5.10.98

Poczucie winy

Dojrzałe przeżywanie winy decyduje o równowadze psychicznej.

Def. Poczucia winy wg Jakubik:

Jest to zespół doświadczeń ujemnych, który ujmuje negatywne uczucia w stosunku do własnej osoby powstałe w wyniku negatywnej oceny siebie, w następstwie przekroczenia określonych wartości moralnych.

Problem poczucia winy mieści się w nurcie ps. klinicznej, ps. osobowości, ale jest też związany z sumieniem człowieka-jest to więc problem wieloaspektowy i można go rozpatrywać na płaszczyźnie:

teologii (mówimy o grzech)

psychologii (mówimy o doświadczeniu poczucia winy)

Można mówić o winie realnej-sytuacja, w której przekracza się normy, na gruncie psychologii mówimy o poczuciu winy. Wina realna a poczucie winy:

- wina realna-występuje u osoby, która przekracza normy, dokonuje jakiegoś przewinienia.

- poczucie winy:

osoba przekracza normy, w których jest winna, a niekoniecznie ma poczucie winy.

osoba nie jest winna, ale ma poczucie winy

Możliwość doświadczenia dojrzałego poczucia winy jest jednym z kryteriów dojrzałej osobowości.

Według Morera: dojrzałe poczucie winy wyraża się w 2 aspektach:

Przyznanie się w sytuacji, gdy popełniło się czyn niezgodny z przyjętym systemem wartości.

Jest też tu miejsce na ekspiację, zadośćuczynienie (towarzyszy temu chęć naprawienia błędu, pokuta)

Kształtowanie poczucia winy zaczyna się już w okresie dzieciństwa. Poczucie winy daje nam informacje czy dana osoba ma wgląd w to, co zrobiła; czy ma określony system wartości, któremu podporządkowuje swoje zachowanie; czy potrafi uzgadniać swoje zachowanie z tym systemem wartości.

Sumienie kształtuje się na przestrzeni całego życia człowieka.

Wg. koncepcji Allporta istnieje:

sumienie przymusu

sumienie obowiązku, które kształtuje się w przejściu z hetero- do autonomii-sumienie powinności

Ad. A.

Kształtuje się na bazie relacji dziecko-osoby znaczące. Rodzice, później nauczyciele dyktują dziecku system norm, nakazów, zakazów. Pełnią rolę egzekutora, sumienia (to robiłeś dobrze, to źle). Tę rolę rodziców przejmuje potem sumienie.

Rodzice mogą być rygorystyczni, surowi, mówiący dziecku: “ty jesteś zły”. Dziecko wchłania w siebie te informacje i jego sumienie staje się nadmiernie karzące.

Nadopiekuńczy rodzice nie krytykują postępowania dziecka. Konsekwencją tego stanu jest fakt, że w dziecku kształtuje się sumienie nijakie (nie ma tu miejsca na zakazy i nakazy). Zarówno surowość jak i pobłażliwość wypaczają w dziecku możliwość dojrzałej refleksji. Potrzebna jest równowaga między nagrodą a karą.

Ad. B.

W okresie dojrzewania dokonuje się zmiana systemu wartości. Jest to proces kształtowania się autonomii, również moralnej. Rolę rodziców (nakazy i zakazy) zaczyna u młodzieży pełnić sumienie. W tym okresie może u młodego człowieka występować kryzys autorytetu, kryzys tożsamości (koncepcja Ericksona). Sumienie stosownie do przyjętego systemu wartości, zaczyna nam dyktować, czy to co robimy, robimy dobrze (osiągamy wtedy stan odprężenia), czy też jest to sprzeczne z przyjętym systemem wartości (odczuwamy wtedy wyrzuty sumienia). Kształtuje się tu grunt dla dojrzałego przeżywania poczucia winy. Przechodząc z sumienia przymusu na sumienie powinności: ja nie muszę ale chcę ze wzg. na przyjęty system wartości.

Okres dzieciństwa to okres kształtowania się dojrzałości i niedojrzałości osobowości i patologii lub dojrzałego przeżywania winy.

Patologia poczucia winy

Poczucie winy obejmuje 3 kategorie doświadczeń:

3 komponenty poczucia winy:

System wartości, który musi być uważany za swój, zaakceptowany i zinterioryzowany.

Zdolność oceny krytycznej postępowania (tj. relacja mojej oceny, mojego zachowania w stosunku do przyjętego systemu wartości). Występują tu wartości poznawcze.

Komponent emocjonalny-wyraża się w zdolności reagowania na wynik oceny własnego postępowania (między 1. a 2.). Reakcja emocjonalna na wynik oceny może iść w kierunku emocji pozytywnych lub negatywnych np.: poczucie zagrożenia, winy, czuję się gorszy, niegodny.

Poczuciu winy psychologicznie towarzyszy poczucie wstydu-freudowski mechanizm represji. Można też tu uruchomić mechanizm projekcji.

Dwa krańce poczucia winy:

Brak Norma Nadmiar

poczucia winy poczucia winy poczucia winy

(nie ma emocji) (3 elementy są ze sobą (nie ma proporcji

równowadze) między czynem,

oceną i jego ekspresją)

Brak poczucia winy wchodzi na obszar systemu wartości:

Brak Zanik

systemu wartości systemu wartości

Brak systemu wartości wynika z:

Zaniedbań środowiskowych (pobłażliwość w wychowaniu lub rozmyte normy), rodzice nie interesują się dziećmi.

Niskiego poziomu inteligencji (niedorozwój), by przyjąć system wartości za swój trzeba mieć odpowiednie IQ).

Zaburzeń charakteru (psychopatia), zaburzeń struktury osobowości, np.: w wyniku zaburzeń funkcjonowania płatów czołowych.

12.10.98

[Poczucie winy cd...]

Poczucie winy - nie pojedynczy objaw, ale zespół doświadczeń...

ZABURZENIA POCZUCIA WINY - gdy 3 komponenty (system wartości, możliwość oceny, doświadczenie emocjonalne) nie są w harmonii (nadmiar, brak)

Brak poczucia winy - uwarunkowany brakiem systemu wartości:

1) faktyczny brak wartości,

2) zanik:

a) trwały charakter zaniku; np. w przypadku uszkodzenia struktur czołowych (np. alkohol, narkotyki), urazu mechan., ciężkiego zatrucia,

b) w przypadku stosowania mechanizmów obronnych (np. racjonalizacja, wyparcie, zaprzeczanie)

[Literatura: “Psychologia pastoralna”- przeczytać o poczuciu winy (przebaczenie).]

Nierozpoznanie znaczenia czynu

- niesprawności w zakresie czynu;

- choroby psychiczne (i treści urojeniowe - w wyniku których pacjenci dokonują zabójstwa, działając pod wpływem głosów itp.) - brak krytycznej oceny wobec zjawiska;

- niski IQ

Występuje brak krytycznej oceny swojego postępowania.

Nadmiar poczucia winy.

Przyczyny nadmiernego poczucia winy:

• Mogą wypływać wprost z przyjętego systemu wartości występuje albo:

• perfekcjonizm w ocenie własnych zachowań wobec czego każda niedoskonałość daje poczucie winy (osoby obsesyjno-lękowe, natręctwa, osoby niepewne, co do słuszności swego postępowania, os. skrupulatne).

• podwójne sumienie

• rygorystyczne przestrzeganie przepisów

• własny system wartości (sumienie wrażliwe)

• Postawa oceniająca:

• nadmiernej agresywność w stosunku do własnych zachowań

• nadmierny krytycyzm

• sztywność w zakresie samooceny własnych postaw

• zbyt rygorystyczne trzymanie się przepisów

• Nadmierna reakcja emocjonalna, współwystępująca z niemożnością uwolnienia się od tych emocji.

Nadmierne reagowanie: płaczem, wstydem, poczuciem zagrożenia na karę.

Podwójne sumienie

U części osób może być przyczyną kształtowania osobowości skrupulatnej. Jego kształtowanie to proces, który trwa najczęściej latami. W wyniku tego procesu powstaje sumienie moralne i sumienie emocjonalne.

Sumienie emocjonalne-kształtuje się od dzieciństwa, gdy przyjmujemy czyjeś normy i zasady od osób znaczących. Tu osoba, która ocenia jest osobą znaczącą, ale samych emocji doświadcza dziecko. Czyli osąd zachowania płynie z zewnątrz.

Sumienie moralne (powinności)-osoba ma normy zinterioryzowane, a osąd czynu płynie z jej wnętrza.

W podwójnym sumieniu nie ma przejścia, zatarcia s. emocjonalnego i przejścia na s. moralne. Osoba ma przyjęty system wartości, który uważa za swój, ale osąd czynu pochodzi z zewnątrz i najczęściej wyraża się lękiem przed karą z zewnątrz.

Doświadczenia emocjonalne:

bogactwo nastrojów

brak kontroli

niewspółmierne reakcje na bodźce

“Przepraszam, że żyję, zasługuję na karę”.

Podwójne sumienie jest prostą drogą do kształtowania osobowości skrupulanta.

Cechy osobowości skrupulantów:

Trudności w podejmowaniu decyzji dotyczących również błahych spraw

Poczucie rozbicia wewnętrznego

Uprzedzanie krytyki siebie

Ciągłe samooskarżanie

Doświadczenie ciągłego poczucia winy

Osobowość skrupulatna

Skrupuły-opisane zostały przez Janeta w 1903 r. Utrzymywał on, że są one jednym z objawów osobowości obsesyjnej. Obecnie problemem skrupułów zajmują się: psychiatrzy, psychologowie, teologowie. Skrupuły łączą się z nerwicami natręctw. Stąd traktuje się je jako objaw nerwicy lub zaburzenia w zakresie sumienia. Specyficzny obraz skrupułów sprawia, że ich opis jest dość trudny. Mogą mieć one różną intensywność i postać. Mówi się też, że zjawisko skrupułów mieści się na pograniczu normy psychicznej. Nie jest to wyraźnie związane z chorobą, ale z zaburzeniami emocji, często nazywając je zaburzeniami w obszarze moralno-psychicznym człowieka.

