Wykład 2.

Charakterystyka wychowania jako procesu pedagogicznego

Pojęcie procesu pedagogicznego

Wychowanie jako jeden z czynników rozwoju osobowości jest jednym z głównych kryteriów pedagogicznych. Najczęściej, i jest to zjawisko w pełni uzasadnione, właśnie wychowanie jest postrzegane jako przedmiot badań w dziedzinie pedagogiki. Tym niemniej ostatnimi czasy możemy zauważyć dość swobodne rozumienie wychowania i charakterystyk jego treści. Często wychowanie jest traktowane jako identyczne z pojęciem „socjalizacji”. Zdarzają się przypadki przeciwstawiania wychowania nauczaniu. Nieraz z ust nauczycieli - praktyków, a zdarza się, że również oddzielnych naukowców można usłyszeć dowody na to, że „szkoła powinna najpierw wychować dziecko, a następnie uczyć go” albo „szkoła w ogóle nie powinna zajmować się wychowaniem, tylko rozwojem dziecka”. Taka „swoboda” podejścia do wychowania ma negatywny wpływ nie tylko na opracowanie podstaw teoretycznych, ale i na konstruowanie technologii jego realizacji. W związku z powyższym wynika konieczność w sprecyzowaniu charakterystyki treści wychowania jako procesu pedagogicznego, jego relacji z innymi kategoriami pedagogicznymi.

Moim zdaniem dowolność podejścia do wychowania w jakimś stopniu jest uwarunkowana wieloaspektowością tego fenomenu. Właściwie wychowanie warto rozpatrywać tak samo jak wszystkie kierowane wpływy środowiska socjalnego na rozwój osobowości zarówno jak proces nauczalny: konsekwentny, celowy wpływ, który jest realizowany w zakładach nauczalno-edukacyjnych, tak i część składową procesu pedagogicznego, której przeznaczeniem jest zabezpieczenie rozwoju aspektu motywacyjno-wartościowego. W związku z powyższym również wychowynie jako kategorię pedagogiczną należałoby rozróżniać w trzech aspektach: szerokim socjalnym, szerokim pedagogicznym i ścisłym pedagogicznym.

W szerokim socjalnym znaczeniu pod pojęciem wychowania należy rozumieć celowy wpływ na rozwój osobowości całego środowiska socjalnego, które ją otacza: rodziny, instytucji nauczalno-edukacyjnych, zespołów zawodowych, mediów i t.p. W przeciwieństwie do bezwarunkowego wpływu socjalnego wychowanie - to celowy proces kształtowania w osobowości wartości, potrzeb, cech charakteru, wiedzy, umiejętności, nawyków i zdolności. Dzięki wychowaniu rozwój człowieka jest podporządkowany określonemu celowi, skutkiem czego jest kształtowanie wcześniej zaprojektowanych jakości osobowościowych, które nie mogłyby się wyłonić same przez się. W związku z powyższym nieuzasadnione są próby utożsamiania wychowania z socjalizacją. Nawet w swym szerokim socjalnym znaczeniu wychowanie koreluje z pojęciem „socjalizacji” jako jednostka z ogółem, czyli wychowanie jest częścia składową socjalizacji osobowości, która odbywa się pod wpływem czynników zarówno kierowanych, jak i niekierowanych. Żywiołowa socjalizacja jest procesem nieprzerwanym, natomiast wychowanie jest procesem dyskretnym (przerywanym): jest ono ograniczone w czasie i przestrzeni.

Warto też podkreślić, że kierowany wpływ instytucji socjalnych na osobowość, czyli wychowanie w szerokim socjalnym aspekcie (rodziny, instytucji nauczalno - edukacyjnych, zespołów zawodowych, mediów i t.p.) różni się nieco zarówno jak treścią, tak i metodyką realizacji. Wychowanie, które zabezpieczają instytucje nauczalno-edukacyjne jest realizowane według konkretnego opracowanego programu, dobrze zorganizowane przez specjalnie do tego przygotowanych ludzi. Warto go rozpatrywać jako wychowanie w aspekcie szerokim pedagogicznym. Jest ono procesem nauczalno-wychowawczym lub pedagogicznym, w wyniku którego rozwijają się intelektualna i emocjonalna strony osobowości, czyli przyswaja się pewną wiedzę, kształtują się umiejętności, nawyki, zdolności, kształtują się przekonania, orientacje, wartości, ideały, potrzeby, cechy charakteru. W skład takiego wychowania wchodzi nauczanie czyli umysłowe (naukowe) wychowanie - działalność skierowana na rozwój intelektualnej strony osobowości (przyswojenie wiedzy, umiejętności, nawyków, sposobów myślenia) i wychowanie w jego ścisłym znaczeniu, celem którego jest zabezpieczenie rozwoju jej strony emocjonalnej (przekonań, orientacji, wartości, ideałów, cech i jakości charakteru). Wychowanie, które jest skierowane na rozwój strony intelektualnej osobowości jest przedmiotem badań dydaktyki, a to, zadaniem którego jest rozwój jej strony emocjonalnej - teorii wychowania.

