zagadnienie 1.
JĘZYKOZNASTWO= lingwistyka (poł. XIX w.), zajmuje się problemami związanymi z językiem; badania nad językiem, czyli począwszy od konstrukcji teorii języka w ogóle, poprzez teorię opisu języka w danym momencie jego rozwoju historycznego, opis różnic występujących między językami, aż po psychologiczne i socjologiczne mechanizmy funkcjonowania języka. Dział nauk humanistycznych, zjamujący się budową, funkcją i rozwojem języka.
JĘZYK NATURALNY I INNE „JĘZYKI”.
Język naturalny- taki, którym posługują się ludzie w procesie komunikacji i który nie został świadomie przez ludzi utworzony, np. polski, chiński, angielski. Język sztuczny - język wymyślony przez konkretnych ludzi,, będący w zamierzeniu jego autorów uniwersalnym systemem komunikacyjnym, np. valapük, esperanto, ido, interlingua. Języki programowe używane do pisania programów komputerowych , np.: BASIC, PASCAL, ALGOL. Język matematyki- jest pisany językiem alfabetycznym, do którego alfabetu należą cyfry, zmienne, symbole działań itp. Język matematyki i j. programowe należą do tzw. języków formalnych. Język maszyny - informacje przesyłane między różnymi elementami maszyny, alfabet jest tutaj zbiorem impulsów elektrycznych. Język, gdzie informacje przekazywane są między fragmentami organizmu biologicznego, tutaj alfabetem jest zbiór impulsów elektrycznych i związków chemicznych.
JĘZYKOZNASTWO AUTONOMICZNE \(SYSTEMOWE, STRUKTURALNE= WEWNĘTRZNE).- nurt lingwistyki, której przedmiotem jest `la langue' (gramatyka jednostek leksykalnych, ich budowa, znaczenie). nie bierze pod uwagę uwarunkowań zewnętrznych. Między innymi próbuje zrekonstruować system języka z tekstów literackich. Trzy punkty widzenia j. wew.:
gramatyka:
-morfologia- zajmuje się budową wyrazów, dzieli się na fleksję i słowotwórstwo; morfem- najmniejsza niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu
-składnia- zajmuje się budową zdania: fonotaktyka- łączenie fonemów w morfemy; morfotaktyka- łączenie morfemów w leksemy, syntagmatyka- łączenie wyrazów
-leksykologia- nauka o słownictwie)
semantyka- forma i znaczenie znaków, dotyczy relacji między formą a jej odniesieniem do rzeczywistości pozajęzykowej
pragmatyka- bada stosunki, jakie w procesie komunikowania się ludzi zachodzą między znakami słownymi a tym, którzy się nimi posługują (tj. między nadawcami i odbiorcami)
JĘZYKOZNASTWO ZEWNĘTRZNE- obejmuje zagadnienia związane ze stosunkiem jęz. do innych zjawisk, takich jak przede wszystkim kultura, zróżnicowanie społeczne i geograficzne, uwarunkowane indywidualne produkcji mowy, nauczanie jęz.
działy:
pragmatyka językowa- język w użyciu- tutaj opis języka przedstawiany jest na tle działalności człowieka w ogóle; język w użyciu pragmatycznym jest jednym z narzędzi, których używa człowiek. Pragmatyka analizuje cały kontekst wypowiedzi, a więc cel danego komunikatu, intencję nadawcy, jego postawę, rolę czynników pozajęzykowych. Lokucja-zawartość komunikatu językowego, jego materia i znaczenie. Illokucja- każdemu wypowiadanemu ciągowi językowemu towarzyszy jakaś intencja. perlokucja- odnosi się do skutku, jaki wywiera dana wypowiedź na odbiorcy. W zakres pragmatyki wchodzą tez postulowane zasady właściwego użycia języka w kontaktach międzyludzkich.
etnolingwistyka- język jako składnik kultury- zajmuje się związkami miedzy językiem a kulturą. Jednym z podstawowych składników kultury jest język; jest on przez kulturę kształtowany, a jednocześnie kultura znajduje swe odbicie w języku. Problemy etnolingwistyki: kulturowe funkcje języka jako instytucji społecznej, stylowa dyferencja języka, gatunkowe wzorce wypowiedzi, kategorie gramatyczne i semantyczne języka w aspekcie funkcjonalnym; słownictwo jako klasyfikator doświadczeń społ. Jednym z kręgów zainteresowania e. jest rekonstrukcja świata, który zawarty jest w języku. E. stara się dotrzeć do definicji kognitywnych (poznawczych) różnych przejawów naszej rzeczywistości. Jednym z podstawowych zadań e. jest rejestracja utrwalonych w języku określeń różnego rodzaju zjawisk. Można wtedy zrekonstruować językowy obraz świata, charakterystyczny dla danego języka. E. zajmuje się też problemami stereotypów.
