Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - Bank Światowy
Decyzja o jego powstaniu zapadła w 1944 roku w Bretton Woods. Działanie rozpoczął w 1946 roku. Jego siedziba znajduje się w Waszyngtonie. BŚ jest organizacją wyspecjalizowaną w systemie Narodów Zjednoczonych.
Miał służyć pomocą i wsparciem zniszczonym przez działania II wojny światowej gospodarkom Europy Zachodniej. Pojawienie się Planu Marshalla pozwoliło na zwrócenie działalności Banku na rzecz rozwoju Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, a od końca lat 80-tych krajów Europy Środkowej i Wschodniej.
Głównym celem BŚ jest wspierania rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym zwalczaniu ubóstwa. Pożyczki i kredyty są także przeznaczone na finansowanie zmian struktury gospodarczej, służących jej stabilizacji i podnoszeniu efektywności. BŚ finansuje również pomoc techniczną i doradztwo.
Karta BŚ (zwana Artykułami Porozumienia) określa warunki i zasady członkostwa. Członkami mogą być wyłącznie państwa należące jednocześnie
do MFW. Kraj jest reprezentowany przez Gubernatora, zazwyczaj ministra finansów lub szefa Banku Centralnego. Obecnie BŚ ma 179 członków. Wkład kapitałowy przez nich wnoszony jest zróżnicowany. Największym udziałowcem są Stany Zjednoczone (17,7%). Państwa nie otrzymują dywidend z zysków, są one przekazywane Międzynarodowej Agencji Rozwoju. Źródłem funduszy Banku, oprócz kapitału udziałowców i zatrzymywanych zysków, są środki zbywane przez BŚ na międzynarodowych rynkach kapitałowych ze sprzedaży obligacji funduszom emerytalnym, firmom ubezpieczeniowym, korporacjom, innym bankom, osobom prywatnym. Rocznie jest to kwota od 15 do 17 mld USD.
Kredyty Banku Światowego wymagają gwarancji rządowych. Zwykle są długoterminowe na 15-20 lat. Oprocentowanie jest ustalone co 6 miesięcy. Od 1989 wynosi ok. 7%. Kredyty Banku są dodatkowo obłożone opłata pobierana od niewykorzystanej części wynoszącą od 1989 roku 0,25% . Reguły wykorzystania takiego kredytu nie są ścisłe - rząd może go częściowo przeznaczyć na wsparcie budżetu lub deficytu bilansu płatniczego. Wówczas jest to kredyt o charakterze finansowym. Otrzymanie kolejnej części jest uwarunkowane spełnieniem postawionych warunków.
Kredyty BŚ mogą mieć charakter celowy - wtedy są przeznaczone na duże projekty infrastrukturalne lub produkcyjne. Kredyty pośrednie są dostępne w formie linii kredytowych; pożyczkobiorcą jest bank pośredniczący, a ostatecznym odbiorcą - realizator małego projektu.
Procedura przyznawania środków BŚ jest złożona. Zazwyczaj składa się
z 6 etapów:
Identyfikacyjna - rząd ubiegający się o pożyczkę wstępnie przedstawia projekt;
Przygotowanie - zainteresowana strona musi zbadać aspekt techniczny, ekonomiczny, społeczny i środowiskowy projektu;
Oszacowanie - Bank szacuje projekt przy pomocy zespołów pracowników
i konsultantów , tzw. Misji. Misja bada walor techniczny, instytucjonalny, ekonomiczny i finansowy projektu. Rocznie BŚ przeprowadza 150-200 misji oceniających na miejscu. Istnieją też Stałe Misje np. Misja BŚ w Polsce;
Negocjacje i przedłożenie Zarządowi - Bank przedstawia raport, który staje się podstawą negocjacji z pożyczkobiorcą. Później raport oraz dokumenty pożyczkowe akceptuje Zarząd Dyrektorów Wykonawczych;
Realizacja i nadzór
Ocena - po zakończeniu realizacji projektu Departament Oceny Operacji porównuje koszty, korzyści i efektywność projektu.
Wokół BŚ powstały wyspecjalizowane organizacje tworzące Grupę Banku Światowego. Składają się nań:
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju, które powstało w 1960 roku, skupia 154 państwa, udziela tanich pożyczek najuboższym krajom świata. Środki Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju pochodzą z dywidend BŚ i spłat kredytów.
Agencja Międzynarodowych Gwarancji Inwestycyjnych - powstała
w 1988 roku, skupia 110 państw. Wspiera inwestycje prywatne w krajach rozwijających się, służy gwarancjami np. na wypadek wojny czy nacjonalizacji, doradza rządom zabiegającym o inwestycje prywatne.
Rocznie gwarancje sięgają 2 mld USD.
Międzynarodowa Korporacja Finansowa - powstała w 1956 roku, skupia 170 państw. Udziela bezpośrednich pożyczek sektorowi prywatnemu państw rozwijających się. Nie wymaga gwarancji rządowych. Ma także prawo kupować udziały (do 30%) w przedsiębiorstwach, którym udziela pożyczek.
Polska w Banku Światowym
Polska ponownie przystąpiła do BŚ w 1986 roku (i MFW). (Wcześniej pod presją Związku Radzieckiego opuściła BŚ i MFW w 1950 roku). Gubernatorem jest Prezes NBP. Obowiązek wykonywania warunków umów spoczywa na Skarbie Państwa. W latach 1990-96 Polska otrzymała od Banku kredyt o wartości 3,374 mld USD, z czego 46 % stanowią pożyczki na dostosowania strukturalne, mogą one też zasilać budżet. Z kolei pożyczki na rozwój instytucjonalny sektora finansowego oraz rolnictwa mogą pokrywać spłaty zadłużenia w Klubie Londyńskim (nieformalne stowarzyszenie banków komercyjnych udzielających pożyczek rządom). Tak się stało w 1994 roku. Środki przeznaczone dla sektorów są wykorzystywane w Polsce przez energię, transport, rolnictwo, ochronę środowiska, administrację.
W 1997 roku opracowano trzyletnią strategię pomocy BŚ dla Polski, uwzględniającą nasze dążenia do struktur europejskich. Zaangażowanie Banku będzie się zmniejszać, w miarę jak zwiększy się pomoc UE, a później funduszy strukturalnych.
BŚ jest ważnym doradcą gospodarczym rządu. Do 2000 roku BŚ za swoje priorytety w Polsce uznaje: wzrost gospodarczy, rozwój sektora prywatnego
i ochronę środowiska. Nowe projekty obejmują także udział w modernizacji kopalń, rozwoju regionalnym, budowie autostrad. Polska jest największym partnerem Międzynarodowej Korporacji Finansowej w Europie Środkowej i Wschodniej. Dotychczas pomoc finansową i techniczna tej instytucji otrzymały projekty
w dziedzinie telekomunikacji, handlu, gazownictwa i hutnictwa. Plany obejmują wsparcie prywatnych funduszy emerytalnych, prywatyzacji i modernizacji sektora stalowego oraz przemysłu rolno-spożywczego.
Organy Banku Światowego
Prezes Banku - stoi na czele BŚ, jest także przewodniczącym Zarządu Dyrektorów Wykonawczych
Zarząd Gubernatorów - jest to reprezentacja państw członkowskich
Zarząd Dyrektorów Wykonawczych - organ wykonawczy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Został powołany na mocy porozumienia na Konferencji Walutowej
i Finansowej Narodów Zjednoczonych w 1944 roku. Pracę rozpoczął w 1947 roku. Jest wyspecjalizowaną agendą ONZ. Należy do niego 181 członków. Siedziba Funduszu znajduje się w Waszyngtonie.