Wychowanie może mieć bardziej lub mniej jasno sprecyzowany charakter i może być realizowane w różnych warunkach: w rodzinie, przedszkolu, szkole, koloniach letnich, kółkach i t.p. Wychowanie, które jest realizowane w warunkach placówek nauczalno-edukacyjnych specjalnie do tego przygotowanymi fachowcami nazywa się procesem pedagogicznym.

Cechy specyficznyme wychowania jako procesu pedagogicznego:

1. Odbywa się ono w warunkach socjalnych wychowawczych instytucji.

2. Jest realizowane przez fachowych pedagogów.

3. Ma celowy, planowy, systematyczny charakter.

4. Jest skierowane na zabezpieczenie wszechstronnego rozwoju wychowanków, ich cech narzędziowych i motywacyjno - wartościowych.

W procesie pedagogicznym organicznie są połączone dwa stosunkowo samodzielne procesy - nauczanie i wychowanie (w znaczeniu ścisłym).

Precyzyjne rozróżnienie procesów wychowania i nauczania wcale nie oznacza tego, że ich realizacje są od siebie odizolowane. Takie ich rozdzielenie jest niezbędne dla lepszego rozumienia sedna każdego z nich. Zarówno wychowanie, jak i nauczanie ma swoje psychologiczne podstawy, swoje specyficzne zasady, metody i formy organizacji. Obeznanie w tej specyfice jest niezbędne dla skutecznego zorganizowania nauczania i wychowania.

Warto przy tym zwrócić uwagę na to, że w praktycznej działalności pedagoga nauczanie i wychowanie są realizowane nie oddzielnie czy po kolei, a jednocześnie, równolegle albo w całości. W każdym momencie współdziałania pedagogicznego (podczas lekcji, w trakcie przerwy, na wycieczce, w czasie pozalekcyjnym i t.p.) nauczyciel musi zwracać uwagę na cele zarówno jak wychowawcze, tak i nauczalne. Tym niemniej nie wyklucza to tego, że w pewnym momencie pierwszeństwo mogą zdobyć nauczalne, w innym - wychowawcze zadania. Naprzykład, podczas lekcji najczęściej priorytetowymi są zadania nauczalne, w pozalekcyjnym czasie głównie uwagę się zwraca na wychowanie. Mówi się wtedy o lekcji jako pewnym odcinku procesu nauczalnego (choć tak naprawdę jest to pewien etap całościowego procesu nauczalno - wychowawczego) lub o godzinie lekcyjnej jako o przedsięwzięciu wychowawczym. Rzeczywiście, godzina lekcyjna jest też przedsięwzięciem nauczalno - wychowawczym, które jest skierowane na rowziązanie zadań zarówno jak nauczalnych, tak i wychowawczych.

Uświadamiając sobie jedność nauczania i wychowania, jednocześnie warto dokładnie rozumieć ich specyfikę. Gdy ktoś uporczywie deklaruje tylko jedność tych procesów, to często pod tym się kryje deficyt jednego z nich (najczęściej wychowawczego). Z kolei gdy zapominamy o ich jedności i zwracamy zbyt dużo uwagi na jeden z nich, to proces pedagogiczny staje się jednostronnym i nie pozwala na całościowy rozwój osobowości. Często też możemy się spotkać ze zdaniem, iż proces nauczalny należy wykorzystywać dla wychowania dzieci: wspomina się o zasadach wychowującego nauczania, o funkcji wychowawczej nauczania.

Dla nauczania jest właściwa funkcja nauczalna, tak samo jak dla wychowania - wychowawcza. Funkcję wychowawczą pełni nie nauczanie, a proces pedagogiczny. Dzięki takiemu sprecyzowaniu pedagog nie zapomina o tym, jego uwaga ciągle powinna się skupiać obydwie strony całościowego procesu pedagogicznego (nauczalno - wychowawczego).

Osobowość ucznia w procesie pedagogicznym występuje jednocześnie jako obiekt i subiekt wychowania. Celowy pedagogiczny wpływ wychowawczy (poprzez słowo i osobisty przykład, poprzez organizację różnego rodzaju działalności, konwersacji, korekta relacji) czynią ucznia obiektem. Jednak uczeń jednocześnie jest subiektem wychowania, dlatego, że, po-pierwsze, od niego jako od osobowości zależy odbiór emocjonalny wpływu wychowawczego, reakcja na niego, opieranie się jednym wpływom, całkowita akceptacja innych. Po-drugie, ma on aktywny wpływ na innych: rowieśników i pedagogów. Zatem, uczniowska osobowość jest celem, obiektem i subiektem procesu pedagogicznego, jego wynikiem i wyznacznikiem skuteczności.