socjolingwistyka- język jako zjawisko społeczne- język w ujęciu socjolingwistycznym to jeden ze środków wiodących do określonego celu, a przydatność tego środka sprawdza się w społ. działaniu. Socjolingwistów interesuje użycie języka, konkretne akty mowy, określone wydarzenia z zastosowaniem języka. Takim ujęciu język jest zbiorem bardzo różnorodnych zjawisk. S. stara się te różnice rejestrować, klasyfikować w ramach różnych odmian, analizować ich status w społeczeństwie, łączyć je z podziałami w określonych skupiskach ludzkich czy z rolami społ. S. to językoznawstwo rozszerzone o kontekst społeczny. S. zajmuje się problematyką normy językowej, czyli akceptowanej społecznie formy języka używanego w danym środowisku. W kręgu zainteresowań s. jest wariantywność normy. W socjolingwistycznym opisie języka zwraca się uwagę na zróżnicowanie języka ze względu na typ kontaktu społ., jaki zachodzi między nadawcą a odbiorcą. S. wykorzystuje też w swoim opisie języka teorię ról społecznych. Każda z ról wymaga użycia innego języka.
psycholingwistyka- określana niekiedy jako psychologia języka, dyscyplina nauk. zajmująca się zagadnieniami przyswajania języka przez człowieka (psycholingwistyka rozwojowa) i posługiwania się nim (psycholingwistyka ogólna). metody w niej stosowane mają charakter psychol., ale za ich pomocą sprawdza się bardziej ogólne teorie języka (lingwistyczne, filoz., psychol.), które zajmują się modelami funkcjonowania języka w umyśle ludzkim, a więc modelami kompetencji językowej człowieka; psycholingwistyka, badając realizację tej kompetencji w mowie, próbuje dotrzeć do tego, na czym polega istota wiedzy językowej człowieka w aspekcie onto- i filogenetycznym (m.in. charakterystyczne są tu badania nad przyswajaniem pierwszego języka przez małe dziecko, prowadzone także w międzyjęzykowym aspekcie porównawczym). Filogeneza-rozwój mowy gatunku ludzkiego. Ontogeneza to rozwój mowy ludzkiej od narodzin człowieka do jego śmierci. Na gruncie p. mowa ludzka bywa porównywana z systemami komunikacyjnymi zwierząt. Pedolingwistyka- zajmuje się różnymi zagadnieniami nabywania umiejętności językowych przez dziecki.
dialektologia- zróżnicowanie geograficzne języka związane z historią. Socjolekt lokalny—zróżnicowanie języka na różne dialekty, gwary wiejskie i miejskie, języki zawodowe czy swoistą mowę pewnych grup społ.
JĘZYKOZNASTWO OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE (TEORETYCZNE I MATERIAŁOWE).
Językoznawstwo ogólne zajmuje się językiem we wszystkich jego aspektach w ogóle. Dzieli się na:
-teoretyczne- zajmuje się ogólną teorią języka, zmierzające do wyjaśnienia, jak język funkcjonuje, jaka jest jego struktura, jakie cechy jego są uniwersalne, co stanowi przedmiot badań językoznawczych; jego cechą jest ahistoryczność.
-opisowe- teoretyczne podstawy opisu języków poprzez selekcję kategorii i jednostek językowych przeznaczonych do tego celu, badania te prowadzone są w określonym czasie.
-historyczne- zajmuje się ewolucją języka
-typologiczne- zajmujące się statycznym porównywaniem języków w celu znalezienia podobieństw i różnic miedzy nimi z punktu widzenia ich struktury wewn.
J. teoretyczne jest w stosunku do innych nadrzędne, ale w dużej mierze zależy od rozwoju pozostałych.
J. szczegółowe- zajmuje się poszczególnymi językami. Stąd mowa o językoznawstwie angielskim, francuskim, czy polskim, badającym język angielski, francuski, polski…
Zastosowanie metody historyczno - porównawczej- tak przebadano w sposób systematyczny ogromny materiał językowy. Wiek XIX to epoka j. materiałowego i historycznego.
zagadnienie 4.
JĘZYK- jest dwuklasowym i otwartym systemem konwencjonalnych znaków dźwiękowych, za pomocą których porozumiewają się członkowie danego społeczeństwa (de Saussure)
JĘZYKIEM nazywamy to, co w mowie jest równocześnie społeczne, trwałe i abstrakcyjne. Jest częścią mowy, czyli dźwiękowego porozumiewania się dwóch osób, gdzie niezbędny jest proces mówienia.
JĘZYK- jest tworem indywidualnym, społecznym, ogólnym systemem normy porozumiewania się. Charakteryzuje się 3 cechami: jest społeczny, jest tworem, jest abstrakcyjny. Jest systemem wyrazów i reguł gram. Abstrakcyjne wyrazy oraz reguły gramat. odnoszą się do poszczególnych konkretnych zjawisk. Stanowi podstawę procesu mówienia, jest kodem, systemem otwartym.
JĘZYK JAKO SYSTEM ZNAKÓW I REGUŁ.
ZNAK- takie zjawisko fizyczne używane w ramach danej społeczności, które istnieje (jest używane) tylko dlatego, że jest z nim związane jakieś inne pojęcie, znajdujące się poza nim, stąd- znaki są na ogół przezroczyste.