Najważniejsze cele MFW to:
Rozwój międzynarodowej współpracy walutowej;
Ochrona stabilnych kursów walutowych;
Monitoring zadłużenia międzynarodowego.
Fundusz ma duży wpływ na międzynarodową współpracę gospodarczą
i rozwój handlu światowego. Głównym źródłem pożyczek są wkłady państw członkowskich. W 1996 roku pula wynosiła 143,3 mld SDR. Skład koszyka SDR wynosi obecnie : dolar amerykański (39%), marka niemiecka (21%), jen (18%), frank francuski (11%), funt brytyjski(11%).
Każde państwo dysponuje w MFW tzw. Głosem ważonym: przysługuje mu 250 głosów, a za każde 100 tys. SDR wnoszone do kapitału zakładowego Funduszu otrzymuje dodatkowy głos. Wysokość składki zależy m.in. od wielkości importu, eksportu, rezerw złota, walut wymienialnych, wartości bilansu obrotów bieżących. Największą wnoszą Stany Zjednoczone, co daje im 17,8% głosów. Fundusz czerpie także środki z Rachunku Wydatków Specjalnych, który powstał ze sprzedaży rezerw złota MFW oraz zysków ESAF Trust administrowanego przez Fundusz Pomoc MFW wykracza poza jej wymiar finansowy. Porozumienia zwierane przez państwa z MFW zwiększają ich wiarygodność na rynkach międzynarodowych.
Polska w Funduszu
Polska była członkiem MFW, ale pod presją Związku Radzieckiego opuściła do w 1950 roku. Powróciła w 1986 roku. Pierwsze porozumienia kredytowe stand - by wykonano w latach1990-1991. Kolejne, dotyczące programu dostosowawczego, udostępniły Polsce 1,8 mld SDR, ułatwiły dostęp do pożyczek BŚ, Międzynarodowej Korporacji Finansowej, EBOiR oraz umożliwiły zawarcie umowy z Klubem Paryskim (nieformalne stowarzyszenie państw wierzycieli)
o reorganizacji polskiego zadłużenia (I etap redukcji). Następne porozumienia pozwoliły na częściowe redukowanie długu Polski w Klubie Londyńskim
i rozpoczęły II etap redukcji zadłużenia w Klubie Paryskim. W 1995 roku Polska spłaciła zaciągnięte długi, 1 czerwca 1996 przyjęła zobowiązania wynikające z art.8 statutu MFW dotyczące wymienialności waluty w obrotach bieżących.
MFW ściśle monitoruje przemiany w Polsce związane z liberalizacją międzynarodowych stosunków handlowych, liberalizację przepływu kapitału,
a także reformami administracji centralnej czy ubezpieczeń społecznych. Fundusz popiera dążenia naszego kraju do integracji z Unią Europejską.
Obecnie stosunki Polski z MFW są regularne. Dotyczy to państw, które
nie korzystały z kredytów (jak obecnie Polska) lub korzystają z niewielkiej pomocy.
Organy MFW
Dyrektor Zarządzający - jest jednocześnie prezesem Rady Wykonawczej, która
go wybiera.
Rada Gubernatorów - najwyższy organ zarządzający, składa się z reprezentantów gubernatorów wszystkich państw członkowskich.
Rada Wykonawcza - organ zarządzający, w jej skład wchodzi 22 członków.
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOiR
Powstał z inicjatywy Francois Mitterranda. Jego założycielami są: kraje Europy Środkowej i Wschodniej, kraje byłego Związku Radzieckiego, Wspólnota Europejska, Europejski Bank Inwestycyjny. Obecnie skupia 60 państw. Siedzibą Banku jest Londyn.
EBOiR miał stać się dla Europy Środkowej i Wschodniej tym, czym po II wojnie światowej Bank Światowy dla Europy Zachodniej. Dlatego funkcjonuje jako połączenie banku komercyjnego i banku rozwoju.
Cele EBOiR
Wsparcie rozwoju gospodarczego i odbudowy państw Europy Środkowej
i Wschodniej;
Rozwój gospodarki rynkowej w regionie;
Propagowanie prywatyzacji
Ochrona środowiska naturalnego.
Kapitał założycielski EBOiR wynosił jedynie 10 mld ecu. W 1996 roku powiększono go do 20 mld ecu. Największymi udziałowcami są państwa UE. Udział Polski wynosi 128 mln ecu, a zobowiązanie wpłaty dotyczy 22,5%
tej kwoty.
Bank ten udziela pożyczek współfinansujących projekty w sektorze prywatnym
(do 45% ich wartości)i w sektorze państwowym (do 35% ich wartości).
Wykupuje udziały w przedsiębiorstwach prywatnych i państwowych. Udziela gwarancji, które zapewniają dostęp do międzynarodowych rynków kapitałowych
i tworzy fundusze celowe.
Pożyczki te są oprocentowane w oparciu o LIBOR, czyli stopę procentową stosowaną przez banki londyńskie. Okres spłat pożyczek wynosi 10 lat dla przedsiębiorstw lub 15 lat dla projektów dotyczących infrastruktury.
Głównym odbiorcą pożyczek są podmioty z państw Europy Środkowej
i Wschodniej, ale mogą z nich skorzystać także inwestujący w tym regionie.
To przyciąga wielu inwestorów. Bezpośredni udział Banku w realizacji niektórych projektów zapewnia im renomę i sprzyja promocji inwestycji. EBOiR może także być stroną przy tworzeniu joint venture z udziałem kapitału z państw Europy Środkowej i Wschodniej i przedsiębiorstw zachodnich. W Polsce Bank jest współzałożycielem joint venture z Hutą Szkła Sandomierz wspieraną również przez BŚ. EBOiR i BŚ pracują wspólnie przy dużych projektach dla sektora publicznego w Polsce, m.in. dotyczących autostrady A-4 ( Katowice- Kraków) oraz modernizacji sieci kolejowych.
W Polsce środki z EBOiR są najlepiej wykorzystywane przez sektor prywatny. Dobrym przykładem jest Fiat Auto Polska, któremu bank udzielił pożyczki oraz nabył udziały kapitałowe, a także Netia, która uzyskała środki
na rozwój lokalnych sieci telekomunikacyjnych konkurencyjnych dla TP SA.
Walne Zgromadzenie EBOiR w 1997 roku uznało, że Polska, Węgry, Czechy i Słowenia będą miały ograniczony dostęp do środków EBOiR, gdyż potrafią już samodzielnie je zdobyć na międzynarodowych rynkach kapitałowych. Polska może liczyć na dalsze wsparcie Banku w rozwoju infrastruktury i restrukturyzacji przedsiębiorstw.
Organy EBOiR
Rada Gubernatorów - zarządza Bankiem, w jej skład wchodzą szefowie banków centralnych, przedstawiciele WE i EBI. Polskę reprezentuje Prezes NBP.
Rada Dyrektorów - wybiera ją Rada Gubernatorów. W jej skład wchodzi
23 dyrektorów wykonawczych, 4 z nich reprezentuje kraje Europy Środkowej
i Wschodniej oraz kraje byłego Związku Radzieckiego. Obecnie jednym z nich jest przedstawiciel Polski, który jednocześnie reprezentuje Bułgarię i Albanię.