˛Z punktu widzenia systemowego podejścia proces pedagogiczny można rozpatrywać jako system: zbiór wzajemnie związanych elementów, które wzajemnie oddziaływują na siebie i tworzą całość. Głównymi częściami składowymi procesu pedagogicznego są: cel, treść, formy i metody, wyniki. Daje to nam możliwość wyznaczyć następujące elementy składowe procesu pedagogicznego: celowy, treściowy, operacyjno-działalnościowy, regulacyjno-kontrolny i szacunkowo- podsumowujący. Brak jakiegoś z wyżej wymienionych elementów zakłóca jego całościowość.

Przeznaczeniem zarówno jak nauczania, tak i elementów składowych procesu pedagogicznego jest sprzyjanie realizacji konkretnego celu - wszechstronnego rozwoju osobowości. Razem z tym dziedziny ich wpływu są na tyle specyficzne, na ile są odmienne od siebie prawidłowości rozwoju intelektualnej i emocjonalnej stron osobowości. Odmienność ta ma swoje odzwierciedlenie w specyficznej treści nauczania i wychowania.

Pod pojęciem treści procesu pedagogicznego należy rozumieć układ wiedzy, umiejętności, nawyków, wartości socjalnych, norm, w trakcie przyswojenia których przebiega rozwój osobowości wychowanka.

Treść intelektualnego aspektu osobowości stanowią wiedza, umiejętności, nawyki i zdolności.

Na treść emocjonalnego aspektu osobowości składają się przekonania, uczucia, potrzeby, nawyki i cechy charakteru.

Specyfika procesów nauczalnego i wychowawczego, ich wzajemne powiązania mają swoje odzwierciedlenie również w metodach, środkach i formach, które łącznie stanowią operacyjno - działalnościowy komponent procesu pedagogicznego.

Metody nauczania i wychowania są to sposoby wspólnej działalności pedagoga i uczniów, skierowane na rozwiązanie zadań nauczalno - wychowawczych. Naprzykład do metod nauczania w pedagogice zalicza się objaśniająco - ilustracyjną, reprodukcyjną, dyskusyjnych wykładów, częściowo - badawczą (eurystyczną), badawczą. Wśród metod wychowawczych możemy wymienić nawiązywanie, osobisty przykład pedagoga, przekonywanie, dyskusję, wymogi pedagogiczne, polecenie, przyuczanie, zachęcanie, karę etc.

Oprócz metod, które cechują stronę wewnętrzną procesu pedagogicznego, sposoby organizacji przyswajania przez uczniów nowej wiedzy, umiejętności, nawyków, wartości, przekonań, potrzeb, rozwoju zdolności, charakteru, w pedagogice wyróżniamy również formy organizacji nauczania i wychowania, które cechują aspekt zewnętrzny współdziałania nauczalno-wychowawczego i uwzględniają ilość uczniów, miejsce i czas trwania nauczania lub wychowania, specyfikę konwersacji pedagoga z wychowankami. Najbardziej rozprzestrzenionymi formami nauczania są lekcja, konwersatorium, seminarium, wykład, wycieczka etc. Wśród wychowawczych form organizacyjnych można wymienić konkursy, quizy, zawody sportowe, turnieje, imprezy świąteczne, wypady turystyczne, zajęcia w kółkach etc.

Środkami wychowania lub nauczania są przedmioty środowiskowe albo sytuacje życiowe, specjalnie włączone w proces pedagogiczny. Środkami wychowania mogą być: literatura piękna, prasa, kino, teatr, muzea, sport, słowo, praca, przedmioty kultury i natury. Do środków nauczania zaliczamy: podręczniki, repetytoria, mapy, tabele, modele do celów szkoleniowych, warsztaty etc.

Wiadomo, że jakakolwiek działalność, której celem jest otrzymanie pewnych wyników potrzebuje systematycznej kontroli nad jej realizacją. Pod tym względem działalność nauczalno - wychowawcza nie jest wyjątkiem.

Planowa realizacja kontroli pozwala nauczycielowi uporządkować przyswojoną w pewnym odcinku czasowym wiedzę, wyjaśnić jakie są sukcesy w nauczaniu i wychowaniu, braki i niedociągnięcia w działalności i wyznaczyć odpowiedni plan działań w przyszłości. Poza tym, kontrola przeprowadzana przez pedagoga w połączeniu z autokontrolą stwarza możliwość każdemu uczniowi widzieć wyniki wychowania, zachęca go do systematycznej pracy.

Strukturę procesu pedagogicznego można pokazać schematycznie (rys. nr 1).

Cele wychowania. Hierarchia zadań wychowawczych

Cel wychowawczy wyznacza kierunek procesu pedagogicznego we wszystkich jego częściach składowych. Uwarunkowuje on jego treść, metody i formy.