Skrupuły nie występują w każdej nerwicy, bo nie w każdej nerwicy objawy są z obszaru moralnego. Nie są też typowe tylko dla osób wierzących, dotyczą również ludzi, którzy są wychowani i przygotowani do prowadzenia siebie, do korygowania swego zachowania.

Sumienie skrupulatne

Lękowa, nieadekwatna często negatywna ocena własnych czynów w aspekcie psychologicznym. Jest to zjawisko złożone i wiąże się z zaburzeniami w zakresie ocen moralnych.

Skrupulant doszukuje się zła tam, gdzie go w istocie nie ma. Ma trudności w różnicowaniu dobra od zła, ale bliższa analiza wskazuje, że tak nie jest, gdyż skrupulant potrafi ocenić różne czyny zgodnie z ich prawną oceną.

Skrupulant ma natomiast trudności w płaszczyźnie osądzania własnych czynów w konkretnych okolicznościach (jest to rodzaj niedomogi w zakresie oceny własnych czynów). Potrafi zaś bezbłędnie podpowiedzieć i usunąć wątpliwości i skrupuły u innej osoby, ale nie potrafi tego zrobić w stosunku do samego siebie gdyż jego wnętrze jest pełne wątpliwości. Skrupulant nie zaufania do własnej oceny, nie potrafi zawierzyć własnemu osądowi. Wysoko ceni on normy ogólne, ale nie jest zdolny do oceny konkretnego swojego czynu w określonych okolicznościach. Dołącza się tu lęk przed karą, lęk przed popełnieniem zła moralnego. “Ciągle myśli czy zrobił dobrze czy źle, ma ciągłe wątpliwości, wahania w zakresie oceny moralnej: dobro-zło; ważne-nieważne; istotne-nieistotne”.

Skrupuły często towarzyszą nerwicy natręctw.

19.X.98

Skrupuły mogą prowadzić do nerwicy

[“Psychologia pastoralna” -doczytać o skrupułach]

Osobowość skrupulatów można różnie dzielić. Mailloux zajmował się skrupułami

2 grupy:

• skrupuły przejściowe

• skrupuły, które mają charakter bardziej trwały

Skrupuły przejściowe są często obecne w okresie pewnego etapu rozwoju

moralno - społecznego człowieka. Nie są one zwiastunem patologii. Zwykle krótko trwają, od kilku miesięcy do kilku lat. Obejmują wątpliwości o charakterze moralnym, zwłaszcza w sytuacjach, w których trzeba dokonać oceny. Najczęściej w okresie dojrzewania. Czasami u dorosłych w sytuacjach kryzysu. Często u osób, które wybierają nową drogę życia, zwłaszcza, gdzie te normy są istotne.

On uważa, że te skrupuły są dla wielu szansą na umocnienie. Sprzyjają rozwojowi moralnemu człowieka. Dają szansę na wzrost odpowiedzialności, korygują zachowanie.

Jeśli są niewłaściwie rozwiązane, to jest to prosta droga do utrwalenia się skrupułów o charakterze przewlekłym niezależnie od genezy. Są one trudne do leczenia.

Geneza skrupułów:

• sumienie źle wykształcone

• uszkodzenie mózgu

Podział osobowości skrupulatnych :

• osobowości, gdzie dominuje lęk - lęk staje się uciążliwy, lęk przed popełnieniem zła, negatywną oceną, więc aby tego nie popełnić osoby unikają różnych sytuacji

• dominujące są natręctwa- mogą być myślowe, ruchowe, kompulsyjne - bezsensowne czynności nad którymi nie jest w stanie zapanować. Natręctwa myślowe - ich treścią może być coś złego. To składnik myślowy człowieka, którego trudno się pozbyć

• dominujące jest poczucie winy, poczucie małej wartości, oczekiwanie na karę, wchodzenie w sytuacje, które byłyby upokarzające

• dominuje doświadczenie podejrzliwości, nieufności, są osobowości perfekcjonistyczne

• dominujące są cechy zależności od innych

Zaburzenia osobowości - od strony diagnostycznej zawsze była to rzecz trudna.

Koncepcje wyjaśniające ten problem :

1. konstytucjonalne

2. dynamiczne

3. ujęcie systemowe

4. koncepcja cech osobowości

1. Koncepcje, które bazowały na zależności jaka istnieje między osobowością a stroną biologiczną (wrodzoną lub dziedziczną). Podstawowym obszarem koncepcji konstytucjonalnych, a przede wszystkim typologicznych były znane od starożytności - melancholik, sangwinik itp. One straciły swe znaczenie w latach 40 - tych. Chociaż obecnie koncepcje Eysencka, Strelaua nawiązują do temperamentu

2. Tu mówi się o mechanizmach osobowości, które mają charakter psychodynamicznym takie jak popędy, potrzeby mają znaczenie w rozwoju osobowości i kształt. zaburzeń osobowości. Koncepcja psychoanalityczna tutaj należy.

3. Tutaj sięgamy do modelu, który bierze pod uwagę czynniki:

• biologiczne

• społeczne

• kulturowe

4. Z tych koncepcji korzystają psychiatrzy i psychologowie. Są one najlepszą płaszczyzną porozumienia między psychologiem a psychiatrą. Temu służą współczesne systemy klasyfikacyjne DSM III R (1987) i DSM IV/1994 i ICD-10 - wydana przez WHO - jest to międzynarodowa klasyfikacja.

Wprowadzają nazewnictwo, opisują zachowanie w kategoriach cech.

Cecha - hipotetyczny komponent osobowości, który jest definiowany przez przypisywanie danej osobie określonego zachowania np. agresywna osoba, podejrzliwa.

Cecha - to pojedyncze zachowanie, a układ cech tworzy nam strukturę osobowości, a on może być różny.

Osobowość jest wieloczynnikową strukturą, mającą charakter dynamiczny, integruje zachowanie człowieka i jego relacje ze światem.

Zaburzenia osobowości - względnie trwałe zahamowanie rozwoju osobowości, któremu towarzyszy zakłócenie funkcjonowania w zakresie mechanizmów integracyjno-regulacyjnych.

Są to utrwalone wzorce zachowań, które odbiegają od przeciętnych, przyjętych w danej kulturze. Charakteryzują się małą elastycznością, a także trudnościami w obszarze funkcjonowania społeczno - psychologicznego.

26.10.98

Osobowość zaburzona

ICD-10 WHO, DSM-IV

3 grupy :

• swoiste zaburzenia osobowości- charakteryzują się dość wyraźnym obrazem cech zaburzonych,

• mieszane,

• trwałe zmiany osobowości, które nie wynikają ani z uszkodzenia mózgu ani też z choroby

W ICD-10 wyodrębnia się jeszcze specyficzną grupę zaburzeń osobowości, które włącza się do tzw. innych czy mieszanych, a które są następstwem uszkodzenia mózgu.

Swoiste zaburzenia osobowości - kryteria ogólne muszą być spełnione:

1. Musi nastąpić nieprawidłowość postawy i zachowania osoby w wielu sferach psychicznych i w związkach z innymi ludźmi.

2. Zmiany te mają charakter długotrwałych nieprawidłowych zachowań.

3. Wzorzec nieprawidłowego zachowania jest niedostosowany do sytuacji indywidualnych jak i społecznych.

4. Zmiany te ujawniają się w okresie późnego dzieciństwa (szkoła podstawowa), wieku młodzieńczym i trwają w wieku dojrzałym. Ich intensywność obniża się po czterdziestym roku życia.

5. Zaburzenia te prowadzą do poczucia subiektywnego cierpienia i bardzo często współwystępują z pogorszeniem się funkcjonowania w sytuacjach społecznych i zawodowych.

Swoiste zaburzenia osobowości - głębokie zmiany w zakresie charakteru i społecznego zachowania się osoby obejmują kilka wymiarów osobowości i prawie zawsze łączą się z zaburzeniami funkcjonowania psychospołecznego.

Obraz jaki jawi się daje się jakoś określić na cechy, które dominują w danym zachowaniu.

Są czyste objawy danego zespołu, są też takie które mają charakter mieszany.

[Najbardziej typowe - zob. Seligman “Psychopatologia” - dokładny opis!!!]

Osobowość paranoiczna:

• nadmierna wrażliwość na niepowodzenia, odrzucenie;

• długotrwałe pamiętanie krzywd, zniewag, lekceważenia i niesprawiedliwości;

• nieumiejętność przebaczania, znaczna nadwrażliwość, odniesienia ksobne, podejrzliwość, skłonność do zaburzeń percepcji rzeczywistości dotyczy osób i ich odniesień, które spostrzega się jako wrogie, nieprzyjazne, pogardliwe;

• sztywność w zakresie poczucia własnych praw, silna potrzeba ich ochrony, fanatyczna ochrona własnych idei, podejrzliwość dotycząca lojalności współmałżonka, kolegi;

• skłonność do zazdrości;

• sztywna i wytrwała realizacja celów połączona z wybuchowością, nieustępliwością, agresywnością, skłonnością do pieniactwa,

• nadmierne poczucie własnej wartości, przesadne odniesienie do siebie różnych wydarzeń

• przekonanie o spiskowości dziejów, spiskowe wyjaśnianie wydarzeń.

Jest to trwałe zaburzenie struktury osobowości.

Typy: osobowość:

• ekspansywna

• pieniacza

• fanatyczna

• reformatorska

Osobowość schizoidalna:

Przypomina osobę wyizolowaną, chłodną emocjonalnie.

• chłód emocjonalny, niezdolność do nawiązywania bliższych kontaktów z innymi.