ZNAKI JĘZYKOWE- ich formę stanowią ciągi dźwięków- ściśle określone ciągi ściśle określonych dźwięków, a ich treść- pojęcia na stałe skojarzone z tymi ciągami.
W językowym systemie znaków zachodzą dwie relacje decydujące o uporządkowaniu pewnych grup elementów:
-relacja podobieństw- możliwość stwierdzenia podobieństwa elem.
-r. przeciwieństw- każdy użytkownik systemu jest w stanie rozróżnić elem.
Relacje te determinują miejsce każdego elementu, w systemie zachodzą zawsze, bez względu na to, jakie jednostki występują w systemie.
Język jest definiowany jako dwuklasowy fonemowy system znaków:
-dwuklasowy- występują w nim znaki należące do 2 różnych klas [znaki proste (odnoszą się do pojedynczych pojęć- wyrazy) i z. złożone (dłuższe konstrukcje, wypowiedzi, komunikaty, muszą być tworzone wg ściśle określonych reguł). Język musi składać się z 2 części, stanowiących zbiór znaków prostych (leksykon danego języka)i z reguł ich łączenia (gramatyka danego języka).
GRAMATYKA- istnienie w systemie językowym licznego zbioru różnego rodzaju regu. Podzielona jest na kilka poziomów:
-płaszczyzna fonologiczna- fonetyczna obiektem zainteresowania są dźwięki oraz możliwość łączenia ich w ciągi, zajmuje się formą znaków językowych. Dźwięki opisywane są z dwóch stron:
-eonetycznej- opis dźwięków jako zjawisk fizycznych, z punktu widzenia tzw. cech artykulacyjnych wynikających z układu narządów mowy
-fonologicznej- stwierdza, jakie funkcje językowe pełnią dźwięki, jak służą do przykazywania informacji. Najważniejsza funkcja językowa to tzw. funkcja dystynktywna- możliwość odróżnienia formy jednych wyrazów od innych
JEDNOSTKA FONETYCZNA= GŁOSKA- zespół wszystkich dostrzeżonych cech fiz. realizmów jednocześnie
JEDN. FONOLOGICZNA= FONEM- zespół cech fonolog. realizmów jednocześnie.
PŁASZCZYZNA MORFOLOGICZNA- ustala inwentarz jednostek wyższego rzędu- znaków językowych, a także ich formę i treść. Morfologia stara się odtworzyć reguły łączenia jednostek w zespoły.
PŁASZCZYZNA SKŁADNIOWA- ustala jednostki płaszczyzny skład. (wyrazy), odtwarza reguły na podstawie których wyrazy łączymy w wypowiedzi
SEMANTYKA- zajmuje się przede wszystkim znaczeniem wyrazów i historią tych znaczeń, ale również znaczeniem zdań czy formacji słowotwórczych
CECHY JĘZYKA NATURALNEGO:
-systemowość - punktem wyjścia rozważań F. de Saussure'a było odróżnienie języka (la langue) od mówienia (la parole) jako dwóch odrębnych składników mowy (le langage). To rozróżnienie umożliwiało pojmowanie języka jako systemu, tj. takiego zbioru znaków językowych, który jest wewnętrznie uporządkowany, ma określoną strukturę, tzn. sieć wzjamenych relacji obejmującą wszystkie znaki.
-abstrakcyjność- potencjalność, istnienie w świadomości, pojęcie oderwane, nie mające charakteru wyobrażeniowego. Pozwala tworzyć klasy obiektów i badać dalej te klasy. W semiotyce i językoznawstwie klasy abstrakcyjności obiektów konkretnych tj. okazów nazywa się na ogół typami
-arbitralność znaków językowych- brak związku naturalnego między formą dźwiękową wyrażeń języka (signans) a ich znaczeniem (signatum). signans i signatum stanowią dwie strony znaku języka, a związek między nimi jest wynikiem implicytnej konwencji społecznej. Pojęcie i termin arbitralności znaków językowych wprowadził do językoznawstwa F. de Saussure, a. z. jęz. rozumiał jako niemotywowalność, tzn. dowolność w stosunku do elementu znaczonego, z którym nie łączy go związek naturalny. Podkreślał, że znak jęz. jest arbitralny tylko w stosunku do pojęcia, które przedstawia, natomiast w stosunku do społeczności, która się nim posługuje, nie jest on dowolny, lecz narzucony, bo jednostka pozostając pod naciskiem zbiorowości nie może go dowolnie zmieniać. Czynnikiem hamującym zmiany w znakach jest fakt, że jęz. jest umieszczony w czasie i w każdym momencie jego istnienia związanego z przeszłością góruje nad wolnością wyboru. A.z. jęz. nie zabezpiecza jednak jęz. całkowicie przed zmianami.
