Co 1956 Konferencja w MTI (Massachusetts Institute of Technology) Cambridge Boston

Noam Chomsky - krytyka behawiorystycznego (Skinnerowskiego) poglądu na język jako zbiór nawyków werbalnych nabytych drogą warunkowania instrumentalnego.

W zamian: istnieją uniwersalne reguły językowe dotyczące wspólne dla wszystkich języków

UG - gramatyka uniwersalna- jako kompetencja językowa, obok kompetencji komunikacyjnej.

Człowiek posiada w mózgu wbudowany bardzo abstrakcyjny system reguł gramatycznych pozwalający produkować i rozszyfrowywać wypowiedzi słowne. Badanie szeroko pojętych kompetencji językowych jako najlepszy sposób poznawania inteligencji.

Georgie Miller - badania nad pojemnością pamięci bezpośredniej (The Magical number 7 +/- 2)

Herbert Simon - stworzył pierwszy program komputerowy symulujący myślenie.

1956 - publikacja Brunera, Goodrow i Austin „A study of thinking” - strategie tworzenia pojęć

1957 - Neisser i Selfridge - Pandemonium - spostrzeganie wykorzystujące analizę cech do rozpoznawania obrazów

1967 - Neisser: psychologia poznawcza to dyscyplina zajmująca się nabywaniem, strukturalizowaniem, przechowywaniem oraz wykorzystywaniem wiedzy

1976 - Umysł nie tylko przetwarza informacje lecz także pozwala planować przyszłe sytuacje w których można zaspakajać potrzeby i się samorealizować.

Lata osiemdziesiąte:

-rozwój podejścia ekologicznego (zamiast badania materiału bezsensownego, badanie pamięci codziennych zdarzeń

-krytyka sekwencyjnego (obligatoryjnego) przetwarzania na rzecz równoległego (fakultatywnego)

-rozwój metod neuroobrazowania funkcjonalnego procesów poznawczych. Aktywność mózgu podczas różnych procesów poznawczych jest różna.

Psychologię Procesów Poznawczych wykorzystuje:

-psychologia stosowana - reklama

-psychologia polityczna - kreowanie wizerunku, przewidywanie postaw społeczeństwa

-psychologia kliniczna - psychoterapia

-neuropsychologia - psychologia poznawcza zaburzeń

-psychologia rozwojowa i edukacyjna - wspomaganie twórczego myślenia, techniki uczenia

Współczesna Psychologia Poznawcza:

Dwa stanowiska

1. Tworzenie tzw. mikroteorii (które wyjaśniają przebieg operacji umysłowych szczegółowo) metodologiczne, naukowe, udokumentowane badania, ale mało przystające do rzeczywistości (badania bezsensownych zgłosek i cyfr)

2. Tworzenie holistycznych koncepcji człowieka (modele całego umysłu, a nie poszczególnych procesów poznawczych), większy nacisk na przechodzenie z funkcji poznawczych do afektywnych (kosztem metodologii, realne sytuacje życiowe , plany marzenia przewidywania)

Sposoby rozumienia procesów poznawczych

1. Szerokie rozumienie

(skoncentrowane na naturze człowieka)

Ludzie reagują nie tyle na rzeczywiste cechy sytuacji ile na jej interpretację (informacje napływające z zewnątrz i informacje, które sama wygenerowała)

Silny akcent na emocje, które nie SA automatyczna odpowiedzią na bodźce, ale próba ustosunkowania się, zrozumienia tego co się dzieje , zarówno na zewnątrz jak i wewnątrz jednostki.

2. Wąskie rozumienie

(skoncentrowane na naturze procesów umysłowych)

Procesy poznawcze jako procesy psychiczne to inaczej procesy przetwarzania informacji polegające na takim analizowaniu i ewentualnym przekształcaniu napływających danych tak, by można było je wykorzystywać do tworzenia nowej wiedzy lub programowania działania.

Rozgraniczenie myślenia i odczuwania (sfery poznawczej i przeżyciowej) kwestia ich prymatu:

-Lazarus- prymat poznania względem emocji

-Zajonc- prymat emocji względem poznania

Poznanie to proces zdobywania wiedzy, której efektem jest reprezentacja.

Reprezentacja - coś, co jest konstruowane przez umysł człowieka, za pośrednictwem czego poznawana jest rzeczywistość, składową reprezentacji jest symbol (oznaczający bodźce zewnętrzne lub wewnętrzne).

Procesy Poznawcze to procesy manipulowania symbolami.

Informacja - treść zaczerpnięta ze środowiska w procesie dostosowywania się do niego. Procesy otrzymywania i wykorzystywania informacji to inaczej owo dostosowywanie się oraz czynna aktywność w tym środowisku.

Łukaszewski -1974- informacja to treść o określonym znaczeniu. Umysł to system struktur znaczeniowych.

Znaczenie to „Całość związków między zdarzeniami” czyli ich struktura.

Metafora komputera w psychologii poznawczej:

W 1956 powstał pierwszy model AI - Simon

Metafora przyjmuje, że mózg, czyli umysł działa jak komputer. Wynik operacji umysłowej zależny jest od informacji, jakiej mu dostarczymy.

Poszczególne informacje uporządkowane są w sposób liniowy -sekwencyjny.

(Współcześnie odchodzi się od tej metafory na rzecz równoległości)

W 1975 w USA ukonstytuowała się dyscyplina, która stawia sobie za cel wyjaśnienie przebiegu procesów poznawczych przy pomocy metody symulacji komputerowej. „Nauka Poznawcza”(„Cognitive Science”). Zajmuje się ona badaniem systemów poznawczych, ludzkich i komputerowych, różnice w budowie są bez znaczenia, i człowiek i komputer przetwarzają symbole.

Etapy postępowania w nauce poznawczej:

1. Zgromadzenie informacji na temat pewnej funkcji umysłu (np. zdolności rozpoznawania kształtów

2. Analiza tej funkcji i rozłożenie jej na elementy składowe

3. Opracowanie programu komputerowego zdolnego do wykonywania tej samej funkcji

4. Implementacja programu

5. Porównanie zachowań komputera z zachowaniami człowieka

Współcześnie rozwija się teoria obliczeń neuronowych.

-robi się komputerowe symulacje na sieciach neuropodobnych -uszkadza się sieci i patrzy, co się dzieje.

-uczenie się- wynik wzajemnego oddziaływania neuronów na siebie, konstytuując taką sieć trzeba odpowiednio dobrać neurony. Człowiek uczy się poprzez zmianę aktywności synaptycznej - czyli zmianę wpływu neuronów na siebie- wpływ określony jest poprzez tzw. wagi

Wagi określają wpływ hamowania albo aktywacji neuronów na siebie.

Typowa sieć neuropodobna składa się z pewnych jednostek, które udają neurony. Siłę wzajemnego wpływu jednostek poprzez połączenie jednostek określają wagi.

Aby wytrenować sieć w wykonaniu zadania zmienia się te wagi. Uczenie polega na manipulowaniu wagami, żeby sieć zapamiętała i działała tak jak chcemy żeby działała. Tak długo prezentuje się czynność aż sieć stworzy prototyp i się nauczy.

TEORIA SCHEMATÓW POZNAWCZYCH:

Składniki, z których powstała koncepcja schematowi.

1. Konstrukcjonizm.

2. Argument ubóstwa bodźca.

3. Hipoteza wykorzystywania

4. Stereotypizacja pamięci

5. Łagodna degradacja wyniku

6. Oszczędność poznawcza

1. Konstrukcjonizm

reprezentacja umysłowa świata zewnętrznego nie jest jego mechanicznym odwzorowaniem lecz interpretacją sygnałów z receptorów.

Interpretacja ta jest podatna na wpływ stanu umysłu.

Świat zewnętrzny nie jest odwzorowywany lecz konstruowany w umyśle.

2. Argument ubóstwa

Fodor - lata osiemdziesiąte- dopływające do receptorów sygnały są zbyt ubogie by wyjaśnić procesy rozpoznawania w nich określonych bodźców/ obiektów (człowiek się domyśla, ze to jest dany obiekt). Spostrzeżenie nie jest logiczną sumą zdarzeń.

3.Hipoteza wykorzystywania- Neisser - Zawartość LTM wykorzystywana jest jako materiał budulcowy a nie mechanicznie/wiernie przywoływany.

Przywoływanie pamięciowe ma być traktowane jako próba rekonstrukcji sytuacji percepcji a nie je wierne odtworzenie.

Kolejne przywoływania tych samych treści pamięciowych są różne, ulegają zniekształceniu, zubożeniu, zależnie od nastawienia, postaw.

4.Stereotypizacja pamięci. Różnice występujące w kolejnych przywołaniach pamięciowych tego samego wydarzenia podlegają pewnej regularności. Z biegiem czasu wspomnienia uwalniają się od własności sytuacji a wypełniają elementami typowymi dla danej klasy przedmiotów/ osób/ sytuacji. (Stereotypizacja inaczej prototypizacja pamięci, schematyzacja, sprowadzenie do formy kanonicznej

5. Łagodna degradacja wyniku. Porównanie pracy komputera i umysłu. Komputer udziela wyniku kiedy ma dostępne wszystkie dane. System 0-1, albo jest wynik, albo nie. Umysł może udzielić wyniku zdegradowanego, niepełnego, mglistego ze względu na brak danych. Różnica miedzy umysłem a komputera

6. Oszczędność poznawcza. Struktury poznawcze powinny być zbudowane w sposób dostarczający maksimum użytecznej informacji minimalnym kosztem. Koszta te tworzy liczba wykonanych operacji (im krótsza droga, mniej operacji tym lepiej)

Schemat poznawczy - moduł systemu poznawczego służący do budowania percepcyjnych i pamięciowych reprezentacji danej klasy obiektów lub zdarzeń. Zawiera on zarówno dane w postaci wartości domyślnych ( hipotez) dotyczących tych obiektów lub zdarzeń pól, procedury dobierania jednych wartości przy założeniu innych wartości. Są trzy główne grupy schematowi- poznawcze tzw.

-skrypty

-plany

-tematy

Typologia schematów według Schacka i Abelsona

Skrypt - buduje reprezentacje powtarzających się codziennych zdarzeń z punktu widzenia uczestnika zdarzenia. Zawiera zestaw/ sekwencję kolejnych scen zdarzenia.

Plany - buduje reprezentację zdarzeń. Od skryptu różni się tym, ze jest bardziej ogólny nie podaje zestawu zdarzeń a tylko informację o tym, jak aktorzy sytuacji społecznych osiągają różne cele ( plany wyleczenia się / skrypt wizyty u lekarza)

Temat - jest nadrzędnym schematem dla planów i skryptów. Określających jakie typowe cele maja aktorzy sytuacji społecznej

Wady koncepcji:

-Wielka moc wyjaśniająca a mała predyktywna

-Wyjątkowo źle nadaje się do opisu rozwoju poznawczego

Fundamentem powstawania reprezentacji są zdolności językowe

Język a komunikacja / język a mowa

Język - określony system znaków i reguł ich łączenia wyznaczający sposób posługiwania się nimi.

Kurcz: znak - przedmiot lub zjawisko, które wskazuje, zastępuję, odnosi się czyli oznacza przedmiot zjawisko, stan rzeczy konkretnych abstrakcyjnych

Mowa - oznacza konkretne akty użycia językowego systemu znaków oraz reguł posługiwania się nimi.

Język - komunikacja:

Ich zakres pokrywa się częściowo. Komunikacja może mieć charakter prowerbalny a język może tez tworzyć reprezentacje. Część wspólna to komunikacja językowa.

Język - mowa:

Mowa - konkretne akty. Język jest narzędziem a mowa realizacją w procesie porozumiewania się. Nie można utożsamić mowy z językiem.

Komunikacja może mieć charakter językowy a nie używać mowy (język migowy)

UWAGA W BADANIACH PSYCHOLOGICZNYCH

1907 - William James

„ Każdy wie, czym jest uwaga. Jest to posiadanie przez umysł jasnej i żywej postaci jednego z wielu jednocześnie ujmowanych przedmiotów lub ciągów umysłowych”

Behawioryści olewali uwagę (twierdzili nawet, że nie istnieje).

Wzrost zainteresowania uwagą po II WŚ za sprawą badań neurologicznych.

1949 - wykrycie tworu siatkowatego ( anatomiczny fundament odruchu orientacyjnego)

lata pięćdziesiąte - pionierskie badania nad podzielnością uwagi. Rozdzielnouszne, dychotyczne słuchanie. Pojawia się hipoteza filtra.

Lata siedemdziesiąte - rozróżnienie procesów automatycznych i kontrolowanych. Uwaga jest formalnym aspektem przetwarzania informacji. W tym sensie uwaga jest procesem beztreściowym.

PROCESY BEZPOŚREDNIO ZAANGAŻOWANE W UWAGĘ

(Posner)

1. Procesy aktywacyjne tj., zlokalizowane wzbudzenie OUN; może mieć ono charakter podprogowy i przejawiać się zwiększoną gotowością do rozwinięcia pełnej aktywności.

2. Procesy motywacyjne- czyli to, czego człowiek pragnie lub się obawia, a także to, czego się spodziewa

3. Procesy pamięciowe - to jakie zasoby, jakie treści przetwarzane są w danym momencie

4. Aktywność orientacyjna

CECHY UWAGI

(bardziej przekonywująca teoria bo oddziela anatomię od psychologii)

(Nosal)

1. Natężenie albo energia albo koncentracja - stopień w jakim jednostka skupia się na pewnych bodźcach.

2. Dynamika - giętkość albo przerzutność uwagi (ruchliwość procesów nerwowych)

3. Zakres - pojemność

4. Wybiórczość albo selektywność - zdolność do wyodrębniania pewnych sygnałów i bodźców występujących na szerszym, niezróżnicowanym tle.