Może być podobna do schizofrenii prostej. W osobowości schizoidalnej bije chłód emocjonalny. Osoby chore są ciepłe w kontakcie, zamykają się z lęku przed ludźmi;

• wyraźna tendencja do samotnictwa, do izolacji, nieumiejętności wyrażania emocji, uczuć pozytywnych, odczuwania przyjemności;

• rezerwa w odniesieniu do ludzi, dystans do otoczenia, brak wrażliwości na innych, słabe reagowanie na krzywdę, na krytykę, niewrażliwość na obowiązujące normy, często są spostrzegani jako dziwacy, tajemniczy, ekscentrycy;

• skłonność do fantazjowania, ucieczki we własny świat przeżyć, w relacjach społ. występują reakcje lękowe bądź odniesienia ksobne

• Schizotymia - osobowość zamknięta, skłonna do refleksji, jest czymś pozytywnym, zdrowym.

Schizoidia - brak syntonii, większa skłonność do izolacji.

Cyklotymia - osobowość cykloidalna, maniakalna.

Osobowość dyssocjalna

(antysocjalna, psychopatyczna, socjopatyczna - potocznie);

Zajmuje około 3% społeczeństwa, w badaniach naukowych jest najbardziej opracowana, 10 razy częściej u mężczyzn. Zajmują do 50% miejsc w szpitalach psychiatrycznych.

Charakterystyczne cechy:

• trwała niezdolność do nawiązywania więzi uczuciowych z innymi ludźmi (ucieczki z domu, zrywanie więzi rodzinnych), związki są bardzo nietrwałe;

• brak empatii, niezdolność do współodczuwania;

• bezosobowy stosunek do życia seksualnego, jest to przedmiotowe traktowanie partnera, brak poczucia odpowiedzialności, poczucia winy - przerzucanie odpowiedzialności za własne postępowanie na inne osoby, lekceważenie norm, zobowiązań społecznych, nieumiejętność odraczania zaspokajania potrzeb, występują trwałe autodestruktywne wzorce zachowania np. samouszkodzenia, tendencje do szantażu samobójstwem, zachowanie agresywne na zewnątrz;

• zdolność do planowania jest ograniczona, brakuje jej cierpliwości w realizacji zadań, zaburzone jest myślenie przyczynowo - skutkowe, występuje zmienność, nietrwałość dążeń, szybkie zniechęcenia się w sytuacjach niepowodzeń, tendencja do niszczenia własnych osiągnięć w sytuacji napotkania przeszkody - palenie mostów;

• pomimo dość dobrej sprawności intelektualnej, to najczęściej nie kończą szkoły średniej czy studiów bo są niewytrwali, obniżony poziom reakcji na frustrację, rezygnują gdy pojawią się trudności. Impulsywność i zmienność dotyczy zainteresowań, kontaktów z ludźmi;

• obniżona odporność na alkohol.

9.XI.98

Osobowość emocjonalnie chwiejna

2 podtypy: 1. Impulsywna

2. Graniczna (border line)

Cechy wspólne :

- tendencja do działania w sposób nieoczekiwany, nie liczący się z otoczeniem

- tendencja do sprzeczek, konfliktów, zwłaszcza w sytuacjach ograniczeń

- skłonność do czynów gwałtownych, nieoczekiwanych

- niezdolność planowania, przewidywania wydarzeń, okoliczności

- trudność w kontynuowaniu działań, które nie są szybko gratyfikowane

- nastrój kapryśny

Różnice:

Ad. 1 : dominuje tendencja do sprzeczek, konfliktów

Ad. 2 : występują co najmniej dwie cechy z podanych wyżej, dodatkowo przynajmniej jedna z poniższych:

- niepewny, zaburzony obraz siebie, swoich celów, w tym też tożsamości seksualnej

- szybkie wchodzenie w związki ( intensywne ale niestabilne )

- tendencja do samouszkodzeń

Osobowość histrioniczna (histeryczna)

1. tendencja do dramatyzowania, przesadnej ekspresji emocjonalnej

2. tendencja do ulegania wpływom, sugestywność

3. egocentryzm, nie liczenie się z innymi

4. stała potrzeba bycia docenianym

5. łatwość w nawiązywaniu kontaktu z innymi, lecz powierzchowność w kontakcie, stosowanie manipulacji

6. chęć zwrócenia na siebie uwagi

Wg DSM-3 - osobowość narcystyczna: przekonanie o własnej doskonałości; agresja wobec otoczenia, gdy tego nie dostrzega

Osobowość anankastyczna

1. tendencja do nadmiernej ostrożności

2. trudność w podejmowaniu decyzji

3. głęboki brak poczucia bezpieczeństwa

4. perfekcjonizm, sumienność

5. nadmierne skupianie się na produktywności, przy zaniedbywaniu innych

6. sztywność, upór w dążeniu

7. obecność myśli, wyobrażeń podobnych do natrętnych

8. potrzeba ciągłego planowania

Osobowość lękowa (unikająca)

1. pocz. napięcia, niepewności, stałe pocz. niższości, zagrożenia

2. stała potrzeba bycia akceptowanym, lubianym

3. nadwrażliwość na krytykę, naganę, odrzucenie

4. niechęć do wchodzenia w kontakty bez gwarancji totalnej akceptacji

5. skłonność do widzenia niebezpieczeństw, zagrożeń w życiu i z tego względu unikanie różnych sytuacji

6. ograniczony styl życia

Osobowość zależna

1. zniechęcenie w kierunku własnych działań, pozwalanie innym na to, aby kierowali osobą, przejmowali za nią odpowiedzialność

2. podporządkowanie swoich potrzeb potrzebom innych

3. spostrzeganie siebie jako osoby bezradnej

4. nadmierny lęk przed byciem opuszczonym, stałe potwierdzanie obecności drugiej osoby

5. tendencja do przenoszenia odpowiedzialności za problemy na innych

6. w sytuacji utraty związku zależnościowego - poczucie klęski, bezradności

7. brak inicjatywy, obniżona aktywność

8. duża męczliwość

TRWAŁE ZMIANY OSOBOWOŚCI, KTÓRE NIE WYNIKAJĄ Z USZKODZEŃ MÓZGU.

W następstwie:

1. silnego, długotrwałego stresu

2. skrajnej deprywacji potrzeb

3. kalectwa

4. choroby somatycznej

5. choroby psychicznej

Definicja: wcześniej tych cech osobowości nie było, to nie reakcja czasowa na coś, te cechy występują co najmniej 2 lata.

2 PODKATEGORIE:

1. trwała zmiana osobowości po katastrofach, po przeżyciu sytuacji ekstremalnie skrajnej np.: pobyt w obozie, tortury, klęski żywiołowe, zagrożenie życia (raz lub ciągłe)

Kryteria:

Rozpoznanie i porównanie zachowania przed i po (min. 2 lata !). Zachowanie to:

1. nie było obecne przed sytuacją trudną

2. jest sztywne, niedostosowane

3. pojawia się trwałe upośledzenie w obszarach funkcjonowania społecznego, interpersonalnego, zawodowego

4. wroga i nieufna postawa wobec otoczenia

5. wycofanie się z życia społecznego

6. odczucie pustki, beznadziejności

7. stałe poczucie napięcia, zmęczenia

8. poczucie małej wartości, niska samoakceptacja

2. trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej

Kryteria:

1. nadmierna zależność od innych

2. czasem postawa roszczeniowa

3. przekonanie o zmianie lub stygmatyzacji w następstwie choroby prowadzące do niezdolności nawiązania kontaktów z innymi,

4. bierność, ograniczanie własnych zainteresowań i ograniczone gospodarowanie czasem wolnym

5. stałe narzekanie na dolegliwości, często hipochondryczne

6. nastrój dysforyczny, obniżony, drażliwość nie związana ze stanem obecnym czy z chorobą

7. długotrwałe trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym

Przyczyny: -subtelne zmiany w korze mózgowej

- a może późne dojrzewanie mózgu

TRWAŁE ZMIANY OSOBOWOŚCI NA BAZIE USZKODZENIA MÓZGU

• Encefalopatia

• Charakteropatia

• Zespół psychoorganiczny

Przyczyny:

* zapalenie opon mózgowych

* wirusy

* uzależnienia

* urazy mechaniczne

* w przebiegu chorób neurologicznych ( padaczka, stwardnienie rozsiane np.)

Zespół psychoorganiczny (2 kategorie)

1. obniżenie funkcji poznawczych (zaburzenia pamięci, planowania, przewidywania, myślenia logicznego

2. zaburzenia cech osobowości czyli charakteropatia

Kryteria:

1. wyraźny czynnik uszkadzający

2. trwałe zmniejszenie wytrwałości w realizacji działań, które nie mają natychmiastowej gratyfikacji

3. nieadekwatność w zakresie zach. emocjonalnych ( drażliwość, chwiejność, pustka, euforia bez powodu)

4. realizacja potrzeb własnych bez liczenia się z normami

5. obserwowana zmiana zachowania

6. zaburzenia w zakresie popędu seksualnego ( rozhamowanie, wulgaryzm)

7. zaburzenia. w zakresie procesów poznawczych (podejrzliwość, nieufność, urojeniowe nastawienia, pieniactwo w jednej dziedzinie)

8. lepki kontakt z otoczeniem (do tematu, osoby, sytuacji)

16.11.98

CHOROBA PSYCHOSOMATYCZNA

Choroba psychosomatyczna jest to choroba somatyczna, w której ostry lub przewlekły uraz psychiczny jest:

1. jedyną,

2. podstawową lub jedną z istotnych

3. znaczącą

Ad.1

Do chorób psychosomatycznych, w których uważa się, że czynnik psychiczny jest bodźcem wyłącznym zalicza się między innymi:

nerwice narządowe,

jadłowstręt psychiczny,

bóle głowy z napięcia,

wymioty nawykowe,

niektóre postaci otyłości,

niektóre postaci neurodermatoz.

Przy określaniu czynnika wyłączności należy różnicować je z innymi.