-ewolucyjność- język w takiej postaci, w jakiej występuje obecnie, stanowi ogniwo w długim łańcuchu rozwojowym, którego początki musiały przedstawiać system porozumiewania się o wiele prymitywniejszy, zbliżony do systemów komunikacji niektórych gatunków zwierząt. Epikur w rozwoju jęz. wyróżnił dwa okresy: pierwotny- naturalny i późniejszy - konwencjonalny. W. von Humboldt kierunek ogólny ew. języka wiązał z doskonaleniem się ducha ludzkiego i określał jako idący od konkretu do abstrakcji. A. Schleiner (pod wpływem teorii Darwina) wyobrażał sobie ew. j. na wzór ew. organizmów biologicznych. Ponadto- jęz. rozwijał się w okresie przedhistorycznym, natomiast w okresie historycznym obserwuje się jego upadek. W. Scherer twierdzi, że jęz. znajduje się w ciągłej ew. J. Schmidt- ew. j. wiązał ze swoją teorią falową, która odegrała ważną rolę w rozwoju jęz., wyznaczała ich wzajemnym wpływom na siebie. Ew. jęz. z rozwojem świadomości ludzkiej łączył W. Wundt. W kategoriach postępu i skuteczności na ew. jęz. patrzył O. Jespersen, który zmiany jęz. dzielił na 3 etapy: postępowe, wsteczne i obojętne- twierdząc, że przeważają w jęz. zmiany postępowe. Od czasu strukturalizmu przeważa pogląd, że wszystkie jęz. są rozwinięte i na swój sposób doskonałe. Jakieś konkretne zmiany dotyczą słowotwórstwa, które musi się systematycznie przystosowywać do ciągłych zmian w strukturze społeczno - ekonomicznej każdej społeczności jęz.
SYMBOL- w logice i dyscyplinach pochodnych- najmniejszy elem. jęz. formalnego, nie podlegający analizie i służący do budowy wyrażeń tego jęz. Zbiór s. bywa nazywany alfabetem, s. w takim samym znaczeniu używa się w językoznawstwie. W semiotyce: znak konwencjonalny- tj. taki, którego przyporządkowanie obiektowi oznaczanemu jest tylko umowne. Konwencja przyporządkowania s. obiektowi oznaczonemu może być przy tym pradawna i mieć niejasną genezę. Tak jest w przypadku znaków w jęz. naturalnym, które w ogromnej większości mają czysto konwencjonalny charakter K. Bunlera mówi się o funkcji znaków jęz., a mianowicie o funkcji przedstawiającej, która przyporządkowuje znak przedmiotowi i stanowi rzeczy.
NATURALNY ELEMENT W JĘZ.
Elementy, w których między kształtem fonicznym a treścią zachodzi związek przyczynowy. Można wyróżnić 2 rodzaje takich El.: w pierwszych kształt foniczny pozostaje w stosunku naśladownictwa do fragmentów rzeczywistości, do których te elementy się odnoszą, inne są wymawiane w ten sposób, że ruchy artykulacyjne narządów mowy pozostają w związku z jakimiś czynnościami fizjologicznymi człowieka. Należy podkreślić, że w obu typach tylko punktem wyjścia jest jęz. naturalny, natomiast ostatecznie forma takich elementów jest skonwencjonalizowana. Czysto n.e. wydawane przez narządy mowne człowieka, takie jak krzyki, jęki, śmiech i in.- dźwięki nieartykułowane nie SA elementami konwencjonalnymi jęz. ludzkiego i wobec tego nie stanowią przedmiotu badań językoznawstwa.
DWUKLASOWOŚĆ- mamy do dyspozycji pewien zestaw znaków podstawowych oraz określone reguły łączenia tych znaków w całości (znaki) wyższego rzędu = mamy klasę znaków jednostkowych i klasę reguł ich łączenia, czyli gramatykę.
KONKRET W JĘZYKU:
1.zasada ilości informacji, której ma być w wypowiedzi informatywnej tyle, ile potrzeba ze względu na dany temat, tj. ani za mało, ani za dużo.
2.zasada jakości, w myśl której wypowiedzi mają być prawdziwe
3.zasada relewancji- nie należy mówić tego, co nieistotne dla danego tematu
4.zasada sposobu- zrozumiałość komunikatu- unikanie niejasności i dwuznaczności, uporządkowanie
Inf. o charakterze perswazyjnym lub konwersacyjnym- wskazania 2. i 4., dodatkowo:
-rozmawiaj z partnerem czy też przemawiaj do niego tak, by czuł się dobrze niezależnie od tego, jaka jest treść rozmowy
-formułuj komunikat tak, by odbiorca miał możność wyboru postawy
JĘZYK JAKO SYSTEM ZNAKÓW I REGUŁ- system to uporządkowany zbiór elementów. O uporządkowaniu decydują 2 cechy: możliwość stwierdzenia, że jeden element jest podobny do drugiego pod pewnym względem oraz to, że każdy użytkownik w stosowaniu systemu jest w stanie odróżnić te elementy. Aby system mógł być używany musimy sobie zdawać sprawę z różnic pomiędzy elementami. Zachodzące relacje determinują miejsce każdego elementu w systemie. Znak to zjawisko fizyczne używane w ramach danej społeczności, które jest używane dlatego, że jest z nim związane jakieś inne pojęcie. Naukowo mówimy, że znaki są przezroczyste (nie patrzymy na nie, ale przez nie). W każdym znaku możemy wyróżnić nierozerwalne części: formę i treść. Język to dwuklasowy, fonemowy system znaków, czyli jest to system znaków, w którym znaki występują w 2 klasach. W każdym systemie klasowym występują znaki proste i złożone. Proste - skrótowe ciągi odnoszące się do pojedynczych pojęć. Złożone są to wypowiedzi o pewnych sytuacjach i zdarzeniach. Znaki złożone nie mogą być tworzone w sposób dowolny, ale według ściśle określonych reguł. Reguły tworzenia znaków to gramatyka.
