank Polski był twórcą lub współtwór­cą licznych ognisk życia przemysłowego, między innymi takich, jak: Zakłady Starachowickie, Huta Bankowa, Zakłady Żyrardowskie, Fabryka Maszyn w Warszawie, Papiernia w Jeziornie, Warzelnia Soli w Ciechocinku. Inicjo­wał w ten sposób procesy industrializacyjne na ziemiach polskich. Położył też Bank duże zasługi w rozwoju handlu wewnętrznego i zagranicznego1'.

Wśród czynników determinujących sytuację Banku Polskiego do najważ­niejszych należało kształtowanie się warunków politycznych w Królestwie Polskim. Tendencje unifikacyjne władz rosyjskich, zmierzające do zlikwido­wania odrębności ustrojowej i instytucjonalnej Królestwa Polskiego, obej­mowały również Bank Polski. Zapoczątkowane zostały w 1840 r., a gwałtow­nemu nasileniu uległy po Powstaniu Styczniowym 1863 r. Była to nie tylko określona forma odwetu za wystąpienie Polaków przeciwko Rosji, lecz wią­zało się również z utworzeniem w 1860 r. banku centralnego Rosji pod na­zwą Banku Państwa. Za akt prawny, zapowiadający likwidację Banku Pol­skiego można uznać ukaz carski z 1867 r. „o zupełnym zlaniu tej części pań­stwa [Królestwa Polskiego] ....z innymi jego częściami". W 1867 r. Bank Pol­ski został bezpośrednio podporządkowany ministerstwu finansów w Peters­burgu. Rozpoczęło się stopniowe ograniczanie funkcji (między innymi ode­brany został przywilej emisyjny) i zakresu czynności Banku Polskiego, za­kończone przekształceniem tej instytucji w warszawski kantor rosyjskiego Banku Państwa, dokonane w 1885 r.

Od czasu likwidacji Banku Polskiego do pierwszej wojny światowej na ziemiach polskich obowiązywały systemy pieniężne i działały banki emisyjne państw zaborczych - Austrii, Niemiec i Rosji. Po wyparciu wojsk rosyj­skich i zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie, nowe władze okupacyjne utworzyły Polską Krajową Kasę Pożyczkową (PKKP)jako namiastkę banku centralnego dla obszaru Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. Pod koniec 1916 r. PKKP rozpoczęła emitowanie marek polskich, gwarantowa­nych przez Bank Rzeszy Niemieckiej. PKKP była ponadto uprawniona do gromadzenia depozytów i udzielania pożyczek oraz wykonywania innych czynności bankowych. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. PKKP przeszła pod zarząd polski i na podstawie dekretu Naczelnika Pań­stwa „stała się jedyną emisyjną instytucją bankową Państwa Polskiego, kasą centralnych urzędów państwowych i miejscem przechowywania depozytów, znajdujących się pod opieką Państwa". Zasługą PKKP było dokonanie unifikacji systemu pieniężnego na ziemiach polskich poprzez wpro­wadzenie, w miejsce wycofywanych z obiegu rubli rosyjskich i ko­ron austriackich, jednolitej jednostki pieniężnej - marki polskiej. PKKP nie zdołała natomiast poradzić sobie z narastaniem hiperinflacji, któ­ra w ciągu kilku lat doprowadziła do dewastacji systemu pieniężnego, opar­tego na marce polskiej. Konieczne stało się przeprowadzenie gruntownej reformy pieniężnej oraz ustanowienie banku centralnego, odpowiadającego nowym wymaganiom, a zwłaszcza potrzebie stabilizacji pieniądza polskiego.

Na podstawie ustawy uchwalonej przez Sejm RP U stycznia 1924 r „O naprawie Skarbu i reformie walutowej" powołany został do życia drugi Bank Polski, którego głównym zadaniem było utrzymanie stałości nowego pieniądza - złotego oraz re­gulowanie obiegu pieniężnego i kredytu11. Na mocy ustawy Bankowi Polskiemu nadano formę spółki akcyjnej z udziałem Skarbu Państwa, podlegającemu nadzorowi państwowemu

Harmonizacji działalności Banku Polskiego z polityką gospodarczą rządu służyły zasady powoływania i odpowiedzialności władz Banku. Zgodnie ze statutem głównym organem kierowania była Rada Banku, wybierana na 3-letnią kadencję przez Walne Zebranie Akcjonariuszy. Pracom Rady prze­wodniczył prezes Banku, mianowany na 5-letnią kadencję przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów. W posiedzeniach Rady uczestniczył komi­sarz Banku mianowany przez Ministra Skarbu, który czuwał nad zgodno­ścią działalności Banku z polityką gospodarczą rządu. Organem bieżącego zarządzania Bankiem była dyrekcja Banku, składająca się z dyrektora na­czelnego oraz dyrektorów Banku, powoływanych przez Radę Banku i za­twierdzanych przez Ministra Skarbu.

Bank Polski posiadał wyłączne prawo emisji banknotów, będącym prawnym środkiem płatniczym na obszarze Polski .Zgodnie ze statutem emisja powinna mieć zapewnione pokrycie co najmniej w 30 % ,w rezerwach złota bądź w postaci walut wymienialnych lub czeków lub weksli, płatnych w bankach zagranicznych o najwyższym standingu finansowym. Statut określił ponadto ze rząd może zlecić bankowi emisje banknotów w celu sfinansowania swoich wydatków ponad jednoznacznie określoną granice.

Zakres czynności Banku Polskiego był bardzo szeroki, łączył funkcje ty­powego banku handlowego (komercyjnego) z funkcjami banku emisyjnego. Podobnie jak przed stu laty uznano (zob. zamieszczony wyżej cytat z pism Ksawerego Druckiego-Lubeckiego) za konieczne włączenie się drugiego Ban­ku Polskiego do działalności mającej na celu pobudzanie rozwoju gospodar­stwa narodowego poprzez ułatwienia kredytowe i rozwój pośrednictwa fi­nansowego. Tak więc Bank Polski prowadził rozległą działalność depozyto­wą, emitował papiery wartościowe w celu pozyskania środków na realizację przedsięwzięć gospodarczych, prowadził rozległe operacje papierami warto­ściowymi, zarówno rządowymi, jak i komunalnymi i hipotecznymi, na gieł­dach krajowych. Bank udzielał pożyczek i kredytów zarówno bankom, jak i podmiotom niefinansowym, firmom przemysłowym, rolnym, handlowym itp. Podstawową formą kredytowania gospodarki było dyskonto weksli han­dlowych, powstałych w procesie obrotu gospodarczego oraz dyskonto dewiz (weksli płatnych w walutach obcych). W ten sposób wielkość kredytu uzależ­niana była od rzeczywistej wielkości produkcji, co sprzyjało stabilności siły nabywczej złotego i chroniło przed inflacją. Udzielane były również kredyty pod zastaw papierów wartościowych, notowanych na giełdzie. Miały one na celu ułatwienie utrzymania bieżącej płynności płatniczej przez banki komer­cyjne, instytucje handlowe czy przedsiębiorstwa przemysłowe bądź rolne.

Bank Polski wydatnie przyczynił się do umocnienia pozycji złotego na międzynarodowych rynkach finansowych. Wykorzystywał wszystkie możliwości dla prowadzenia niezależnej polityki pieniężnej, której nadrzędnym celem była stabilizacja systemu pieniężnego i wzrost zaufania obywateli do polskiego pieniądza. Nie było to zadanie łatwe, zważywszy iż działalność Banku przypadała na trudne lała kryzysu ekonomicznego 1929-1933, którego skutki w Polsce były szczególnie głębokie i długotrwałe.

Po wybuchu drugiej wojny światowej, w związku z bezpośrednim zagro­żeniem przejęcia jego walorów (zapasów złota) przez hitlerowskiego najeźdźcę, Bank Polski został ewakuowany via Rumunia do Francji, a następnie do Anglii, gdzie pozostawał do 1946 r. 15 stycznia 1945 na ziemiach polskich wyzwalanych spod niemieckiej okupacji rozpoczął działalność nowy bank centralny - Narodowy Bank Polski, który uzyskał przy­wilej emisyjny oraz został zobowiązany do szybkiego uruchomie­nia obiegu pieniężnego i odbudowy bankowości oraz życia gospo­darczego w kraju zrujnowanym przez wojnę. Rozpoczęło się przejmo­wanie od Banku Polskiego funkcji oraz aktywów i pasywów przez NBP Na mocy ustawy z 22 marca 1951 r., dostosowującej system bankowy do socjali­stycznych warunków społeczno-ustrojowych, Bank Polski uległ formalnej likwidacji.