5. Stabilność - stosunek natężenia uwagi do jej dynamiki, rozpoznawany w pewnym przedziale czasowym.

---Największa korelacja między

-zakresem a stabilnością

-zakresem a natężeniem

Wspólna dla obu teorii jest pojemność.

Większość badaczy wymienia jedynie trzy aspekty uwagi:

-Selektywność (selective attention)

-Podzielność (divided attention)

-Podtrzymywanie/ utrzymywanie (sustained attention)

SELEKTYWNOŚĆ

Związana z zagadnieniem przeciążenia informacyjnego

Metafora: Wąskie gardło

Organizm nie jest w stanie przetworzyć wszystkich informacji więc musi być mechanizm wskazujący co należy pominąć - pojęcie hipotetycznego filtru uwagi (selektor, bufor, przełącznik uwagi)

Eksperyment: Braoadbenta (klasyczny)

Na rozszczepioną przestrzennie percepcję.

Podawano badanemu materiał cyfrowy

L: 2, 1,5

P: 7, 3, 4

Badany: 7, 3, 4 2, 1, 5

Dekodowanie najpierw jedno ucho potem drugie a nie po kolei. Badany poproszony może wyłączyć jedno ucho.

Badacze zakładali, ze selekcja następuje tuz po zakodowaniu w USTM przed STM .

Procesy semantyczne odgrywają także rolę.

Podawano materiał mieszany (cyfry i wyrazy) OB odtwarzali najpierw słowa potem cyfry bez względu na kolejność prezentacji. Na tej podstawie wyliczono dwa mechanizmy selekcji

- mechanizm selekcji wczesnej

-mechanizm selekcji późnej

(Broadbent myślał, ze jest jeden filtr.)

-Zjawisko cocktail party - (istnieją czynniki pośredniczące: nastawienie, emocje)

1. Selekcja pierwotna - odbywająca się w narządach zmysłowych, ma elementarny charakter, istnieją w niej ograniczenia natury fizjologicznej/ anatomicznej

2. Wtórna - pomiędzy STM a LTM. LTM nie jest w stanie przetworzyć wszystkiego co jest przekazywane przez STM. Szybkość kodowania do LTM jest wolniejsza. Wiąże się z procesami komparacji uzupełniania, wzbogacania wiedzy. Przykładem selekcji wtórnej jest selekcja wczesna w eksperymencie Braodbenta.

3. Selekcja trzeciego rzędu - nastawienie na wykonanie, na przyszłość. Kiedy planujemy aktywność biorąc pod uwagę informacje z LTM.

Hipotetyczny mechanizm:

-Centralne zarządzanie możliwościami informacji - mechanizm alokacji zasobów mentalnych (rozdysponowywania).

Redukowane są potencjalne możliwości emitowania (w modelu podzielności uwagi)

Aspekt ten dochodzi do głosu gdy trzeba kontrolować kilka wątków na raz.

Metafora Nęcki: uwaga to krajowy dyspozytor mocy energetycznej , który działa w sytuacji permanentnego niedoboru energii.

-Kahnemann- teoria zasobów (duże zastosowanie w badaniach nad inteligencją).

Krytyka: nie wiadomo, czym jest paliwo mentalne/ zasoby. Kahnemann mówi, ze jest to konstrukt operacyjny/ teoretyczny a nie zmienna, którą można badać (moc obliczeniowa systemu o charakterze niespecyficznym.

Teoria zasobów nie może się obyć bez pojęcia automatyzacji ( czynności automatyczne vs. kontrolowane)

-czyn automatyczna wymaga mniej zasobów uwagi , którą można przekazać na inne czynności

-ta teoria zakłada, ze wszystkie czynności są ograniczone tylko zasobami (a nie danymi)

?	→	reagowanie na bodźce
Aktywacja → Czynność	→
-? -siła sygnału bodźca -nastawienie	→

Zjawisko „Mam to na końcu języka” - wysiłek w kierunku przypomnienia sobie słowa może odnieść efekt jeśli je znamy. Jeśli nie, jest to czynność limitowana danymi

PODTRZYMYWANIE:

Uwaga w tym wypadku oznacza utrzymywanie stałej gotowości do reagowanie w pewnym długim czasie. Uwypuklony jest aspekt czasowo- wytrzymałościowy

-testy wykreślania i zadania ciągłego wykonania (testy czynności)

czynność - zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wytrzymać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku.

Owa czynność uzależniona jest od poziomu aktywacji, bez którego trudno eksplorować rzeczywistość.

Czynności:

-limitowane zasobami

-limitowane danymi

Sama aktywacja nie wpływa na reagowanie - SA tam zmienne pośredniczące (siła nastawienie i In.)

Zmęczenie (pojawia się po pewnym czasie wykonywania czynności) zmniejsza efektywność.

Zjawisko wprawy ją podnosi.

Antagonizm działania wprawy (WP) i zmęczenia (ZM) w zadaniach podtrzymywania uwagi:

Efekt zmęczenia bierze górę nad efektem wprawy.

Najwięcej pomyłek jest na końcu.

Automatyzacja - uwalnianie czynności od świadomej kontroli.

Necka 2000 - dawniej uważano, że co znajduje się w polu uwagi to znajduje się w polu świadomości.

Neisser '67 - napisał o procesach przeduwagowych mając na myśli przedświadomą obróbkę bodźców zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany. Np. zjawisko prymowania(priming)

Współcześnie przyjmuje się, ze pole uwago jest szersze od pola świadomości.

Obiekty mogą być postrzegane jeśli nie znajdują się w polu świadomości.

Możliwe jest zwracanie uwagi mimowolnie na bodźce, z których nie zdajemy sobie sprawy.

Badania na ludziach dotkniętych „pomijaniem połowicznym” -w sposób nieświadomy pacjent ignoruje cześć świata przeciwną do uszkodzonej półkuli, ale bodźce po stronie ignorowanej są objęte uwagą.

Pacjentka z jednostronną nieuwagą. Przerysowując rysunki pomijała jedną stronę.

Pacjentka powiedziała: „Domy takie same nic nie jest nie w porządku”.

Potem pytali ja, w którym domu wolałaby mieszkać, konsekwentnie wybierała ten, który się nie pali. Mózg klientki zauważył płomienie, ale ona nie.

Uwaga ≠ procesy świadome.

Rozproszony charakter procesów uwagi

Posner: Integralna częścią procesów uwagi jest przednia część zakrętu obręczy. Ten zakręt pośredniczy między przednimi mechanizmami (związanymi z pamięcią operacyjną) a tylnymi (związanymi z percepcją)

Posner wyróżnił 3 podsystemy funkcjonalno - autonomiczne uwagi

1. System odpowiedzialny za procesy orientacyjne, głównie związane z sensoryką i percepcją (np. Spostrzeganie barwy i kształtu - okolice potyliczno-ciemieniowe)

2. System odpowiedzialny za rozpoznawanie i detekcję sygnałów i świadome przetwarzanie informacji - kora płatów czołowych)

3. System sterujący procesami czuwania i wzbudzania związanych zarówno z ogólną gotowością do działania jak i specyficznymi czynnościami ukształtowanymi na cel - przednia cześć zakrętu obręczy.

Krytyka:

- niedocenianie zjawiska piętrowości w UN (hierarchicznej organizacji procesów psychicznych nadrzędności jednych nad innymi, procesy wyższego rzędu zależą od procesów wyższego rzędu)

I piętro uwagi - blok odpowiedzialny za orientacje (odruch orientacyjny) - układ siatkowaty w pieniu mózgu

Nadmierna aktywacja powoduje stan napięcia psychicznego

II piętro - okolice między mózgowia i podstawa kresomózgowia (podstawa półkul).

Na tym piętrze następuje porównywanie napływających bodźców ze starymi. Jeśli jest znany wytwarza się zjawisko habituacji.

Szczególna rola:

-wzgórze

- jądro ogoniaste + hipokampy

(pierwotny mechanizm selekcji: zignorować czy zauważyć)

III piętro - kora czołowa - uwaga dowolna pozwalająca na selekcję. Tylna część kory (głownie płaty ciemieniowe) odpowiadają za przestrzenny aspekt uwagi, umiejscowienie w przestrzeni. Procesy uwagi mają charakter obligatoryjny nie fakultatywny), musza zajść niższe żeby zaszły wyższe. Komunikacja między piętrami odbywa się poprzez włókna:

-wstępujące

-zstępujące

Większość projekcji z tworu siatkowatego biegnie z i do płatów czołowych. Niższe piętra pobudzają wyższe piętra. Utrzymują tonus (napięcie kory).

METODY BADANIA UWAGI:

Mariel Lezak (kolesiówka) - wybitna badaczka amerykańska, podzieliła metody diagnozy na trzy grupy

1. Metody oceniające uwagę prostą , uwagę jako- taką

Polega na uświadomieniu sobie czynności nie wymaga wysiłku psychicznego.

2. Koncentracja - wymaga już większego wysiłku, chęci możliwe jest zogniskowanie uwagi, ale też selekcja bodźców ważnych i nieistotnych dla zadania

1. zdolność dostatecznego wzbudzenia i podtrzymywania uwagi - testy, które wymagają nastawienia z bodźca na bodziec (testy czynności, testy wykreślania, bodźce werbalne lub nie). Wskaźnikiem wykonania jest czas lub liczba pomyłek, na ogół pominięć

2. zdolność nieulegania czynnikom zakłócającym , odporność na dystrakcję (zmodyfikowane testy wykreślania np. trzeba wykreślić R jeśli jest poprzedzone przez samogłoskę, test na kolor czcionki)

3. testy badające przeszukiwanie „tracking” - polega na utrzymywaniu w pamięci operacyjnej określonych treści sposobu ich przetwarzania (ogniskowania uwagi), które zmieniają się pod wpływem czasu. Są dobrą miarą integracji umysłu, bo angażują różne zdolności. Odtwarzanie ustne wspak, wymienianie odwrotne dni tygodnia, miesięcy albo alfabetu. Ma 2 składowe

1. przeszukiwanie umysłowe (mental tracking) oraz zadania podwójnych obliczeń i odtwarzanie wspak. „Ile jabłek i pomarańczy będziesz miał jeśli do trzech jabłek i sześciu pomarańczy dodasz osiem jabłek i dziesięć pomarańczy”

2. przeszukiwanie złożone (complex tracking) najtrudniejsze testy, które najrzetelniej badają uwagę, ale niewiele mówią o jej specyfice -nikt nie wie, co one badają:

- podtest symbole cyfr (Wechslera)

-testy łączenia punktów (z baterii Halsteada- Reytana)

Które z testów są najbardziej trafne?

Metaanaliza wskazuje że SA trzy najlepsze testy

-cześć b testu łączenia punktów (cyfra- litera - cyfra w kolejności alfabetycznej i rosnącej na przemian)

-test rytmu - test Seashore'a (z baterii Halteada i Reytana)

-passat - słuchowy test dodawania seryjnego

Badacz:	2	→	8		6		1		9
			↓	⁄	↓	⁄	↓	⁄	↓
OB.:			10 (2+8)		14 (8+10)		7 (6+1)		10 (1+9)

Spostrzeganie (percepcyjne wyobrażeniowo- przestrzenne i podmiotowe uwarunkowanie orientacji o otoczeniu)

Historia:

Spostrzeganiem kiedyś zajmowali się filozofowie w ramach nauki o poznaniu - epistemologii, ich podstawowe pytania:

W jakiej relacji pozostaje wobec rzeczywistości obraz jakiegoś obiektu pojawiający się w świadomości?

1. Spostrzeganie dostarcza nam dokładny obraz świata

2. Jedyna niedostępna nam bezpośrednio jest treść naszych procesów psychicznych nie zaś świat zewnętrzny

3. Człowiek aktywnie konstruuje obraz świata posługując się danymi dostarczanymi mu przez narządy zmysłowe informacjami , które są rezultatem jego aktywności oraz informacjami wydobytymi a pamięci

Ad 1. - Świat jest dokładnie taki jaki jawi się w świadomości - przyjęcie tej odpowiedzi wiąże się z koniecznością wykluczenia złudzeń

Ad. 2 - rzeczywistość jest niepoznawalna, ale może domyślać się pewnych jej właściwości na podstawie własnych procesów psychicznych

Ad. 3- rozwiązanie najbliższe współczesnej psychologii poznawczej - cykl Neissera

PSYCHOLOGICZNE TEORIE SPOTZREGANIA:

1. KLASYCZNE TORIE SPOSTRZEGANIA

(są dwie w oparciu o terminy:

-wrażenie - doświadczenie lub recepcja prostych właściwości bodźców takich jak np. jasność, kolor, głośność, siła dotyku, podstawę wrażeń stanowi wrodzony mechanizm przetwarzania sensorycznego

-spostrzeżenie - doświadczenie złożonej charakterystyki bodźców np. konkretnych przedmiotów w środowisku, łatwo rozpoznawalnych i nazywanych, podstawę spostrzeżeń stanowi doświadczenie zdobyte w procesie uczenia się

1. Teoria asocjacjonistyczne, atomistyczne

(Wundt)

-prymat części nad całością

-spostrzeżenia są wynikiem sumowania wrażeń

-wrażenie jako atom psychiczny

-zadaniem psychologii jest ustalanie związku pomiędzy wrażeniami i sposobów łączenia ich (asocjacji)

-wrażeniom przysługuje:

• Modalność (kanał z którego pochodzą)

• Intensywność

Cztery prawa kojarzeni:

Kojarzenie przez

1. styczność w czasie

2. styczność w przestrzeni

3. podobieństwo

4. kontrast

Uznanie jednoznacznego związku pomiędzy pobudzeniem a doznaniem sensorycznym - wrażeniem - zmusiło do ustanowienia zasady stałości która stała się obiektem ataku gestaltowców (bo stałość percepcji nie istnieje). Przykłady potwierdzające zmienność brak stałości

-sześcian Neckera

-figury/ obrazy dwuznaczne

Inne wady teorii asocjacjonistycznej:

-w przypadku bodźców o dużej złożoności nie da się podać pojedynczych wrażeń, których suma ma dać spostrzeżenie

-nie wszystkie wrażenia są tak samo ważne (nie ważne czy róża pachnie czy nie i tak będzie postrzegana jako róża)

lokalizacji- o wrażeniach i spostrzeżeniach nie można wnioskować poprzez introspekcję

Koncepcja przeżyła swój kryzys w latach pięćdziesiątych powstała jako teoria detekcji cech

1. Postaciowa teoria spostrzegania/ gestaltyzm/ strukturalizm

(Wertheimem, Koffka, Rubin i następcy)

-prymat całości nad treścią (pierwotne są spostrzeżenia, wrażenia możemy poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń.