Podstawy opisu jęz. żywych stworzył w XIX w. Baudouin de Cowrtenay- głosił równorzędność naukową praw dynamicznych (praw zmiany językowej) i paw statycznych (współczesnych relacji między elementami jęz.). Rozróżnił on dwie strony mowy: artykulacyjno- akustyczną i psychologiczno- społeczną. Jednostką pierwszej jest dźwięk mowy - głoska, drugiej- - fonem. Fonemy odróżniają znaki języka. Dla najmniejszej jednostki znakowej proponuje nazwę morfem.
GRAMATYKA OPISOWA = DESKRYPTYWNA- gramatyka ujmująca fakty językowe w przekroju historycznym (diachronicznym).
INWARIANT- element jęz. traktowany w analizie lingwistycznej jako stały, niezmienny w przeciwieństwie do wariantów, które są jego realizacjami w różnych kontekstach i są zmienne. Przykładem i. jest fonem w stosunku do alofonów, czyli wariantów fonetycznych.
WARIANTY- językowe elementy jęz., które traktuje się identycznie pod względem funkcjonalnym, chociaż różnią się formalnie. W. uznać można za realizację jednej i tej samej jednostki jęz.
RELEWENCJA- jedna z zasad jęz. strukturalistycznego, postulująca wyodrębnienie w opisie jęz. elementów i cech istotnych, tzn. cech pełniących określone funkcje w komunikacji jęz., od elementów i cech nieistotnych ale komunikacyjnej funkcji jęz.
REDUNDACJA- nadmiar informacji w komunikacie sformułowanym w danym kodzie. Informacja może tu być rozumiana zarówno w sensie ścisłym, definiowanym na gruncie teorii informacji, jak i w sensie potocznym. R. kodu wpływa na zwiększenie długości komunikatu, ułatwia jednak jego odbiór, pozwala bowiem uzupełnić jego frag. zniekształcone lub niedokładnie zdekodowane.
OPOZYCJA FONOLOGICZNA- funkcjonale przeciwstawienie zachodzące na płaszczyźnie paradygmatycznej między jednostką fonologiczną danego jęz.
OPOZYCJA JĘZYKOWA- stosunek paradygmatyczny między dwoma jednostkami jęz., polegającymi na funkcjonalnym wzajemnym przeciwstawieniu tych jednostek. Zastąpienie w danym wyrażeniu jednego członu opozycji przez człon drugi pociąga za sobą zmianę funkcji całego wyrażenia.
OPOZYCJA PROSTOLINIJNA- w terminologii N.S. Trembeckiego- opozycja fonologiczna wielowymiarowa, homologiczna, której człony można traktować jako skrajne ogniwa w łańcuchu o. jednowymiarowych.
OPOZYCJA RZECZYWISTA- o. fonologiczna w systemie określonego jęz. Ponieważ charakter o. fonologicznej zależy od całości systemu fonologicznego- każda o. rozpatrywana w oderwaniu od jęz. ma charakter potencjalny, teoretycznie może być prywatna bądź gradualna, gdyż w jakimś jęz. może istnieć szereg spółgłosek, które SA albo bardziej dźwięczne albo bardziej bezdźwięczne. Jeśli jednak w danym jęz. nie istnieje taki trzeci szereg spółgłosek, o. taka musi być traktowana jako prymarna.
NORMA JĘZYKOWA-1. zbiór jednostek językowych i społecznie zaaprobowanych reguł ich łączenia (norma użytkowa) 2. zbiór reguł posługiwania się jednostkami językowymi, sformułowanych i skodyfikowanych przez językoznawców (norma skodyfikowana)
NORMA UŻYTKOWA- 1. system językowy (model abstrakcyjny: zbiór jednostek danego języka i reguł ich łączenia w konstrukcje językowe 2. norma obejmująca swoim zasięgiem cechy nie tylko dystynktywne jednostek językowych, ale i ukazująca zasięg reguł niekategorialnych 3. uzus, tj. zbiór jednostek jęz. i ich połączeń spotykanych w tekstach danego okresu, ale nie zawsze społecznie aprobowanych.
SYSTEM JĘZYKOWY- zbiór wszystkich znaków językowych oraz reguł ich łączenia. Charakterystyczne dla systemu językowego jest to, że jego podstawowe jednostki nie mające znakowego charakteru (fonemy, głoski), składają się na większe elementy, już będące znakami (morfemy, wyrazy).