Do zakresu działania NBĘ oprócz wyłącznego prawa wypuszcza­nia biletów bankowych na obszarze Państwa Polskiego (tym samym prawa tego został pozbawiony Bank Polski, którego przywilej emi­syjny został przedłużony przez przedwojenne władze do 1954 r.), należały następujące czynności:

• dyskonto weksli i kuponów od papierów wartościowych,

• udzielanie pożyczek i otwieranie kredytów pod zastaw wyspecy­fikowanych wartości;

• kupno i sprzedaż papierów procentowych, komunalnych i hipo­tecznych;

• otwieranie rachunków żyrowych i przyjmowanie wkładów;

• kupno i sprzedaż pieniędzy zagranicznych;

• sprzedaż przekazów i wypłat na własne oddziały;

• przyjmowanie weksli i innych dokumentów do inkasa;

• przyjmowanie depozytów na przechowanie i do administracji, załatwianie wszelkich zleceń komisowych z dziedziny bankowej;

• udzielanie kredytów pod zastaw obligów Skarbu Państwa i przez Państwo poręczonych.

Wymieniony wyżej zakres czynności byt prawie identyczny z listą opera­cji, wykonywanych przez przedwojenny Bank Polski. Znaczne podobieństwa między tymi dwoma bankami występowały również, jeśli chodzi strukturę organów Banku oraz zasady funkcjonowania obydwu instytucji.

Szybko okazało się, że funkcje, zakres czynności, system kierowania i za­sady funkcjonowania Narodowego Banku Polskiego, określone w dekrecie ze stycznia 1945 r., coraz mniej przystają do powojennych warunków spo­łeczno-ustrojowych. Rozbieżności uległy nasileniu poczynając od 1948 roku, kiedy zasady trój sektorowego modelu gospodarczego (współistnienie trzech sektorów własnościowych: prywatnego, spółdzielczego i państwowego) za­częły być wypierane przez dążenie do eliminacji sektora prywatnego, etatyzację spółdzielczości oraz dominację własności państwowej. Następowało ograniczanie zakresu działania rynku oraz związanych z nim kategorii eko­nomicznych. System funkcjonowania zmierzał w kierunku centralizacji i modelu dyrektywnego zarządzania gospodarką. Do tych zasad zaczęto do­stosowywać system bankowy oraz funkcje i metody działalności Narodowe­go Banku Polskiego. Już w 1946 r. przyjęty został kurs na centralizację sys­temu bankowego. Narodowy Bank Polski przejął od Banku Gospodarstwa Krajowego bezpośrednie kredytowanie kluczowych gałęzi gospodarki naro­dowej. Tendencja ta była kontynuowana w następnych latach.

W dekrecie Rady Ministrów z 28 października 1948 r. określone zostały kierunki centralizacji bankowości, w myśl których banki podporządkowane zostały Ministrowi Skarbu, a ich istotnym zadaniem stało się zapewnienie finansowania realizacji zadań ustalonych w centralnym planie gospodarczym oraz dokonywanie kontroli w przedsiębiorstwach, czy zasoby finansowe wy­korzystywane są zgodnie z odgórnymi dyrektywami. Tak więc banki utraciły podmiotowość decyzyjną, a ich rola sprowadzona została do wykonywania zadań planowych. Odpowiednio do zmiany funkcji banków nastąpiły prze­kształcenia struktury organizacyjnej sektora bankowego. Szybko postępo­wała likwidacja banków prywatnych. Głównym trzonem stały się nieliczne banki państwowe, które uzyskały wyłączność na obsługę określonych dzie­dzin gospodarki. Każda jednostka organizacyjna była „przypisana" do wy­znaczonego banku (zasada specjalizacji), a ściślej - jego oddziału (zasada regionalizacji). Takie rozwiązania organizacyjne, w zupełności eliminujące konkurencję między bankami, sprzyjać miały racjonalnemu wykorzystaniu zasobów finansowych, zgodnie z planem centralnym. Zgodnie z wyżej wy­mienionym dekretem głównymi zadaniami NBP (oprócz emisji i orga­nizacji obiegu pieniężnego pod nadzorem Ministra Skarbu) było sporządzanie planów kredytowych, odpowiadających ustaleniom na­rodowego planu gospodarczego, zapewnienie dopływu środków kre­dytowych zgodnie z ustaleniami planowymi, kontrola działalności banków i ich oddziałów, a zwłaszcza ocena ich udziału w realizacji planu kredytowego, realizacja obrotów kasowych Skarbu Państwa, kontrola gospodarki finansowej w zakresie ustalonym przez Mini­stra Skarbu. W ten sposób Narodowy Bank Polski został de facto przekształcony w centralę administracyjną banków, kierowaną i na­dzorowaną przez Ministra Skarbu.

Decentralizacja zarządzania w gospodarce narodowej, jaka miała miejsce w latach 1956-1958 oraz - w mniejszym stopniu - w okresie 1973-1975, nie tylko nie zahamowała procesu centralizacji w bankowości, lecz przeciwnie, została potraktowana jako przesłanka do jeszcze większej uniformizacji or­ganizacyjnej.

U jej podstaw leżało przekonanie, że warunkiem prawidłowego funkcjo­nowania (zgodnego z zasadami planowości) zdecentralizowanego przemy­słu, budownictwa, rolnictwa, handlu itd. jest silna, centralistyczna struktu­ra bankowości. W miarę upływu czasu Narodowy Bank Polski wchłaniał co­raz to nowe instytucje bankowe. Proces ten trwał nieprzerwanie do połowy lat siedemdziesiątych. Ostatnie decyzje w tej dziedzinie dotyczyły włączenia Banku Inwestycyjnego w 1971 r. oraz Powszechnej Kasy Oszczędności w 1975 r. do NBP Narodowy Bank Polski stał się faktycznym monobankiem, skupiającym w zakresie swojego działania funkcję emisyjną, rozliczeniową, depozytową, kredytową i dewizową na skalę całej gospodarki narodowej.

W 1981 r zapoczątkowana została reforma gospodarcza, która swoim zakresem i głębokością znacznie wykraczała poza wcześniejsze próby zmiany ustroju gospodarczego w Polsce. Hasłem wywoławczym reformy była samodzielność, samorządność i samofinansowanie przedsiębiorstwa oraz odrzucenie centralnego zarządzania gospodarką. Jej istota polegała na kojarzeniu zasad go­spodarki pieniężno-rynkowej ze strategicznym planowaniem o charak­terze kierunkowym w skali gospodarki narodowej.

W polu przemian znalazła się również bankowość. Narodowy Bank Pol­ski został uniezależniony od Ministra Finansów i, w pewnym zakresie, od rządu. NBP uzyskał prawo do samodzielnego przedkładania Sejmowi zało­żeń polityki pieniężno-kredytowej oraz w zakresie emisji pieniądza. Ewen­tualne rozbieżności między NBP a rządem w tych kwestiach miały być roz­strzygane przez Sejm. Wzmocniono pozycję kierownictwa NBP Zgodnie z no­wymi uregulowaniami prezes NBP był powoływany przez Sejm na wniosek premiera. Określone zostały również kierunki działań zmierzające do demo­nopolizacji systemu bankowego.