Pedagog, który nie potrafi sobie wyobrazić perspektywę wychowawczą, nie będzie mógł osiągnąć zadowalających wyników pracy i nieuchronnie będzie ponosił klęskę. Dlatego właśnie K. Uszyński uważał wyznaczenie celu wychowawczego za kamień potyczny teorii filozoficznych i psychologicznych, głównym zadaniem pedagogiki.

Ogólny cel wychowawczy kształtuje się w świetle priorytetu ludzkich wartości: „wszechstronny rozwój człowieka jako osobowości i najcenniejszej wartości społeczeństwa, rozwój jej umiejętności, zdolności umysłowych i fizycznych, wychowanie wysokich jakości moralnych, kształtowanie obywatela i świadomego wyboru społecznego, wzbogacenie na tej zasadzie intelektualnego, twórczego, kulturalnego potencjału narodowego”^1.

Takie sformułowanie celu wychowawczego jest zbyt ogólne. Wskazuje ono tylko kierunek strategiczny pedagogicznej działalności wychowawczej. By można było zrealizować ogólny cel wychowawczy w realnym procesie pedagogicznym należy go skonkretyzować.

Pierwszym etapem konkretyzacji jest wyznaczenie głównych kierunków wychowania. Zgodnie z głównymi elementami kultury wyróżniamy wychowanie naukowe (umysłowe), moralne, estetyczne, zawodowe, narodowe, fizyczne. Każdy z tych kierunków ma swoje konkretne zadanie.

А. Wychowanie umysłowe. Wychowanie umysłowe jest przeznaczone do wychowania w uczniach naukowego światopoglądu, rozwoju zdolności intelektualnych, zainteresowania do poznawania otaczającego świata i siebie. Jego głównymi zadaniami są

• pzyswojenie przez uczniów pełnego zakresu wiedzy ze wszystkich przedmiotów i kształtowanie w oparciu o to naukowego światopoglądu;

• rowój procesów poznawczych (postrzegania, pamięci, myślenia, wyobraźni) i operacji umysłowych (porównania, analizy, syntezy, abstrakcji, uogólnienia, systematyzacji, klasyfikacji);

• kztałtowanie kultury pracy nauczalnej i intelektualnej: umiejętność planowania i zorganizowania swojej pracy, dotrzymania zasad higieny nauczalnej, wykorzystywania racjonalnych sposobów działalności poznawczej, przeprowadzenia samokontroli, korekcji i samoanalizy działalności poznawczej;

• kztałtowanie poznawczej motywacji;

• rozwój jakości intelektualnych: samodzielności, krytyczności, asertywności, szerokiego zakresu myśleniowego, twórczej zdolności.

Wychowanie umysłowe jest realizowane na lekcjach podczas systematycznego nauczania, a także w godzinach pozalekcyjnych (zajęcia kółkowe, wieczory tematyczne, naukowe tygodnie i t.p.).

Wychowanie moralne. Wychowanie moralne jest przeznaczone dla

• wychowania w uczniach moralnej świadomości;

• wychowania moralnych uczuć i przekonań;

• wychowania bezwarunkowego moralnego zachowania, zdobycia przez uczniów doświadczenia moralnych relacji.

Wychowanie jakości moralnych odbywa się dwoma głównymi torami: uczniom wyjaśnia się moralne normy społeczne i zorganizowuje się ich działalność zgodnie z tymi normami.

Przyswojenie i uświadomienie norm morlanych jest zabezpieczone zarówno jak podczas uczenia się przedmiotów szkolnych, tak i przez wyjaśnienia nauczyciela w trakcie konwersacji etycznych i dyskusji, omówienia pytań etyki podczas godzin wychowawczych, konferencji, spotkań tematycznych etc.

Wytłumaczenie norm moralnych jest realizowane metodą wpływu na podświadomość (przekonywanie) i świadomość (rozmowa, opowiadanie, wyjaśnienie). Ale tylko wytłumaczenie norm etycznych nie wyznacza ich kształtowania. Zgłębienie i przeżycie wartości moralnych warto łączyć z bezpośrednim wdrążaniem ich w uczniowskie zachowanie, w praktycznych działaniach zespołu, w których według celowych pedagogicznych wskazówek kształtują się odpowiednie relacje: towarzyska pomoc, wzaejmna przyjaźń, solidarność, troska o los przyjaciela.

Wychowanie estetyczne. Zadaniem wychowania estetycznego jest rozwój u uczniów zdolności pełnego zgłębienia, przeżycia i rozumienia piękna w sztuce i w życiu. Przewiduje to kształtowanie układu plastycznej wyobraźni, uczuć i przekonań, dobrego gustu, potrzeba odczuwania piękna. Jednocześnie u uczniów wychowuje się pragnienie i umiejętność wnoszenia elementów estetyki do życia codziennego, odróżnienia piękna od potworności, a także gotowość do pracy twórczej.

Środki wychowania kultury estetycznej. Odbiór estetyczny realności przez człowieka nie ogranicza się tylko do działalności w dziedzinie sztuki: jest ono obecne w każdej działalności twórczej.