Zasady spostrzegania według Wertheimera

1. Bliskość przestrzenna

2. jednakowy wygląd lub podobieństwo

3. „Wspólna droga”

4. Dobra kontynuacja lub dobra figura - gdy grupa elementów zbudowana jest według jednej zasady łatwiej wyodrębnić ją niż gdy zasady są różne

5. Ubiegłe doświadczenia lub przyzwyczajenia

6. Zgodność z chwilowym nastawieniem - najważniejsza zasada, czynnik kluczowy

Ważną nowością wprowadzaną przez Gestalt było wyróżnienie figury i tła (Rubin)

Kryteria grupowania percepcyjnego:

(Rubin)

1. Figura posiada kształt, tło to cos bezkształtnego

2. Tło wygląda jakby rozprzestrzeniało się za figurą a nie jakby figura je przykrywała

3. Figura wydaje się wysunięta, podczas gdy tło wygląda jakby było z tyłu

4. Figura ma charakter rzeczy, tło jest bezkształtne

5. Figura silniej się nam narzuca, jest łatwiej zapamiętywalna, wydaje się być bardziej sensowna

6. Figura wydaje się jaśniejsza od tła

Porównanie

ASOCJAJONIZM

STRUKTURALIZM

prymat części nad całości wrażenia są pierwotne łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje na podstawie praw kojarzenia wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne nie są znane fizjologiczne podstawy wrażeń subiektywnie pierwotnych główny problem: jakie wrażenia stanowią konstytutywną część spostzregania

Prymat całości na d częściami Spostrzeżenia są pierwotne, wrażenia można poznać tylko na podstawie ich analizy Wyodrębnianie całości następuje na podstawie zasad Wertheimera; zasady te mają charakter wrodzony W polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę (część mniej ważną) i tło (mniej ważne) Nieznane są fizjologiczne podstawy spostrzeżeń i ich spoiwa Główny problem: izomorfizm czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu

-Obydwa kierunki preferowały ultraspekcjonizm, bo zakładali, ze pewne elementy doświadczenia są subiektywnie pierwotne, nie podjęli trudów wyodrębnienia mechanizmów neurofizjologicznych. Zrobili to ich następcy: rozróżnieni ( podział okolic kory na pola 1szo, 2go i 3cio rzędowe - to rozróżnianie do pewnego stopniu jest analogia podziału na wrażenia i spostrzeżenia)

-okolice 1szo rzędowe - okolice pierwotne - projekcyjne - rzutowe

Jest ich mało, np. pole numer 17 -pole wzrokowe, zakręty Heszla, zakręt zaśrodkowy (czucie skórne)

Okolica ta jest zakończeniami impulsów nerwowych. Wokół tych okolic są

-okolice 2go rzędowe - asocjacyjne - tak dokonywana jest analiza i synteza wrażeń odebranych zarodkowy okolicach pierwotnych, spostrzeżenia. Są one jedno modalne. Impuls przekazywany jest do

-okolice 3cio rzędowe -tam nakładają się spostrzeżenia z różnych kanałów. Fundamentem prawdziwego spostrzegania są właśnie te okolica -np. styki płatów - okolice skojarzeń intermodalnych, tam tworzone są pojęcia, identyfikowane znaczenia, które jest podstawą, które jest podstawą rozpoznawania (!) o tym pisał Brunet - nadawanie znaczenia światu nie kończy się na procesach percepcyjnych

Dzisiaj:

1. Modułowe/ modularne koncepcje umysłu

Pomost między neuronauką, a procesami poznawczymi

Etapy przetwarzania informacji w świetle modułowej koncepcji umysłu

(Fodor)

1. Bodziec sensoryczny zostaje wstępnie odebrany przez pozaborowe części analizatorów (np. siatkówka)

2. Zostaje przekazany odpowiednim ściśle zlokalizowanym polom recepcyjnym

Obszary te, to inaczej moduły - czyli procesowy poznawcze - każdy z modułów odbiera bodźce określonej kategorii, procesy w nich przebiegają

-automatycznie

-natychmiastowo

-bez udziału świadomości

Moduły nie komunikują się ze sobą

Mamy w nich

-analizę

-interpretację

-porównania bodźca z wzorcem prototypowym

3. Procesy centralne nie mają żadnej ścisłej lokalizacji, łączą w sobie wszystkie informacje płynące z modułów. Operacje złożone typu

-Zapamiętywanie złożonego materiału

-Szeroko pojęte myślenie problemowe tzw. Rozumowanie

-Podejmowanie decyzji

2. KONCEPCJE WSPÓŁCZESNE

Współczesna teoria postrzegania

Uwzględnia kilka aspektów spostrzegania, ale to jedna teoria

Aspekty:

• Bufor sensoryczny

Proces spostrzegania rozgrywa się w czasie, (w krótkim, ale rozciągniętym) więc do spostrzegania potrzebna jest pamięć (bufor), pamięć sensoryczne (USTM)

Informacja musi utrzymać się w receptorze przez czas potrzebny do utworzenia spostrzeżenia. Spostrzeganie to proces aktywny. Oko wykonuje ruchy sakadowe w trakcie ich nie pobiera informacji dopiero kiedy zafiksuje się.

USTM dzieli się na

-ikoniczną

-echoiczną

Badania Sperlinga nad częściowym odtwarzaniem wzrokowym liter. Pamięć sensoryczna = 300 milisekund. PO 1 sekundzie spada do koło 50% zawartości bo dochodzi do głosu STM/ RAM.

W trakcie pracy bufora pojawiają się procesy wyodrębniania cech. Następuje sprawdzanie czy obiekt posiada pewne cechy czy nie, które ma charakter równoległy. Proces ten realizowany jest przez detektory cech.

• Detektory cech - wyodrębnianie cech

- kluczowa rola badań fizjologów, które wykazały, że introspekcjonizm to dupa

Detektor to zespół komórek receptorowych i nerwowych odpowiedzialnych za wyodrębnianie prostych właściwości przedmiotów.

Detektory nie znajdują się tylko na siatkówce, ale mogą być na wyższych piętrach UN, np. w korze.

Rola detektorów w spostrzeganiu człowieka: PANDEMIONIU

PANDEMONIUM SELFREDRIDGE (odrzucony, ale modelowy):

Nazwa jest ironiczna, bo w głowie naprawdę nie wyje. Demon obrazu, czyli demon cechy, np. linii prostej wyje kiedy zauważy cechę, za którą jest odpowiedzialny (rzeczona linię prostą). Demony poznawcze śledzą reakcję demonów cech. Każdy demon poznawczy jest odpowiedzialny za jakieś coś (np. literkę R ). Demon decyzji ustala układ cech na podstawie informacji od demonów poznawczych, wybiera tego, który najgłośniej zaryczy.

Ten model jest niewystarczający przy pytaniu : „co sprawia, że dane z narządów zmysłowych porządkowane są w specyficzny sposób?” . Detekcja tych samych cech u różnych ludzi daje różne efekty. System spostrzegania ulega pomyłkom. TE kwestię spróbowano rozwiązać poprzez model syntezy percepcyjnej.

• Podejście syntezy percepcyjnej:

Podkreśla znaczenie:

• Oczekiwań

• Doświadczeń

• Posiadanej wiedzy.

W tym ujęciu człowiek nie tyle odkrywa rzeczywistość ,co ją tworzy.

Badania nad różnicowanie figury i tła:

Niczego nie spostrzegamy w izolacji, wszystko musi być zintegrowane wspólna interpretacją.

Złudzenie percepcyjne - to spostrzeganie zależności między elementami bodźca w sposób niezgodny z rzeczywistością.

• Konstruktywizm (Neisser):

Twierdzi on, że spostrzeganie ma charakter konstrukcyjny, jest czynnością ciągłą, nie ma wyraźnego początku ani końca, ma charakter cykliczny i wielomodalny. Spostrzeganie nie może być traktowane jako jedna faza, jego równoprawnymi częściami jest antycypacja (część wewnetrzna ) i pobieranie informacji (część zewnętrzna).

• „ spostrzeganie jest procesem konstruktywnym, lecz to ,co skonstruowane nie jest wewnętrznym obrazem, który ma być podziwiany przez wewnętrznego człowieka; jest to plan uzyskiwania większej liczby informacji”.

• „ to co ludzie widzą zależy od tego ,co antycypują, od przeprowadzonych eksploracji percepcyjnych oraz od informacji, które są im dostępne” - nie oznacza to, że człowiek spostrzega tylko to ,czego się spodziewa.

• „ nie możemy spostrzegać o ile czegoś nie oczekujemy, lecz nie musimy spostrzegać tylko tego, czego oczekujemy”.

/

/

/

/

/

/

Schemat - dane pamięciowe, uogólniona wiedza o wycinku rzeczywistości.

Eksploracja jest kierowana przez schemat, obejmuje ona nie tylko odpowiednie ukierunkowanie narządów zmysłowych, ale specjalne czynności, dzięki którym uzyskujemy dostęp do informacji wcześniej niedostępnych. Bardzo ważna w procesie eksploracji jest motywacja.

W tej koncepcji ujawnia się idea, że spostrzeganie jest czynnością, w której wykorzystywane są nie tylko narządy zmysłowe, lecz także nasza wiedza i efektory (umożliwiają eksplorację).

Rola uprzednich doświadczeń najlepiej widoczna jest w koncepcji Brunera :

ujmuje on spostrzeganie jako proces

- rozpoznawania

- kategoryzacji

A dokładnie jako czynności porównywania danych sensorycznych i dostępnych kategorii.

Proces rozpoznawania polega na przeszukiwaniu kategorii najlepiej przystających do bodźca. Kategoria nie musi posiadać nazwy. Wielką zaleta Brunera, zweryfikowaną na gruncie neuronauki jest rozróżnienie procesów czysto percepcyjnych od kategoryzacji( procesów semantycznych, językowych).

Świadczą o tym badania nad pacjentami z uszkodzeniem okolic kory potylicznej - agnozja wzrokowo - asocjacyjna. Poprawnie tworzą spostrzeżenia, odbierają obraz obiekt, nie ma niedowidzenia. Potrafi przerysować obiekt, ale go nie rozpoznaje, gdyż nie ma skojarzenia - asocjacji z kategorią. - dysocjacja.

Koncepcja Brunera do przypomnienia przypomnienia z ćwiczeń.

WNIOSKI:

Większość omówionych stanowisk preferuje podejście informacyjne w opozycji do niego rozwija się współcześnie nurt ekologiczny.

• W ujęciu informacyjnym człowiek jest jednostka aktywność wypracowująca swój wizerunek świata.

W podmiocie w konsekwencji powstają:

- przekona

- oczekiwania

- oceny

- wartości

Czyli struktury poznawcze.

Dzięki strukturom formułowany jest system przewidywań i tworzy się mapa poznawcza - umysłowa mapa rzeczywistości.

Dzięki mapie zachowujemy orientację w otoczeniu. Podstawą orientacji jest zdolność wnioskowania na podstawie posiadanej wiedzy.

(Marr, Rosh, Kosslyn)

Wszyscy oni zakładają, że procesy umysłowe łącza pamięć i myślenie, by następnie je przeorganizować w spostrzegana rzeczywistość.

Rozpoczynają analizę zachowania organizmu od środowiska i zawartych w nim informacji. Potem badają aktywność (odwrócenie kolejności).

• Proces spostrzegania w ujęciu ekologicznym ujmowany jest jako sprawność nabywania dzięki procesom uczenia percepcyjnego. Sprawność ta jest wyuczona.

• Ujecie eklektyczne

(Adam Bielan)

Relacyjne podejście do spostrzegania.

Integracja dwóch pojęć

Aksjomaty:

1. każdy bodziec będący przedmiotem spostrzegania ma strukturę relacyjną, która zawiera zarówno system reakcji wewnątrzbodźcowych (zachodzących między elementami konstytuującymi dany bodziec) jak i system relacji miedzy tym bodźcem a innymi bodźcami, tzw. relacje między bodźcowe.