Ad. 2

Tu zalicza się:

chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy,

wrzodziejące zapalenie jelita,

samoistne zapalenie tętnicze,

choroba wieńcowa,

dychawica oskrzelowa,

niektóre choroby alergiczne.

Ad. 3

Cukrzyca,

nadczynność tarczycy,

gościec przewlekły,

choroby nowotworowe.

Przejawy zaburzeń. psychosomat. nie zawsze układają się w somatyzacji objawów. Termin somatyzacja został wprowadzony przez Stekela w początkach XX w. szczegół. opisany w 1943 r.

Stekel rozumiał somat. jako typ zaburzeń cielesnych, które wyrastają z głęboko osadzonych przyczyn neurotycznych, zaburzeń emocjonalnych. “jest to tak jakby narządy ciała przekładały na język psychofizjologiczny zaburzeń danej osoby.”

Współcześnie Lipowski definiuje s. jako tendencje do przeżywania i racjonalizowania somatycznego dystresu, braku komfortu, braku równowagi. Doświadczenia somatyczne chorych zaprzeczają możliwość powiązania pomiędzy doświadczanym przez nie stresem a, objawami somatycznymi. Osoby takie będąc przekonane, że ich choroba ma źródło biologiczne, interpretują ch. w kategoriach internistycznych.

Objawy somatyzacji:

• obj. jelitowo-żołądkowe - wymioty, bóle brzucha, nudności, biegunki,

• obj. bólowe - bóle kończyn, brzuch, stawów,

• obj. sercowo- płucne - bicie serca, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy,

• obj. konwersyjne (psychoneurologiczne) - niepamięć, głuchota, widzenie przez mgłę, trudności w utrzymaniu równowagi, utrata głosu,

• obj. seksualne - oziębłość płciowa, impotencja, zaburzenia w zakresie miesiączkowania

Należy różnicować somatyzację i konwersję.

Lipowski - somatyzacja to mowa ciała o problemach, z którymi sobie nie radzimy.

Często jest typowe dla zaburzeń emocjonalnych. Poza tym mamy choroby psychosomatyczne.

Choroba psychosomatyczna jest chorobą, która dotyczy danego organu, ale u podłoża leży czynnik psychiczny. Gdy minie stres to choroba nie ustąpi, to nie jest pojedynczy objaw.

Psychosomatyka - to psychologiczna koncepcja oparta na wzajemnych związkach pomiędzy psycholog., biolog. i społ. determinantami zdrowia i choroby.

Jest podejściem holistycznym do człowieka.

Podstawowym twierdzeniem psychosomat. jest twierdzenie, że ludzka psychika kontroluje opierając się na strukturach mózgowych, wszystkie procesy organizmu, aż do poziomu komórkowego.

W ten sposób doświadczanie treści świadomych lub nieświadomych stanowi podstawę dla równowagi lub jej braku w organizmie. Aktywność psychiczna pozostaje pod wpływem bodźców płynących z zewnątrz organizmu, a także wew. czynników i one oddziałują na nasz mózg. W dzisiejszej sytuacji społecznej stanowią najgroźniejszy obszar informacji. Sytuacje te dochodzą do mózgu różnymi kanałami. Nabierają subiektywnego znaczenia dla danej osoby, stanowią podstawę do aktywizacji emocji, które to emocje mają rozległe reprezentacje fizjologiczne.

ZAŁOŻENIA PSYCHOSOMATYKI

Wieloprzyczynowe spojrzenie na przyczyny choroby. Współudział przyczyn społ. i psycholog. decyduje o rozmiarach choroby i poszczególnych osób. W chorobie psychosomatycznej zakłada się współudział czynników społ. i wewn.

Badacze podają różne koncepcje wyjaśnienia.

Założenia :

• przyjmuje się istnienie fizjologicznego odpowiednika emocji oraz zależności między długotrwałymi i silnymi emocjami, a zdrowiem somatycznym,

• wprowadza się odróżnienie objawów psychofizjologicznych i neurotycznych, przy czym zespół obj. psychosomatycznych nie należy ani do jednych, ani do drugich,

• przyjmuje się jedność psychosomatyczną. która oznacza, że zmienne psychologiczne i fizjologiczne reprezentują różne aspekty emocji,

• są wieloprzyczynowe,

• w powstawaniu zespołu psychosomatycznego wielu autorów przyjmuje fizyczną stałość danego narządu jako czynnika, który jest konieczny dla powstania danego zespołu.

W zakresie psychosomatyki od okresu Aleksandra przyjmuje się pewne modele, opracował je Kaplan.

3 odmiany jednego podstawowego modelu.

Model podstawowy - bodziec wywołuje stres, zakłócenie równowagi biologicznej, powstaje centralne pobudzenie z odczynem fizjologicznym, a w następstwie tego pojawiają się objawy psychofizjologiczne danej choroby.

Modele szczegółowe :

1. Aleksander (psychoanalityk) - model konfliktów swoistych, - bodziec środowiskowy wywołuje konflikt, który jest swoisty dla danej choroby. Jako ogniwo pośredniczące pojawia się lęk, który wyzwala specyficzny układ cech. Wyzwala reakcje regresyjne oraz reakcje fizjologiczne. To doprowadza do objawów choroby. (np. ludzie z wrzodami żołądka, konflikt między submisją, a dominacja, są to osoby, które chcą być dominujące, ale jednocześnie gratyfikowane jak dzieci. Dla danej choroby istnieje swoisty typ konfliktu.

2. Mahl - model reakcji nieswoistych. istotą tego jest to, że bodźce środowiskowe zaistniały bądź nie powodują stres. W wyniku chronicznego stresu pojawia się stan chronicznego lęku, któremu towarzyszą rozlane objawy. fizjologiczne. W następstwie tego powstają objawy psychofizjologiczne, które zdeterminowane są słabością jakiegoś narządu, nie przez swoisty konflikt. W pewnym momencie nastąpi klasyfikacja obj..

3. Locey - model indywidualny reakcji swoistej, która jest zależna od danej osoby, a nie od typu konfliktu ani narządu. Objawy choroby nie są zależne od rodzaju bodźca, który pojawia się na skutek stresu, zaś efekt r. jest uzależniony od typu osobowości.

23.XI.98

Kartezjusz, a wcześniej Hipokrates mówił o skłonności człowieka w kierunku określonych chorób. Jego koncepcja nie przyjęła się, mimo to była inspiracją do dalszych poszukiwań.

Kartezjusz szuka zależności między światem materialnym a tym, co człowiek odczuwa. Spinoza próbuje ustalić prawidłowości między tym, co zachodzi w ciele człowieka, a tym, co dzieje się w umyśle, widział oczywistą zależność.

Johann Heinroth 1818- termin PSYCHOSOMATYKA, zaakceptowanie terminu - 100 lat później

MAUNDSLEY- przedstawiciel nowoczesnej psychosomatyki,1876. Jeśli emocja nie znajdzie ujścia w aktywności zewn. ciała lub odpowiednim działaniu umysłu, to odbije się to na narządach wewnętrznych, psując ich funkcje, np. smutek - ujście w płaczu, lamencie, szlochu - prawidłowe odreagowanie, oczyszczenie organizmu z emocji. Jeśli jest tłumiona, kumulowana emocja - efektem jest zaburzenie funkcjonowania danego narządu.

DEUTSCH- pojęcie zaburzenia psychosomatyczne

medycyna psychosomatyczna

wiedeński psychoanalityk, wyemigrował do USA, lata 40-te- pionier amerykańskiej medycyny psychosomatycznej.

DUNBAR ('47, '48)

ALEXANDER ('39, 48)

ROZWÓJ PSYCHOSOMATYKI

1. ok. 30 lat, oparty na poglądach psychosomatyków m.in. Groddeck, Ferendzi, Jelliffe. Lata 20-te, 30,40-te -okres PSYCHODYNAMICZNY

2. PSYCHOFIZJOLOGICZNY okres; lata 60-te, badania w uniwersytecie w Cornell

Przedstawiciele: Alexander, Dunbar - ich poglądy w wielu miejscach niejasne, kontrowersyjne, ale przetrwały do dziś.

Alexander: opis - dychawicy oskrzelowej

• nadczynności gruczołu tarczowego

• nadciśnienie tętnicze

• zapalenie jelita grubego

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Dunbar: wskazanie, że określonym chorobom psychosomatycznym towarzyszą odpowiednie cechy osobowości.

II. WOLF i in.: ocena wszechstronna wielu zmiennych etiologii chorób somatycznych, poszukiwanie związku między sytuacjami społ., bodźcami psycholog., a zmianami fizjologicznymi w organizmie człowieka. Rozwinął koncepcję stresu i wyjaśnił na jego tle wiele chorób cielesnych. Prace Wolfa kontynuowano w laboratorium badań nad stresem w Sztokholmie.

Levi -badania nad stresem.

Stres:- 1. wzbudza pracę, funkcję narządów;

2. istnienie nieświadomej motywacji konfliktów, zespolonych z sytuacjami stresu spostrzeganymi na poziomie świadomym.

Podejście współczesne do zagadnień psychosomatyki zwraca uwagę na świadome emocje jako czynniki chorobotwórcze, na udział procesów poznawczych jako czynników chorobotwórczych, na powiązanie w/w z różnymi reakcjami fizjologicznymi. Z tych koncepcji rozwija się koncepcja tłumionych i wadliwie przerabianych emocji.

KONCEPCJE WSKAZUJĄCE NA SPOŁECZNE PODŁOŻE WIELU CHORÓB

Adolf Mayer - kierunek psychobiologiczny w psychiatrii, uważa, że istotne znaczenie w procesie wielu chorób psychosomatycznych mają urazy społeczne .

Psychologowie: Horney, Fromm, Sullivan

Levi: zależności stresu a reakcji danego narządu.