Dużo wrażeń estetycznych mieści w sobie i działalność nauczalna. Mają swoją estetykę też szczere, zdrowe, ludzkie stosunki między uczniami i nauczycielami, między starszymi i młodszymi uczniami. I na odwrót, prymitywni, nieczuli, nieszczere stosunki między ludźmi w rodzinie i szkole głęboko ranią człowieka, zostawiają swój odcisk na całe życie, łamają i zniekształcają piękno kontaktów międzyludzkich, przyjaźni.

Ważną rolę odgrywa wniesienie elementów oprawy estetycznej w najbliższe otoczenie i życie codzienne. Źródłem piękna, bezcennym materiałem dla rozwoju odczuć estetycznych, spostrzegawczości jest dla nas natura. „Możecie mnie nazywać pedagogicznym barbarzyńcą, ale wyniosłem ze swoich życiowych wrażeń głębokie przekonanie, iż piękny krajobraz ma ogromny wpływ wychowawczy na rozwój młodej duszy, z którym jest ciężko się zmierzyć wpływu pedagoga...” - pisał K. D. Uszyński.

Możliwości estetyczne człowieka najbardziej przejawiają się w sztuce. Plan nauczalny szkoły ogólnokształcącej łączy dyscypliny cyklu twórczego: literaturę, muzykę, plastykę.

Jednym z najważniejszych środków wychowania smaku literackiego i wrażliwości estetycznej jest czytanie. Podstawą wychowania muzycznego w szkole jest śpiew w chórze, który zabezpiecza wspólne przeżycie uczuć bohaterskich i lirycznych uczuć, rozwija słuch muzyczny, poczucie rytmu, harmonii, umiejętność śpiewania, dobry gust artystyczny. Dużo miejsca w programie szkolnym zajmuje słuchanie nagrań utworów muzycznych, a także zgłębienie muzycznych podstawowych wiadomości.

Zachęcają uczniów do kultury artystycznej i zajęcia z plastyki. Rozwijają one twórcze myślenie, twórczą wyobraźnię, pamięć wzrokową, orientację przestrzenną, zdolności do narysowania przyrody i człowieka. Uczniowie opanowują plastyczne podstawowe wiadomości, umiejętności korzystania z wyraźnych środków rysunka, malarstwa, modelowania etc.

Możliwości estetycznego wychowania uczniów, które stwarzają nauczalne program i plan, są ograniczone. Należałoby dopełnić je przedsięwzięciami pozalekcyjnymi, naprzykład konwersacjami, wykładami tematycznymi, imprezami, dyskusjami panelowymi, klubami miłośników sztuki, fonoteki, w których by były zebrane nagrania najlepszych wykonawców - solistów, zespołów chórowych i orkiestrowych, nagrania recytatorskie, sztuk teatralnych etc.

Wychowanie zawodowe i profesjonalna orientacja uczniów. Zadaniami wychowania zawodowego są

• kształtowanie pozytywnego i twórczego stosunku do pracy, socjalnych motywów działalności zawodowej;

• wyrobienie wysokich wartości moralnych: pracowitości, odpowiedzialności, determinacji, przedsiębiorczości, dzielności, rzetelności, oszczędności, praktyczności, gospodarności;

• rozwój myślenia ekonomicznego, podstawowych nawyków analizy gospodarczej;

• przyswojenie zhawodowych umiejętności i nawyków, kultury pracy umysłowej i fizycznej.

Głównymi środkami uczniowskiego wychowaniqa zawodowego są różne typy pracy: nauczalna, społeczno - korzystna, produkcyjna i inne.

Nauczalna praca ucznia jest umysłową i fizyczną.

Społeczno - korzystna praca jest zorganizowana zgodnie z interesami zespołu i każdego dziecka oddzielnie. Taka samoobsługa w szkole i w domu (sprzątanie, hodowanie roślin etc.), prace letnie w ogródkach, w szkolnych budowlanych zespołach, szkolnych leśnictwach i t.p.

Uczniowska praca produkcyjna przewiduje ich udział w stworzeniu wartości materialnych, gdy wynikają między nimi relacje typu produkcyjnego, zgłębiają treść ekonomicznych pojęć i kategorii, rozwijają zawodowe interesy, kierunki, potrzeby.

W wychowaniu zawodowym i ekonomicznym wykorzystuje się różne metody i formy: rozmowy, opowiadania, wykłady, rozwiązanie zadań produkcyjnych, wycieczki, gry biznesowe, wykonanie obliczeń ekonomicznych, określenie ekonomicznej skuteczności działalności zawodowej, wynalazków i t.p.

System orientacji zawodowej składa się z takich elementów jak informacja zawodowa, diagnostyka fachowa, konsultacja profesjonalna, odbiór zawodowy, eliminacje fachowe, zawodowa adaptacja. Odbiór fachowy i zawodową adaptację przeprowadzają inne zakłady edukacyjne zgodnie z konkretnymi wymogami do absolwentów albo instytucji, które przyjmują człowieka do pracy.