Europejski Bank Inwestycyjny - EBI
Bank powołano w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego. Jego siedzibą jest Luksemburg. Jako instytucja finansowa WE realizuje politykę UE, jako bank - ściśle współpracuje z bankami państw UE oraz międzynarodowymi organizacjami finansowymi. Posiada osobowość prawną oraz finansową autonomie. Na czele EBI stoi prezes. EBI ma swoją siedzibę w Luksemburgu.
Organy Banku ściśle współpracują z instytucjami wspólnotowymi:
Przewodniczący Banku ma prawo uczestniczenia w posiedzeniach Komisji Europejskiej jako ekspert zabierający głos w dyskusji;
Organy Banku pomagają Radzie Unii Europejskiej oraz Komisji Europejskiej
w opracowaniu odpowiedzi na zapytania posłów Parlamentu Europejskiego;
Przedstawiciele Banku mogą brać udział w pracach komitetów Parlamentu Europejskiego, które zajmują się polityką finansową.
Kapitał EBI pochodzi z subskrypcji w krajach członkowskich i wynosi 57,6 mld ecu. Bank zaciąga pożyczki na światowych rynkach kapitałowych, jednakże wartość udzielanych pożyczek i gwarancji nie może przekroczyć 250% wartości kapitału EBI.
EBI oferuje najkorzystniejsze warunki pożyczek i kredytów, ma też w ofercie kredyty non-profit. Otrzymanie pożyczki wymaga gwarancji państwowych. Stawka oprocentowania kredytów jest płynna, ustalana raz na kwartał na bazie kosztów uzyskania środków przez EBI w poprzednim okresie.
Oferta EBI jest adresowa do podmiotów państwowych i prywatnych. EBI bezpośrednio wspiera duże projekty - wówczas pożyczka tzw. Individual loan, maksymalnie wynosi 25 mln ecu. Projekty małe i średnie są finansowane prze EBI, ale za pośrednictwem banków i organizacji finansowych na poziomie krajowym lub regionalnym, tzw. global loans. Otwierają one linie kredytowe dostępne dla mniejszych podmiotów.
EBI udziela przede wszystkim kredytów długoterminowych, zazwyczaj
na 10-12 lat dla przemysłu oraz 12-15 lat na inwestycje infrastrukturalne.
Procedura otrzymania kredytu obejmuje:
Ocenę wstępną, sprawdzająca, czy dany projekt jest zgodny z celami
i zasadami UE;
Ocenę ekspertów zawierającą weryfikację techniczną i finansową.
Decyzję o przyznaniu pożyczki bądź kredytu podejmuje Rada Dyrektorów po konsultacjach z Komitetem Zarządzającym. Finansowany projekt podlega systematycznej kontroli. Środki niewłaściwie wykorzystywane mogą być cofnięte.
Zazwyczaj wkład EBI nie przekracza 50% kosztów całkowitych. Pożyczki mogą być uzyskane w walucie jednego z państw członkowskich.
W 1997 roku Bank udostępnił środki wartości 26,2 mld ecu, z czego 22,958 mld ecu przeznaczono na projekty realizowane w krajach UE. 3,244 mld ecu przyznano projektom spoza UE.
Środki pozostające w państwach UE są zazwyczaj przeznaczone na:
Wsparcie projektów regionalnych dla słabiej rozwiniętych obszarów;
Rozwój przedsiębiorstw transeuropejskich;
Współpracę sektora publicznego z prywatnym;
Programy zapobiegania bezrobociu;
Rozwój ochrony środowiska.
Największymi kredytobiorcami EBI spośród państw UE w latach 1993-1997 były: Włochy(17,9% wszystkich środków rozdysponowanych przez EBI pośród państwa UE), Hiszpania(15,4%), Niemcy (14,1%), Wilka Brytania
i Irlandia (13,1%), Portugalia (6,6%).
Kredyty przeznaczone na projekty poza UE zostały w 1997 roku skierowane do 41 państw. Najwięcej środków otrzymują państwa Europy Środkowej
i Wschodniej - 1,116 mld ecu.
EBI w Polsce
Współpraca Polski z EBI rozpoczęła się w 1990 roku . Wówczas Rada Gubernatorów utworzyła fundusz wartości 1 mld ecu, przeznaczony na wspieranie projektów inwestycyjnych w Polsce i na Węgrzech w latach 1990-1993. W 1993 fundusze dla państw Europy Środkowej i Wschodniej zwiększono do 3 mld ecu
z czego Polska otrzymała 1,2 mld ecu. Dotychczas Polska otrzymała najwięcej,
bo 29,4% wszystkich środków przeznaczonych państwom tej grupy. W 1997 roku przyjęto budżet EBI na 3 lata . Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Rumunia, Litwa, Słowacja, Łotwa, Estonia oraz Cypr otrzymają pożyczki i kredyty o wartości
3,5 mld ecu.
Dotychczas środki przyznane Polsce zostały przeznaczone m.in. na:
modernizację kolei,
modernizację wydobycia gazu ziemnego,
kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw (w sektorze przetwórstwa rolno-spożywczego,
turystyki i ochrony środowiska),
modernizację portu lotniczego,
rozwój leśnictwa.
Duży wpływ na otrzymanie pomocy EBI ma ocena Banku Światowego.
Często projekty współfinansowane przez oba banki. W Polsce takim wspólnym projektem jest program rozwoju sieci telekomunikacyjnych. W 1995 roku otwarto linię kredytową, tzw. global loan, realizowaną przez banki mające przedstawicielstwa w Polsce, a przeznaczoną na małe i średnie projekty sektora przemysłowego i turystycznego.
Organy EBI
Rada Gubernatorów - w jej skład wchodzą oddelegowani ministrowie finansów członkowskich UE oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej. Głównymi zadaniami Rady jest formułowanie celów polityki kredytowej EBI, zatwierdzenie rocznych raportów i bilansów. Rada decyduje też o podjęciu projektów poza Unią. Mianuje członków Rady Dyrektorów, Komitetu Zarządzającego oraz Komitetu Audytu.
Rada Dyrektorów - ma 24 członków, nominowanych przez kraje członkowskie oraz jednego przez Komisję Europejska. Rada czuwa nad zgodnością realizowanych zadań z postanowieniami Rady Gubernatorów, statutem Banku oraz Traktatami. Decyduje o operacjach pożyczkowych i kredytowych. Przewodniczącym Rady jest Prezes EBI.
Komitet Zarządzający - ciało kolegialne, główny organ wykonawczy, nadzorujący przebieg operacji. Pełni także funkcje konsultacyjne.
Komitet Audytu - monitoruje prawidłowy przebieg operacji prowadzonych przez Bank.
Układ Ogólny w Sprawie Cel i Handlu
20 października 1947 roku 23 sygnatariuszy podpisało Układ Ogólny
w Sprawie Cel i Handlu, który, mimo tymczasowego charakteru, przez 50 lat wyznaczał rozwój handlu międzynarodowego. Wszedł w życie po ratyfikowaniu go przez 8 z nich. GATT to umowa wielostronna, posiadająca cechy instytucji międzynarodowej. Zasady tej umowy w latach 90 akceptowało 103 członków zwyczajnych i 29 de facto.
Najważniejszym organem GATT była Konferencja Układających się Stron. Od 1961 działała Rada Przedstawicieli. Oba organy obsługiwał Sekretariat. Głównym celem GATT jest rozwój produkcji i zwiększenie wymiany międzynarodowej przez eliminowanie dyskryminacji, likwidowanie barier swobodnego handlu oraz stopniowa redukcje cel.