2. ujęcie poznawcze struktury relacyjnej bodźca możliwe jest wówczas, gdy podmiot porównuje aktualny bodziec z uprzednio spostrzeganymi bodźcami. Proces porównywania bodźców zachodzi na różnych piętrach systemu percepcyjnego, przy czym ,na niektórych z nich ma on charakter automatyczny.

3. struktura relacyjna zawiera kontekst poznawczy, który stanowi specyfikę relacji międzybodźcowych. Kontekst specyfikuje jakie relacje zostały założone oraz jakie są oczekiwania w danej sytuacji.

4. porównywanie bodźców oraz ujmowanie kontekstu pozwala na ustalenie analogicznej odpowiedzialności pomiędzy nowymi a uprzednio spostrzeganymi bodźcami, co umożliwia identyfikacje bodźca jako obiektu spostrzegania.

PROCESY PAMIĘCI I UCZENIA SIĘ

Przyczyny zainteresowania pamięcią:

1. Przejawy pamięci są obserwowane zupełnie powszechnie, przy czym panuje przekonanie, że świadczą one w życiu o czymś ważnym;

2. Różnorako określanie, a często doznawanie niedostatku pamięci są odczuwane dotkliwie jako coś, co zaburza działanie i utrudnia pełnienie wielu ważnych czynności, wskazując na obniżona sprawność jednostki;

3. Panuje zgodne przekonanie, że procesy pamięci stanowią podstawę uczenia się, które w życiu człowieka odgrywają ogromna rolę. Pamięć bywa również ujmowana jako skutek uczenia się.

4. Istnieje ścisły związek między procesami poznawczymi: spostrzeganie, myślenie, językiem;

Tradycje ujmowania pamięci:

• Pamięć jako zdolność: „Pamięć jest zbiorem środków, za których pomocą sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystywać owe informacje w chwili obecnej” (Stenberg, 1996)

• Pamięć jako proces: „Jako proces, pamięć odnosi się do dynamicznych mechanizmów związanych z zachowywaniem i odtwarzaniem informacji o naszych przeszłych doświadczeniach”(Stenberg, 1996)

Porównanie ujęć pamięci jako zdolność i jako procesu- tabela u Maruszewskiego.

Cechy pamięci według Witwickiego:

1. trwałość pamięci- kryterium odnoszące się do fazy przechowywania;

2. szybkość- kryterium odnoszące się do fazy zapamiętywania, określane jako łatwość uczenia się;

3. dokładność lub wierność- kryterium odnoszące się do relacji miedzy odtworzeniem a tym, co stanowi treść fazy zapamiętywania;

4. gotowość- kryterium odnoszące się do fazy odtwarzania. Chodzi tu o to, czy przypominanie przebiega gładko i bez oporów, czy też potrzebne są dodatkowe aktywizujące bodźce;

5. zakres pamięci lub jej pojemność- określająca ile różnego materiału potrafimy zapamiętać w czasie jednej próby.

Podziały procesów pamięci wg Kryterium czasowego- trwałość śladu pamięciowego (Jodzio, 2003)

Ujęcie psychologiczne	Pamięć krótkotrwała- STM	Pamięć długotrwała- LTM
Ujęcie medyczne	Pamięć bezpośrednia	Pamięć świeża	Pamięć dawna
Przykładowe metody badania	Odtwarzanie natychmiast po prezentacji np. powtarzanie	Odtwarzanie odroczone, uczenie się przez powtarzanie	Przypominanie ważnych wydarzeń autobiograficznych, fizycznych i społecznych, sprawdzanie zasobów wiad.

Magazynowy/ blokowy/ strukturalny model pamięci:

Systemy sensoryczne Magazyny pamięci

Magazyny pamięci → przechowywanie inf. Sensorycznej →Pamięć STM→Pamięć LTM

1890r.- William James wyodrębnił dwie klasy pamięci: pierwotna i wtórna;

1965r.- N.C. Waugh i D.A.Norman zaproponowali model dwóch odrębnych magazynów STM i LTM;

1968r. - R. C. Atkinson i R. M. Shiffrin poszerzyli liczbę magazynów do trzech VSTM→STM→LTM;

1969r.- R. M. Schiffrin i R. C. Atkinson zmienili kolejność magazynów:

VSTM→ LTM→STM;

1969r. - E Warrington i T. Shallice opisali przypadek wybiórczych zaburzeń STM, mimo prawidłowo działającej LTM;

1972r. - Endel Tulving podzielił LTM na pamięć sensoryczną i epizodyczną;

1974r. - Alan Baddeley i Graham Hitch zaproponowali koncepcję pamięci operacyjnej( roboczej);

Pamięć ultrakrótkotrwała/ sensoryczna/ bufor sensoryczny.

VSTM:

• pojemność: 100-500 ms, ok. 300ms;

• chwilowe utrwalenie względnie pewnej informacji o świecie zew.

• Pamięć typu echo;

• Pamięć ikoniczna(wzrokowa);

• Stanowi cos w rodzaju tego, co dostarczają nam receptory zmysłowe;

• Informacja jeszcze niezrealizowana;

• Ma charakter czysto sensoryczny, pobudzeniowy, pochodzący bezpośrednio od analizatorów;

• Marry Potter-1993(1999-rozwinięcie koncepcji)

Założyła, że w pamięci VSTM dokonuje się w pierwszym rzędzie analiza znaczeniowa; koncepcja pamięci bardzojkrótkotrwałej pojeciowej trwającej zaledwie o,5 s ; w sposób nieświadomy aktywizują się pojęcia w tym czasie 0,5 s ;sposód tych pojęć wybrane jest tylko jedno pojecie lub kilka, a pozostałe ulęgają natychmiastowemu wygaszeniu i zapomnieniu; mówi o odrębnym rodzaju pamięci i nie odnosi jej do żadnego rodzaju pamięci;

O odrębności tej pamięci decydują:

1. całko wice nieświadomy charakter tychże operacji nieświadomych;

2. szybkość zachodzących zmian i szybkość osiągania przez bodziec postkategorialnego, znaczeniowego poziomu reprezentacji;

Pamięć krótkotrwała/ STM:

• czas trwania; kilkanaście sekund, do 20s; z badań nad małpami wynika, że do 60 s;

• pojemność jest ograniczona: cyfry :7 +, - 2, słowa sensowne: 5;

• procesy kontrolno- regulacyjne zachodzące w STM(Kurcz, 1999)

1. procesy analizy napływających bodźców,

2. procesy związane z przechodzeniem informacji z STM do LTM (zapamiętywanie);

3. procesy polegające na wydobywaniu informacji z LTM;

4. procesy związane z zapominaniem.

Ad.1. procesy analizy obejmuj:

* analizę sensoryczną,

* identyfikacje bodźca,

* odbiór informacji z pamięci sensorycznej,

* procesy uwagi,

* programy usuwania zakłóceń z kanałów sensorycznych.

Ad 2. podstawowe procesy to:

* powtarzanie- pętla fonologiczna, system sublokalnych powtórzeń;

* organizowanie czyli strukturalizowanie- znalezienie właściwego kodu

zapamiętywania i wybór pewnej strategii (mnemotechniki) służącej

utrwaleniu śladu pamięciowego.

Ad. 3. procesy obejmują;

* całokształt operacji,

* odszukiwanie materiału pamięci i metapamięci,

* przyjmowanie odpowiedniego nastawienia umysłowego, czy tez strategii

umysłowej odszukiwania.

Krytyka modelu strukturalnego:

1. nadmiernie statyczny (adynamiczny) wizerunek pamięci, niedocenianie pewnych procesów zachodzących w pamięci;

2. krytyka rozgraniczenia kodów dla STM i LTM

Koncepcja Alana Paivio

Kodem typowym dla pamięci STM miął być kod akustyczny ?

Dzięki badaniom neuropsychologicznym wykazano, że procesy semantyczne tez przenikają do pamięci STM.

Modele neurolingwistyczne pokazują że organizacja poszczególnych pojęć w mózgu jest uzależniona od spostrzegania i modalności.

Niektóre pojęcia są o wiele bardziej wysycone z kanału zmysłowego niż innego, co uwarunkowane jest doświadczeniem.

3. Podważenie przekonania iż zapominanie polega na prostym defekcie transferu

informacji z jednego magazynu pamięci do innego.

Pojęcie pamięci operacyjnej bywa zamiennie traktowane z pojęciem pamięci krótkotrwałej.

Edward Nęcka jest zdania, że pamięć operacyjna odpowiada w przybliżeniu pamięci krótkotrwałej, z tą różnica, że mówiąc o pamięci operacyjnej mamy na myśli znaczenie funkcjonalne a nie czasowe.

Pamięć operacyjna- dynamiczny aspekt procesu zapamiętywania; zatrzymanie w polu świadomości. Bierze udział w przetwarzaniu informacji; włącza się w przebieg innych procesów poznawczych i wykonawczych, np. : rozumienie, myślenie problemowe, uczenie się, procesy językowe.

Ida Kurcz- pamięć operacyjna jest pojęciem szerszym niż pamięć STM. Pamięć krótkotrwała jest składowym jej elementem. STM związana jest z zakresem świadomej uwagi. Pamięć ta ma ograniczona pojemność i funkcjonuje dzięki językowemu zapleczu pamięci operacyjnej. Niektóre operacje pamięci operacyjnej nie musza być uświadamiane.





PAMIĘĆ OPERACYJNA, ROBOCZA:

Składa się z trzech systemów:

1. Centralny system wykonawczy

-Pełni funkcję nadrzędną, steruje przepływem informacji miedzy dwoma podsystemami.

-Dokonuje alokacji zasobów poznawczych.

-Rozdziela energię psychiczną na poszczególne procesy.

-Jest rdzeniem pamięci operacyjnej.

-Jest elementem nadrzędnym.

-System ten jest :

• Ponadmodalny (niezależny od właściwości percepcyjnych);

• Ograniczony (pojemność);

• Odpowiedzialny za wymianę informacji z pamięcią długotrwałą;

- Baddeley uważa, że porównuje ten element do „ wieży kontrolnej”

2. Notes wzrokowo- przestrzenny(zapis, szkicownik)

-Generuje wyobrażenia i przechowuje informacje niewerbalne, które wchodzą do tej struktury z pamięci ikonicznej( wzrokowej) lub LTM;

- „oko wewnętrzne” umożliwiające dokonywanie rotacji wyobrażeń.

3. Pętla fonologiczna




-wejście dla materiału wzrokowego i słuchowego;

-dwa podsystemy:

System powtórek wewnętrznych	Magazyn fonologiczny
Kontrolny system artykulacyjny; Charakterystyka procesualna; Występowanie upośledzeń językowych upośledza tez pamięć.	Przechowuje inf. Rzędu 1-2s. Bezpośrednio je aktywuje; Informacja wzrokowa musi przejść przez system powtórek wew.( cicha werbalizacja) Charakterystyka strukturalna; Okres przechowywania inf. Można wydłużyć poprzez sublokalne powtarzanie na tyle długie, że inf. Może przedostać się do LTM

Bezgłośnie mówienie odgrywa role w :

1. nauka czytania;

2. rozszyfrowywanie znaczenia złożonych wypowiedzi(trzeba zapamiętać zdanie, by uchwycić jego treść, gdy zdanie jest zbyt długie albo złożone gramatycznie);

3. opanowywanie obcego języka.

Efekty występujące w trakcie natychmiastowego odtwarzania materiału:

1. EFEKT PODOBIEŃSTWA AKUSTYCZNEGO

Powtórzenie kilku wyrazów jest utrudnione, gdy są one podobne brzmieniowo. Fonologiczne podobieństwo wyrazów wywiera wpływ interferujący, zmniejsza bowiem :wyrazistość” cech dydtynktywnych tych wyrazów, przez co szybciej ulegają zapomnieniu.

2. EFEKT ZAKŁOCENIA SŁOWNEGO

Można zaburzać bezpośrednie odtwarzanie wzrokowo prezentowanych cyfr jeśli badany jednocześnie z cyframi odbiera materiał słowny, na który ma nie zwracać uwagi. Taki materiał, niszcząc ślad pamięciowy, zaburza przypominanie w identycznym stopniu niezależne od tego, w jakim języku jest wyrażany , co dowodzi, że proces odtwarzania odbywa się na poziomie dźwięku , a nie znaczenia. Nie jest to prosty efekt rozpraszania uwagi, ponieważ zwykły hałas nie zaburza w większym stopniu działalności pamięci.

3. EFEKT DŁUGOŚCI SŁOWA

Wykryto go w eksperymencie zapamiętywania serii słów o różnej długości. Stwierdzono, że odtworzenie kilku wyrazów jest utrudnione, gdy zwiększa się długość słów do zapamiętania. Wyrazy wielosylabowe trudniej zapamiętać, ponieważ badani powtarzają je sobie bezgłośnie. Im dłuższe słowo, tym więcej czasu potrzeba na powtórzenie całej sekwencji sylab, tym łatwiej zanika ślad pamięciowy wcześniejszych słow.

4. EFEKT TŁUMIENIA ARTYKULACYJNEGO

Nadrzędny- w momencie zniesienia tego efektu, znikają tez pozostałe.

Z efektem tym mamy do czynienia wówczas, gdy prosi się badanego w trakcie zapamiętywania materiału wzrokowego o nieustanne powtarzanie jakiegoś słowa, najlepiej bezsensownego, względnie wolne liczenie na głos. Uniemożliwia się mu wówczas uruchomienie sytemu powtórek wewnętrznych, utrudniając tym samym zapamiętywanie, czyli przeniesienie materiału przedstawionego wizualnie do krótkoterminowego magazynu fonologicznego.