Z informacji zawodowej uczniowie dowiadują się o socjalno - gospodarczych, psychofizjologicznych właściwościach poszczególnych profesji. Z tego zaczyna się zapoznanie się ucznia z zawodami.

Profesjonalna diagnostyka jest realizowana przez fachowców z wykorzystaniem różnego rodzaju diagnostycznych metodyk. W trakcie takiej diagnostyki są badane właściwości temperamentu człowieka, jego zdrowotny stan, zdolności, zainteresowania i motywacje., orientacje wartościowe, preferencje w wyborze zawodu.

Profesjonalna konsultacja polega na nadaniu pomocy, radach specjalistów (psychologów, lekarzy, pedagogów) w określeniu zgodności między wymogami profesji i indywidualno-psychologicznymi charakterzstzkami osobowości. Rozróżniamy kilka rodzajów profesjonalnych konsultacji. Poradnia informacyjna bardziej szczegółowo zapoznaje z treścią zawodu, wymogami od niego, możliwościami zatrudnienia się, podwyższenia profesjonalizmu zawodowego. Diagnostyczna konsultacja profesjonalna pomaga określić dziedziny działalności, w których uczniowe mogą najbardziej sukcesywnie się zatrudnić. Medyczna konsultacja profesjonalna określa zgodność zdrowia człowieka z wymogami zawodu.

Odbiór profesjonalny przewiduje przyjęcie człowieka do zakładu edukacyjnego albo na miejsce pracy na podstawie jego zgodności z konkretnymi kryteriami profesjonalnymi.

Zawodowa adaptacja to wdrążanie w działalność, przystosowanie się do produkcji, zespołu w pracy, warunków pracy, właściwości zawodu. Sukcesywność adaptacji jest wyznacznikiem słuszności wyboru zawodu.

Wychowanie narodowe. Głównym zadaniem narodowego wychowania jest kształtowanie jakości obywatelskich, narodowej autoświadomości, patriotyzmu i szacunku do innych narodowości.

Narodowe wychowanie opiera się na takich głównych zasadach jak narodowość, humanizm, demokracja, powiązanie z życiem, działalnością zawodową, połączenie pedagogicznego kierownictwa z samorządem uczniowskim i in.

Jego zadania są realizowane przede wszystkim poprzez głębokie i wszechstronne opanowanie przez uczniów treści oświaty, która skupia w sobie wartości nacjonalne i ogólnoludzkie i jest realizowana takimi środkami i sposobami:

1. Język ojczysty.

2. Genealogia. Pamięć historyczna, myślenie, duchowość osobowości zaczynają się od pamięci rodzinnej. Rodzina, szkoła, społeczeństwo kształtują w każdym dziecku potrzebę wiedzy o swojej genealogii ze strony zarowno jak matki, tak i ojca, uczyć się swoich korzeni genetycznych. Najlepszą drogą osiągnięcia tego celu jest praktyczne włączenie dzieci do kontynuacji obyczajów rodzinnych, realizacji rodzinnych planów, marzeń, nadziei, tradycji jako wcielenie pragnień swojego narodu.

3. Ojczysta historia daje nam wiedzę o pojawienie się, kształtowanie, rozwój swego narodu, państwa. Wszechstronne obeznanie w ojczystej historii jest bezcennym źródłem pamięci historycznej i myślenia uczniów.

4. Krajoznawstwo. Biorąc aktywny udział w wieloaspektowej pracy krajoznawczej uczniowie z dzieciństwa są przyuczane do bohaterskich wcześniejszych epok, wielkich czynów zawodowych, tradycji twórczych dziadów i pradziadów, ich walki o wolne życie.

5. Narodowa mitologia. W mitologii znajdują się początki charakteru narodu, sposobu myślenia, światopoglądu, filozoficznego zgłębienia rzeczywistości. Mitologia jest jednym z najstarszych rodzajów twórczości ludowej, w którym często są połączone pierwiastki materialistyczne i idealistyczne.

6. Folklor. W nim jest odzwierciedlona wielostronna i głęboka dusza narodu, jego bogactwo duchowe, źródło oryginalnej mentalności, własnego tłumaczenia zjawisk natury i życia ludzkiego.

7. Kalendarz ludowy. Jest to zbiór historycznie uwarunkowanych dat, zdarzeń, świąt, które w pewnej kolejności są świętowane w ciągu roku. Kalendarz ludowy jest encyklopedią życia, pracy, kultury, życia codziennego i czasu wolnego narodu, potężny i harmonijny układ ideowo - moralnych, emocjonalnych środków wychowania pokoleń dorastających. Każda data, święto, uroczystość kalendarza ludowego są obfite w tradycje i obyczaje, które związane są z naturą kraju ojczystego, a także z naturą samego człowieka. Tradycje, obyczaje i obrzędy kalendarza ludowego mają duży wpływ na osobowość, wszechstronnie ją rozwijając.