UZUS (zwyczaj)- językowy zwyczaj, przyjęty w danej społeczności sposób posługiwania się systemem jęz., jego jednostkami i regułami ich łączenia. Uważa się, że uzus jęz. jest podstawą kształtowania się normy.
TERMINOLOGIA- słownik można zdefiniować jako uporządkowany zbiór - i najczęściej opis- słownictwa jednego lub więcej języków. Słownictwo zaś to „magazyn” leksykalnych jednostek językowych.
METAJĘZYK- jęz. specjalny, opisujący inny język; te elementy jęz., które służą do przekazywania informacji o samym jęz.
WIELOZNACZNOŚĆ (POLISEMIA)- wyrazy, z którymi wiąże się więcej niż jedna treść znaczeniowa, ale dają się one sprowadzić do wspólnego źródła. O polisemii mówimy wtedy, gdy między różnymi treściami znaczeniowymi wiązanymi z jednym kompleksem dźwięków istnieją powiązania semantyczne.
HOMONIMIA- gdy między różnymi treściami znaczeniowymi, związanymi z jednym kompleksem dźwięków nie można odnaleźć powiązań semantycznych.
ROLA DEFINICJI- ma na celu podanie równoważnika terminu nieznanego w terminach znanych. Jest narzędziem dydaktyki- usprawnia proces uczenia się i nauczania. Jest narzędziem usprawniania naszych wypowiedzi i jako taka wzbogaca jęz. o nowe zwroty, zabezpiecza wypowiedzi przez wieloznacznością, uściśla znaczenia wyrazów i zwrotów, pogłębia rozumienie wyrazów i zwrotów.
KRYTERIA DEFINICYJNE:
-język: arbitralność, semantyczność, dwustopniowość struktury, autonomiczność, kreacyjność
-SEMANTYCZNOŚĆ-znaki językowe odsyłają odbiorcę do jakichś zjawisk oznaczającego świata. S. jęz. to abstrakcyjność jego znaków. Treść znaków językowych jest zawsze ogólna- wynika z arbitralności znaków i ich niemotywowanego lub tylko częściowo motywowanego charakteru.
DWUSTOPNIOWOŚĆ STRUKTURY- inaczej dwuklasowość
AUTONOMICZNOŚĆ- możność posługiwania się jęz. dla mówienia o sprawach odległych w czasie i przestrzeni
KREACYJNOŚĆ- inaczej produkcyjność, otwartość systemu, człowiek może mówić o wszystkim. Ludzie mają zdolność tworzenia i rozumienia wypowiedzi nowych. Wynika to z istnienia w jęz. 2 poziomów: jednostek nieznaczących i znaczących oraz z hierarchicznego rozbudowania tego drugiego poziomu. K. to z drugiej strony możliwość różnorakiego redagowania jęz. na tę samą sytuację.
PUNKT 5.
SYSTEM- język jako uporządkowany wewnętrznie i posiadający określoną strukturę układ elementów, tzn. jako zbiór elementów i zbiór relacji (zależności), które zachodzą między tymi elementami. Wzajemna zależność zachodzi z jednej strony między elementami każdej z poszczególnych płaszczyzn (fonemami w płaszczyźnie fonologicznej, morfemami w pł. morfologicznej, wyrazami, frazami i zdaniami w pł. składniowej), z drugiej strony między poszczególnymi płaszczyznami (fonologią, morfologią, składnią, semantyką). Jako zbiór relacji między nimi może być rozpatrywany tylko wtedy, gdy popatrzymy na niego od wewnątrz. Rozpatrywany od zewnątrz stanowi całość jak każdy byt czy przedmiot. Cechą charakterystyczną systemu jest jego otwartość. Na systemowość języka w sposób wyraźny po raz pierwszy zwrócił uwagę F. de Saussure.
STRUKTURA- termin wieloznaczny; najczęściej oznacza tyle, co budowa np. zdania, wyrazu. W odniesieniu do języka jest synonimem terminu `system'. Często przez strukturę rozumie się wszelkie wyrażenia językowe rozkładane na elementy prostsze. Struktura: głęboka (bazowa), matrycowa, powierzchniowa, składnikowa.
ASPEKT OPISU-kategoria gramatyczna, w jakiej występuje czasownik, wyrażająca opozycję semantyczną dokonaności i niedokonaności. Czasownik `mieć' , `móc, `musieć', `potrzebować', `żyć' nie mają odpowiedników dokonanych.
JĘZYK NATURALNY- język powstały na drodze rozwoju historycznego, zróżnicowany geograficznie i społecznie, przeciwstawiający się z jednej strony językom sztucznym (jak np. esperanto), z drugiej zaś językom formalnym (np. język logiki) i tzw. językom programowania. Od języków sztucznych różni się polisemią swoich wyrażeń oraz tym, że w swoim rozwoju historycznym podlega powolnym, ale ciągłym zmianom.
JĘZYKOZNAWSTWO SYNCHRONICZNE-typ językoznawstwa badający język na danym momencie jego rozwoju. Przedmiotem zainteresowania j.s. jest sposób funkcjonowania mechanizmu języka niezależnie od pochodzenia jego poszczególnych elementów. Ważną rolę odgrywa tu problem funkcji poszczególnych elementów językowych i ich miejsce w systemie językowym. Język pojmuje się zatem jako system elementów, które pozostają do siebie w określonych relacjach.