Jeśli bodźce natury psychospołecznej trwają krótko, np. kilka godzin, wywołują stres. Krótkie bodźce - wzrost adrenaliny, noradrenaliny, kwasów tłuszczowych, trójglicerydów. Ta reakcja jest w pełni fizjologiczna, zmiany poziomów w/w cofają się do normalnego stanu nie pozostawiając większych śladów. Reakcja organizmu ma charakter adaptacyjny. Nie zagraża utracie stabilizacji, bodźce, które działają kilka dni (stres) powodują także podwyższenie powyższych substancji oraz wzmożone wydzielanie cholesterolu oraz związków jonoproteinowych.

Zapisy EKG, EEG inne niż w normie - zmiany odwracalne choć zależy to od wieku osoby. Po 50 r.ż. to wytrącenie z równowagi, wyższy poziom cholesterolu z tendencją do utrzymywania się przez jakiś czas - zużywanie się organizmu - większe zapotrzebowanie. Jeśli bodźce natury psychospołecznej utrzymywały się przez dłuższy czas (tygodnie, miesiące) stres przewlekły, wówczas prowadziły do bardzo silnego zużywania się organizmu, a jednocześnie wiązały się z ujawnieniem wzrostu tendencji do zachorowalności na różne choroby i śmiertelności.

Choroby psychosomatyczne a osobowość

W ramach koncepcji Dunbar, Alexandra, Polska: Łazowski, Wrześniewski, Płużek, Rydzyński, Tylka, Wiśniewski. Znaczna część badań: Alexander (konc. psychodynamiczna). Określona osobowość, dany konflikt powoduje daną chorobę psychosomatyczną.

Cechy osób z chorobą wieńcową (nadciśnieniem):

- brak umiejętności przetwarzania własnej agresywności choć jest ona w nich znacząca

- trudności w swobodnym wyrażaniu agresji

- często nadmierna samokontrola, na zewnątrz wrażenie osób dobrze przystosowanych i mających cechy osób dojrzałych

- relacje interpersonalne: os. uległe, choć ambitne i agresywne; ograniczają swe marzenia i plany; usłużne, nie sprzeciwiają się osobie, która nad nimi dominuje, jednocześnie agresywne w stosunku do siebie-konflikt między dominacją a podporządkowaniem, podejmują walkę z własną zależnością, submisyjnością, co wywołuje niepokój, powstaje błędne koło. Bierna zależność pogłębia w nich poczucie małej wartości i wrogości. By tłumić własną agresywność podejmują wiele działań jednocześnie. Stają się wołami roboczymi. Początek nadciśnienia jest często w sytuacji, która zmusza ich do ujawniania wrogości, która wymaga pewności siebie, stanowczości, ale jednocześnie jest to sytuacja, która hamuje sposób wyrażania tej agresywności. Obecnie uważa się podatnymi na choroby układu krążenia typy A osobowości: bardzo wysokie wymagania w stosunku do siebie, bardzo szybkie w działaniu, współzawodniczy, niecierpliwa, jest pod presją uciekającego czasu, nie znosi porażek, młody człowiek sukcesu, szybko ma sukces, ale też szybko się wypala, narażony na zawały.

30.XI.98

[c.d. psychosomatyki...]

diagnoza - wyjaśnianie przyczyn zaburzeń

• opis zaburzeń

• wytyczne dla terapii.

Diagnoza ma kontekst społeczny, diagnoza interakcyjna + kontekst teoretyczny

PSYCHOSOMATYKA - rozważa czynnik psychologiczny będący albo wyłącznym lub jednym z czynników zaburzających czynności

MODELE:

1. DUNBAR, ALEXANER - koncepcja konfliktów swoistych

2. Model konfliktów nieswoistych

3. Model wieloprzyczynowy

Osobowość osoby z chorobą wrzodową:

• 
  nieufność

• drobiazgowość

• pedanteria

• nieśmiałość

• porywczość

• wygórowane ambicje

Gdy stawia się wymagania tym osobom w życiu dorosłym - reaktywuje się konflikt, osoby chcą być niezależne, dominujące, bo są dorosłe, biorą dużo obowiązków, są ambitne. Jednocześnie jest silna potrzeba akceptacji płynąca z potrzeby zależności (konflikt zależność-dominacja) - typy choroby zrobić z Łazowskiego

CECHY OSOBOWOŚCI Z ANOREKSJĄ

• wrażliwość

• egocentryzm

• przesadna ambicja

• niezadowolenie z osiągnięć

• wysoki II

Zachowanie: tyranizowanie otoczenia problemami, rywalizacja z matką, upartość, konkurencja o względy ojca.

Konflikty nieswoiste- z lektury; gł. Założenia: Maal: nie wyodrębnia się konfliktów swoistych, istnieją specyficzne sytuacje trudne, powodujące aktywację, pobudzenie, niepokój, lęk, gotowość.

Konflikty wieloprzyczynowe- doświadczenia zapoczątkowane przez Wolfa dot. stresu - najbardziej precyzyjne, nie ma wyłącznej zależności psychosomatycznej. Jest wieloprzyczynowość: sytuacja, osobowość, wiele poziomów funkcjonowania osoby(np. poznawcze)

kierunek somatopsychiczny - odwrotny do psychosomatyki

Rola psychologa klin. w psychosomatyce -określenie przyczyn zaburzeń; istotą objawów jest dolegliwość somatyczna - chory uważa to za główny problem, ale w etiologii istotną role odgrywa czynnik psychiczny

GRUPY CZYNNOŚCI PSYCHOLOGA

1. opis zaburzeń zachowania

2. wyjaśnianie psych. mechanizmu powstania

3. wskazanie dynamiki zaburzenia

4. opis elementów niezaburzonych

5. ustalenie wskazań pomocy terapeutycznej odpowiednio do dynamiki choroby i mechanizmów zaburzeń.

W/w postępowanie zbliżone jest do postępowania psychiatry. Tylko dolegliwość ma naturę somatyczną, nie jak w psychiatrii psychiatryczną.

Leczenie lekarskie w psychosomatyce ma charakter objawowy (miminaliz. ból)

Przyczynowym leczeniem jest postępowanie psychoterapeutyczne (rozwiązuje problemy)

Wyłączenie docierania do przyczyn - w somatopsychice. Tu: faktyczna choroba somatyczna powodująca różnego typu zmiany w zachowaniu się, przystosowaniu, sposobie funkcjonowania. Psych. wpływ choroby na funkcjonowanie człowieka dot. obszarów:

1. emocjonalnego - badany doświadcza emocji związanych ze swą chorobą (lęk, niepewność, przerażenie)

2. zachowań osoby podejmowanych w związku z chorobą - strategie radzenia z chorobą, postawa pacjenta wobec choroby, leczenia, sytuacji zawodowej związanej z chorobą

3. zajmuje się analizą sytuacją oddziału szpitalnego, relacją lekarz - pacjent, personel pomocniczy - pacjent

4. obejmuje rodzinę, dla której choroba somatyczna stanowi istotną przyczynę zaburzającą funkcjonowanie

ROLA PSYCHOLOGA:

ODDZIAŁ POŁOŻNICZY, GINEKOLOGICZNY

• Winien określać problemy związane z dojrzewaniem, dot. zaburzeń identyfikacji płciowej, związane z wadą narządów rozrodczych, płciowych, zaburzeniem ich funkcji

W odniesieniu do osób poddawanych zabiegom operacyjnym (K zamężnych, niezamężnych):

• przygotowanie do zabiegu

• obniżenie lęku

• wyjaśnienie konieczności wykonania zabiegu

• problem przepracowania problemów roli płci w związku

• pomoc w przygotowaniu do kontynuacji roli kobiety mimo usunięcia narządów

• wskazanie możliwości funkcjonowania (zał. rodziny, adopcja)

W odniesieniu do kobiet po mastektonii (usunięciu sutka):

• problem identyfikacji płci

• problem dot. małżeństw

• jak rozległa operacja, czego dotyczy

• wszystkie problemy dot. kobiety, jej tożsamości jako kobiety

• relacje w małżeństwie

• w jaki sposób operacja wpłynie na relacje małżeńskie, możliwość kontaktów cielesnych

W odniesieniu do kobiet ciężarnych obarczonych ryzykiem urodzenia niesprawnego dziecka:

• doprowadzenie do obniżenia lęku w syt. poronień, zwł. Samoistnych

• lęk przed urodzeniem dziecka chorego

• aborcja - wyjaśnianie w kontekście etyczno - moralnym

• urodzenie martwego dziecka - problem straty dziecka - interwencja kryzysowa

• zaburzenia płodności - o charakterze biologicznym, psychologicznym

II.ODDZIAŁ ONKOLOGICZNY

• następstwa choroby w obszarze 1.poznawczym

2. emocjonalnym

3. zawodowym

• następstwa choroby dla rodziny

• kwestia społeczności szpitalnej, pacjent-lekarz

ad.1. choroba nowotworowa wpływa dramatycznie na linię życia

• wyjaśnić istotę choroby, jej powagę

Pacjent może mieć kilka typów zachowań: lekceważenie, zaprzeczanie, brak integracji, niezdolność do wysiłku

• podać informację, że podjęte leczenie ma na celu doprowadzić do zatrzymania procesu

• pomóc pacjentowi wyzbyć się mitów dot. bardzo negatywnych skutków działania radio- i chemioterapii

• porada pozostawania przy jednym sposobie leczenia

• wyjaśnianie istoty procesu, jego dynamiki, zapobiegania

• zaburzenia koncentracji uwagi, trudność wysiłku psych., trudności decyzyjne - umiejętne wychwycenie zmian uwagi, koncentracji odnosić do leczenia farmakolog.

• Ważne leczenie skojarzone psycholog-lekarz

OBSZAR EMOCJONALNY

Reakcje: lęk, strach, gniew, przygnębienie, agresja, niepokój, obawa.

Działania przez: psychoterapię odreagowującą, relaksującą , dyskusję z chorym na temat jego problemów, techniki behawioralne (uczenie, pozytywne myślenie, psychoterapia podtrzymująca). Poprzez te techniki obniżyć poziom zagrożenia u pacjenta.