Układ zawiera postanowienia dotyczące obniżenia cel i przepisy odnoszące się do ograniczeń pozataryfowych, np. ilościowych, opłat importowych
i eksportowych, wyceny wartości dla ustalenia wysokości cła; oraz środków zwalczania nieuczciwej konkurencji, np. antydumpingu, cel antysubwencyjnych.
Od części przepisów GATT można było odstąpić na korzyść prawa krajowego, jeśli tego wymagał interes państwa. W części obowiązującej w pełni znalazły się regulacje warunków koncesji, spraw proceduralnych oraz podstawy dla preferencyjnych porozumień handlowych (strefy wolnego handlu, unie celne).
W 1965 roku Układ uzupełniono o cześć poświęconą krajom rozwijającym się, dołączono tez listy koncesji taryfowych.
Zasady funkcjonowania GATT zaczerpnięto ze sformułowanych w latach 30. modelu Heckschera-Ohlina, który wskazywał na wyższość mechanizmów wolnego handlu nad gospodarka kontrolowana przez regulacje krajowe. Jednakże trudna sytuacja gospodarcza państw w okresie powojennym przesądziła o stopniowym dochodzeniu do liberalnego rynku wymiany międzynarodowej.
W Układzie zapisano podstawowe zasady, swego rodzaju kodeks handlu zagranicznego. Najważniejsze z nich:
Klauzula największego uprzywilejowania, czyli zasady niedyskryminacji
(art. I Układu Ogólnego GATT). Strony GATT, w myśl tej zasady, musza być traktowane jednakowo. Każdy przywilej przyznany jednemu państwu musi być także przyznany wszystkim pozostałym stronom Układu. Klauzula dotyczy opłat celnych, częściowo podatków oraz opłat wewnętrznych.
W praktyce nie oznacza to wcale równych szans dotarcia państw rozwijających się do dużych rynków państw w przywileje, których
nie uzyskałyby od wielkich partnerów, np. w drodze negocjacji bilateralnych.
Klauzula narodowa(art. III Układu Ogólnego GATT) nakazuje, by towary importowane po przekroczeniu granicy były traktowane tak samo jak towary krajowe.
Zasada wzajemności ustępstw i korzyści stanowi, ze państwo nie ma obowiązku udzielania koncesji handlowych, jeśli samo nie otrzymało od ubiegającej się strony porównywalnych przywilejów. Działalność UNCTAD w latach siedemdziesiątych przyczyniła się do odstępstw w formie preferencji na rzecz państw rozwijających się (System Ujednoliconych Preferencji Celnych).
Układ uznaje także taryfy celne i opłaty o podobnym charakterze za jedyne dozwolone mechanizmy polityki handlowej. Zasady zostały częściowo uściślone podczas Rundy Urugwajskiej, a od 1 stycznia 1995 roku stały się zasadami Światowej organizacji Handlu.
GATT sprzyjał liberalizacji handlu światowego. Osiem rund negocjacji przyniosło porozumienia umozliwjajace obniżenie cel w państwach wysoko uprzemysłowionych z 40% w latach czterdziestych i piedziesiatych do około 6%
w latach osiemdziesiątych. Niższe stawki celne wywołały zjawisko neoprotekcjonizmu, czyli wykorzystania przez państwa metod pozataryfowych dla ochrony własnego rynku.
Dorobek GATT dotyczy nie tylko obniżania stawek celnych i zmniejszania ochrony rynków krajowych. Pojawiły się również porozumienia sektorowe
(np. dotyczące produktów rolnych). Runda Urugwajska przyniosła także postanowienia dotyczące rynku usług, inwestycji zagranicznych, a nawet handlowych aspektów prawa ochrony własności intelektualnej. Konsekwencjami tych postanowień zajmuje się już Światowa Organizacja Handlu.
Światowa Organizacja Handlu
15 kwietnia 1994 roku, w Marrakeszu, na spotkaniu kończącym Rundę Urugwajska, podpisano Akt końcowy, a wraz z nim przyjęto porozumienie ustanawiające Światową Organizacje Handlu. Członkami pierwotnymi WTO stały się strony Układu Ogólnego GATT, które podpisały Porozumienie, dołączyły listę swoich koncesji i ratyfkowaly je do końca 1996 roku. Inne państwa będą przyjmowane droga negocjacji i akceptacji kandydatury przez dwie trzecie członków organizacji.
Podczas Rundy urugwajskiej dyskutowano nad:
dalsza liberalizacja handlu (szczególnie produktami rolnymi i tekstylnymi),
wdrażaniem zasad wymiany międzynarodowej (zmiany w zapisie GATT),
stworzenie zapisu wielostronnego dotyczącego obrotu międzynarodowego usługami,
handlowymi aspektami praw własności intelektualnej.
Wraz z Aktem Końcowym w 1994 roku przyjęto załączniki:
wielostronne porozumienie w sprawie handlu towarami,
Układ Ogólny w sprawie handlu usługami, tzw. GATS,
porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, tzw. TRIPS (dotyczy kwestii naruszania praw autorskich i ochrony znaków towarowych),
postanowienia dotyczące zasad rozstrzygania sporów.
Polska była jednym ze 120 sygnatariuszy Porozumienia, przystąpiła do WTO 1 stycznia 1995, a od 1 lipca 1995 roku, po zakończeniu procesu ratyfikacyjnego, stała się członkiem WTO.
WTO nie należy do systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, posiada osobowość prawna i własny budżet. Decyzje podejmowane są na zasadzie konsensusu.
Główne cele WTO to:
kontrola wprowadzania w życie postanowień Rundy Urugwajskiej,
promocja postanowień Rundy Urugwajskiej.
Państwa przystępujące do WTO musza przyjąć wszystkie Postanowienia
(z wyjątkiem fakultatywnych) i, w razie potrzeby, dostosować wewnętrzne regulacje do uzgodnień Rundy Urugwajskiej.
Porozumienie tekstylne
Dotyczy produktów przemysłu włókienniczego i odzieżowego. W styczniu 1995 liberalizacja odnosiła się do 16% ogólnej wartości importu danego państwa, kolejne jej etap nastąpił w styczniu 1998 roku. Pełna liberalizacje przewidziano na rok 2005. Do tego czasu państwa mogą chronić rynek wewnętrzny przed importem zagrażającym równowadze przemysłu krajowego. Liberalizacje nadzoruje Organ nadzoru Tekstylnego.
Porozumienie rolne
Liberalizacja obrotów towarami rolnymi była wyjątkowo trudna, zwłaszcza
ze względu na silny opór UE. Po żmudnych negocjacjach doprowadzono
do porozumienia, które zawiera:
ogólne Porozumienie Rolne,
uzgodnienia dotyczące koncesji, dostęp do rynku i subsydiów,
postanowienia dotyczące środków filosanitarnych.
Największym sukcesem Porozumienia było umieszczenie ograniczeń pozataryfowych w ramach koncesji (środki te zostały przeliczone na stawki celne jako tzw. cła związane). Postanowiono, ze cła na produkty rolne zostaną zredukowane w okresie 6 lat średnio o 36% (dla krajów rozwijających się - o 245
w ciągu 10 lat). Członkowie WTO zostali zobowiązani do zapewnienia minimalnego dostępu do rynku na poziomie 3%. a od 1999 r. - 5%.
Ograniczenia w obrocie towarami rolnymi musza być niwelowane. Dodatkowo państwa zobowiązane do redukcji subsydiów eksportowych o 36%
w ciągu 6 lat oraz zmniejszenie ilości towarów objętych nimi o 21%.