JĘZYKOZNAWSTWO DIACHRONICZNE- zajmuje się rozwojem języka z punktu widzenia zmian, którym on podlega w czasie. Są to zagadnienia dotyczące rozwoju języka. Do wysokiego poziomu j.d. doprowadzili młodogramatycy, którzy gramatykę opisową traktowali tylko jako środek do nauczania języków w szkole. Wprowadzili także do nadań diachronicznych pojęcie `analogii'/
FUNKCJE JĘZYKA- poznawcza, komunikatywna, przedstawieniowa (dominuje, gdy w danej wypowiedzi najważniejsza jest treść komunikatu), ekspresywna (gdy nadawca skupia uwagę na wyrażeniu swego stosunku do treści komunikatu),impresywna (konotywna- gdy podczas porozumiewania się uwaga mówiącego skupia się na odbiorcy i jego zachowaniu), fatyczna (gdy dominuje chęć nawiązania i podtrzymania kontaktu między nadawcą i odbiorcą), metajęzykowa (koncentracja na samym języku jako `kodzie'), poetycka, informacyjna, nakłaniająca.
MODEL KOMUNIKACJI
Nadawca kontekst, komunikat, kontakt, kod Odbiorca
JĘZYK JAKO MOWA- jest podstawową wersją języka etnicznego, wyodrębniona i nazwana skutkiem pojawienia się jej wersji wtórnej, zwanej językiem pisanym. Język mówiony cechuje znacznie większy stopień swobody, spowodowany ty,. ze teksty mówione zawierają znacznie więcej odwołań do sytuacji niż teksty pisane. Język mówiony rozwija się szybciej i bardziej żywiołowo niż pisany, który jest bardziej konserwatywny. J.m. wywołuje wpływ na pisany, ale też jest odwrotnie.
JEDNOSTKI JĘZYKA- elementy nierozkładalne w danej płaszczyźnie językowej: fonemy w p. dźwiękowej, morfemy w p. morfologicznej, zdania w p. składniowej. Jednostki języka określają stosunki, które zachodzą między nią a pozostałymi jedn. systemu językowego.
LINGWISTYKA- nauka o języku. Zajmuje się badaniem głównych zagadnień rozwoju języka, jego synchronią i funkcjonowaniem w danym okresie. Działy: fonetyka, fonologia, morfologia, składnia, semantyka, słownictwo, słowotwórstwo, pragmatyka.
JĘZYKOZNASTWO STOSOWANE- nauka o możliwościach i sposobach wykorzystania osiągnięć językoznawstwa w różnych dziedzinach życia oraz w innych dyscyplinach nauk. Do j.s. zalicza się przede wszystkim badania nad poprawnością języka, prace nad udoskonaleniem kodów do przekazywania informacji w telekomunikacji, badania nad udoskonaleniem tłumaczenia maszynowego, teorię przekładu, logopedię, badania w zakresie polityki i kultury języka, opracowaniem alfabetów dla języków, które nie miały do tej pory piśmiennictwa. Szczególnie wielkimi osiągnięciami może się poszczycić językoznawstwo stosowane w zakresie modernizacji dydaktyki języków obcych i języka ojczystego.
ZRÓŻNICOWANIE JĘZYKA I JEGO PRZYCZYNY A OPIS JĘZYKOZNAWCZY- W mowie mogą występować elementy charakterystyczne dla pewnych regionów kraju. Jest to świadectwem społecznego charakteru języka. Język może też charakteryzować środowiska i wspólnoty zawodowe. Różnice języka mogą wynikać z zastosowanej odmiany języka, a także z realizowanej funkcji języka. Inne środki językowe występują w utworach literackich, inne w instrukcjach czy rodzinnych rozmowach przy stole. Zróżnicowanie regionalne języka: dialekt mazowiecki, małopolski, wielkopolski, śląski, kaszubski; ponadto występują gwary.
Dwa typy zróżnicowania: język mówiony i pisany.
ZALEŻNOŚĆ OD CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZYCH: indywidualne (rodzaj pracy, krąg zawodowy), psychologiczne, społeczne (np. miejsce zamieszkania), kulturowe, geograficzne i In.
PROBLEMY NORMY I KULTURY JĘZYKA: norma językowa to zbiór wszystkich środków danego języka, które dzięki aprobacie społecznej muszą być używane przez wszystkie osoby posługujące się tym językiem, gdyż w przeciwnym razie otoczenie może stwierdzić, że `Tak nie należy mówić'. Nie wiadomo, jakiego to języka czy stylu dotyczy, jakiego środowiska czy regionu. nie jest też jasne, kto ma tę normę reprezentować. Próbuje się szukać wzorca normatywnego w odmianach funkcjonalnych języka. Współcześnie większy wpływ na język wywierają media. Środki językowe w ramach danego stylu podlegają określonej normie stylistycznej. Możliwa jest kodyfikacja normy- ujęcie jej w postaci zapisu regulującego zasady użycia języka. Norma skodyfikowana ma charakter statyczny. Jest to sprzeczne z dynamicznym charakterem języka, w którym różne zmiany SA czymś naturalnym.