Skuteczniejszy natomiast jest przebieg zapamiętywania bez wspomnianej dystrakcji.

Krytyka czy tez rozwój pamięci operacyjnej

Weryfikacji uległy wszystkie trzy elementy pamięci operacyjne oraz współpraca tej pamięci z innymi procesami, zwłaszcza z pamięcią długotrwałą.

1. Zastanawiano się nad specyfiką działania (mechanizmem) CSW.

• Posiadanie przez centralny system wykonawczy, poza zdolnościami operacyjnymi, zdolności przechowywania informacji. Dlatego współcześnie mówi się o operowaniu treści pamięci.

• Kwestia specjalizacji czynnościowych CSW. Baddeley uważał, ze CSW jest procesorem niezależnym, ogólnym od dziedziny, inni badacze przyjmują stwierdzenie kilku systemów wykonawczych. Podkreśla się modułowy charakter informacji.

TRADYCYJNE UJĘCIE - BADDELEY	ALTERNATYWNE UJĘCIE
Pamięć operacyjna (working memory)	Operowanie treściami pamięci (working with memory)
Jeden system wykonawczy jako procesor niezależny (ogólny) od dziedziny	Kilka systemów wykonawczych jako procesorów zależnych (wyspecjalizowanych) od dziedziny, tzn operujących na specyficznych reprezentacjach

2. Notes wzrokowo przestrzenny:

• Na ile samodzielna/ odrębną funkcję pełni ten element. wielu badaczy uważa, ze nie jest to system autonomiczny. Jest tu determinizm językowy naszego poznania. Dotąd nie udało się znaleźć osoby, która miałaby selektywne upośledzenie tej funkcji pamięci.

• Czy jest to element jednorodny czy tez zewnętrznie zróżnicowany?

Jest coraz więcej danych pokazujących, że w obrębie tego notesu występują dwa strumienie informacji:

Pamięć typu „co?”

pamięć typu „gdzie?”, które są kodowane w odrębny sposób na poziomie mózgowym (anatomicznym)

1. Pętla fonologiczna

Baddeley zakładał jednolita, jednoczynnikową. natomiast jest coraz więcej danych wskazujących na wykorzystywanie innych struktur nie tylko fonologicznych.

Systemy formalne języka:

• System fonologiczny

• System semantyczny

• System syntaktyczny

Znaczenie procesów leksykalno semantycznych w operacjach pamięciowych (STM):

Zakres pamięci bezpośredniej jest większy dla wyrazów:

• Sensownych niż bezsensownych

• Często niż rzadko używanych

• Pochodzących z tej samej niż różnych kategorii pojęciowych

• Konkretnych niż abstrakcyjnych

Co przemawia za udziałem procesów semantycznych:

1.Obecność wybiórczych objawów zapominania

Znaczenie procesów syntaktycznych w operacjach pamięciowych (STM) rozumienia zdań złożonych (koncepcja Caplana i Wates, 1999)

Przetwarzanie pamięciowe zdań złożonych składa się z dwóch etapów:

1. Przetwarzanie interpretacyjne:

obejmuje procesy wydobywania znaczenia komunikatu językowego w tym procesy:

• Rozpoznania poszczególnych wyrazów wraz z przypisanymi im znaczeniami

• Oceny składniowej konstrukcji zdania oraz jego cech prozodycznych (intonacyjno melodycznych)

• Określania tematycznej roli i głównego wątku wypowiedzi

• Oraz innych aspektów semantyki rozpatrywanej na poziomie dyskursu → rozumienie wypowiedzi w rodzaju „kto komu co zrobił?”

2.Przetwarzanie postinterpretacyjne

Odpowiedzialne jest za dalsze użycie znaczenia, wstępnie rozszyfrowanego w fazie interpretacyjnej, do wykonania wielu innych czynności poznawczych, takich jak umieszczanie informacji w pamięci semantycznej, myślenie problemowe, planowanie i in.

większość metod wykorzystywanych do pamięci operacyjnej bada głównie etap przetwarzania postinterpretacyjnego.

K. A. ERICSSON I W. KINSTSCH (1995)

Koncepcja pamięci operacyjnej długotrwałej:

Zajęli się badaniami ludzi wybitnie uzdolnionych. Zwrócili uwagę, ze te osoby wykazujące uzdolnienie, na ogół dysponują ponad przeciętną pojemnością pamięci bezpośredniej a pojemność ta jest wynikiem, nienaturalnej interakcji pamięci krótko- i długotrwałej z procesami pamięci. W wyniku zwiększonej pojemności i interakcji osoby te mają szybki dostęp do potrzebnego w danej chwili fragmentu wiedzy.

Zmodyfikowany model pamięci operacyjnej - Baddeley 2000




Bufor epizodyczny stanowi system przechowywania informacji w postaci wielomodalnego kodu. Jest on epizodyczny w tym sensie, ze zawiera w sobie zintegrowane epizody lub sceny, działa przy tym jak bufor o ograniczonej pojemności pomiędzy systemami wykorzystującymi odmienne kody zapamiętywania. Bufor wykonuje niektóre zadania przypisywane zasadniczo CSW. Chodzi tu o przekazywanie informacji do i pobieranie informacji z LTM.

CSW w tym ujęciu pełni funkcje czystej uwagi natomiast bufor pełni funkcję czysto mnemoniczną.

„Is working memorty still working?”

“(…) Working memory does still appear to be working”

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA - LTM:

Wiedza to zawartość LTM, wiedza ma różne struktury, więc LTM ma złożoną budowę.

LTM dotyczy faktów wydarzeń oraz umiejętności (sposobów postępowania)

Czy zawartość LTM potrafimy ująć w związki logiczno- słowne?

Aanderson w 1976 podzielił pamięć na deklaratywna i proceduralną (teoria rozwinięta w 1983)

Squire zmodyfikował jego teorię

Pamięć
Opisowa		Nieopisowa
Epizodyczna Pamięć zdarzeń	Semantyczna Pamięć faktów	Uczenie nieasoscjacyjne Habituacja, uwrażliwienie, sensytyzacja	Gotowość Wykonania zadania, reakcji; uczenie typu warunkowania klasycznego lub instrumentalnego	Pamięć sposobów postępowania Pamięć umiejętności ruchowych, poznawczych, asocjacyjnych, percepcyjnych	Uruchamianie Ułatwianie przypominania, reakcji asocjacji

Pamięć epizodyczna - to pamięć typu wspomnieniowego dotycząca pewnych zdarzeń np. autobiograficznych „Ja to pamiętam”

Pamięć semantyczna - dotyczy wiedzy ogólnej „Ja to wiem”

Pamięć proceduralna - Wyuczone umiejętności, to pamięć typu jak to zrobić dotycząca nabywania wprawy „Ja to potrafię”.

Pamięć nieopisowa - Podział pamięci na cztery elementy jest krytykowany. Chodzi tutaj o wrzucenie do jednego worka primingu i pamięci proceduralnej

LAIRD CERMAK - nie możemy utożsamiać pamięci proceduralnej i pamięci utajonej primingu) zakwestionował powyższe. Mówiąc o pamięci proceduralnej mówimy o uczeniu się czegoś świadomie w długim czasie, natomiast priming to efekt następczy krótkotrwały i nieświadomy.

Wyróżnił on je za pomocą charakterystyki czasowej i postulował istnienie pamięci utajonej.

Pamięć nieopisowa jest bardziej nieświadoma niż świadoma, natomiast pamięć opisowa jest bardziej świadoma niż nieświadoma.

Proces nabywania wprawy przechodzi przez kilka etapów:

Esowa krzywa uczenia się procedur




1. Stadium poznawcze:

następuje na początku gdy badany zapoznaje się z sytuacja np. czyta instrukcje. Uruchamiane są różne strategie postępowania, które Anderson nazywa systemem produkcji. Uczący się zwykle poszukuje dodatkowych informacji. W efekcie nie czyniąc większych postępów w wykonywaniu czynności obrazuje to powolny wzrost krzywej uczenia się.

2. Stadium skojarzeniowe

W stadium tym dokonują się powiązania między poszczególnymi elementami danej czynności. Eliminowane są błedy i skraca się czas wykonania. Gwałtowny wzrost krzywej.

3.????????????????????????????????????/

stadium autonomiczne, gdzie dana czynność automatyzuje się i przyrost wprawy jest niewielki. Zbędna jest werbalizacja czynności, którą wykonuje badany bezwiednie. Spłaszczenie krzywej.

Jak bada się pamięć proceduralną.

Uczenie się sekwencji ruchowych. Np. obrysowywanie figur oglądanych w lustrze. Wzrost wprawy w wykonanych próbach.

Wskaźniki wykonania:

• Czas (szybkość)

• Dokładność ( liczba błędów

Czynniki wpływające na transfer i proakcję:

1. Cechy podmiotu:

• Inteligencja ogólna

• Styl poznawczy

• Motywacja

• Wiek

• aktywność poznawcza podmiotu

• aktywność poprzedzająca realizacja zadania początkowego

• natężenie aktywności

3. cechy sytuacji zadaniowej:

• podobieństwo zadań

• poziom wyuczenia zadań początkowych

• liczba i różnorodność wykonywanych zadań

• poziom trudności i struktura zadań

• modalność bodźców

• odstęp czasowy między zadaniem początkowym a końcowym

Transfer - ułatwianie (transfer pozytywny) lub utrudnianie (transfer negatywny) czynności uczenia się przez uczenie się uprzednie. Rozróżniamy zatem ułatwianie (transfer pozytywny) i hamowanie proaktywne (negatywny).

Czego dotyczy owe przeniesienie:

• transfer niespecyficzny - (ogólny/zasad) polega na przenoszeniu ogólnych sposobów uczenia się lub sposobów postępowania. Określa się go też jako transfer „uczenia się jak się uczyć”. Bliski metapamięci. Nie pozostaje w bezpośrednim związku z kolejno przyswajanymi materiałami. Najczęściej obserwuje się go w funkcjonowaniu poznawczym, gdzie przejawia się w przenoszeniu sposobów rozwiązywania zadań i przenoszeniu strategii pamięciowych.

• Transfer specyficzny - ma znacznie węższy zakres, a jego występowanie wiąże się z obecnością podobnych elementów

T rozróżnienie na pamięć opisową i nieopisową widać również na poziomie mózgowym gdyż ma nieco inna organizację.

Mózgowa organizacja pamięci opisowa (deklaratywnej) i nieopisowej (proceduralnej).

Pamięć opisowa zaburzona a pamięc proceduralna nie zaburzona

-amnezja

Pamięć opisowa nie zaburzona, pamięć proceduralna zaburzona

-parkinson




PAMIEC OPISOWA DEKLARATYWNA

1. Epizodyczna

• Rejestruje bezpośrednie doświadczenie

• Organizacja jest czasowa - wydarzenie w konkretnym czasie i miejscu

• Elementy maja dokładna charakterystykę jak również właściwości subiektywne. Pamięć autobiograficzna nie odnosi się do świata lecz do danej jednostki

• Tworzą ją sekwencje zdarzeń czyli epizody

• Semantyczna

• Nie jest ograniczona czasowo ani przestrzennie

• odnosi się do pojęć,

• jest mało zależna od kontekstu, zgodnie z nowymi trendami mówi siew o przesyceniu pojęć informacjami z określonego kanału (konkretne pojęcie może być np. bardziej wzrokowe lub słuchowe)

Tulving traktował te formy pamięci jako zjawiska rozłączne

Relacja pomiędzy pamięcią epizodyczną a semantyczną




1. Jako rozłączne zjawisko pamięci długotrwałej

2. Interakcyjny charakter, konieczność współpracy

3. PE jest podsystemem PS

Sprawność jednego rodzaju pamięci zmienia się w zależności od sprawności pamięci drugiego rodzaju

1. Z czasem nasze wspomnienia tracą obrazową formę przyjmując obraz sądów

2.Tłumaczy możliwość występowania globalnych objawów zapominania

3. Tłumaczy utratę wiedzy faktograficznej

4. Trudno wyobrazić sobie wybiórcze zaburzenia PE przy zachowanej pS

MODELE PAMIĘCI SEMANTYCZNEJ

Pojawiły się niż modele pamięci autobiograficznej, na przełomie lat 60 i 70.

1. TEORIA SIECIOWA

Idea - klasyczny asocjacjonizm

Pamięć semantyczna to sieć złożona z węzłów połączonych różnymi relacjami

Węzły są dwojakiego rodzaju:

-węzły - typy - kategorie abstrakcyjne

-węzły- okazy - reprezentują konkretne obrazy kategorii

Rodzaje relacji:

-podrzędności - nadrzędności, które łączą ze sobą różne węzły, kategorie i okazy

-relacje przypisywania danemu węzłowi cechy lub właściwości

Model pamięci semantyczne według Quilliana (1969)

Cechy przypisane poszczególnym węzłom nie powstają na poziomie podrzędnym

Czas oceny prawidłowości zdań

„Kanarek jest żółty” < „Kanarek ma pióra” <”Kanarek oddycha”




2. TEORIA CECH SEMSNTYCZNYCH

Złożenie: istnieją pewnego rodzaju wymiary znaczeniowe na których umieszczamy dane pojęcia. Miejsce pojęcia na wymiarach decyduje o jego znaczeniu

Problem: wskazanie cech podstawowych .