Porozumienie usługowe
Jest to pierwsza regulacja GATT/WTO dotycząca usług. Ustala zobowiązania dla wszystkich członków oraz listy koncesyjne zawierające dodatkowe klauzule przygotowane w ramach porozumień dwustronnych. Porozumienie zawiera podział usług na grupy ze względu na dostęp do nich. Główna zasada Porozumienia jest klauzula najwyższego uprzywilejowania. określono tez dalsze etapy liberalizacji. odrębne negocjacje w wąskim gronie (77 państw, Stany zjednoczone wycofały się
z nich w toku) toczyły się na temat usług finansowych. Zostały zapisane w Drugim Załączniku do GATS.
Polska w WTO
Po długich negocjacjach Polska stała się członkiem WTO, przyjmując postanowienia Rundy urugwajskiej. Oznaczało to konieczność zredukowania stawek celnych dla towarów przemysłowych o 1/3 do końca 1997 roku. Do 2000 roku jest wymagane zmniejszenie stawek celnych dla towarów rolnych o 36%
i jednoczesne ograniczenie barier pozataryfowych.
To dostosowanie polskiego prawa do norm i zasad WTO jest zgodne
z wymogami UE i znalazlo odzwierciedlenie w nowym kodeksie celnym
Struktura Światowej Organizacji Handlu
Konferencja Ministerialna - najwyższy organ, zbierający się przynajmniej raz na dwa lata. konferencja podejmuje decyzje dotyczące wielostronnych porozumień handlowych
Rada Generalna WTO - organ wykonawczy, obradujący regularnie jako:
Organ Rozstrzygania Sporów - nadzoruje mechanizmy rozwiązywania sporów
Organ Przeglądu Polityki Handlowej - analizuje stan polityki ekonomicznej państw
Radzie podlegają także:
Rada Handlu Towarami
Rada Handlu Usługami
Rada handlowych Aspektów Ochrony Własności Intelektualnej (TRIPS)
Rady posiadają wyspecjalizowane komitety zajmujące się porozumieniami zawartymi w ramach WTO (np. Komitet ds. Rolnictwa).
Sekretariat
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
W 1960 roku w Paryżu szefowie rządów: Austrii, Belgii, Kanady, Danii, Francji, Niemiec, Grecji, Islandii, Włoch, Luksemburgu, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii, Turcji, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Stanów Zjednoczonych, podpisali Konwencję o OECD. Weszła w życie w 1961 roku. Wspólnoty Europejskie uczestniczą w pracach Organizacji na mocy Protokołu dodatkowego do Konwencji. Siedziba OECD jest Paryż. W 1964 r. do organizacji przystąpiła Japonia, w 1969 r. - Finlandia, w 1973 r. - Nowa Zelandia, w 1979 r. - Australia, w 1994 r. - Meksyk, w 1995 r. - Czechy, w 1996 r. - Korea, Węgry.
OECD jest finansowana przez państwa członkowskie. Wysokość kontrybucji państwa zależy od wielkości i stanu gospodarki. Członkowie mogą wnosić dodatkowe środki, przeznaczone na konkretne projekty.
Cele OECD:
popieranie trwałego wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia,
rozwój ekspansji gospodarczej członków (przy zachowaniu zasad konkurencji),
rozwój handlu światowego.
Jednocześnie państwa członkowskie zobowiązały się do:
ograniczania i znoszenie przeszkód w wymianie towarów, usług, płatności bieżących, liberalizacji przepływów kapitałowych,
działania na rzecz rozwoju gospodarczego członków OECD oraz innych państw.
Państwa członkowskie mogą korzystać z rekomendacji OECD pozwalających lepiej uwarunkować rozwój gospodarek narodowych. Organizacja służy również pomocą prawną oraz arbitrażem przy negocjacjach wielostronnych porozumień.
OECD jest wielostronnym forum, na którym pojawiają się zagadnienia
z każdej dziedziny gospodarki. Prezentacje są oparte na własnych analizach gospodarki
OECD dysponuje bogata baza informacji, analiz porównawczych, statystyk. Zapewnia mikro- i makroekonomiczne badania oraz doradztwa, także sektorowe, dla swoich członków oraz innych państw. OECD zależy na rozwoju całej światowej gospodarki, a nie tylko gospodarek narodowych członków. Temu służy Centrum Na Rzecz Współpracy z Państwami Nieczłonkowskimi, które zarządza programami wsparcia. Prognozy sektorowe dla gospodarek słabiej rozwiniętych koncentrują się na projektach dostosowawczych do reguł wolnego handlu.
Programy wsparcia są przeznaczone dla poszczególnych państw, maja służyć rozwojowi gospodarczemu i współpracy z OECD. Istnieją także programy dla krajów ubiegających się o członkostwo: Bułgarii, Chin, Rumunii, Słowacji, Słowenii. Dodatkowo stworzono organy konsultacyjne dla krajów rozwijających się, np. Klub Sahelu dla państw Afryki Zachodniej.
Dyskusje prowadzone w Komitetach mogą prowadzić do zawarcia wiążących porozumień bądź ustanowienia reguł, których członkowie zobowiązują się dobrowolnie przestrzegać.
Polska w OECD
Ścisła współpraca Polski, Czech i Węgier z OECD rozpoczęła się w 1990 roku programem Partners inTransition w ramach Centrum Współpracy
z Gospodarkami w Procesie Transformacji. Jego działanie skoordynowano
z przedsięwzięciami innych organizacji międzynarodowych. Uzyskanie przez Polskę członkostwa było możliwe dzięki przestrzeganiu reguł otwartego rynku dla inwestycji zagranicznych i handlu międzynarodowego oraz demokratycznym przemianom.
Polska, jako członek OECD, jest zobowiązana wypełniać postanowienia Konwencji oraz przyjmować decyzje Rady OECD. Maja one moc wiążąca członków. Wyjątek stanowi uzasadnione (i uzgodnione z Radą) zawieszenie wypełniania postanowień. Oprócz decyzji Rada wydaje zalecenia, które, choć nie maja mocy wiążącej, wywierają wpływ na prawodawstwo krajowe. Obecnie obowiązuje 30 decyzji i 110 zaleceń. dotyczą one przede wszystkim międzynarodowego prawa gospodarczego: liberalizacji przepływów kapitałowych, inwestycji międzynarodowych, prawa konkurencji, ochrony środowiska.
Oprócz instrumentów prawnych duże znaczenie maja deklaracje Rady przyjmowane na szczeblu ministerialnym. jedna z ważniejszych dotyczy przedsiębiorstw transnarodowych.
Wymogi OECD zdecydowały o liberalizacji przepływu kapitału w Polsce, zmianach w prawie dewizowym i regulacjach dotyczących inwestycji zagranicznych.
Organy OECD
Sekretarz Generalny - wybierany przez Radę na 5-letnia kadencje, jest także przewodniczącym Rady na szczeblu stałych przedstawicieli. Może przedkładać swoje propozycje Radzie i innym organom.
Sekretariat - zapewnia i dostarcza członkom informacji, wyniki badań, prognoz, opracowane przez ekspertów Organizacji.
Rada - najwyższy organ decyzyjny tworzący akty prawne OECD, składa się
z przedstawicieli wszystkich członków. Wspólnoty Europejskie są reprezentowane przez przedstawicieli Komisji Europejskiej. Może obradować na szczeblu ministrów państw członkowskich lub na szczeblu stałych przedstawicieli. Każdy członek - strona Konwencji, posiada jeden glos.