JĘZYKOZNAWSTWO OPISOWE: dział językoznawstwa zajmujący się wypracowaniem teorii języka. Jeśli ktoś obserwuje i opisuje dany język (lub kilka wybranych jednocześnie) można powiedzieć, że prowadzi on badania w obrębie j.o. Celem tych badań jest opis warstwy syntaktycznej (gramatyki), semantycznej lub pragmatycznej konkretnych języków.
WIELOŚĆ JĘZYKÓW: etniczny, formalny, informacyjny, literacki, mieszany, mówiony, międzynarodowy, naturalny, ogólny, pisany, potoczny, sztuczny, specjalny, tajny.
W gramatyce podkreśla się leżącą i podstawy świadomość językową jego użytkowników oraz jego twórczy charakter, polegający na możności tworzenia w języku nieskończenie wielu zdąń.
W semantyce ważnym czynnikiem jest organizacja treści, ujmowanie jej z określonego punktu widzenia, w odniesieniu do któregoś jej elementu.
W pragmatyce wielość języków ważna jest z perspektywy komunikowania się, rozumienia, poprawnego wyrażania.
temat 7.
SYSTEM A TEKST.
TEKST- 1. konkretny obiekt służący do przekazywania informacji na bazie abstrakcyjnego języka (w mowie, na piśmie) w tym sensie język- system istnieje w tekście, który go realizuje; obiektem takiego działania jest twór powstały na skutek przeprowadzenia pewnych operacji abstrakcyjnych przeprowadzonych na wyjściowym przedmiocie fizycznym, segmentacja i identyfikacja wyodrębnionych segmentów jako określonych typów. tekst jako ciąg abstrakcyjnych znaków (np. fonemów, liter, słów), przyporządkowanych w naturalny sposób, przedmiotowi fizycznemu służącemu do komunikowania się. W tym sensie nie zalicza się do niego elementów interpretacji i strukturyzacji. najczęściej jako tekst rozpatruje się także ciągi znaków i ich realizacje fizyczne naruszające reguły systemowe języka i ciągi znaków nie mające naturalnego i zgodnego z systemem odniesienia do rzeczywistości pozajęzykowej Wtórnie tekst odnosi się do obiektu przekazującego informację w inny sposób (nuty).
2. w nauce o literaturze i zbliżonych do niej działach językoznawstwa tesky to obiekt językowy, za pomocą którego zrealizowane zostało dzieło literackie. W tym sensie można mówić o składzie fonologicznym czy literackim tekstu jak i o jego STRUKTURZE SYNTAKTYCZNEJ czy SEMANTYCZNEJ.
system: 1.fonologiczny, 2. gramatyczny, 3. językowy
FUNKCJE JĘZYKA JAKO SYSTEMU:
-generatywna- znaki językowe służą do tworzenia tekstów zrozumiałych
-poznawcza- dzięki temu, że język jest abstrakcyjną formą myślenia umożliwia dalsze poznanie świata
OPIS GRAMATYCZNY (STRUKTURALNY)- termin gramatyki transformacyjno- generatywnej. Gramatyka ta ma generować nieskończony zbiór zdań językowych i opisywać ich budowę syntaktyczną i wyznaczać interpretację semantyczną dla każdego wygenerowanego zdania zgodnie z intuicją językową jego użytkowników.
STYLISTYCZNY ASPEKT OPISU
Pragmatyka analizuje cały kontekst wypowiedzi (cel dalszego komunikatu, intencje nadawcy, jego postawę, rolę czynników pozajęzykowych). Ujęcie pragmatyczne wykracza poza analizę czystych faktów językowych. Wynika to z założenia pragmatyki, że w różnych sytuacjach człowiek używa różnego języka. W zakres pragmatyki wchodzą zasady właściwego użycia języka w kontaktach międzyludzkich.
METODY BADAWCZE
Metody badawcze współczesnej lingwistyki zwracają uwagę na logiczne, kulturowo- społeczne, psychologiczne aspekty opisu. XX w.wskazał te zależności. Powstała kulturowa koncepcja języka (inspirowana badaniami antropologicznymi i etymologicznymi). Język jest narzędziem wyznaczonym przez kulturę, społeczność. Chcąc dociec do znaczenia słowa, trzeba uwzględnić elementy, wartościowanie charakterystyczne dla danej kultury i społeczności. Konieczne tez jest uwzględnienie konotowanych sensów, czyli sensów utrwalonych w kulturze tak mocno, że ludzie nie zdają sobie z tego sprawy.
SEMANTYKA LEKSYKALNA- zadaje sobie pytanie: jak najskuteczniej opisać znaczenie słów? S.l. zakłada, że znaczenia leksykalne można rozkładać na prostsze sensy. Nierozkładalne wyrazy (robić, chcieć) są zebrane w słowniku elementarnym.
1