Zasadnicze znaczenie dla rozwoju sektora bankowego w Polsce i ukształtowania nowej formuły banku centralnego, odpowiadającej warunkom gospodarki rynkowej, miała reforma bankowa zapoczątkowana w 1988 r. Jej koronnym założeniem było

utworzenie dwupoziomowego systemu bankowego, wyłączenie z Narodowego Banku Polskiego oddziałów operacyjnych, prowadzących dzia­łalność komercyjną i zorganizowanie na tej bazie dziewięciu samodziel­nych banków komercyjnych, oraz stworzenie szerokich możliwości za­kładania banków w formie spółek akcyjnych, zarówno osób fizycznych, jak i prawnych/krajowych i zagranicznych. Całość stosunków między klientami a bankami oparła została na umowach. Banki uzyskały pełną swobodę prowadzenia działalności, bez jakichkolwiek ograniczeń pod­miotowych i przedmiotowych. Zyskały również prawo do samodzielnego kształtowania stóp procentowych, prowizji, warunków udzielania poży­czek i kredytów, a także prowadzenia działalności depozytowej, zgodnie z zasadami rynku. W ten sposób stworzone zostały warunki do rozwoju konkurencji w sektorze bankowym. Ukoronowaniem przygotowań związanych

z reformą bankową było uchwalenie 31 stycznia 1989 r. nowych ustaw: ustawa - prawo bankowe oraz ustawy o Narodowym Banku Poi-. ' t). Ich zasadnicze znaczenie wyrażało się w nadaniu formy wysokiego aktu prawnego radykalnym przekształceniom systemu bankowego, zlikwidowaniu kompetencji normotwórczych rządu w za kresie bankowym uporządkowaniu stosunków między systemem bankowym a budżetem państwa, zniesieniu skrępowań hamujących inicjatywy założycielskie w sektorze bankowym. Istotnej zmianie uległy relacje między bankami komercyjnymi a bankiem centralnym. Nowy układ stosunków między tymi dwoma układami oparty został na wzorcach zachodnich. W dziedzinie polityki pieniężnej odstąpiono od stosowania metod administracyjnych (limitowanie działalności kredyto­wej oraz odgórne określanie zasad udzielania kredytu) na rzecz oddziaływa­nia na podaż pieniądza i wielkość akcji kredytowej banków przy użyciu na­rzędzi ekonomicznych (stopy procentowej, kursu walutowego, rezerwy obo­wiązkowej, operacji otwartego rynku, redyskonta weksli itp.).

W wyniku reformy Narodowy Bank Polski przekształcony został w bank centralny typowy dla rozwijającej się gospodarki rynkowej, którego głównym celem stało się umacnianie polskiego pie­niądza. NBP został uprawniony do kształtowania i realizacji po­lityki pieniężnej, a takie do czuwania nad stabilnością i prawidłowym rozwojem całego systemu bankowego. W kompetencji NBP znalazły się zagadnienia regulacji i nadzoru bankowego. Wiązało się to z istotnym wzmocnieniem pozycji instytucjonalnej prezesa NBP Na mocy nowelizacji Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z kwietnia 1989 r. upraw­nienie do przedstawiania Sejmowi wniosku o powołanie prezesa NBP przeszło z gestii prezesa Rady Ministrów do kompetencji Prezydenta. Wzmocniona została tym samym niezależność NBP od rządu i innych organów administracji państwowej.

Podjęcie na przełomie 1989 i 1990 roku dzieła transformacji ustrojowej w kierunku gospodarki wolnorynkowej oraz stabilizacji makroekonomicz­nej, obejmującego między innymi takie elementy, jak: liberalizacja cen i li­kwidacja większości subsydiów i dopłat oraz kredytów preferencyjnych, a także znaczne zawężenie zakresu ulgowego oprocentowania, ostre reguły kształtowania dochodów i opodatkowania, wprowadzenie zasady dodatniej realnej stopy procentowej, wewnętrznej wymienialności pieniądza na bazie stabilnego kursu walutowego - wszystko to ukształtowało nowe warunki działalności banku centralnego, w tym również stosunków Banku z organa­mi władzy i administracji państwowej.

Dalszy postęp na drodze umacniania niezależności Narodowego Banku Polskiego dokonany został przez nowelizację ustawy o NBP z 14 lutego 1992 r. wprowadzającą postanowienia dotyczące kadencyjności i precyzyjnie okre­ślające sytuacje, w których może dojść do odwołania za stanowiska prezesa NBP przed upływem kadencji. Wprowadzono także przepisy, w myśl których mianowanie na stanowisko wiceprezesów NBP zostało przekazane do upraw­nień Prezydenta RP W ramach powyższej nowelizacji znacznie rozszerzone zostały uprawnienia NBP w dziedzinie regulacji bankowych, w tym dotyczą­cych licencjonowania banków, norm ostroźnościowych i kontroli przepływów kapitałowych, a także w zakresie możliwości działania na rzecz zwiększenia skuteczności polityki pieniężnej oraz stabilności sektora bankowego.

Na podstawie ponad siedmioletnich doświadczeń działalności NBP w warunkach gospodarki wolnorynkowej, uwzględniając zwłaszcza przemia­ny jakie nastąpiły w polskim sektorze finansowym, w szczególności w zakre­sie bankowości komercyjnej, a także perspektywę pełnego członkostwa Pol­ski w Unii Europejskiej, a następnie w Unii Ekonomicznej i Monetarnej, dnia 29 sierpnia 1997 r. Sejm RP uchwalił nową ustawę o Narodowym Ban­ku Polskim oraz nową ustawę - Prawo bankowe, które określa aktualny kształt całego systemu bankowego w Polsce, w tym również Narodowego Banku Polskiego.

2. CELE I ZADANIA ORAZ POZYCJA INSTYTUCJONALNA NBP

Narodowy Bank Polski jest konstytucyjnym organem państwa.

Narodowy Bank Polski jako centralny bank Rzeczypospolitej Polskiej - jest instytucją państwową, posiadającą osobowość prawną, nie podlegającą jednak wpisowi do rejestru przedsię­biorstw państwowych. Obszarem działania NBP jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a siedzibą miasto stołeczne Warszawa. Kapi­tał NBP w całości należy do Państwa. Zapis konstytucyj­ny ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspie­raniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawo­wego celu NBP".

Do zadań NBP należy ponadto:

1) organizowanie rozliczeń pieniężnych,

2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,

3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami,

4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,

5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,

6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego,

7) opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa,

8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

Zadania jakie stoją przed NBP wiążą się pośrednio lub bezpośrednio z podstawowymi celami. Określają one zakres funkcji polskiego banku centralnego w systemie gospodarki narodowej. Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności od organów władzy i administracji państwowej. Jest to niezależność pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym, finansowym. W nie wszystkich krajach niezależność banku centralnego określona jest w akcie prawnym. W naszej gospodarce niezależność banku centralnego określona jest w akcie prawnym najwyższej rangi tzn. w konstytucji. W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 227 poświęcony jest niezależności NBP.

Ta niezależność znajduje przede wszystkim oparcie w postanowieniu o wyłączności NBP do emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. NBP samodzielnie może podejmować decyzje dotyczące kształtowania i realizacji polityki pieniężnej oraz innych aspektów działalności NBP. Wsparciem niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powoływania oraz status i zasady funkcjonowania organów kierowniczych banków. Sejm dokonuje kontroli nad działalnością NBP poprzez informowanie Wysokiej Izby o założeniach polityki pieniężnej na nadchodzący rok oraz przedstawienie sprawozdania z realizacji założeń tej polityki za rok poprzedni. PB w imieniu RPP przedstawić musi Sejmowi kwartalnie informacje o bilansie płatniczym oraz roczne bilanse niezależności i zobowiązań płatniczych państwa. To że polski bank centralny jest niezależny od rządu i innych organów nie oznacza wcale braku współpracy między tymi instytucjami. Aby ta współpraca odbywała się w sposób prawidłowy i skuteczny potrzebna jest ścisła współpraca w fazie prac nad dokumentami programowymi jak i w toku ich realizacji.. Ustawa o NBP (art.21) mówi, że NBP w wykonywaniu swoich zadań ściśle współpracuje z Radą Ministrów i organami rządu. W kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej a w szczególności:

• przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informa­cje dotyczące jej realizacji, a także informacje odnośnie do sytuacji w sys­temie bankowym;

• współdziała z Ministrem Finansów w opracowywaniu planów finanso­wych państwa;

• opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej, w tym zwłaszcza projekt ustawy budżetowej oraz prognozę bilansu płat­niczego, a także dotyczących warunków działalności banków i funkcjono­wania oraz rozwoju całego systemu bankowego.