Psycholog winien kształtować postawy prospołeczne u pacjenta, by choroba wpływała pozytywnie na osobowość, przez zmianę systemu wartości, nastawienia społecznego, liczenia na wsparcie, pomoc, a nie izolacja, dezintegracja.

Psycholog winien aktywizować ku wartościom.

Etapy (1-6), które mają na celu przystosowanie pacjenta do dynamiki choroby - od diagnozy do zakończenia leczenia - ok. 5 lat. Rola psychologa zmienia się w zależności od rozwoju choroby.

7.XII.98

Problemy pracy psychologa na oddziale onkologicznym.

Można wyróżnić 2 obszary problemów:

obszar poznawczy

obszar emocjonalny, tutaj także należy sfera kontaktów interpersonalnych

Na oddziale psycholog prowadzi psychoterapię, która oddziałuje:

na pacjenta

na rodzinę pacjenta

na środowisko szpitalne

Oddziaływanie na pacjenta

Terapia wg Fiori zakłada aktywny udział pacjenta i terapeuty, rozciąga się w czasie, obejmuje poszczególne etapy leczenia i jest podtrzymywana po wyjściu ze szpitala.

Można tu wyróżnić 6 etapów:

Etap 1 - okres diagnozy choroby:

u pacjenta następuje w tym okresie wzrost niepokoju, dezorganizację, brak rozeznania. Zadania psychologa: pomoc w akceptacji diagnozy, pomoc w podjęciu decyzji na leczenie. W ten etap powinna być włączona rodzina, ona jest bardzo pomocna pacjentowi.

Etap2 - okres przed operacją:

najczęściej u chorych onkologicznie dokonuje się interwencji chirurgicznej. Pacjent przeżywa lęk. Psycholog ma przygotować go do operacji. Stosuje się relaksację i przygotowanie pacjenta od strony poznawczej.

Etap 3 okres po operacji:

pomoc psychologiczna ma na celu przywrócenie do równowagi, pomoc w akceptacji niepełnosprawności z powodu utraty np. organu, części narządu.

Część chorych łączy odbycie operacji z zakończeniem leczenia. Rola psychologa polega na uświadomieniu i pomocy w przygotowaniu na dalsze leczenie.

Etap 4 leczenie radiologiczne, chemioterapia (rad, kobalt, przyspieszacz liniowy)

Zadaniem psychologa jest przede wszystkim obniżenie poziomu lęku przed negatywnymi konsekwencjami leczenia radioaktywnego i chemioterapią.

Znaczna część ludzi cierpi z powodu skutków ubocznych tego rodzaju leczenia: zmiany przebarwieniowe skóry, utrata włosów. Lęk przed fizycznym, widocznym skutkiem leczenia związany jest z lękiem przed negatywną oceną społeczeństwa, przed brakiem akceptacji społecznej. Tutaj należy też pracować z pacjentem w kwestii lęku przed przerzutem. Pacjenci kultywują rozmaite mity (gdyby lekarze nie ruszali zmian, to nic by się nie działo),związane jest to z lękiem, który uruchamia mechanizm wyparcia (to nie ja, ja nie jestem chory)

Etap 5 powrót do równowagi: po zakończeniu leczenia chemio- i radioterapii

Rola psychologa polega na rehabilitacji psychicznej. Chodzi tu o przejście od opieki lekarskiej, farmakoterapii pod nadzorem lekarza do samodzielności, niezależności. Przy zakończeniu leczenia u pacjentów powstaje przekonanie, że nic już mu nie pomoże, bo nawet lekarze nie chcą dalej leczyć.

Etap 6 ma miejsce około 5 lat po leczeniu

Rola psychologa polega na obniżaniu lęku przed nawrotem choroby. Lęk ten pojawia się fazowo. Im bardziej pacjent jest zmęczony, tym bardziej zaczyna podejrzewać nawrót. Są też okresy w ciągu roku, które uaktywniają lęk, reaktywują go (np. rocznice operacji, rozpoczęcia chemioterapii). Włącza się wtedy hipochondryczna samoobserwacja. Innymi takimi okresami są pory roku, te , gdzie istnieje zwiększona podatność organizmu na infekcje. Wtedy pacjenci czują się gorzej i są bardziej skłonni upatrywać w tym nawrotu choroby.

Terapia pośrednia z rodziną

Dokonuje się jej w 3 aspektach:

1. Pomoc w opanowaniu trudności, kryzysu, który pojawia się w związku z chorobą w rodzinie. W Polsce diagnozą na sam początek zostaje obarczona rodzina. Diagnoza jest szokiem dla rodziny a w kontakcie z pacjentem jej członkowie mają wg zaleceń lekarzy zachowywać się naturalnie. Dochodzi tutaj fakt, iż o chorobie nowotworowej dowiadujemy się, gdy jest ona w większości przypadków na zaawansowanym etapie. Zwykle do nadawania pozytywnego znaczenia cierpieniu dochodzi dużo później.

Na tym etapie oddziaływanie psychologa polega na obniżaniu lęku rodziny poprzez wskazywanie na ich rolę w procesie leczenia, że są największym środowiskiem wsparcia i od nich zależy w 50 % efektywność przebiegu leczenia. Jest to rodzaj poradnictwa dla rodziny.

2. Problem komunikacji z pacjentem

Rodzina powinna motywować chorego do leczenia, nie tragizować jego stanu i związanych z tym sytuacji.

3. Uczenie zrozumienia człowieka chorego i rozpoznawania jego potrzeb

Środowisko szpitalne

W tym obszarze działania terapeutyczne psychologa koncentrować się powinny na 3 zadaniach.

1. organizacja społeczności szpitalnej

Psycholog prowadzić powinien szkolenie dla salowych i pielęgniarek. Należy przedstawić im jak przebiega proces chorobowy i jaki powinien być stosunek personelu zwłaszcza niskiego do pacjentów.

2. współpraca z personelem lekarskim

Psycholog nie ma prawa podawać leków, ale powinien być w kontakcie z lekarzem i informować go co do nastroju, zmian w osobowości pacjenta, bo obniżony nastrój może wiązać się z ubocznym działaniem leków.

3. organizacja czasu wolnego na oddziale

Psycholog może zaproponować taką aktywność, która odwraca uwagę od choroby.

Nela Kerr wyróżniła 6 etapów przystosowania się do choroby, niepełnosprawności.

Wszystkie nie muszą występować w identyczny sposób u każdego pacjenta.

Reakcje na chorobę można skategoryzować w 3 grupy:

1. niedowierzanie, ignorowanie choroby, zaprzeczanie, wypieranie, pesymizm, załamanie

W tych przypadkach chory stosuje mechanizmy obronne wiążące się z lękiem przed bólem, cierpieniem.

2. reakcja tzw. prawidłowa, gdzie emocje i percepcja choroby są właściwe co do wagi rzeczywistej choroby.

3. reakcja nadmiernie emocjonalna, beznadziejność. Wg Beck'a: negatywna triada poznawcza: ja, moja choroba, leczenie.

Kerr analizując od strony dynamicznej choroby wyróżnia 6 etapów:

Szok

Oczekiwanie poprawy

Lament

Obrona zdrowa

Neurotyczna obrona

Przystosowanie się

Ad 1* SZOK

Pacjent może się na zewnątrz zachowywać normalnie, najczęściej nie uświadamia sobie faktu istnienia choroby i swojego położenia. Jest to etap niedowierzania, zdziwienia, u niektórych może powodować irytację i złość (dlaczego poddawany jestem tylu badaniom, jeśli nic mi nie jest).

U pacjentów po wypadkach ból jest większy niż lęk.

Ad 2* OCZEKIWANIE POPRAWY

Jest to etap intensywnego leczenia a pacjent jest już świadomy istnienia niepełnosprawności ale traktuje to jako stan chwilowy. Poszukuje informacji o metodach i środkach leczenia. Każdą poprawę samopoczucia interpretuje na własną korzyść. Zaprzątanie nadzieją na leczenie sprawia, iż pacjent oczekuje poprawy.

14.XII.98

Ad 3* LAMENT

etap ten - dochodzi do niego nagle, dość przypadkowo. Wystarczy, że chory mierzy się z zadaniem, które dotychczas nie nasuwało trudności staje się teraz nie do pokonania.

Najczęściej zbiega się to w czasie z powrotem chorego do domu i doświadcza on swojej niewydolności - zmiany nastroju; może dochodzić do utraty poczucia sensu życia, mogą pojawić się tendencje samobójcze, duży pesymizm.

Pojawia się izolacja, bierność, unikania osób skłaniających chorego do aktywnej rehabilitacji; mogą wystąpić wrogość, agresja, postawy roszczeniowe.

Praca, aktywność zawodowa są niemożliwe do realizacji i wydają się choremu nie do zrealizowania.

Chory może pozostać na tym etapie przez bardzo długi okres czasu.

Sytuacja, która wyzwala pacjenta z lamentu jest sytuacją aktywizowania pacjenta przez różne formy działania, które mają dla niego wartość.

W początkowym etapie jest to aktywność pierwotna związana z samoobsługą.

Chodzi tu o takie formy aktywizowania, aby mógł podnieść samoocenę, aby mógł rozpoznać, że niepełnosprawność czy kalectwo jest sytuacją do pokonania i realizacja celów jest dalej możliwa.

Może dalej nastąpić:

etap obrony zdrowej

etap obrony neurotycznej

może wystąpić jeden po drugim lub tylko jedna forma obrony. Jest to istotnie uzależnione od otoczenia chorego.

Jeśli osoby z otoczenia rozumieją jakość choroby i sprawności chorego i daje choremu odczuć, że realizacja celów jest nadal możliwa, choć sposób realizacji jest utrudniony. Chory nabywa wtedy przekonania, że niepełnosprawność utrudnia ale nie uniemożliwia realizacji celów.

Ad 4* OBRONA ZDROWA

świadomość ograniczeń związanych z niepełnosprawnością, ale nie jest to związane z niemożliwością realizacji celów.