3. TEORIA PROTOTYPÓW - ROSCH

Poszczególne egzemplarze danej kategorii nie przynależą do niej w jednakowym stopniu

Granice między nimi są płynne

Egzemplarze można przyporządkować od mniej do bardziej reprezentatywnych

Wyróżniła centralna część pojęcia która nazwała prototypem

Podział schematów na skrypty, plany i tematy (patrz wykład 1)

PAMIĘĆ EPIZODYCZNA

Podstawowy budulec - czynności

Według Tomaszewskiego podstawą pamięci epizodycznej zwłaszcza autobiograficznej są czynności specyficzne nie ogólne np. siedzenie, czekanie, płacenie, zdawanie konkretnego egzaminu.

Pamięć autobiograficzna - indywidualne doświadczenie życiowe, pamięć o osobistej przeszłości; zbiór pewnych zdarzeń, który ma pewne właściwości:

1. Zdarzenia są uporządkowane sekwencyjnie

2. Są datowane

2. Mają określony sens dla jednostki dzięki znajomości tego sensu jednostka może uzupełniać brakujące części przeszłości

Teorie zapominania

I. TEORIA WYGASZANIA/ ZACIERANIA SIĘ ŚLADU PAMIĘCIOWEGO

pierwsza teoria, lata 20, Thorndike, ślad pamięciowy trafia do magazynu, ale jeśli nie wykorzystujemy go to ślad ten po pewnym czasie zaciera się. Przeczy temu zjawisko reminiscencji, którego założeniem jest, ze ślad pamięciowy, który uległ konsolidacji nie może ulec zatarciu, a może jedynie ulec zablokowaniu.

II. KONCEPCJE WIELOMAGZYNOWE

Zapominanie to defekt transferu informacji z jednego magazynu do drugiego i z powrotem

1. Teoria zaburzeń konsolidacji

Zapominamy bo engram nie może zostać zmagazynowany. Powód: deficyt konsolidacji, przejście z LTM do StM zapominanie to odwrotność zapamiętywania. Tłumaczy zespół amnestyczny - brak przyswajania nowych informacji

2. Zapominanie jako deficyt wydobywania materiału z pamięci długotrwałej. Kluczowe pojęcie: -hamowanie in. Interferencja proaktywna

Wyrównanie się siły pobudzenia poszczególnych śladów, zjawisko wzajemnego hamowanie się śladów pamięciowych

3. Squire - Konsolidacja w stanie patologicznym nienaturalnie się wydłuża, zajmując niekiedy nawet kilka lat. Wyjaśnia to zjawisko wstecznej a nie tylko następczej pamięci

4. Artykuł z 1970 roku „nature” E. Warrington i Weiskrantz - badali pacjentów z amnezja stosując procedurę primingu. Okazało się, że priming zadziałał (prezentowane słowa były zapamiętywane) więc zapominanie to niemożność wydobycia pewnych treści a nie niemożność konsolidacji.

Modyfikacja z 1982 roku - zapominanie to wynik izolacji pamięci semantycznej od wiedzy językowej. Pamięć semantyczna traci językowe wsparcie, jest pewnego rodzaju alienacją tego rodzaju pamięci. Pamięć semantyczna traci wsparcie ze strony poznawczego systemu mediatorów. Jest wywołana brakiem interakcji między procesami pamięciowymi a szerzej rozumianym poznaniem.

III. MODELE PROCESUALNE

Teoria przetwarzanie informacji

Zapominanie to deficyt kodowania.

Kodowanie jako

-czynność nadawania znaczenia

-pewien całokształt operacji, które organizują materiał w celu jego zapamiętania

Pamięć w umyśle jest pewnego rodzaju produktem ubocznym szerszego procesu przetwarzania informacji ( w poprzednich modelach były odrębne procesy pamięci)

Koncepcje:

1.Zaburzenia metapamięci

nie wiem, że coś pamiętam więc nie pamiętam, pamięć a świadomość)

2. zapominanie to defekt przetwarzania danych kontekstowych przykładem jest koncepcja Tulvinga, koncepcja zapominania na skutek braku klucza. Każda informacja jest kodowana w pewnym kontekście (osadzona w pewnym aspekcie) i te dane kontekstowe pozwalają nam odszukiwać dane w pamięci - zasada specyficzności kodowania

PSYCHOLOGICZNE MODELE UMYSŁU

Zdaniem Nosala w psychologii wyróżnia się trzy grupy modeli umysłu:

1. Modele informacyjne (zwane tez procesualnymi, lub przetwarzania informacji)

2. Modele psychometryczne

3. Koncepcje styków poznawczych

I Modele Procesualne

Umysł to system przetwarzający informacje.

Istotne są tu trzy pojęcia

• Informacja - to treść zaczerpnięta aktywnie ze świata zewnętrznego w procesie dostosowywania się do niego.

• Kod

• Reprezentacje poznawcze

Zdaniem Nosala informacja to rezultat procesu umysłowego (świadomego i automatycznego) za pośrednictwem, którego obiektywna różnorodność otoczenia zostaje odzwierciedlona i skategoryzowane w kodzie (języku) adekwatnym dla trafnych i skutecznych zachowań celowych

Nosal mówi o pięciu rodzajach przekazu, które są nośnikiem informacji

1. Pierwszy przekaz stanowi informacja uzyskana za pośrednictwem analizatorów w toku rozwoju możliwości obserwacyjnych (doświadczenie zmysłowe, które jest programowane i modyfikowane na czterech kolejnych przekazach)

2. drugi przekaz zawarty jest w programach biologicznych, odnośnik do Kartezjusza i Kanta, którzy zakładali pojęcie wrodzonych protopojęć, które stanowią bazę wyjściowa dla procesu myślenia, pamięci itp. Procesy językowe to procesy nerwowe, przykład t procesy neurolingwistyczne.

3. Trzeci rodzaj przekazu zawiera informacje uzyskane poprzez czynności instrumanetalno- badawcze inaczej manipulacje przedmiotów

Wygotski, Szuman, Piaget rozwój czynności instrumentalnych jest nierozerwalnie związany z rozwojem języka i myśleniem, a w dorosłym życiu posługiwaniem się symbolami

4. Czwartą formą przekazu o specyficznym charakterze wewnętrznym są procesy myślenia, zwłaszcza myślenie konkretno- wyobrażeniowe i strukturalno- logiczne.

Pierwsza forma (konkretno- wyobrażeniowa) myślenia pozwalają na uzyskanie częściowo uschematyzowanych obrazów. Zapewnia możliwość generowanie informacji pod nieobecność danych spostrzeżeniowych. Druga forma myślenia umożliwia ukształtowanie owych schematów, modeli i systemów ich stadia rozwojowe opisał Piaget.

5. Piąte źródło informacji stanowią przekazy społeczno kulturowe, badaniem zajmują się socjologowie a w psychologii przedstawiciele psychologii społecznej o orientacji poznawcze.

Na przykład teoria schematów społecznych Wojciszke

główne klasy sposobów przetwarzania informacji
Procesy poszukiwania odbioru i selekcji informacji w obrębie których zasadniczą rolę odgrywa kodowanie danych - badania nad typami kodów, ich interakcjami oraz mechanizmami kodowania	Procesy wydobywania, strukturalizacji, transferu i konstruowania wiedzy - badania nad uczeniem się w tym hamowania retro- i proaktywnego

Aspekty informacji w ujęciu procesualnym

1. Informacja reprezentuje chwilowy przekrój procesów przystosowania się organizmu do wymagań otoczenia w cyklu poznawczym obejmującym -odbiór danych zmysłowych- przetwarzanie - aktywność celową

2. Proces przetwarzania informacji jest zorganizowany interakcyjnie, przy czym interakcja przebiega dwukierunkowo. Oznacza to bieżące skokowe zmiany kategorii odbioru i reagowania

3. Określanie kategorii treści oddziaływań otoczenia jako informacji aspekt semantyczny0 wymaga współdziałania dwóch procesów podstawowych to znaczy rejestrowania i kategoryzowania różnorodności tkwiącej w otoczeniu.

4. Po zidentyfikowaniu zakresu oddziaływań płynących z otocznia informacje wiążą się z funkcją wyznaczającą zmiany niepewności (ewentualności) wobec rozpatrywanych kierunków zachowania.

5. Przystosowanie się rozumiane jako proces poszukiwania, odbioru i transformacji informacji polega na równoważeniu dwóch typów struktur 9reprezentacji) i związanych z nimi niepewności. Pierwszy stanowią reprezentacje otoczenia w postaci obrazów zmysłowych ,natomiast drugi obejmuje wzbudzony fragment doświadczenia.

1972 - Craik i Lockhart, Cermak i Craik: modyfikacja modelu z 1977:

Ślad pamięciowy jest zapisem operacji składających się na proces percepcji materiału Przypominanie to próba rekonstrukcji tych operacji. Pamięć jest zjawiskiem względnie jednorodnym. Autorzy mówią o LTM ,więc koncepcje przetwarzania informacji z koncepcjami pamięci długotrwałej. Mówi się o typach, procesach, a nie o reprezentacjach czy strukturach umysłu. Istnieją reguły określające zapis engramu.

Twierdzenia koncepcji „poziomów przetwarzania” informacji:

1. Twierdzenie o głębokości (poziomie)

2. Twierdzenie o zakresie przetwarzania na danym poziomie

3. Twierdzenie o głębokości i zakresie przetwarzania w przywołaniu

4. Twierdzenie o rozróżnialności zapisów(procesów) pamięciowych.

1. Twierdzenie o głębokości (poziomie)

Założenia

• Im głębsze przetwarzanie tym lepsze późniejsze przywołanie'

W wersji pierwotnej wyróżniano dwa poziomy przetwarzania:

-fizyczno sensoryczny (czysto percepcyjny)

-zapamiętywanie na poziomie znaczenia

Wewnątrz każdego poziomu wyróżnia się poszczególne podpoziomy:

Poziom 1 - czy pies jest zwierzęciem?

Poziom 2 - czy pies może być środkiem lokomocji?

Poziom 1 - czy pies jest napisane wielkimi literami

Poziom2 - czy pies rymuje się z „cześć”

• Bodziec interpretowany jest najpierw w kategoriach cech fizycznych a dopiero później znaczeniowa przynależność do klasy obiektów.

Sekwencyjny charakter znaczeniowy. Poszczególne procesy mają charakter obligatoryjny (muszą zajść jedne procesy, by mogły zajść inne). Założenie to zostało zakwestionowane.

Fazy procesu przetwarzania informacji (ujęcie tradycyjne)




• Funkcja powtarzania

Powtarzanie jest o tyle sprzyjające tylko wtedy gdy kolejne powtórki pogłębiają proces przetwarzania.

Również zostało zakwestionowane (dzisiaj utrzymuje się tylko pierwsze założenie)

Przetwarzanie odbywa się na trzech poziomach:

1. Poziom analizy sensorycznej (automatyczny). Warunek wstępny - skierowanie uwagi na bodziec. Wyodrębniamy cechy fizyczne bodźce: jasność, barwa, kształt, natężenie.

2. Poziom pośredni polegający na identyfikacji bodźca, rozpoznaniu obrazu. Porównywanie wyodrębnionych cech bodźca z wzorcami zakodowanymi wcześniej w umyśle analogicznym do STM

3. Głęboki poziom analizy polegający na semantycznej analizie bodźca. Analiza ta odbywa się dzięki poprzedniemu doświadczeniu. Przetwarzanie nie jest ograniczone czasowo jak na wcześniejszych poziomach (utożsamiana z LTM) ponieważ trwałe zapamiętywanie jest produktem takiej semantycznej analizy.

2. Twierdzenie o zakresie przetwarzania na danym poziomie

W ramach danego poziomu możliwe jest przetwarzanie bardziej lub mniej wyczerpujące, twierdzenie słabo udokumentowane empirycznie.

trudności z operacjonalizacją dotycząca zmiennej, zakres przetworzenia.

Nie utożsamiamy z pojemnością pamięci

3. Twierdzenie o głębokości i zakresie przetwarzania w przywołaniu

Operacje uczestniczące w przywołaniu są powtórzeniem wybranych operacji uczestniczących w percepcji danej sytuacji bodźcowej.

Twierdzenie zbliżone do zasady specyficzności kodowania Tulvinga.

4. Twierdzenie o rozróżnialności zapisów(procesów) pamięciowych.

Zarówno poziom, jak i zakres przetwarzania na danym poziomie wpływają na rozróżnialność ( cechy dystynktywne) zapisów utrwalających przebiegi poszczególnych percepcji.

Zasada: im większy poziom i głębszy zakres przetwarzania, tym wyższe prawdopodobieństwo, ze bodziec będzie tak zmagazynowany, że bodziec będzie rozróżnialny na tle innych.

Krytyka koncepcji procesualnych na przykładzie koncepcji przetwarzania:

Zalety:

• Docenianie dynamicznego, zmiennego charakteru procesów psychicznych

Wady:

• Tylko pierwsze twierdzenie zyskało pełne poparcie empiryczne

• Ze względu na brak wskaźnika, jakim byłaby „głębokość” przetwarzania, koncepcja ta jest obarczona ryzykiem popełniania błędu kołowego. Przestajemy dostrzegać punkt wyjście i efekt końcowy.