Z mocy ustawy naczelne organy państwa, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banki i inne osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi oraz inni przedsiębiorcy są zo­bowiązani do przekazywania na żądanie NBP danych niezbędnych do kształ­towania polityki pieniężnej oraz sporządzania ocen sytuacji pieniężnej pań­stwa.

Szczególnie ścisła współpraca między NBP a organami rządu jest wyma­gana w dziedzinie polityki walutowej. Ustawa stanowi bowiem, że NBP re­alizuje politykę walutową określaną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. Dotyczy to w szczególności ustalania kursu zło­tego w stosunku do walut obcych.

Współdziałaniu między rządem a Narodowym Bankiem Polskim sprzyja ustawowe uprawnienie przedstawiciela Rady Ministrów do uczestnictwa w posiedzeniach Rady Polityki Pieniężnej, wprawdzie bez prawa udziału w głosowaniu, ale z upoważnieniem do przedstawiania Radzie opinii rządu na temat rozważanych kwestii oraz wniosków do rozważenia przez Radę. Na podobnej zasadzie prezes NBP uczestniczy w posiedzeniach Rady Mini­strów

3. ORGANY NBP

Organami NBP są:

1) Prezes NBP,

2) Rada Polityki Pieniężnej,

3) Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływany jest on na okres 6 lat. Prezesem NBP nie może być jedna osoba dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Podczas kadencji Prezes NBP może być odwołany , gdy:

1) nie wypełnia on swych obowiązków na skutek długotrwałej choroby,

2) został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo,

3) Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Kadencja Prezesa NBP może wygasnąć z powodu:

1) upływu okresu sześcioletniego,

2) w razie śmierci,

3) w razie złożenia rezygnacji,

4) w razie odwołania.

Do podstawowych funkcji i zadań Prezesa NBP należą:

1. Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP. Prawa i obowiązki pracowników NBP określa Kodeks pracy i pragmatyka służbowa określona odrębną ustawą.

2. Prezes NBP przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz.

3. Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych.

4. Prezes NBP przy wydawaniu zarządzeń podlegających ogłoszeniu oraz decyzji administracyjnych ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym.

5. Prezes NBP:

1) ustala, w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki i te przedsiębiorstwa,

2) realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.

Głównym organem w dziedzinie polityki pieniężnej i strategicznego zarządzania Narodowym Bankiem Polskim jest Rada Polityki Pieniężnej.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej w szczególności:

1) ustala wysokość stóp procentowych NBP,

2) ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

3) określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

4) zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

5) przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

6) ustala zasady operacji otwartego rynku.

Poza prezesem NBP w skład RPP wchodzi 9 członków powoływanych na sześcioletnią, nieodnawialną kadencję, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm i Senat. Organy uprawnione do powołania członka Rady mogą go odwołać jedynie w przypadku:

1) zrzeczenia się swej funkcji,

2) choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,

3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa,

4) Członek Rady będący członkiem partii politycznej lub związku zawodowego, obowiązany jest na okres kadencji w Radzie zawiesić działalność w tej partii lub w tym związku, pod rygorem odwołania z Rady.

Rada Polityki Pieniężnej wpływa na całokształt działalności Narodowego Banku Polskiego poprzez realizację ustawowego uprawnienia do zatwierdzania planu finansowego NBP oraz spra­wozdania z jego działalności, a także do uchwalania zasad rachun­kowości NBP oraz przyjmowania rocznego sprawozdania finanso­wego Banku.

Tryb działalności Rady jest określany w regulaminie uchwalanym przez Radę. Jej posiedzenia odbywają się co najmniej raz w miesiącu. Decyzje Rady podejmowane są w formie uchwał większością głosów przy obecności co naj­mniej 5 członków, w tym przewodniczącego Rady. W przypadku równej licz­by głosów rozstrzyga głos przewodniczącego, czyli prezesa NBP Ważną dys­pozycją jest, że stanowiska zajęte przez członków Rady w głosowaniu podle­gają ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym po upływie 6 tygo­dni, ale nie później niż 3 miesiące od daty podjęcia uchwały. W ten sposób czyni się zadość obowiązkowi informowania społeczeństwa o decyzjach Rady przy zachowaniu poślizgu czasowego, częstokroć niezbędnego dla skutecz­ności podejmowanych uchwał, dotyczących polityki pieniężnej.

Organem wykonawczym, kierującym bieżącą działalnością Narodowego Banku Polskiego, jest Zarząd NBP. W jego skład wchodzą: prezes NBP jako przewodniczący, dwóch wiceprezesów oraz 4-6 członków Zarządu. Wicepre­zesów i członków Zarządu powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek prezesa NBP

Podstawowym zadaniem Zarządu jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, w tym zwłaszcza uruchamianie działań opera­cyjnych związanych z wprowadzeniem w życie założeń polityki pie­niężnej. Do zakresu działania Zarządu należy w szczególności:

• nadzorowanie operacji otwartego rynku;

• realizacja zadań z zakresu polityki kursowej;

• okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu

• dewizowego;

• udzielanie bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewi­zowego;

• ocena funkcjonowania systemu bankowego;

• uchwalanie prowizji i opłat, oraz ich wysokości, stosowanych przez NBP;

• określanie zasad gospodarowania funduszami NBP;

• uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP;

• sporządzanie bilansu oraz rachunku zysków i strat;

• opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą;

• określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP;

• określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP oraz przygotowywa­nie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej.

Zarząd NBP jest ponadto odpowiedzialny za podejmowanie uchwał w spra­wach nie zastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych orga­nów NBP niezbędnych dla zapewnienia realizacji zadań i sprawnego funk­cjonowania NBP Zarząd podejmuje decyzje w formie uchwał, zapadających bezwzględną większością głosów. W przypadku równej liczby głosów rozstrzy­ga stanowisko zajęte przez prezesa NBP.

6. REALIZACJA POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest sterowanie rozmiarami poda­ży pieniądza, a jej celem - utrzymanie równowagi na rynku pieniężnym. Głównym podmiotem oddziaływującym na podaż pieniądza jest bank cen­tralny. Wynika to z jego monopolu na emisję pieniądza materialnego (bilety, bilon) oraz z jego uprawnień w stosunku do banków komercyjnych w zakre­sie kreacji przez nie kredytów.

6A) NARZĘDZIA POLITYKI PIENIĘŻNEJ NBP

Założenia polityki pieniężnej, uchwalane corocznie przez Sejm, obejmują przewidywane działania banku centralnego w zakresie kontroli podaży pienią­dza. W celu realizacji polityki pieniężnej NBP posługuje się ustawowo określonymi narzędziami, zarówno o charakterze administracyjnym, administracyjno- ekonomicznym, rynkowym.

Do kategorii narzędzi administracyjnych należą uprawnienia NBP do:

• obowiązek tworzenia przez banki rezerw obowiązkowych

• limitowanie kredytów

• obowiązek utrzymywania przez banki nie oprocentowanego depozytu w NBP.

Do grupy narzędzi o charakterze administracyjno - ekonomicznych należą uprawnienia NBP do:

• udzielanie bankom kredytu refinansowego, w formie kredytu na określone cele lub w postaci redyskonta weksli, albo też w formie kredytu udzielanego pod zastaw papierów wartościowych (kredytu lombardowego)

• różne ograniczenia co do kwoty i warunków udzielanych kredytów

Do narzędzi o charakterze rynkowym należą:

• operacje otwartego rynku

• polityka stopy procentowej

Główne narzędzia, które wykorzystuje bank centralny, to:

• stopa redyskontowa, f stopa lombardowa,

• rezerwy obowiązkowe,

• operacje otwartego rynku,

• oddziaływanie na kursy walutowe,

• limity kredytowania.

Stopa redyskontowa to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy zakupie weksli handlowych od banków komercyjnych, które je zdyskon­towały. Stopa redyskontowa jest niższa niż stopa dyskontowa, różnica jest za­robkiem banku komercyjnego. Cena kredytu redyskontowego przekłada się na wzrost lub spadek ceny kredytów udzielanych przez banki komercyjne. Ozna­cza to, że poprzez wzrost lub obniżkę stopy redyskontowej można w pośredni sposób oddziaływać na wzrost lub spadek popytu na kredyt na rynku. Ta me­toda kontroli podaży pieniądza jest stosunkowo trudna, a jej działanie jest wi­doczne w dłuższych okresach.