Ad 5* OBRONA NEUROTYCZNA

obniżona świadomość odnośnie swoich możliwości. Takie zachowanie się, w którym pacjent czy osoba niepełnosprawna nie zważa na ograniczenia i słabości.

W obronie neurotycznej - 2 drogi:

1* mechanizm obronny stosowany przez pacjenta, który polega na niedopuszczaniu istnienia ograniczeń w związku z chorobą; nie jest to prostą rzeczą aby uzyskać pełny wgląd, który dotyczy istnienia, jakości i ciężkości choroby

2* efekt nadmiernych oczekiwań ze strony otoczenia i takiej sytuacji, której otoczenie wmawia, że nie ma dla niego rzeczy niemożliwych.

Wmawia mu to, że jest “bardziej normalny niż jest”.

Pełny wgląd dotyczy istnienia i jakości, ciężkości choroby.

Są sytuacje, że chory nie zdaje sobie sprawy z jakości, ciężkości choroby i jest to wynikiem uszkodzeń mózgu, które powoduje brak krytycyzmu np. przy cukrzycy, nadczynności tarczycy.

Mogą to też powodować mechaniczne uszkodzenia mózgu i nie jest to mechanizm obronny wyparcia i zaprzeczania.

AD 6* PRZYSTOSOWANIE SIĘ

Jest takim rodzajem zachowania się pacjenta, które polega na zaprzestaniu spostrzegania choroby jako przeszkody w realizacji zadań.

Włączenie choroby i wynikających z niej ograniczeń do osobowości jako jej cechę. Jest to realistyczny obraz siebie; umiejętność oceny ograniczeń i możliwości w sposób poznawczy.

Czynnikami istotnie wpływającymi na przystosowanie się są:

Wiek osoby-im wcześniej nastąpi w czasie tym większa jest łatwość rehabilitacji.

Rodzaj niepełnosprawności ( fizyczna / psychiczna )

Np. utrata możliwości lokomocji jest sprawą trudną.

Rozmiar niepełnosprawności nasze wyobrażenia dotyczące niepełnosprawności mają charakter katastroficzny. Tymczasem na każdym etapie powstają różne strategie poznawcze radzenia sobie z trudnościami i bardzo ważne jest tutaj właściwe prowadzenie pacjenta.

STAN PSYCHICZNY PACJENTA CHOREGO SOMATYCZNIE

reakcja na chorobę

Są tutaj istotne 3 grupy czynników :

1* ZMIANY PSYCHICZNE - należą do klinicznego obrazu choroby.

Tworzą obraz choroby obok zmian somatycznych.

2* WIĘKSZOŚĆ CHORÓB SOMATYCZNYCH - łączą się z dolegliwościami natury somatycznej jak: ból, nudności wymioty ale także jawią się w związku z tym ograniczenia dotyczące:

- sprawności fizycznej ( bóle głowy )

- dotyczące diety

- dotyczące jakości wysiłku ( choroby układu krążenia, choroby wirusowe ).

Stają się te zmiany przyczyną doświadczeń, w których dominują pesymizm, obniżone samopoczucie.

3* ODNIESIENIE SIĘ CHOREGO DO WŁASNEGO CIERPIENIA

Można to nazwać: psychologiczne rozpracowanie choroby, zależy to od doświadczenia, posiadanej wiedzy, wsparcia psychologicznego.

Niezależnie od tego istnieje kwestia postrzegania choroby i odpowiedzialności za tę chorobę.

Można tu odnieść się do koncepcji Brickmana. Ustala 4 podstawowe modele tzw. atrybucyjne- upatrywania odpowiedzialności za niepełnosprawność chorobę i jej rozwiązanie.

I grupa - KOMPENSACYJNY MODEL

II grupa - MODEL MORALNY

III grupa - MODEL MEDYCZNY

IV grupa - MODEL OŚWIATOWY

Rozpatruje się je także na gruncie wsparcia.

Te modele dotyczą chorego oraz jego bliskich, rodziny, osoby z nim związane.

I KOMPENSACYJNY

Osoba nie czuje się odpowiedzialna za powstanie niepełnosprawności- (np. wypadek ) ale ma poczucie odpowiedzialności za to co się dalej stanie, za swój rozwój. Sam chory poszukuje możliwości rozwiązania.

Zadaniem psychologa w takiej sytuacji jest wspieranie działań o charakterze samopomocowym, walki, radzenia z własną chorobą

II MORALNY

Osoba ma poczucie, świadomość że sama przyczyniła się do zaistnienia niepełnosprawności ( spowodowanie wypadku pod wpływem alkoholu ).

Ten model jest optymalny, bo w dużym stopniu bazuje na poczuciu winy i refleksji. Psycholog - wsparcie moralne.

III MEDYCZNY

Pacjent nie czuje się odpowiedzialny za niepełnosprawność ( choroba, kalectwo) i oczekuje rozwiązania problemu ze strony innych.

Jest to typ bierny, brak tu własnej aktywności.

Proces rehabilitacji i psychoterapii - pacjent żąda działań ze strony innych. Jest to postawa roszczeniowa z zachowaniami agresywnymi w sytuacji niepowodzenia.

W procesie psychoterapii winą za utrudnienia i niepowodzenia obarcza się psychoterapeutę.

IV OŚWIATOWY

Osoba jest odpowiedzialna w pełni za niepełnosprawność i byłaby odpowiedzialna za leczenie, ale nie jest w stanie z racji osobowości (np. w rodzinie niewydolnej wychowawczo, niedożywienie dziecka, urazy fizyczne itp.) osoba sama sobie szkodzi ( alkohol, narkotyki, brak troski o zdrowie ) ale nie jest w stanie sobą pokierować. Musi odwołać się do innych osób, do ich kompetencji.

W aspekcie chorób somatycznych - schorzenie powodujemy sami przez np. złą dietę ale w leczeniu nie radzimy sobie sami i odwołujemy się do leczenia medycznego.

21.XII.98 - nie było

04.01.99

1) Pewne zmiany psychiczne są włączone w stan chorobowy pacjenta - to stan, obraz kliniczny choroby.

2 ) Niektórym chorobom towarzyszy silny ból - lęk przed bólem niekiedy stanowi główny trzon choroby

3 )Obraz choroby u pacjenta.

Ad. 1 )

Np. choroby somatyczne typu zakażenia związane są z pojawieniem się zaburzeń świadomości, mogą towarzyszyć temu zaburzenia orientacji np. przy wirusowym zapaleniu opon mózgowych, durze brzusznym współwystępuje wysoka temperatura oraz zaburzenia w zakresie świadomości.

W niektórych chorobach w których występuje delirium gorączkowe, rzeczywistość spostrzegana jest w sposób zniekształcony, mogą pojawiać się iluzje, urojenia, lęki, stany pomroczne.

W odniesieniu do niektórych chorób można wyodrębnić prodromalny okres np. w grypie lub chorobie nowotworowej, występują objawy przypominające objawy nerwicowe ( to objawy rzekomonerwicowe). Należą do nich : drażliwość, przygnębienie, zmniejszona aktywność, obniżenie zainteresowań, skargi na zmęczenie, osłabienie, szybkie wyczerpywanie się.

W niektórych chorobach po okresie ostrego rzutu np. zapalenie opon mózgowych, zapalenie płuc, można spotkać się z obniżoną sprawnością pamięci świeżej, męczliwością, płaczliwością, obniżonym krytycyzmem. W większości przypadków ( 90 % ) te objawy występują w okresie rekonwalescencji, z czasem jednak pacjent powraca do równowagi psychicznej, prawidłowej wydolności - są to choroby ostre które kończą się zejściem najczęściej pozytywnym.

Choroby o charakterze przewlekłym - trwają przez całe życie, rozpoczynają się w okresie młodzieńczym lub dorosłym i mogą wywierać trwały ślad w psychice, wtórnie w osobowości człowieka. Do chorób przewlekłych zaliczamy :

- cukrzycę; nie leczona prowadzi do hypoglikemii, to prowadzi do niedotlenienia, niedocukrzenia i trwałych zmian w tkance mózgowej. Objawami tych trwałych zmian są: męczliwość fizyczna oraz zmiany w adaptacji psychicznej. Człowiek staje się drażliwy, wybuchowy, mało wydolny psychicznie, ma niską tolerancję na frustrację, zaburzenia pamięci, koncentracji uwagi. Obraz zmian przypomina zmiany charakteropatyczne.

- stwardnienie rozsiane ma charakter postępujący , powoduje wyłączenie się chorego z aktywności fizycznej, psychicznej, społecznej.

- postacie gośćca postępującego - atakuje układ nerwowy, przez to doprowadza do zmian osobowości.

- dermatozy - z racji tego, że atakują skórę, która wprost styka się ze światem, powodują trwałe zmiany w zachowaniu się, np. trwałe poczucie niskiej wartości, wycofanie się, podejrzliwość. Należą tu: łuszczyca- postać atakująca stawy może doprowadzić do unieruchomienia, liszaj rumieniowaty - może doprowadzić np. do ślepoty.

Ad. 2 )

Ból może doprowadzić do trwałych zmian w psychice, wycofywania się, lęku, np. w chorobach nowotworowych. Tutaj istnieje duże niebezpieczeństwo uzależnienia się od środków przeciwbólowych.

Ad.3)

źródła wiedzy o własne chorobie:

1 a) analizowanie dynamiki, napływania wiedzy przez lekarza

  b) -//- przez pacjenta

2 właściwości osoby

3 sposoby zachowania się danej osoby

Ad 1 b)

Wiedza ta ma charakter niekonwencjonalny, jej źródłem są informacje, które dotyczą zdrowia i choroby z różnych publikacji, wypowiedzi, często osób niekompetentnych, ludzi chorych, ale także informacja, która pochodzi z doświadczenia pacjenta, jego organizmu.

Drugim źródłem są dane, które pacjent słyszy od personelu medycznego na swój temat.