Komitet (Komitet Wykonawczy) - organ doradczy, monitorujący osiąganie celów Organizacji w danej dziedzinie (np. Komitet ds. Edukacji Komitet ds. Handlu, Komitet ds. Ochrony Środowiska). Spotkania odbywają się regularnie, czasami na szczeblu ministerialnym. W skład wchodzą eksperci, doradcy rządowi
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
Stowarzyszało Austrie, Danie, Norwegie, Portugalie, Szwecje, Szwajcarie zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W 1961 EFTA zyskała nowego członka - Finlandie a w 1970 r. - Islandie. jednak w 1972 r. grono pomniejszyło się Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz Danie, ponieważ te państwa przystąpiły do struktur wspólnotowych (członkostwo WE uzyskały w 1973 roku). Z tych samych powodów wystąpiła w 1985 r. Portugalia. W 1991 r. EFTA przyjęła Lichtenstein, ale w 1995 roku wystąpiły kolejne państwa: Austria, Finlandia, Szwecja, które także zostały członkami UE. Obecnie EFTA ma czterech członków: Norwegię, Szwajcarię, Islandię
i Lichtenstein
Cele EFTA określone w Konwencji Sztokholmskiej, która weszła w życie
w 1967 r., to:
rozwój gospodarczy,
poprawa warunków życia państw członkowskich.
Głównym sposobem ich osiągnięcia jest liberalizacja handlu i stworzenie przez EFTA strefy wolnego handlu. Przyjęto takie same transze roczne umożliwiające stopniowe wprowadzenie strefy wolnego handlu jak we Wspólnotach Europejskich. kompatybilność obu systemów ułatwiała państwom EFTA ewentualną akcesję do struktur wspólnotowych. Mimo ścisłej współpracy (obecnie dzięki Europejskiemu Obszarowi Gospodarczemu) istnieją elementy wyraźnie odróżniające od siebie WE i EFTA:
państwa EFTA nie prowadza wspólnych polityk, np. rolnej czy handlowej, jak czyni to WE i państwa członkowskie,
EFTA nie posiada wspólnej, zewnętrznej taryfy celnej.
Jednak ponad 80% wymiany handlowej państw. EFTA jest zwiazana
z rynkiem „15”. Działania Stowarzyszenia wykraczają także poza kontynent europejski. Podpisano 7 deklaracji współpracy oraz 17 umów o utworzeniu stref wolnego handlu. Deklaracja jest pierwszym krokiem do wolnego handlu, zawiera zobowiązanie współpracy, propaguje harmonijny rozwój stosunków miedzy stronami. Natomiast umowa o strefie wolnego handlu ma podobny charakter jak umowa EFTA. Strefa jest tworzona w oparciu o regulacje WTO i zgodnie
z kierunkami integracji europejskiej. Dotychczas EFTA podpisała deklarację współpracy m.in. z Macedonią, Egiptem, Tunezją, Organizacją Wyzwolenia Palestyny, Albanią i Jordanią. Umowy o strefie wolnego handlu podpisano m.in.
z Marokiem, Izraelem, Turcją. Odrębną grupę zainteresowań stanowią państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Obecnie umowy o strefie wolnego handlu z EFTA posiadają Polska, Bułgaria, Estonia, Czechy, Węgry, Litwa, Rumunia, Słowacja oraz Słowenia.
Stosunki Polska - EFTA
W 1990 roku Polska i EFTA podpisały w Goeteborgu deklaracje współpracy. Od końca tego roku pracował Wspólny Komitet przygotowujący projekt umowy
o utworzeniu strefy wolnego handlu miedzy polska a państwami EFTA (wówczas było ich siedem). Podpisano ja w 1992 roku w Genewie, weszła w życie rok później. Przynajmniej raz w roku odbywa się spotkanie Wspólnego Komitetu oceniające wykonanie jej postanowień. Dotyczy ona towarów przemysłowych. Liberalizacja obrotów towarami rolnymi jest regulowana przez odrębne postanowienia dwustronne. w chwili wejścia umowy w życie, cła na towary przemysłowe eksportowane z państw EFTA do polski zmniejszono o 80%, a cło na import towarów produkcji polskiej przez państwa EFTA zredukowano o 25%. pozostałe redukcje są prowadzone sukcesywnie, zgodnie z postanowieniami umowy stowarzyszeniowej z UE (Układu Europejskiego). Państwa EFTA nie stosują kontyngentów importowych na towary z Polski. Dodatkowo umowa określa podstawy dla ochrony własności intelektualnej, zasady konkurencji dla przedsiębiorstw oraz zakres pomocy udzielanej przez EFTA Polsce.
Pomoc EFTA (nie tylko dla Polski) jest realizowana w ścisłej współpracy
z UE.EFTA uczestniczy w programach unijnych przez kontrybucje finansowe
i wsparcie techniczne. program PRAQ I, II i obecnie PRAQ III (wszystkie w ramach PHARE) służą dostosowaniu systemów prawa krajowego państw Europy Środkowej i Wschodniej do prawa europejskiego oraz standardów technicznych do wymogów wspólnotowych. EFTA wniosła w latach 1995-1996 ok. 5% budżetu PHARE.
Stowarzyszenie samodzielnie organizuje spotkania, seminaria, m.in. dotyczące zasad liberalizacji handlu, zasad konkurencji, ochrony własności intelektualnej. Przyznaje także małe granty stypendialne, skierowane przede wszystkim do studentów Albanii, Macedonii czy Słowenii.
Tworzenie strefy wolnego handlu miedzy EFTA a Polską powinno zakończyć się w 2001 roku. Do tego czasu Polska musi dokończyć przekształcenia strukturalne i systemowe, które pomogą konkurować na Europejskim Obszarze Gospodarczym.
Organy EFTA
Sekretarz Generalny EFTA
Rada EFTA - zbiera się dwa razy w miesiącu na szczeblu stałych przedstawicieli, jest organem czuwającym nad realizacja Konwencji Sztokholmskiej; służy jako forum konsultacyjne. Decyzje zapadają w drodze konsensusu.
Sekretariat - organ, który odzwierciedla podział głównych zainteresowań EFTA: w Genewie jest wydział zajmujący się realizacja postanowień Konwencji i jednocześnie obsługuje Radę, w Brukseli - wydział Sekretariatu koordynujący działania w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
w Luksemburgu znajduje się wydział w Biurze Doradztwa Statystycznego
(na mocy postanowień o EOG)
Europejski Bank Centralny
EBC tworzy wraz z narodowymi bankami centralnymi członków UGiW Europejski System Banków centralnych (ESBC), zbudowany dwustopniowo, analogicznie do modelu niemieckiego (bank federalny i centralne banki poszczególnych landów). Najwyższym organem decyzyjnym jest Rada EBC, która składa się z członków zarządu i prezesów narodowych banków centralnych państw członkowskich. Podejmuje ona decyzje w zakresie polityki pieniężnej. Za ich realizacje odpowiedzialny jest zarząd. Jest on mianowany przez ECOFIN (Radę Ministrów Gospodarki i Finansów). Oprócz prezesa i wiceprezesa należy do niego jeszcze czterech dalszych członków, pochodzących z państw członkowskich UGiW i będących uznanymi autorytetami w dziedzinie walutowej i bankowej.