Stopa lombardowa stosowana jest przez bank przy udzielaniu kredytu bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych (np. obligacji). Kredyt ten ma krótki okres spłaty (do 3 miesięcy), a oprocentowanie jest wyższe niż przy kredycie refinansowanym. Środki postawione do dyspozycji przez bank centralny nie przekraczają 80% wartości nominalnej papierów wartościowych. Kredyt lombardowy wykorzystywany jest w przypadku wystą­pienia problemów z utrzymaniem płynności banku komercyjnego. Oddziały­wanie stopą lombardową na podaż pieniądza ma charakter pośredni. Wysokie koszty tego kredytu mają na celu przeciwdziałanie nadmiernej akcji kredyto­wej banków komercyjnych, grożącej pogorszeniem lub utratą ich płynności.

Oddziaływanie na podaż pieniądza stopą rezerw obowiązkowych polega na wykorzystywaniu jej wpływu na mnożnik kreacji pieniądza. Wzrost tego wskaźnika (wzrost stopy rezerw obowiązkowych) ogranicza akcję kredytową banków komercyjnych i zmniejsza ilość pieniądza w obiegu.

Operacje otwartego rynku polegają na zakupie lub sprzedaży przez bank centralny papierów wartościowych publicznych (np. obligacji, bonów skarbowych) i prywatnych (np. obligacji przedsiębiorstw). Transakcje te są dokony­wane przede wszystkim między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi i innymi instytucjami finansowymi, ale także między przedsiębiorstwami i oso­bami prywatnymi. Sprzedaż i wykup papierów wartościowych przez różne podmioty, które w ten sposób finansują swoją działalność, nie wpływa na po­daż pieniądza, ponieważ pieniądz uzyskany ze sprzedaży papierów wartościo­wych przeznaczony jest na pokrycie wydatków, a więc z powrotem trafia do obiegu. Analogicznie jest przy wykupie. Dopiero włączenie się do takich transakcji banku centralnego ma wpływ na ilość pieniądza znajdującego się w obiegu. Jeśli bank centralny kupuje papiery wartościowe, to (przy innych warunkach nie zmienionych) ilość pieniądza w obiegu rośnie. Natomiast przy ich sprzedaży - zapłata za nie wpływa do banku centralnego, co zmniejsza ilość pieniądza na rynku. Takie same skutki wywołuje sprzedaż papierów war­tościowych emitowanych przez bank centralny (zmniejsza ilość pieniądza na rynku), natomiast ich wykup powoduje przyrost podaży pieniądza.

Operacje otwartego rynku wpływają bezpośrednio na ilość pieniądza (moż­liwe jest przy tym dosyć ścisłe określenie zmian), co pozwala dokładnie kon­trolować jego ilość i elastycznie nią sterować.

Instrumentem, który również oddziałuje na podaż pieniądza, jest inter­wencja banku centralnego na rynku walutowym. Głównym celem tej in­terwencji jest zwykle oddziaływanie na bilans płatniczy oraz na eksport i import, ale jednocześnie wpływa ona na podaż pieniądza. Interwencja, ma­jąca na celu obniżenie kursów rynkowych walut, polega na sprzedaży tych walut z zasobów banku centralnego, tym samym następuje „ściągnięcie" z rynku pieniądza krajowego. Natomiast skup walut przez bank centralny oddziałuje na wzrost ich kursu, a jednocześnie powoduje wzrost podaży pie­niądza krajowego.

Limity kredytowania (graniczne górne kwoty udzielanych kredytów) na­rzucane bankom komercyjnym są administracyjnym sposobem sterowania po­dażą pieniądza. W gospodarce rynkowej wykorzystywane są w sytuacjach nadzwyczajnych, gdyż są one sprzeczne z mechanizmem funkcjonowania tej gospodarki.

6B) REZERWA OBOWIĄZKOWA

Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środ­ków pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachun­kach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży emitowanych przez bank papierów wartościowych oraz innych środków przejętych przez bank i pod­legających zwrotowi, z wyjątkiem środków przejętych od innego banku kra­jowego, a także środków przejętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed 1 stycznia 1988 r. Lub środków pozyskanych z zagranicy na co najmniej dwa lata

Tabela l

Rezerwa obowiązkowa na koniec kolejnych kwartałów 1999

Wyszczególnienie	Jedn. miary	IV 1998	1999	11 1999	1999	IV 1999
Stopa rezerw od wkładów złotowych: - a vista - terminowych	% %	20,0 11,1	20,0 11,0	20,0 11,0	5,0 5,0	5,0 5,0
Stopa rezerw od wkładów waluto­wych - a vista - terminowych	%%	5,0 5,0	5,0 5,0	5,0 5,0	5,0 5,0	5,0 5,0
Wielkość rezerwy obowiązkowej" ogółem - na rachunku w NBP - gotówka w kasie banku	mld zt mld zt mld zt	21,3 19,2 2,1	23,6 21,4 2,2	23,9 21,6 2,3	10,0 9,0 1,0	10,0 9,0 1,0

Źródło: Raport Roczny 1999, NBP, Warszawa 2000, str. 120.

Fakt, tworzenia rezerw gotówkowych pozwala bankowi centralnemu kontrolować wielkość wkładów w bankach, zapewnić płynność bankom. Wielkość wkładów ma wpływ na wielkość kredytów, a wielkość kredytów i ich cena na podaż pieniądza i na dynamikę decyzji polityki inwestycyjnej przedsiębiorstw. Manipulując stopą rezerwy obowiązkowej bank centralny wpływa na podaż pieniądza.

Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Zwiększając stopę rezerw obowiązkowych np. z 5% do 10% bank centralny zmniejsza możliwość kreacji pieniądza bankowego i tym samym wpływa na zmniejszenie podaży pieniądza. Manipulując rezerwami wpływa na wielkość bazy monetarnej. Ustala bazę monetarną tzw. pieniądz wielkiej mocy.

Jeżeli zasób gotówki banku komercyjnego spadnie poniżej wymaganego poziomu, muszą one natychmiast pożyczyć gotówkę, aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych, zazwyczaj od banku centralnego.

6D) OPERACJE OTWARTEGO RYNKU.

7. ZARZĄDZANIE REZERWAMI DEWIZOWYMI I POLITYKA KURSOWA.

Narodowy Bank Polski jako centralna instytucja dewizowa kieruje się takimi zasadami jak:

• gromadzenie i zarządzanie rezerwami dewizowymi,

• podejmowanie czynności bankowych i innych w celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju.

Bank ten w zakresie własnym, a także innych podmiotów dokonuje obrotu posiadanymi wartościami dewizowymi. Obrót taki prowadzony jest w kraju i za granicą i obejmuje m.in.:

• udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek zagranicznych,

• udzielanie i przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą.

NBP jest agentem finansowym Rządu RP, ale nie odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa. Obsługuje natomiast zadłużenie zagraniczne państwa, a także zawiera i realizuje umowy kredytowe.

Struktura walutowa rezerw dewizowych powinna spełniać takie wymagania jak:

• zapewnienie bieżącej płatności, wynikającej ze zobowiązań wobec państw i instytucji międzynarodowych,

• pokrywać zobowiązania wobec osób fizycznych posiadających lokaty walutowe w bankach krajowych,

• zapewnić płynność wewnętrznego rynku walutowego,

• umożliwić realizację polityki kursowej przez skuteczne interwencje na krajowym rynku międzybankowym,

• zapewnić stabilny i bezpieczny poziom rezerw dewizowych,

• zapewnić odpowiedni poziom płynności i dochodowości rezerw dewizowych.

Polska na koniec 1999 roku posiadała rezerwę aktywów zagranicznych o średniej wartości ok. 25,5 mld $, przy średnich miesięcznych wypłatach za import towarów i usług o wartości 3,8 mld $. Można więc powiedzieć, że rezerwa ta pokrywała płatności importowe za towary i usługi przez prawie 7 miesięcy, co przy zmieniającej się koniunkturze rynkowej zabezpiecza ciągłość i stabilność dostaw importowych. Aczkolwiek taki poziom rezerwy walutowej wynika z dużego deficytu handlu zagranicznego Polski (14 mld $).