Kolejnym źródłem informacji jest uzgodnienie własnego stanu, odczuć z tym co pacjent słyszy na swój temat. Na podstawie tych informacji pacjent dokonuje ich syntezy, interpretuje je, uzgadnia, tworzy obraz, schemat poznawczy własnej choroby. Jednocześnie u pacjenta zaczyna się niebezpieczeństwo usztywnienia się na pewne schematy poznawcze, co doprowadza do tego, że pacjent do obrazu własnej choroby dobiera informacje, które są zgodne z tym obrazem.

Istotną rolę w kształtowaniu obrazu choroby odgrywa sposób przekazania informacji przez lekarza. Regułą jest, że przekaz powinien być wolny od zafałszowań (wprowadzania w błąd) oraz nie może pozostawiać pustych miejsc (niedomówień), np. część diagnozy podana jest po łacinie- to stanowi źródło niepokoju.

Przekaz lekarza decyduje o wyborze strategii radzenia sobie z chorobą przez pacjenta.

Ad 2) Wiedza o chorobie a właściwości osobowości

Tutaj bierzemy pod uwagę:

- poziom aspiracji

- wiek pojawienia się choroby

- osiągnięcia

-cele życiowe

- zrównoważenie emocjonalne

-dojrzałość charakterologiczną

- samodzielność

Ad. 3) Jeżeli chorobę traktujemy jako problem to można zastosować tutaj koncepcję, strategię radzenia sobie z problemem lub koncepcję mechanizmów obronnych.

REAKCJA NA WŁASNĄ CHOROBĘ

1. Ocena ciężkości choroby

2. Znaczenie choroby dla danego człowieka

3. Reakcja na chorobę o charakterze emocjonalnym

4. Sposoby zmagania się z chorobą

5. Następstwa, które są istotne w obrazie choroby

Ad. 1)

Jest to ocena, która dotyczy jakości poznawczych, opiera się o jakąś wiedzę i dotyczy stopnia reakcji, jaka pojawia się w sytuacji choroby. Część osób woli nie wiedzieć o diagnozie. ponieważ jest to nośnik informacji, schemat, jaki mamy o chorobie. W ocenianiu choroby stosują mechanizmy obronne:

- zaprzeczenie - wynik działania wyparcia, osoba nie przyjmuje informacji na temat własnej choroby lub jedynie je część

- pomniejszanie - chory bagatelizuje swoją chorobę, często występuje racjonalizacja (redukcja mechanizmu lęku)

Osoby bardzo ciężko chore mają tendencję pomniejszania objawów chorobowych, to reakcje ludzi, których rokowanie jest niepomyślne. Osoby lżej chore mają tendencję do powiększania objawów- po części zależy to od cech osobowości. W pomniejszaniu chodzi być może o pogodzenie się z chorobą, przepracowanie tej sytuacji. Objawy choroby pomniejszają także osoby z pomniejszonym wglądem np. w zespołach organicznych, czasami pojawia się reakcja optymistyczna (Heszen-Klemens; Lipowski)

-przyjęcie diagnozy lekarza i jej akceptacja, chory zdaje się na lekarza, wypełnia jego polecenia

a) może być związane z silną potrzebą wsparcia, lekarz jest dla pacjenta autorytetem

b) może to być postawa chęci wyleczenia się

c) czasami tak jest u osób z reakcjami rezygnacyjnymi, gdy brakuje im sposobu postępowania z własną chorobą, biernie poddają się zaleceniom lekarza

- reakcje wyolbrzymiania występuje w następstwie hipochondrycznej samoobserwacji. Lipowski - "to czuje ześrodkowanie na dolegliwościach somatycznych, polega na tym, że pacjent najmniejsze dolegliwości interpretuje w sposób wyolbrzymiony.

Engelhardt, Lipowski, Wrześniewski - reakcje te częste u pacjentów z zaburzeniami układu krążenia, dolegliwościami sercowymi, ponieważ serce ma podstawy egzystencjalne.

11.01.99

Ocena choroby z punktu widzenia osoby chorej: czym jest dla niej choroba ?

1. jako przeszkoda - skłonność do intensywnego przekraczania

2. jako strata - np. amputacje, utrata zdrowia, wyglądu, wtedy depresja, załamanie

3. jako ulga - w sytuacji gdy osoba ucieka w chorobę

4. jako korzyść - daje możliwość rehabilitacji, u osób roszczeniowych po wypadkach

5. jako wartość - np. cierpienie które nadaje sens (wymiar religijny)

Zachowanie się człowieka w sytuacji choroby

Emocje które pojawiają się w związku z chorobą, zachowanie się człowieka w obszarze emocji:

• strach, lęk - łączą się z tratą życia, zagrożenie egzystencji, lęk uruchamiany przy bólach serca. Lęk może się nasilać z negatywną wiedzą w chorobach nowotworowych, antycypacja bólu. Lęk przy chorobach nowotworowych żołądka, kości.

• gniew - jest reakcją dotyczącą personelu, Boga(za chorobę), z gniewem łączy się postawa roszczeniowa

• przygnębienie - połączenie z depresją, poczucie utraty nadziei na wyleczenie - przy przewlekłych chorobach somatycznych może mieć charakter falujący

• nastrój wyrównany - jest adekwatny do sytuacji. Może mieć dwa źródła:

• jako sytuacja w której człowiek godzi się z chorobą, przyjmuje ją,

• pozornie wyrównany - wówczas jest depresja maskowana, jest to bardzo niebezpieczne zjawisko

• nastrój podwyższony - czasami w chorobie somatycznej, jeżeli dochodzi do uszkodzeń tkanki mózgowej, depresja maniakalna

Następstwa choroby

Następstwa te zależą od choroby, np. cukrzyca: drażliwość, męczliwość, trudności z koncentracją uwagi.

Zespoły encefalopatyczne - może to być wstrząśnięcie mózgu: liczne skargi na dolegliwości, trudności z koncentracją, ...

W jednym i drugim przypadku możę być podobieństwo do objawów nerwicowych, choć nie jest to nerwica.

Strategie osoby związane z chorobą

1. zorientowane poznawczo - poszukiwanie informacji o chorobie u innych osób (u lekarzy, ale także u osób mniej kompetentnych).

2. zorientowane emocjonalnie - poszukiwanie wsparcia u innych, zaprzeczanie chorobie, samoobwinianie, dystansowanie się do choroby.

3. zorientowane behawioralnie - wyraża aktywność osoby, “od lekarza do lekarza”.

Strategie poznawcze, emocjonalne i behawioralne mogą być:

1. nastawione na rozwiązanie problemu (NRP)

2. nastawione na nierozwiązanie problemu (NNP)

Strategie behawioralne NRP: jestem chory to idę do lekarza.

Strategie behawioralne NNP: jestem chory ale idę do pracy (aby zapomnieć o chorobie).

Strategie emocjonalne NRP: jestem chory to idę i przed kimś się wypłaczę.

Strategie emocjonalne NNP: jestem chory i zamykam się w sobie.

Strategie poznawcze NRP: jestem chory to szukam informacji.

Strategie poznawcze NNP: jestem chory to tłumaczę sobie (racjonalizacja).

Interwencja psychologiczna - etap relaksacji pacjenta, ona wyzwala: nadzieję (dotyczy przyszłości), wiarę (dotyczy przekonania o słuszności), oczekiwanie (wiąże się z elementem życzeniowym).

Te trzy emocje (nadzieja, wiara, oczekiwanie) działają na układ limbiczny, który z kolei oddziałuje na podwzgórze.

Podwzgórze oddziałuje trzy kierunkowo:

1. autonomiczny układ nerwowy - który daje równowagę w zakresie układów współczulnych i przywspółczulnych

2. przysadka mózgowa - która daje równowagę hormonalną

3. układ immunologiczny - który daje wzrost sił odpornościowych.

Całość (a, b, c) daje zdrowienie!!!

Ten schemat został opracowany w 1992 r. przez Birga.

Etapy zachowania się człowieka w chorobie terminalnej wg K*bler-Ross

1. zaprzeczenie, negacja, izolacja - mechanizmy obronne. Obecność zaprzeczenia jako mechanizmu obronnego pozwala na mobilizację innych metod obronnych

2. etap gniewu - pojawiają się reakcje buntu, agresji, emocje skierowane na przypadkowe osoby, postawa roszczeniowa, “dlaczego ja ?”

3. etap targowania się - z Bogiem, z otoczeniem, dążenie do odroczenia “wyroku”.

4. etap depresji - narastają emocje negatywne, osoba zaczyna dopuszczać do siebie świadomość konieczności śmierci. W tym etapie zauważa się dwa typy depresji:

• depresje reaktywna - depresja dotycząca strat mimowolnych, żal za to co nie zostało zrobione, jest to podsumowanie życia, bilans. Ten etap łączy się z bardzo żywymi emocjami, ekspresja zewnętrzna.

• depresja przygotowawcza - dotyczy przyszłości, akceptacji strat przyszłych (tego, czego nie zdążę zrobić, naprawić, przygotować), osoba zaczyna godzić się z rzeczywistością nieuniknioną. Ten etap jest wyrazem wyciszenia emocji.

5. etap pogodzenia się - pojawia się spokój, oczekiwanie, zmniejszone zainteresowanie otoczeniem, większa potrzeba snu, etap bezpośrednio poprzedzający śmierć.

uzupełnić 18.01.99

Koniec wykładów roku V (I semestr 1998/99)

Przepraszając za wszelkie niedociągnięcia edytorskie,

w imieniu wszystkich Współredaktorów

życzę przyjemnej (i owocnej) lektury

JL Notatki z Psychologii klinicznej dorosłych (prof. St.Steuden) - Rok V - 76 -

silna potrzeba dominacji, a jednocześnie chcą być uległe; w dzieciństwie frustracja potrzeb oralnych stanowiących podłoże dla potrzeby bezpieczeństwa

---