Traktat z Maastricht wymienia jako podstawowe zadanie EBC zapewnienie stabilności cen. EBC wspiera ogólną politykę gospodarcza Wspólnoty, o ile nie wpływa to ograniczająco na realizacje celu, jakim jest stabilizacja poziomu cen. Jednym z głównych zadań banku jest tez definiowanie i realizacja polityki pieniężnej.
Zgodnie z Traktatem z Maastricht, EBC obok kierowania polityka pieniężna ma za zadanie utrzymywać przekazane mu rezerwy walutowe państw członkowskich i zarządzać nimi, przeprowadzać operacje dewizowe i dbać
o sprawne działanie systemów płatniczych.
EBC ma wyłączne prawo wydawanie zgody na emisje banknotów euro
we Wspólnocie. Banknoty te, będące środkiem płatniczym w obrębie unii walutowej, mogą być emitowane przez EBC i narodowe banki centralne.
za bieżącą politykę kursu wymiany będzie odpowiedzialny EBC. Rada ECOFIN może wydawać zalecenia jej dotyczące, nie mające jednak mocy wiążącej. W przypadku konfliktu miedzy zapewnieniem stabilności wartości pieniądza
a utrzymaniem kursu wymiany obowiązuje zasada priorytetu stabilności wartości pieniądza.
Oprócz tego EBC pełni tez funkcje doradcze. Wszystkie propozycje aktów prawnych Wspólnoty Europejskiej należących do sfery właściwości Banku wymagają zasięgnięcia jego opinii. Może on także wyrażać opinie wobec organów UE i organów narodowych w kwestiach należących do zakresu jego kompetencji.
Europejski Obszar Gospodarczy
2 maja 1992 r. Dwanaście państw Wspólnot Europejskich oraz siedem państw EFTA (Austria, Finlandia, Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Szwecja, Szwajcaria) podpisało w Oporto Układ w sprawie utworzenia Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Układ wszedł w życie, po zakończeniu ratyfikacji, 1 stycznia 1994 roku. Austria, Finlandia oraz Szwecja stały się członkami UE w 1995 roku i od tego roku uczestniczą w EOG jako członkowie UE.
Głównym celem Układu jest pogłębianie i rozszerzanie istniejących powiązań pomiędzy Wspólnotami Europejskimi a EFTA. Na mocy jego postanowień państwa EFTA zostały objęte programem wprowadzania Wspólnego Rynku. Swobody przepływu osób, towarów, usług i kapitału zostały rozciągnięte także na kraje stowarzyszone.
EOG nie jest unia celna, nie posiada wspólnej zewnętrznej taryfy celnej. Przepływ towarów pomiędzy państwami EOG może być poddany kontroli
ze względu na ochronę zdrowia i bezpieczeństwo obywateli. Państwa Wspólnot przyjęły zobowiązanie do zmniejszenia ograniczeń w handlu z państwami EFTA,
a te, ze swej strony, zobowiązały się nie ograniczać wymiany z państwami trzecimi. Kraje EFTA przyjęły wspólnotowe zasady konkurencji oraz zasady współpracy gospodarczej dotyczące przedsiębiorstw, ochrony konsumenta, oświaty
i ochrony środowiska. Polityka rolna została w gestii państw EFTA, jednak stopniowo liberalizują one handel tymi towarami.
Układ nie zobowiązuje krajów EFTA do przyjęcia Wspólnej Polityki Rybołówstwa. Norwegia, Szwecja i Islandia podpisały porozumienia bilateralne ze Wspólnotami, które pozwalają Hiszpanii i Portugalii korzystać z łowisk na Morzu Północnym. EFTA nie przyjęła także postanowień wspólnotowych dotyczących polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Układ przewiduje jednak środki, których użycie byłoby konieczne dla utrzymania międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju.
Wspólnoty Europejskie podpisały także w ramach EOG porozumienia dwustronne dotyczące transportu drogowego, m.in. ze Szwajcarią w sprawie tranzytu. Wraz z EOG powstał mechanizm finansowy osłaniający słabiej rozwinięte regiony i państwa WE. Tym samym ograniczono obawy związane z utworzeniem EOG. Mechanizm zaczął działać w 1994 roku, a przestał z końcem 1998 roku. Państwa EOG przekazały 500 min ecu (euro) Fundusz Rozwoju, udzieliły także WE pożyczki 1,5 mld euro. Europejski Bank Inwestycyjny zarządzał mechanizmem finansowym na podstawie Porozumienia Współpracy.
EFTA wnosi także kontrybucje do innych, ogólnodostępnych programów wspólnotowych kierowanych także do państw spoza EOG. Oto niektóre z nich:
Socrates, Leonardo da Vinci, Youth for Europe - programy edukacyjne;
Program Walki Przeciwko Nowotworom - program badawczo- informacyjny;
Media II - program wspierający rozwój sektora audiowizualnego.
Udział EOG w handlu światowym jest ogromny i wynosi ok. 47,7% światowego eksportu oraz 46,9% światowego importu. Tak silna pozycja EOG utrudnia umowy o stowarzyszeniu z WE i strefie wolnego handlu z EFTA.
Organy EOG
Rada EOG - składa się z członków Rady Ministrów i członków Komisji Wspólnot Europejskich oraz jednego członka rządu każdego państwa EFTA. Spotkania Rady zwołuje jej przewodniczący, przynajmniej dwa razy w roku. Jest ona odpowiedzialna za polityczna realizację Układu o EOG oraz przedstawianie ogólnych wytycznych dla Wspólnego Komitetu EOG.
Wspólny Komitet EOG - składa się z reprezentacji Komisji WE oraz państw EFTA. Komitet podejmuje decyzje na zasadzie konsensusu. Wydaje roczne raporty na temat realizacji i rozwoju Układu o EOG.
Połączony Komitet Parlamentarny EOG - składa się z jednakowej liczby członków parlamentów państw członkowskich EFTA. Nie jest organem decyzyjnym, służy dialogowi pomiędzy UE a EFTA.
Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu
2 grudnia 1992 roku w Krakowie, Polska, Węgry, Czechy i (wówczas) Czechosłowacja podpisały porozumienie o utworzeniu strefy wolnego handlu. Postanowienia liberalizacyjne nie objęły późniejszych stosunków Czech
ze Słowacją, ponieważ państwa zachowały unię celną i walutową. Porozumienie weszło w życie 1 stycznia 1994 roku.
Organy instytucjonalne są słabo rozwinięte. CEFTA posiada Wspólny Komitet składający się z przedstawicieli stron, który nadzoruje i zarządza realizacje postanowień Porozumienia. Komitet, który pełni rolę forum konsultacyjnego, zbiera się raz na rok. Podejmuje decyzje na zasadzie konsensusu. Decyzje Komitetu
są wiążące dla storn. Zalecenia mają charakter propozycji.
CEFTA została zbudowana na podstawie wzorów współpracy w ramach EFTA i Wspólnot Europejskich. Strony zobowiązały się do stopniowego strefy wolnego handlu, odwołując się do postanowień GATT (art. 1 ust. 1 Porozumienia).
Cele CEFTA
popieranie i wzrost światowej wymiany handlowej;
rozwój wzajemnych stosunków gospodarczych;
poprawa warunków życia i pracy;
stabilizacja finansowa;
handel pomiędzy stronami Porozumienia w warunkach konkurencji.