• Myląca jest sama nazwa koncepcji. Powinna nazywać się koncepcją „typów przetwarzania” a nie „poziomów”

Podsumowanie według Kurcz:

Kryterium opisu przebiegu przetwarzania	Koncepcja wielomagazynowa Np. pandemonium	Koncepcja modułów
Kierunek przetwarzania	„z dołu do góry” tzn. od danych sensorycznych do rozpoznawania obrazu (jego znaczenia)	„z góry na dół” tzn. rozpoznawanie obrazu jest warunkiem dostępnej analizy danych sensorycznych
Porządek przetwarzania	Seryjny → • → • → •	Paralelny → • → • → •
Giętkość przetwarzania	Sekwencyjna (obligatoryjność operacji)	Selektywna (fakultatywność operacji)
Rodzaj konstruowanej wiedzy	deklaratywna	Proceduralna

II MODELE PSYCHOMETRYCZNE

Umysł stanowi zbiór zdolności. Owe zdolności wyodrębnia się na podstawie analizy statystycznej.

Czy umysł jest zwykła sumą niezależnie funkcjonujących zdolności, czy SA one zorganizowane hierarchicznie?

Które zdolności są ogólne które specyficzne?

Nosal:

• Zdolności matematyczne

• Lingwistyczne

• Operacyjne

• Twórcze

• Sensomotoryczne

Pojęcie ilosciowe

III KONCEPCJA STYLÓW POZNAWCZYCH

Umysł najlepiej p[oznać koncenrtująv się na pojęciu stylu poznawczego.

Pojęcie jakościowe

Style poznawcze - to pojęciowo różniące saię sposoby oragznizacji przebiegu czynności intelektualnych.

Nie ma zgody co do tego, ile wymairów jest stylu istnieje (od 8 do 19).

Nosal podaje 12:

1. Klasyczne badanie Witkina: Dwa przeciwstawne sposoby wyrażania pola danych

• Aktywno - analityczny

łatwość różnicowania fragmentów pola na tle całości

• Pasywno- globalno

Wynikający z trudności w utrzymywaniu obrazu fragmentu pola na tle jego całości

2. Sposób wyrażania wielkości pola informacji

Wyróżniane pole może mieć charakter fragmentaryczny albo całościowy

3. szerokość/ zakres konceptualizacji

Dotyczy pojemności kategorii wykorzystywanych w opisie wielowymiarowej zmienności stałości

Kontinuum

Szeroka inkluzyjność - wąska ekskluzywność

Szeroka inkluzyjność polega na tworzeniu klas do których włącza się potem dane jako przypadki szczegółu.

Wąska ekskluzywność opiera się na wąskich klasach o małej liczebności; dominuje w nich wczesna selekcja danych

4. Zakres ekwiwalentności

Dotyczy zasady wileokritenego porządkowania danych

Poziom spontanicznej indywidualnej kontroli poznawczej

Można go interpretować jako skalę opisującą liczbę kategorii, pojęć w próbach stosowania

5. Wyrażanie pojęć i struktur pojęciowych

Kontinuum

Rozdzielanie - integrowanie

Rozdzielanie - mała możliwość transferu wiedzy, słaby/ niski potencjał twórczy

Integrowanie - duża wrażliwość, wysoki potencjał twórzcy

6. Zakres tolerancji na nierealistyczne doświadczenia

Wąski jej zakres wiąże się z konkretnym typem ujmowania pola, ze sztywnością myślenia.

Osoby o szerokim wykazują wyższą giętkość umysłową i łatwość redefiniowania

7. Zaostrzanie - wygładzanie

Różnią się szybkością asymilowania nowo przyjęty6ch danych przez strukturę

Bigun wygładzanie odpowiada dostrzeganiu wysokiego stopnia subiektywnego podobieństwa nowych i starych danych od obserwowanych cech bodźców, natomiast zaostrzenie polega na kontrastowanie i akcentowaniu różnic między danymi z percepcji LTM

8. Zakres skamunga uwagi

Zdolność modyfikowania kilku aspektów uwagi, jej natężenia, koncentracji, ruchliwości, giętkości, selektywności

9. Refleksyjność vs. impulsywność

10. Sztywność- giętkość uwagi

11. Wewnętrzne umiejscowienie kontroli - zewnętrzne umiejscowienie kontroli

12. Style orientacji w upływie czasu

Indywidualne zróżnicowanie:

• Poczucie bezpośredniego nacisku czasu

• Poczucie wykorzystania czasu

• Poczucie niespójności, chaotyczność czasu

POJĘCIA

Założenia:

- pojęcia to elementy współtworzące poznawczą reprezentację świata.

- pojęcia wiążą się z innymi funkcjami poznawczymi

-myśleniem

-percepcją

-twórczością

-komunikacją

W tym wypadku pojęcia są Wytworem

Czynności myślenia powstały bowiem w wyniku operacji umysłowych;

Pojęcia mogą być pojmowane jako czynności

Czynności pojęciowe- procesy kategoryzacji, czynności tworzenia pojęć

Pojęcia - podstawowa struktura umysłowo - poznawcza; reprezentująca uogólnioną, abstrakcyjną klasę obiektów (przedmiotów, zdarzeń, czynności, cech, relacji) podobnych do siebie pod pewnym względem, czyli powiązanych ze sobą jakąś zasadą( Chelwiński ,1999)

Przez pojęcia rozumiemy zatem reprezentację umysłową/ jej najbardziej złożoną formę, która zawiera opis istniejących właściwości pewnej klasy.

Pojecie - (wewnętrzny ) element reprezentacji poznawczej

Kategoria - (zewnętrzny) element świata reprezentowanego( to co jest lub może być reprezentowane)

Pojęcia w znacznej mierze tworzą naszą wiedze podmiotową, kategoria oznacza zbiór obiektów istniejących w rzeczywistości, w których można odkrywać wspólną cechę lub łączące je relacje, dzięki temu umysł traktuje je jako równorzędne pod pewnym względem.

Kategoria jest zbiorem desygnatów określonego pojęcia

Maruszewski: Klasa jest wynikiem podziału, o którym coś się orzeka.

Podział kategorii:

• Na kategorie naturalne i sztuczne(naturalne występujące w naturze, sztuczne wytworzone przez człowieka);

• Konkretne i abstrakcyjne

Kategoryzacja- (pojęcie bliższe pojęcie „pojęcie”) oznacza operację umysłową ( czynność) dzięki której różne obiekty ujmujemy na podstawie jakiejś zasady jako człony tej samej kategorii (wytwór, wynik) oraz reagujemy na nie w przybliżony sposób(chlewinski)

Na kategoryzację można patrzeć jako na pojęcie:

- Konceptualne

- percepcyjne

Kategoryzacja percepcyjna polega na tym, że cech obiektu dostępne są bezpośrednio;

Kategoryzacja konceptualna polega na tym, że nabyta wiedza umożliwia zidentyfikowanie abstrakcyjnych cech i relacji stanowiących podstawę łączenia w jedna kategorię percepcyjnie róznych obiektów.

Bruner:

Na spostrzeganie patrzył jako na rozpoznawanie( na podstawie kategoryzacji)

Maruszewski:

„proces kategoryzacji polega na łączeniu obiektów w grupy, które cechują się względna jednorodnością. Jest to jednorodność względna ponieważ obiekty należące do grupy nie musza być identyczne, dopuszczalne są różnice między nimi. Jednak różnice między obiektami danego pojęcia są mniej różne od siebie nawzajem niż od egzemplarzy innej kategorii. ”

Kurcz:

„proces kategorii to tworzenie się sytemu pojęć w umyśle każdego człowieka”

Odpowiedzialność - poprawność kategoryzacji	Rodzaje decyzji
		Tak (cos jakieś jest)	Nie (coś jakieś nie jest)
Prawidłowa	Trafne	Prawidłowe odrzucenie
Błędna	Fałszywy alarm -błąd fałszywej kategoryzacji pojęciowej (Błędne założenie, ze coś jakieś nie jest) Zawężenie ogólności systemu decyzyjnego. Strategia konfirmacyjna Ustalanie zbioru warunków wystarczających. Przynależność określonego zbioru (kryteriów których spełnienie gwarantuje przynależność obiektu do zbioru)	Chybienie - błąd fałszywej kategoryzacji, negatywnej (błędne założenie, że cos jakieś nie jest gdy jest) Zwiększenie ogólności kryterium decyzyjnego Strategia falsyfikacyjna Ustalenie zbioru warunków koniecznych przynależności do tego zbioru (kryteriów których nie niespełnienie wyklucza przynależność obiektu do zbioru

Człowiek stara się wyeliminować błędy i poprawić jakoś spostrzegania.

Są dwie strategie potwierdzania hipotez:

1. strategia konfirmacyjna ( na podstawie przypadków zgodnych)

2. strategia falsyfikacyjna (na podstawie przypadków obalających)

przykład: testujemy hipotezę, że uczniowie o właściwościach charakteru X poradzą sobie dobrze na psychologii.

1. przy strategii konfirmacyjnej selekcja uczniów, którzy mają te cech i sprawdzanie czy sobie poradzą w danym zawodzie (warunki wystarczające);

2. selekcja tych, którzy nie maja tych danych cech i sprawdzanie jak oni sobie poradzą (warunki konieczne);

umysłowa reprezentacja pojęć ma charakter dynamiczny - jest to proces operowania na pojęciach, a nie warunki dające się przewidywać.

W zasadzie pojęcia są stabilne, ale w efekcie wielorakich powiązań nawet poza świadomością ulegają modyfikacji, które odbywają się w dwóch aspektach:

• dotyczące treści

• dotyczące aspektu formalnego (zakresu)

POJĘCIA jako

• treść ( cecha , właściwość, atrybut , własność)

• zakres (egzemplarz, człon, desygant, przypadek)

RODZAJE WŁAŚCIWOŚĆI ISTOTBYCH POJĘĆ:

1. właściwości wspólne - charakteryzujące wszystkie egzemplarze należące do danej klasy (np. wszystkie auta mają 4 koła i silnik)

pogląd klasyczny

2. właściwości charakterystyczne egzemplarza - najbardziej typowe dla danej klasy

pogląd probabilistyczny

3. właściwości charakterystyczne - jeden lub kilka egzemplarzy należących do danej klasy

pogląd egzemplarzowy

Czy istnieje jedna reprezentacja obiektów należących do danej klasy?
Tak		Nie
Czy istnieją właściwości charakteryzujące wszystkie obiekty należące do danej klasy?		Model egzemplarzowy
Tak (model klasyczny)	Nie (model probabilistyczny)

RODZAJE POJĘĆ:

• ogólne :

• reprezentacje całych klas przedmiotów,

• pomijają indywidualne różnice między egzemplarzami

• Poszczególne egzemplarze są równoważne

Poszczególne kryteria równoważności:

- cechy fizyczne

- funkcje

- pochodzenie

• Jednostkowe :

• Są bardziej konkretne

• Mają tylko jeden desygnat

Różnice pomiędzy jednostkowymi i ogólnymi są mniejsze niż nam się wydaje.

Potrzeby jest proces abstrakcji

1. w odniesieniu do zbioru różnych przedmiotów

2. do tego samego przedmiotu zmieniającego się w czasie

Abstrakcja- (od łac. Abstracho - odrywam) ;

proces polegający na tym, że pomija się różnice pomiędzy różnymi egzemplarzami pojęcia, albo między właściwościami tego samego egzemplarza w różnych punktach czasu, natomiast wyodrębnia się cechy wspólne.

Lewicki wydzielił abstrakcję:

• pozytywną - polega na wyodrębnianiu cech istotnych pojęcia

• negatywną - pomijanie cech istotnych pojęcia

obie są konieczne do utworzenia pojęcia

nie SA to różne aspekty jednego, ale dwa różne procesy, które mogą się interferować, współdziałać.

Dzięki ich współdziałaniu człowiek zdolny jest do reakcji wybiórczo ogólnej.

-wybiórczo - bo dotyczy tylko wybranej klasy obiektów

-ogólna - bo obejmuje wszystkie egzemplarze tek klasy

PODZIAŁ MARUSZEWSKIEGO (1983):

• abstrakcja izolująca - występuje głownie w procesie ? ,myślowe izolowanie cech

• abstrakcja uogólniająca - wyodrębnianie pewnych cech wspólnych, w tym sensie prowadzi do utworzenia pojęcia.

Abstrakcja polega na wyodrębnianiu wspólnych cech przedmiotów i zjawisk. Jest więc następstwem analizy - wydzielenia poszczególnych cech obiektów.

Uogólnienie jest pokrewne syntezie i polega na łączeniu cech wspólnych dla klasy obiektów.

Procesy te mogą Kończyc się nadaniem pojęciu nazwy. Strukturalizują one nasze doświadczenie.

Uogólnianie odbywa się za pomocą pojęć nadrzędnych dzięki hierarchii pojęć. Teoretycznie proces abstrakcji wyprzedza proces uogólniania, SA to procesy zachodzące automatycznie, bez świadomości, równolegle, więc trudno wskazać, który proces jest pierwszy, a który drugi.

FUNKCJE POJĘĆ:

1. zapewnienie ekonomii funkcjonowania poznawczego poprzez redukcję informacji przeważanych przez umysł.

( ograniczenie wysiłku - na podstawie jednej cechy można rozpoznać inne)

2. porozumienie i wyjaśnianie

( dzięki pojęciom nasza wiedza dzielona jest na sensowne uporządkowane części, wykorzystuje się je do nowych danych z perspektywy doświadczenia)

3. umożliwienie wykonywania różnych operacji na reprezentacjach przedmiotów a nie na samych przedmiotach

( pojęcia są tworzywem mylenia, myślenie ma charakter symboliczny, umożliwia nam do giętkość rozumowania)

4. komunikowanie się

POGLĄDY:

• klasyczny- według niego pojęcie jest taką reprezentacją klasy, która obejmuje jej wszystkie istotne właściwości, wszystkie obiekty musza posiadać tę cechę. Owe cechy są warunkiem koniecznym i wystarczającym przynależności do kategorii.