Tabela: Stan rezerw oficjalnych brutto (aktywa rezerwowe) w kolejnych kwartałach 1999r. (w mln $)

	I kwartał	II kwartał	III kwartał	IV kwartał
Rezerwy ogółem	26597,8	25848,2	26032,2	25494,3
Złoto monetarne	923,8	862,9	988,4	959,4
SDR (pieniądz emitowany przez MFW)	240,8	237,7	250,4	247,2
Inne aktywa zagraniczne	25433,2	24747,6	24793,4	24287,7

Źródło: Władysław Baka, "Bankowość centralna", Biblioteka menedżera i bankowca, Warszawa, 2001, str. 120

Rezerwa walutowa jest w 70% zaangażowana w rządowe papiery wartościowe krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo (np. USA). Oznacza to bezpieczeństwo i płynność w zarządzaniu rezerwą, a także wysoką dochodowość. W tym zakresie NBP stosuje takie instrumenty jak:

• depozyty krótkoterminowe o maksymalnym okresie trwania 6 miesięcy,

• papiery wartościowe o maksymalnej zapadalności 10 lat,

• arbitraż walutowy.

NBP prowadzi politykę obejmującą lokaty depozytowe wg walut oraz inwestycji w papiery wartościowe, która uwzględnia:

• potrzeby płynności finansowej,

• kształtowanie się stóp procentowych,

• tendencje rozwojowe na rynku pieniężno-kapitałowym,

• imperatyw bezpieczeństwa.

W zarządzaniu przez NBP rezerwami walutowymi bardzo ważny element stanowi kurs walutowy, inaczej mówiąc: wyrażona w walutach obcych cena złotego. Jest to ważny element polityki pieniężnej. Polityka kursowa w dużym stopniu wpływa na stabilność cen i pieniądza. Kształtuje także handel zagraniczny oraz procesy restrukturyzacyjne w gospodarce narodowej. W wyniku wielu funkcji polityki kursowej rząd ściśle współpracuje z bankiem centralnym.

Najważniejszymi cechami polityki kursowej, do momentu upłynnienia złotówki przez Radę Polityki Pieniężnej w 1999r., były:

• stosowanie kursu centralnego złotego w stosunku do walut obcych - był on ustalany codziennie przez NBP na podstawie dewaluowanego w stosunku do wartości koszyka pięciu najważniejszych walut (USD, DEM, GBP, FRF i CHF),

• dopuszczenie do odchyleń kursu rynkowego od kursu centralnego - odchylenia te kształtowały się w przedziale od -7% do +7%; pasmo to było stopniowo zwiększane (1 stycznia 1999r. wyniosło od -15% do +15%),

• stosowanie interwencyjnych zakupów (sprzedaży) walut na rynku międzybankowym - miało to na celu utrzymanie kursu rynkowego w dopuszczonym paśmie odchyleń,

• stosowanie instytucji fixingu dewizowego - są to określone procedury transakcji jakie zawierają banki upoważnione do obrotu dewizowego z NBP, aby ustalić na koniec każdego dnia średnie kursy zamknięcia; kursy fixingowe NBP stosuje w operacjach z klientami,

• swoboda kształtowania się kursów walutowych w relacjach między bankami komercyjnymi a ich klientami.

Te zasady były również podstawą funkcjonowania Europejskiego Mechanizmu Kursowego.

Z dniem 12 kwietnia 1999r. nastąpiła duża zmiana w polityce kursowej NBP. Było to wynikiem upłynnienia złotego i zniesienia kursu centralnego. Sprawiło to, że NBP nie musiał interweniować na rynku walutowym w przypadku zbyt wysokiego lub zbyt niskiego kursu. Jednak nadal miał prawo do takiej interwencji.

Fakt upłynnienia kursu złotego zwiększył ryzyko kursowe, ograniczył napływ kapitału spekulacyjnego do Polski, zahamował tendencje do zadłużania się polskich przedsiębiorstw za granicą. Podmioty gospodarcze zostały zmuszone do lepszego zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym.

8.KSZTAŁTOWANIE STANDARDÓW I ORGANIZOWANIE ROZLICZEŃ FINANSOWYCH.

Wśród zadań banku centralnego znajdują się m.in.:

• działalność normotwórcza,

• działalność organizacyjno-systemowa,

• działalność podmiotowo-ekonomiczna w systemie rozliczeń pieniężnych.

Ma to na celu szybką obsługę zleceń płatniczych, bezpieczeństwo obrotów płatniczych oraz zapewnienie płynności rozliczeń.

Do zadań Prezesa NBP należy określanie:

• formy i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków,

• szczegółowych zasad tworzenia, utrwalania, przekazywania i przechowywania dokumentów rozliczeniowych,

• sposobów przeprowadzania rozrachunków międzybankowych.

W Polsce wyróżnia się takie formy rozliczeń bezgotówkowych, jak:

• polecenie przelewu,

• polecenie zapłaty,

• czek rozrachunkowy,

• akredytywa,

• karty kredytowe,

• rozliczenia planowe oraz okresowe rozliczenia saldami.

Jak mówi umowa rachunku bankowego, określona przez prezesa NBP w myśl zasad rozliczeń pieniężnych, bank jest zobowiązany przechowywać środki pieniężne posiadacza rachunku oraz przeprowadzać na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. W rozliczeniach takich dokonuje się księgowań pierwotnych i wtórnych między oddziałami banków. Zasady i tryb takich rozrachunków ustalają banki, a rozliczenia międzybankowe są określane w drodze zarządzenia prezesa NBP.

Rozliczenia międzybankowe mogą być realizowane przez Krajową Izbę Rozliczeniową, za pośrednictwem innych banków lub poprzez bezpośrednią wymianę zleceń między bankami. Końcowy efekt tych rozliczeń ma odzwierciedlenie na rachunku bieżącym w NBP. Środki znajdujące się na tym rachunku nie podlegają oprocentowaniu.

Banki muszą posiadać odpowiednie środki pieniężna na tym rachunku, aby zapewnić płynność rozliczeń międzybankowych. W 1994r. zintegrowano rachunki bieżące z rachunkami rezerw obowiązkowych, co zwiększyło płynność płatniczą banków.

W roku 1999 nastąpił znaczny spadek środków na rachunkach bieżących w NBP w wyniku obniżenia przez Radę Polityki pieniężnej stopy rezerw obowiązkowych do wysokości 5% 21 lipca 1999r. Głównym typem operacji, których dokonywały banki w 1999r. był rozrachunek bankowy.

W roku 1998 wprowadzono system SORBNET służący do obsługi rachunków bieżących banków w NBP. Polegało to na prowadzeniu rachunku zgodnie z zasadą rozrachunku brutto czyli odrębnego realizowania każdego zlecenia płatniczego oraz wg zasady rozrachunku w czasie rzeczywistym, a więc na bieżąco w ciągu dnia operacyjnego niezwłocznie po ich złożeniu.

9. OBSŁUGA BANKOWA RZĄDU I JEGO INSTYTUCJI.

Jedną z funkcji Narodowego Banku Polskiego jest obsługa bankowa rządu i jego instytucji. Polega ona na:

• obsłudze rachunków budżetu państwa,

• obsłudze emisji i obrotu skarbowymi papierami wartościowymi,

• administrowaniu kredytami zagranicznymi zaciągniętymi przez rząd,

• obsłudze zobowiązań i należności zagranicznych budżetu państwa.

Obsługując rząd i jego instytucje, NBP gromadzi, przekazuje i realizuje wydatki środków publicznych. W 1999r. wprowadzono reformę administracyjno-samorządową i trójstopniowy podział terytorialny kraju. Powstały nowe jednostki samorządu terytorialnego co doprowadziło do zwiększenia się zakresu obsługi NBP w przekazywaniu środków z budżetu państwa do tych jednostek.

Obsługa rachunków budżetu państwa.

NBP w ramach bankowej obsługi budżetu prowadzi:

• centralny rachunek budżetu państwa,

• rachunki bankowe jednostek budżetu państwa,

• rachunki bankowe państwowych funduszy celowych,

• rachunki pomocnicze dla państwowych jednostek budżetowych i państwowych funduszy celowych.