8. Symbolika narodowa. Nacjonalna symbolika pełni bardzo ważną z historycznego punktu widzenia funkcję konsolidacji nacji w jedną etnograficzną, kulturalno - historyczną wspólnotę, połączenie odwiecznych ziem ojczystych w jedno niepodległe państwo.

9. Wróżby ludowe, wierzenia. Wróżby ludowe i wierzenia ożywiają przyrodę, uczą dzieci chronić ją i poznawać jej właściwości, prawa rozwoju. Są one częścią składową wielu dziedzin wiedzy ludowej czyli ludowej biologii, astronomii, medycyny, metereologii, piekarstwa etc. Wróżby ludowe w ciekawej, często dowcipnej formie odkrywają ważne strony życia, przyrody, ludzi. Obeznanie we wróżbach ludowych sprzyja przygotowaniu młodzieży do życia samodzielnego, sukcesywnej działalności zawodowej i gospodarczej pracy w przyszłości.

Wychowanie fizyczne. Głównymi zadaniami wychowania fizycznego są

• sprzyjanie prawidłowemu fizycznemu rozwojowi uczniów, wzmocnieniu ich zdrowia;

• rozwój głównych ruchowych jakości. Specjaliści uważają, że w szkole podstawowej trzeba wychowywać obrotność i szybkość, w szkole średniej - razem z wyżej wymienionymi - ogólną wytrzymałość, w liceum - spryt, szybkość, siłę i specjalną wytrzymałość. W trakcie wychowania fizycznego uczniowie uczą się zwalczać niepewność, strach, zmięczenie, dzięki czemu rozwijają się w nich nie tylko jakości fizyczne, ale również moralne;

• kształtowanie życiowo ważnych umiejętności i nawyków ruchowych: bieganie, skakanie, pływanie, rzut piłki, ćwiczenia na przyrządach sportowych, akrobatyka i t.p.;

• wychowanie dużego zainteresowania i potrzeby w systematycznych zajęciach wychowaniem fizycznym;

• zdobycie niezbędnej wiedzy minimalnej na temat higieny i medycyny wychowania fizycznego i sportu. Uczniowie powinni być obeznani w temacie harmonogramu dnia i higieny własnej, znaczenia kultury i sportu dla wzmocnienia zdrowia i troski o wysoką zdolność do pracy, zasad higieny i bezpieczeństwa zajęć ćwiczeniami fizycznymi, ruchowego rozkładu i naturalnych czynników zahartowania, szkody palenia, alkoholu i t.p.

Do głównych środków wychowania uczniowskiej kultury fizycznej zaliczamy ćwiczenia fizyczne, czynniki naturalne i higieniczne.

Do ćwiczeń fizycznych zaliczamy również gimnastykę, gry, turystykę, sport.

Cele wychowania w pedagogice światowej

W przeciwieństwie do pedagogiki ukraińskiej, którą zawsze cechowała globalność celów, pedagogika światowa przestrzega kursu umiarkowania, praktyczności, realności.

Jakie cele stawia przed sobą wespółczesna pedagogika krajów rozwiniętych? Przy obecności dużej ilości obozów teoretyczno - filozoficznych każda koncepcja pedagogiczna oferuje swoją własną odpowiedź na to pytanie.

Pedagogika pragmatyczna jest skierowana na cele, podpowiedziane przez życie codzienne. Szkoła amerykańska poszła za Johnem Deweyem, który potrafił udowodnić niezbędność wychowania pragmatycznego i zaproponował zgodne z postępem i zainteresowaniami szerokich warstw społecznych cele wychowania. Wychowanie, jego zdaniem, nie może być sposobem na przygotowanie człowieka do życia, jest ono samym życiem. Nie można dziecka przygotować do przyszłości, dlatego, że nie można przewidzieć jak ułoży się jego życie.

Połączywszy stwierdzenia wyjściowe o unikalności człowieka i głównego celu jego wychowania - przygotowania do życia, Dewey dochodzi do wniosku, że wychowanie powinno zabezpieczać rozwój człowieka w dziedzinie praktycznej, rozwój jego doświadczenia, rozwój praktycznego myślenia. „Wychowanie jest rozwojem - pisze J. Dewey - i nie jest ono podporządkowane żednemu zewnętrznemu celowi. Samo w sobie ono jest celem” .

Jednym z najważniejszych zadań wychowania J. Dewey uważa rozwój aktywności wewnętrznej człowieka, skierowanej na osiągnięcie życiowych celów. Założenie to jest powiązane, zdaniem Deweya, z rozwojem jakości indywidualnych osobowości. Ładny jest ten cel, który jest wytyczony przez samych wychowanków, ale przy tym jest zgodny z wymogami społeczeństwa demokratycznego.