Porozumienie obejmuje towary przemysłowe. Artykuły objęte Porozumieniem zostały podzielone na trzy grupy:
grupa A - surowce i towary nisko przetworzone, część maszyn i urządzeń;
grupa B - pozostałe towary przemysłowe, wysoko przetworzone;
grupa C - tzw. „towary wrażliwe”. Są to m.in.: wyroby tekstylne, hutnicze
i motoryzacyjne.
Dodatkowo w grupie C są towary objęte szczególną ochroną celną. Strona polska umieściła tu 26 artykułów motoryzacyjnych, 500 tekstylnych i hutniczych, na które cła zostaną zniesione do końca 2002 roku.
Dużo trudniejsze do wyeliminowania są bariery pozacelne. Porozumienie przewiduje ograniczenie nakładania nowych barier tego typu oraz ograniczanie już istniejących zgodnie z umowami stowarzyszeniowymi Polski, Czech, Węgier
i Słowacji ze Wspólnotami Europejskimi. Jednakże stosowanie tych postanowień napotyka trudności. Czechy, Słowacja i Węgry stosują wiele ograniczeń, m.in. licencjonowanie eksportu, kontyngenty importowe. Ich likwidację wymuszą programy dostosowawcze państw CEFTA wynikające ze starań o członkostwo
w Unii Europejskiej.
Porozumienie zawiera dodatkowo postanowienia dotyczące ochrony własności intelektualnej (art. 25). Ma charakter rozwijającej się umowy. Przewidziana data końcowa to koniec 2001 roku.
Towary rolno-spożywcze podlegają specjalnemu traktowaniu. Podobnie jak
w umowach stowarzyszeniowych z UE, państwa przyznają sobie kontyngenty ilościowe. Liberalizacja handlu tymi artykułami odbywa się wg odrębnego kalendarium i dotyczy tylko wybranych towarów. Protokół dodatkowy z 1995 roku do Porozumienia przewiduje podział towarów na trzy grupy. Kryterium klasyfikującym do danej grupy był stopień wrażliwości. Dwie pierwsze grupy A i B zostały uzgodnione dla wszystkich stron, grupa C - w rozmowach bilateralnych.
Grupa A - artykuły o niskim stopniu wrażliwości:
Grupa B - artykuły średnio wrażliwe;
Grupa C - artykuły wrażliwe.
Odmienną podgrupę stanowią artykuły szczególnie wrażliwe, np. piwo, wino, tytoń, wódka.
Unia Gospodarcza i Walutowa
Stworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) to jeden
z ambitniejszych, ale i bardzo kontrowersyjnych celów UE. Wraz z podpisaniem Traktatu o Unii Europejskiej (Traktat z Mastricht) i jego ratyfikacją 1.1. 1993 roku powstanie Unii stało się faktem o skutkach prawno międzynarodowych. Wspólna waluta w wymiarze wewnętrznym uzupełniła wspólny rynek wewnętrzny,
a w wymiarze zewnętrznym służy umocnieniu pozycji ekonomicznej UE. W myśl tego Traktatu kursy wymiany walut państw członkowskich od 1.1.1999 roku zostały ustalone na stałe. Narodowe waluty stały się wówczas tylko wyrazem wspólnej waluty.
Ustalenia Traktatu o UE opierają się w większości na wnioskach zawarty
w raporcie Delars'a. Przedłożony w kwietniu 1989 r. przez grupę ekspertów przy udziale szefów narodowych banków centralnych, przewiduje on przejście do UGiW w trzech etapach. Cel pierwszego etapu, rozpoczętego 1.07.1990 r. stanowiła;
liberalizacja przepływu kapitału;
umocnienie koordynacji w sferze polityki walutowej;
przystąpienie wszystkich państw członkowskich do Europejskiego Systemu Walutowego (ESW);
realizacja rynku wewnętrznego;
podjęcie prac na rzecz dalszych niezbędnych zmian Traktatu
Najważniejszy krok drugiego etapu to utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych o początkowo ograniczonych uprawnieniach. Trzecia faza przewiduje przejście do stałych kursów wymiany o jednolitej walucie.
Traktat z Mastricht stanowił kontynuacje dotychczasowej linii polityki europejskiej, ponieważ na pierwszy plan wysuwał ekonomiczne pogłębienie integracji politycznej. Trzyetapowy plan Delaros'a przełożył ją na konkretny kalendarz działań, w którym konkretne cele polityczne dostosowane są
do konkretnego terminarza.
Konsekwencją instytucjonalną przygotowań do UGiW było powołanie 1.01.1994 r. Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW), poprzednika Europejskiego Banku Centralnego. Jego zadaniem było wspieranie państw członkowskich w stworzeniu warunków umożliwiających przejście do trzeciego etapu tworzenia UGiW. Oprócz tego wykształcał on instrumenty i procedury służące realizacji polityki monetarnej i walutowej. Stabilna wartość wspólnej waluty wymaga wiarygodnej polityki stabilizacyjnej, a także wysokiej zbieżności zaangażowanych w nią gospodarek narodowych.. przystąpienie do trzeciego etapu było związane z spełnieniem tzw. kryteriów konwergencji:
wysoki poziom stabilizacji cen (inflacja mniejsza niż 1,5% powyżej przeciętnej inflacji trzech państw wykazujących najniższą inflację);
stała korzystna sytuacja finansowa sektora publicznego (przyrost rocznego zadłużenia państwa nie może przekroczyć 3% PKB i 60% ogólnego zadłużenia);
stabilność mechanizmu kursów walutowych;
trwałość konwergencji i udział w mechanizmie kursów walutowych ESW.
Choć ustalone na płaszczyźnie politycznej, powyższe kryteria zbieżności mogą być oceniane jako znaczące mierniki ekonomicznej gotowości do przystąpienia
do EGiW, to ilustrują istniejące nadal jednak różnice w poziomie zbieżności między państwami członkowskimi. Patrząc z tej perspektywy Traktat z Mastricht był
w swoich ustaleniach kompromisem między dążeniem do wystarczająco długich okresów przejściowych a określonym czasowo, szybkim nieodwracalnym przejściem do Unii Gospodarczej i Walutowej.
Potrzeba ścisłej współpracy w zakresie polityki walutowej wynika
z konkretnych uwarunkowań stosunków gospodarczych z zagranicą. Im ściślej splecione są ze soba systemy ekonomiczne, tym bardziej szkodliwe skutki dla innych stosunków gospodarczych mają wahania kursów walutowych.
Po wprowadzeniu UGiW co w pełni zrealizuje się wprowadzeniem euro jako jedynego środka płatniczego na terenie UE, Unia podniesie poziom własnej konkurencyjności. Wspólna waluta wyeliminuje zagrożenia jakie rodzi stosowanie różnych walut.
Realizacja UGiW
Na szczycie w Madrycie w grudniu 1995 r. szefowie państw i rządów potwierdzili swoją wolę rozpoczęcia UGiW w 1999 r. Zgodnie przyjęli określenie euro jako wspólnej waluty. Ustalili, że począwszy od 1.01.2002 r. pojawią się banknoty i monety euro. W sześć miesięcy później waluty narodowe uczestników UGiW stracą wartość środków płatniczych.
Znaczna część prac związanych ze strategią polityki monetarnej oraz
z instrumentami EBC została zakończona przez EIW w 1997 r. Rada europejska przyjęła w 1996 r. projekty banknotów, a w czerwcu 1997 r. projekty monet. Ponadto uchwaliła dwa rozporządzenia dotyczące pozycji prawnej euro, które stwierdzają, że euro będzie walutą wszystkich uczestników UGiW oraz że istniejące Traktaty będą kontynuowane.