NBP dokonując obsługi rachunków budżetu państwa wykonuje operacje bezgotówkowe i gotówkowe związane z wydatkami i dochodami. Na rachunkach tych realizuje się wydatki jedynie do wysokości salda środków znajdujących się na tym rachunku.

Dyspozycje jednostek budżetu państwa i funduszy celowych dokonywane są na koszt NBP. Wykonuje się je w 49 jednostkach terenowych NBP bądź w Głównym Oddziale Walutowo-Dewizowym (GOWD).

Jednostki terenowe NBP są zobowiązane do przekazywania środków z centralnego rachunku budżetu państwa na rachunki gmin i powiatów w bankach krajowych z tytułu:

• udziałów gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych,

• subwencji ogólnej,

• subwencji ogólnej na zadania oświatowe,

• części rekompensującej subwencji ogólnej - kwota drogowa,

• dotacji celowych.

NBP realizuje wszystkie operacje na rachunkach klientów w jednodniowym cyklu rozliczeniowym.

Obsługa rachunków bieżących umożliwia bieżące monitorowanie przebiegu realizacji budżetu państwa.

Obsługa obrotu skarbowymi papierami wartościowymi.

Bank centralny jest agentem emisji bonów skarbowych, a także organizuje i wykonuje przetargi na ich sprzedaż. Sprzedaż bonów skarbowych jest głównym źródłem finansowania bieżącego deficytu budżetowego. Bank centralny prowadzi także Centralny Rejestr Bonów Skarbowych. W ten sposób dokonuje ewidencji stanu posiadania bonów i transakcji kupna-sprzedaży bonów na rynku wtórnym.

Oprócz tych operacji NBP dokonuje sprzedaży takich papierów wartościowych jak:

• obligacje rządowe,

• obligacje nominowane w dolarach amerykańskich,

• obligacje restrukturyzacyjne.

Administrowanie kredytami zagranicznymi zaciągniętymi przez Rząd RP.

Zadaniem NBP jest nadzorowanie spłat zobowiązań podmiotów krajowych, które zaciągnęły kredyty w Banku Światowym. Kredyty zostały zaciągnięte przez Rząd RP na prywatyzację i restrukturyzację przemysłu, a także na rozwój rolnictwa.

10. REGULACJE I NADZÓR BANKOWY.

Aby zapewnić bezpieczeństwo i stabilność sektora bankowego, NBP, przy pomocy Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego (GINB), sprawuje regulacje bankowe oraz nadzór nad działalnością banków komercyjnych. GINB jest organem wykonawczym Komisji Nadzoru Bankowego i wykonuje takie działania, jak:

• zadania licencyjne,

• zadania regulacyjne,

• zadania analityczne,

• zadania inspekcyjne,

• zadania związane z bankowością spółdzielczą.

W 1990r. prezes NBP wprowadził regulacje dotyczące:

• zasad i trybu postępowania banków przy udzielaniu kredytów,

• przeglądu i klasyfikacji należności od klientów oraz sporządzania okresowych informacji dla nadzoru bankowego w tym zakresie,

• obliczania i utrzymywania przez banki współczynnika wypłacalności opartego na zaostrzonych, współczynnikach wagi ryzyka,

• pomiaru i utrzymywania płynności finansowej banków.

Jednak te normy ostrożnościowe nie były do końca przestrzegane. W roku 1997 uchwalono nową Ustawę o Narodowym Banku Polskim, co uporządkowało nadzór bankowy w Polsce, zgodny ze standardami Unii Europejskiej.

Skład Komisji Nadzoru Bankowego tworzą:

• Prezes NBP,

• Minister Finansów lub delegowany przez niego Sekretarz Stanu.

Członkami Komisji są:

• przedstawiciel Prezydenta RP,

• Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,

• Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca,

• przedstawiciel Ministra Finansów,

• Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

W ustawie wprowadzono zmianę ustroju nadzoru bankowego w Polsce, która ma zapewnić niezależność NBP, a jednocześnie wywołuje potrzebę zintegrowania regulacji i nadzoru w całym systemie finansowym.

Wg Ustawy o Narodowym Banku Polskim najważniejsze zadania Komisji Nadzoru Bankowego to:

1. określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach;

2. nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących norm finansowych;

3. dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój;

4. opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.

Komisja ta ma również szerokie uprawnienia wobec banków, które nie przestrzegają przepisów prawa i nie stosują się do norm ostrożnościowych, oraz tych, które są w stanie bankructwa. W tych przypadkach Komisja może podjąć takie działania jak:

• postępowanie naprawcze banku,

• zawieszanie kierownictwa oraz wyznaczanie zarządu komisarycznego,

• zarządzanie przejęciem bądź likwidacją banku,

• występowanie z żądaniem ogłoszenia upadłości banku.

Komisja powinna także zapobiegać powstawaniu zagrożeń w systemie bankowym oraz przenoszeniu się skutków ewentualnych upadłości na inne banki.

11. STRUKTURA ORGANIZACYJNA.

Regulamin organizacyjny określa:

• organizację wewnętrzną,

• podział zadań w ramach NBP.

Przedstawiony jest tu schemat organizacyjny centrali, zakres obowiązków jednostek organizacyjnych oraz strukturę terenową oddziałów NBP.

Centrala składa się z następujących departamentów:

1. Gabinet Prezesa. Zakres działania:

• koordynowanie współpracy NBP z organami władzy i administracji państwowej,

• przyjmowanie skarg i wniosków dotyczących działalności NBP oraz nadawanie sprawom biegu,

• współpraca ze środkami masowego przekazu, udzielanie wyjaśnię i odpowiedzi na publikacje oraz analizowania opinii o NBP i systemie bankowym prezentowanych na łamach prasy, w radio i telewizji,

• redagowanie i wydawanie we współpracy z właściwymi motorycznie departamentami oficjalnych publikacji.

2. Departament Rewizji - jego zadaniem jest przeprowadzanie okresowej kontroli jednostek organizacyjnych NBP i dokonywanie rewizji doraźnych zlecanych przez organy Banku. Zwraca uwagą na potencjalne zagrożenia i niewłaściwe działanie jednostek organizacyjnych. Analizuje i ocenia przepisy i regulacje wewnętrzne. Inicjuje poprawę bezpieczeństwa i sprawność działania aparatu wykonawczego NBP.

3. Departament Prawny. Zakres obowiązków:

• opracowywanie projektów ustaw dotyczących działalności NBP i systemu bankowego,

• opiniowanie projektów zarządzeń wewnętrznych,

• opiniowanie projektów aktów normatywnych nadesłanych do uzgodnień przez naczelne i centralne organy władzy administracji państwowej,

• prowadzenie ewidencji i zbioru aktów normatywnych prezesa NBP,

• obsługa prawna rokowań prowadzonych przez NBP oraz nadzór nad egzekucją roszczeń Banku,

• udzielanie wyjaśnień i opinii w zakresie prawa bankowego,

• badanie zgodności bankowych aktów prawnych z obowiązującym ustawodawstwem oraz wnioskowania odpowiednich zmian tych przepisów,

• prowadzenie badań zagranicznych aktów normatywnych w zakresie bankowości,

• prowadzenie redakcji Dziennika Urzędowego NBP.

4. Departament Kadr. Do jego głównych zadań należy:

• realizowanie polityki personalnej i prowadzenie spraw osobowych pracowników NBP,

• nadzór przestrzegania przepisów prawa pracy i pragmatyki służbowej,

• opracowywanie okresowych ocen pracowników,

• opracowywanie zasad wynagradzania i zatrudniania pracowników,

• organizowanie szkoleń zawodowych,

• przeprowadzanie konsultacji i sondaży w środowisku bankowym.

5. Departament Analiz i Badań - prowadzi prace badawcze w dziedzinie bankowości i pieniądza, a także analizuje sytuację pieniężną i gospodarczą kraju. Zajmuje się też problemem inflacji i sytuacją pieniężną podmiotów gospodarczych.