Wskazówki metodologiczne Deweya dotyczące celów wychowawczych mają swoich zwolenników wśród współczesnych amerykańskich teoretyków: A. Maslow´a, A. Combsa, E. Kelly´ego, K. Rogersa, T. Brammelda, S. Hooka i innych wybitnych pedagogów. Ich zdaniem, wartość wychowania zależy od tego, w jakim stopniu sprzyja ono rozwojowi osobowości, pomaga jej w odnalezieniu odpowiedzi na codzienne pytania, a co najważniejsze - wskazuje jak najlepiej dostosować się do konkretnej sytuacji, poradzić sobie w niej.

Celem pedagogiki egzystencjalizmu jest uzbrojenie człowieka w doświadczenie istnienia. Priorytety wychowawcze, zdaniem pedagogów - egzystencjalistów, należą do samowychowania. „Wychowanie i edukacja - jest to proces autorozwoju albo autowychowania tak samo, jak proces zdobycia przez człowieka wiedzy o świecie jednocześnie jest procesem kształtowania samego człowieka” - pisze jeden z przedstawicieli egzystencjalnej koncepcji wychowania autorstwa C. Gold.

W latach 50-60-ch w krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych narodziły się nowe sposoby pedagogicznego egzystencjonalnego wytyczenia celu, wśród których czołowe miejsce zajmują poglądy filozofa i pedagoga niemieckiego O. F. Bolnowa. Sednem jego teorii jest koncepcja wychowania moralnego. Podstawą dla moralnego, rzeczywiście ludzkiego zachowania, zdaniem Bolnowa, są proste normy moralności, które pozostają niezmienne, jak by nie różniły się od siebie układy etyczne. Samo odrodzenie prostych norm moralności powinno być głównym celem dzisiejszego wychowania. „Jednym z pierwszych i niezbędnych zadań, które stawia przed nami sytuacja współczesna, polega na uświadomieniu prostych cnot, które we wszystkich układach etycznych i politycznych stanowią podstawę życia ludzkiego”. Trzy podstawowe cnoty to zaufanie, nadzieja i poczucie wdzięczności. Założone są one w ludzkiej naturze i są, według Bolnowa, istotą układu cnót, który powinien być ukształtowany przez wychowanie. Do prostych form moralności Bolnow zalicza również dobroć, poczucie obowiązku, uczciwość, niezawodność we wszystkich sytuacjach życiowych, pobożność, szacunek, pokorę, skromność, zainteresowanie życiem innego człowieka, gotowność pomóc mu w ciężkiej sytuacji, tolerowanie jego słabości i niedoskonałości.

Specyficzne drogi rozwiązania najważniejszych kwestii humanistycznych proponują neobihawioryści. Za główny cel wychowania uważają oni kształtowanie „indywiduum kierowanego”. Indywiduum kierowane to dobry obywatel, który „sukcesywny i dotrzymuje się układu, który akceptuje prawa i obowiązki społeczeństwa demokratycznego, jest patriotem swoich wspólnoty, stanu, państwa, świata”. Główną cnotą moralną, ukształtowaną w świadomości młodzieży jest poczucie odpowiedzialności jako ważnego warunku zdolności życiowej układu socjalnego. Szczególne znaczenie ma odpowiedzialność i dyscyplina w trakcie pracy. Zakłady edukacyjne powinne ściśle pilnować przestrzegania ogólnoprzyjętego harmonogramu pracy, brać pod uwagę nawyki sumiennej pracy, rozwiązanie trudnych zadań, żeby „każdy mógł w przyszłości zajmować w społeczeństwie odpowiednie miejsce”. Wychowanie w społeczeństwie technokratycznym staje się podobne do mechanizmu socjalnego, przy pomocy którego w zakładach edukacyjnych wprowadza się w praktykę wyobrażenie o ideale osobowości społeczeństwa industrialnego i postindustrialnego.

18

naukowe

Zadanie:

1)...

2)...

3)...

Zadanie:

1)...

2)...

3)...

Zadanie:

1)...

2)...

3)...

Zadanie:

1)...

2)...

3)...

Zadanie:

1)...

2)...

3)...

Zadanie:

1)...

2)...

3)...

Główny kierunky wychowania

Wychowanie w szerokim pedagogicznym aspekcie

wychowanie w szerokim pedagogicznym aspekcie

instytucji nauczalno - edukacyjny

wychowanie w szerokim socjalnym aspekcie

rodziniа

zespół zawodowyj

medijа

socjalizacjа

Przypadkowe

wpływy

Celowe

wpływy

(wychowanie)

Kontrola i korekta

Formy nauczania i wychowania

Wyniki nauczania i wychowania

Działalność wychowanków

Metody i środki nauczania i wychowania

Działalność pedagoga

Cel nauczania i wychowania

Treść nauczania i wychowania

Nauczanie

Wychowanie

(w znaczeniu ścisłym)

moralne

estetyczne

zawodowe

narodowe

fizyczne

---