6. Departament Polityki Pieniężno-Kredytowej. Główne zadania to:

• przygotowanie, we współpracy z Departamentem Analiz i Badań, projektu założeń polityki pieniężnej, będącego następnie przedmiotem uchwały Rady Polityki Pieniężnej,

• analizowanie wpływu narzędzi polityki pieniężnej na politykę depozytowo-kredytową banków i proces kreacji pieniądza w gospodarce,

• projektowanie polityki w zakresie kredytu redyskontowego i lombardowego oraz poziom stopy procentowej NBP,

• przygotowywanie projektów dotyczących kształtowania się systemu oraz stopy rezerw obowiązkowych,

• projektowanie i promocja działań związanych z rozwojem rynku pieniężnego,

• przygotowywanie regulacji prawnych oraz przeprowadzanie operacji otwartego rynku,

• wykonywanie zadań związanych z refinansowaniem inwestycji centralnych,

• sporządzanie informacji sprawozdawczych i analitycznych dotyczących płynności płatniczej sektora bankowego oraz kształtowania się pieniądza rezerwowego,

• przygotowywanie analiz i ocen dotyczących skuteczności realizacji polityki pieniężnej.

7. Departament Statystyk. Jego główne zadania to:

• opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa,

• organizowanie systemu i koordynowanie gromadzenie informacji służących do sporządzania bilansu skonsolidowanego banków komercyjnych i całego systemu bankowego,

• organizowanie i koordynowanie funkcjonowania systemu informacji przyspieszonej o wybranych agregatach monetarnych, niezbędnej do bieżącej oceny sytuacji pieniężnej kraju,

• przygotowywanie miesięcznych publikacji, dotyczących sytuacji pieniężnej kraju i sytuacji sektora bankowego, w tym Biuletynu Informacyjnego NBP,

• opracowywanie instrukcji i wytycznych dotyczących sprawozdawczości statystycznej dla potrzeb bilansu płatniczego, bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa oraz zbiorczych bilansów bankowych,

• współpraca z MFW w zakresie metodyki opracowywania bilansu płatniczego państwa oraz statystyki monetarnej.

8. Departament Operacyjno-Rachunkowy. Najważniejsze zadania tego departamentu to:

• projektowanie zasad rachunkowości bankowej,

• normalizacja i standaryzacja dokumentów rozliczeniowych,

• numeracja banków i ich jednostek organizacyjnych,

• opracowywanie zasad i form wymiany zleceń płatniczych oraz ustalanie wzajemnych należności i zobowiązań banków,

• prowadzenie ewidencji księgowej.

9. Departament Systemu Płatniczego:

• dokonuje analiz systemów płatniczych innych państw i systemów płatności transgranicznych,

• realizuje zadania związane z funkcjonowaniem polskiego systemu płatniczego,

• prowadzi rozrachunki międzybankowe,

• projektuje wykonawcze akty prawne,

• otwiera i prowadzi rachunki banków.

10. Departament Emisyjno-Skarbowy:

• analizuje i prognozuje obieg pieniądza gotówkowego w kraju,

• planuje wielkość i strukturę emisji krajowych znaków pieniężnych,

• zarządza rezerwami banknotów i monet,

• przechowuje depozyty Skarbu Państwa,

• współdziała z Mennicą Państwową i Państwową Wytwórnią Papierów Wartościowych.

11. Departament Operacji Zagranicznych. Zajmuje się takimi sprawami jak:

• zarządzanie rezerwami dewizowymi i dokonywanie operacji walutowych,

• projektowanie przepisów dotyczących wykonywania operacji zagranicznych przez banki i przedsiębiorstwa,

• ustalanie kursu złotego,

• analizowanie międzybankowego rynku pieniężnego.

12. Departament Zagraniczny. Jego obowiązek to:

• zarządzanie kredytami zaciągniętymi przez NBP,

• obsługa bankowa kredytów zaciągniętych za granicą przez Rząd RP,

• koordynacja działań prowadzonych przez NBP w celu dostosowania polskiego systemu bankowego do systemów Unii Europejskiej,

• kształtowanie i realizacja polityki dewizowej państwa.

13. Departament Informatyki i Telekomunikacji - zajmuje się:

• opracowywaniem długo- i krótkookresowych planów rozwoju informatyki,

• opiniowaniem wniosków departamentów i realizacją decyzji kierownictwa Banku, dotyczących zakupu sprzętu informatycznego i oprogramowania,

• wdrażaniem, konserwacją i eksploatacją systemów informatycznych i telekomunikacyjnych, służących do transmisji danych,

• doradztwem i organizowaniem szkoleń w zakresie informatyki w NBP,

• realizacją zadań związanych z wytyczaniem kierunków rozwoju i wdrażaniem w NBP zabezpieczeń systemów teleinformatycznych.

14. Departament Administracji - w jego zakresie znajduje się:

• funkcjonowaniem zaplecza ogólnoadministracyjnego,

• gospodarka środkami własnymi i funduszami,

• działalność socjalna na rzecz pracowników,

• ścisła współpraca z Zakładami Usług Gospodarczych.

15. Departament Ochrony - jego najważniejszym zadaniem jest ochrona tajemnicy państwowej i służbowej oraz bezpieczeństwo banku.

Poza tymi departamentami w NBP działają stałe komitety. Są to:

• Komitet Koordynacyjny Operacji Otwartego Rynku,

• Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego,

• 13 oddziałów okręgowych działających w ramach NBP,

• Główny Oddział Walutowo-Dewizowy w Warszawie jako jednostka organizacyjna NBP o charakterze wykonawczym.

12. BILANS I RACHUNEK WYNIKÓW.

Na koniec 1999r. suma bilansowa NBP wyniosła 146,7 mld zł. Strukturę aktywów i pasywów można przedstawić w następujący sposób:

Tabela: Struktura aktywów i pasywów NBP na koniec 1999r. (w %)

AKTYWA		PASYWA
1. Złoto	2,7	1. Gotówka w obiegu	29,6
2. Aktywa zagraniczne	79,1	2. Papiery wartościowe NBP	16,8
3. Należności od banków	4,5	3. Zobowiązania w walucie polskiej	15,4
4. Należności od budżetu	10,7	4. Zobowiązania w walutach obcych	5,8
5. Pozostałe aktywa	3,0	5. Zobowiązania pozostałe	3,7
				6. Fundusze własne	24,3
				7. Pozostałe pasywa	4,4

Źródło: Władysław Baka, "Bankowość centralna", Biblioteka menedżera i bankowca, Warszawa, 2001, str. 138

Wartości dewizowe i gotówka w walutach obcych miały największy udział po stronie aktywów. Udział ten ma tendencję wzrostową już od kilku lat. W aktywach zagranicznych dominują długoterminowe zagraniczne dłużne papiery wartościowe, następnie znajdują się zagraniczne papiery wartościowe o 14-dniowym terminie wykupu.

Dużo mniejszy udział w aktywach mają należności od budżetu, czyli zadłużenie z tytułu bonów skarbowych oraz należności długoterminowe z tytułu państwowych obligacji złotowych i obligacji nominowanych w dolarach amerykańskich.

Kolejną pozycją są należności od banków, czyli kredyty w walucie polskiej udzielone bankom krajowym, głównie na inwestycje centralne.

Jeśli chodzi o strukturę pasywów - tutaj największy udział miał pieniądz gotówkowy w obiegu. Wartość ta zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego aż o 27,6%.

Kolejną co do wielkości pozycję w pasywach zajmują fundusze i rezerwy.

Istotne znaczenie mają także dłużne papiery wartościowe NBP w obiegu. Przeważały tu obligacje NBP wyemitowane w celu absorpcji środków uwolnionych w wyniku obniżenia stopy rezerwy obowiązkowej do wielkości 5%.

Wśród zobowiązań w walucie polskiej największy udział miały zobowiązania wobec banków krajowych, a następnie zobowiązania wobec instytucji zagranicznych, zobowiązania wobec sektora rządowego i wobec pozabankowych instytucji krajowych.

W roku 1999 NBP w wyniku swojej działalności osiągnął zysk w wysokości 2298 mln zł. Największym udziałem po stronie przychodów były wpływy z tytułu obrotu papierów wartościowych, a po stronie kosztów - koszty z tytułu operacji otwartego rynku.

Jeśli chodzi o podział zysku, to aż 96% środków w 1999r. trafiło do budżetu, a reszta zasiliła fundusze NBP.

3

---