Pojęcia mają charakter ostry i są stabilne zarówno w wymiarze intrapsychicznym, jak i w interpersonalnym.

Pojęcia opanowywane Ssą w toku uczenia się.

Pojęcia klasyczne, w nich musi występować efekt zagnieżdżenia.

Pojęcia podrzędne stanowią pewien podzbiór w pojęciach nadrzędnych.

• Probabilistyczny - wyrósł na bazie krytyki ujęcia klasycznego

na podstawie argumenty iż nie jesteśmy wstanie podać pełniej liczby cech danego obiektu.

Pojęcia są lepszym lub gorszym desygnatem,

z pewnym prawdopodobieństwem odnoszą się do klasy.

Granice pojęć są nieostre, rozmyte.

Badanie Rosch- nad pojęciami naturalnymi, którymi w odróżnieniu od pojęć matrycowych posługujemy się co dzień. Granice między pojęciami naturalnymi są nieostre. Egzemplarze tej kategorii można uporządkować od lepszych do gorszych.

Prototyp - centralna część pojęcia, najczystsze przypadki przynależności kategorialnej, najbardziej typowe egzemplarze. Są one opanowywane w toku rozwoju jako pierwsze.

Pojęcia rozpatrywane są w wymiarach:

• Poziomym- pojęcia o tej samej szerokości

• Pionowym - hierarchia pojęć

Najważniejszy jest poziom pośredni (podstawowy) bo większość badanych jest w stanie podać więcej cech dla „stół” niż dla „mebel”, bo mebel jest zbyt ogólne, a egzemplarze na poziomie podstawowym bardziej różnią się od siebie (stół - krzesło) niż na poziomie podrzędnym (krzesło salonowe - krzesło kuchenne). Poziom podstawowy ma ważną funkcje w rozwoju ontogenetycznym, bo dzieci uczą się najpierw poziomu podstawowego.

Zalety:

• Zaletą tego poglądu jest wykazanie, że ludzie potrafią posługiwać się kategoriami mimo ich utajonego charakteru i niewystarczającego zdefiniowania.

• Drugą zaletą jest zwrócenie uwagi na kategorie naturalne.

Wady:

• Model ten trudno wyjaśnia pojęcia złożone. Na podstawie prototypu trudno przewidzieć strukturę pojęcia złożonego.

• Reprezentacje oparte na prototypach są nadmiernie uzależnione od kontekstu.

• Ludzie dokonują oceny typowości pojęć w kategoriach dobrze zdefiniowanych - efekt typowości, rozciąga się więc poza stanowisko probabilistyczne.

• Prototypy nie muszą się wiązać z pojęciami. Ocena prototypowości może mieć źródło w języku czy emocjach.

• Egzemplarzowy - przyjmuje on, że pojęcia nie są sumaryczną reprezentacją klasy, ale kilku egzemplarzy z tej klasy.

Człowiek przechowuje wiedze o pojedynczych egzemplarzach.

Pogląd ten jest wyrazem minimalizmu poznawczego zakłada, ze człowiek woli informacje konkretne.

Proces identyfikacji

Polega na ocenie podobieństwa danego obiektu do znanego egzemplarza, często pierwszego pojęcia, z którym się spotkaliśmy, co ma uwarunkowania rozwojowe. Nosi to miano efektu pierwszeństwa, sprawia on, że proces kategoryzacji staje się mniej stabilny.

Zalety:

• Model ten stosunkowo dobrze wyjaśnia proces kategoryzacji.

• Wyjaśnią proces tworzenia pojęć bez odwoływania się do złożonych procesów poznawczych.

• Model ten opiera się na zachowywaniu pełniej puli informacji, dwa wcześniejsze odrzucały te możliwość.

• Model ten jest wrażliwy na kontekst.

Wady:

• Ignoruje procesy abstrakcji.

• Zbytni liberalizm, brak ograniczeń dotyczących tego jakie egzemplarze mogą stanowić kategorie.

MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW:

Słowa kluczowe: myslenie, rozumowanie, wnioskowanie, rozwiązywanie problemów, strategie, pomysły, operacje umysłowe

MYŚLENIE - dzięki niemu powstaje pewien model rzeczywistości tworzony za pomocą różnych symboli wewnętrznych - (Craik 1943) oraz czynności sensomotorycznych (Piaget 1966)

Podstawowa funkcja myslenia:

Myślenie to zatem manipulowanie symbolami w celu przewidywania przyszłości.

Fazy procesu myślowego:

1. przekład obiektu bądź zjawiska na symbol

2. Wytwarzanie innych symboli za pośrednictwem warunkowania, wysuwania hipotez lub dokonywania obliczeń

3. Przekład nowych uzyskanych w ich wyniku symboli na procesy zewnętrzne

Myślenie to takie zachowanie, które opiera się na ideach tj. procesach przedstawieniowych czyli symbolicznych (Hilgaard 1962)

Myslenie jeste łańcuchem zachowań, reakcji symbolicznych, którego funkcja sprowadza się do symulowania wyobrażeń rzeczywistych, zwłaszcza działań własnych podmiotu z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji rzeczywistości (Nęcka 1997)

Myślenie ma charakter ukryty, możemy obserwować jego efekty, ale samego przebiegu procesu nie dostrzegamy.

Kategoryzacja różnych rodzajów myślenia:

Myślenie
autystyczne		Realistyczne
	krytyczne	reproduktywne	produktywne
			twórcze	odtwórcze

Myślenie autystyczne:

• Wystepuje gdy podmiot nie dąży do konkretnego celu

• Jest niezależne od czynników sytuacyjnych

• Jest sterowane wewnętrznie przez emocje i popędy

• Kieruje się własnymi regułami

• Człowiek może stawiać sobie jakiś cel, ale nie jest to cel rzeczywisty

• Typowy przejaw: marzenia na jawie, fantazjowania, wolne skojarzenia „myślenie o niebieskich migdałach

• Hilgaard uważa że jego najczystsza formą jest racjonalizowanie

• Funkcje:

-motywacyjna- człowiek ustala sobie hierarchię celów i motywuje się sam

-kompensacyjna- oderwanie się chwilowe od sytuacji problemowej, która wymaga myślenia problemowego

-„treningowa” - chodzi o ćwiczenie procesów poznawczych, wytwarzanie nowych idei i ćwiczenie zdolności abstrahowania

-uzyskiwania samowiedzy

Myślenie realistyczne

Ukierunkowane - jest skierowane na realizacje jakiegoś celu, którym na ogół jest rozwiązywanie problemu.

Różnica między myśleniem produktywnym i reproduktywnym

1. Myślenie produktywne - prowadzi dla wyników nowych dla podmiotu. Element nowości możemy rozumieć jako: produkt końcowy lub nowy układ operacji umysłowych. Polega na wytwarzaniu reakcji nieznanych uprzednio podmiotowych. Myślenie typu R (reakcja)

2. Myślenie reproduktyne - prowadzi do wyników stanowiących odtworzenie już znanych informacji. Mamy tu do czynienia z powtórzeniem już znanych operacji umysłowych. Myślenie typu S (skierowane na bodziec)

Myślenie twórcze:

Warunki wystąpienia:

1. W wyniku procesu myslenia powstaje cos nowego nie tylko dla podmiotu, ale tez dla „pewnej grupy osób w pewnym okresie”

2. Przy czym ta nowość ma wartość poznawczą, estetyczną, etyczną, lub używkową.

Z psychologicznego punktu widzenia myślenie twórcze jest niespecyficzne. Wydaje się, ze to społeczna ocena decyduje o cechach twórczych. Kryteria SA nieostre a do tego kulturowo i społecznie zmienne. Zdaniem Kozielceckiego wynik myślenia twórczego jest nie tylko nowy dla podmiotu, ale tez obiektywnie (społecznie) nowy.

Myślenie reproduktyne

Niektórzy kwestionują występowanie tego myślenia. Kojarzy się to badaniem z zachowaniami o charakterze odruchowym lub z pamięcią a nie ze sferą intelektualną.

Nęcka przekonuje, ze to myślenie wykazuje dużą plastyczność.

Myślenie krytyczne

Nęcka włącza tę formę myślenia do grona myślenia realistycznego, ukierunkowanego.

Wynikiem tego myślenia jest ocena.

Myslenie to nie jest tożsame z myśleniem reproduktywnym ponieważ nie polega na odtwarzaniu znanych operacji, nie jest produktywne bo nie proadzi do nowych operacji.

Cel myślenia krytycznego - rzetelna i realistyczna ocena wszystkich ważnych aspektów aktywności intelektualnej.

Krytycznej ocenie podlegają:

1. Cele i problemy (czy warto je podjąć?)

2. Strategie poznawcze i operacje intelektualne (czy rokują skuteczne osiągnięcie celu?)

3. Wytwory aktywności intelektualne, własnej, cudzej (czy spełniają wyznaczone im kryteria np. nowości lub wartości?)

STRUKTURA MYŚLENIA I JEGO TEORIE:

To jak my zdefiniujemy strukturę będzie zależało od sposobu odpowiedzi na trzy podstawowe pytania:

1. Z jakiego materiału budulcowego składa się myślenie?

2. W jaki sposób poszczególne elementy budulca są powiązane?

3. Na ilu piętrach proces myślenia należy rozpatrywać?

Podstawowe teorie:

1. Klasyczna teoria myślenia (asocjacyjna)

Zakłada, ze proces myślowy jest pewnym ciągiem idei, tworzących wspólny łańcuch na bazie poszczególnych praw kojarzenia.

Spoiwem jest tu idea czyli wyobrażenia i prawa kojarzenia (jedno wyobrażenie miało pociągać drugie jakie łączyło się z nim na zasadzie podobieństwa, kontrastu, częstego współwystępowania.

W późniejszym okresie przy puszczano możliwość idei abstrakcyjnych, co doprowadziło do koncepcji, że myślenie to ciąg pewnego rodzaju pojęć abstrakcyjnych czy wręcz pewnego rodzaju sądów.

Na ich podstawie zbudowane behawiorystyczne teorie myślenia.

Stały się one bardzo ważne jeśli chodzi o tematykę twórczości

2. Teoria behawiorystyczna

Podkreślanie podobieństw między myśleniem a wyuczonymi reakcjami motywacyjnymi organizmu zwłaszcza wyuczonym związkom S-R czyli odruchami.

Kluczowe dla tej teorii pojęcie reakcji symboliczne (ukrytej), odnoszącej się do reakcji rzeczywistości.

Ciąg symbolicznych bodźców i reakcji.

Symboliczne związki S-R.

Zbiór połączeń nawyku tworzy hierarchiczny, zorganizowany według zasady prawdopodobieństwa.

Organizm w danej sytuacji może reagować różnie, mając dużą bazę reakcji może zareagować niestandardowo, co umozliwia uczenie się, plastyczność zachowania.

3. Teoria poznawcza

Myślenia ściśle związane z rozwiązywaniem problemów, struktura problemów ma swoją wewnętrzna reprezentację w postaci tzw. Stanów wiedzy, pojedynczych atomów w zależności od ich liczby, treści mamy taką a nie inną przestrzeń problemów.

Specyfika wyjścia polega na tym, ze struktura procesu umysłowego jest dwupoziomowa:

-poziom 1- myślenie w znaczeniu dosłownym ścisłym

-poziom 2 - procesy decyzyjne związane z monitorowaniem procesów (czynności metaloznawcze). Metaczynniki - heurystyki, strategie, algorytmy.

Są to reguły decyzyjne pozwalające ograniczyć do minimum liczbę operacji umysłowych, operacji o funkcji energooszczędnych , ekonomiczne ale nie jasne

Klasyfikacja teorii psychologicznych ze względu na postulowaną strukturę procesów myślenia:

Teorie	Budulec	Spoiwo	Liczba pięter
Klasyczne	idee wyobrażenia pojęcia sądy	Prawa kojarzenia	1
Behawiorystyczne	Symboliczne bodźce i reakcje	Związki S-R (nawyki)	1
Poznawcze	Stany wiedzy Pojęcia sądy	Legalne transformacje	2 (strategie, heurystyki, metapoznanie)

Rozwiązywanie problemów:

Proces ten wymaga całości myślenia produktywnego.

Rozwiązanie problemu staje się tu celem.

Rodzaj sytuacji problemowej wpływa na określenie celu.

Cel musi być adekwatny i jasny.

Klasyfikacja sytuacji problemowych:

Czy istnieje realny cel?
Tak	Nie
Czy cel jest jasny?	Sytuacje otwarte
Tak Nie
Sytuacje problemowe sytuacje problemowe Dobrze określone źle określone

Podział Gilforda:

Wyróżnił dwie sytuacje problemowe:

1. problemy kowergencyjne - cel jednocześnie określa końcowy wynik. W wyniku tego istnieje tylko jedne poprawne rozwiązanie.

2. problemy dywergencyjne - cel dopuszcza wiele poprawnych rozwiązań.

Składniki czynności rozwiązywania problemów:




Myślenie produktywne - zachodzi tylko w sytuacjach problemowych

Myślenie reproduktyne - procesy pamięci, motoryczne, które występują w sytuacji problemowej i nieproblemowej, takiej jak wykonywanie zadań mechanicznych.

Sytuacja problemowa- wtedy, gdy znamy cel, a nie wiemy jak go osiągnąć.

Fazy rozwiązywania problemów ( Dewey, 1910)

1. dostrzeganie problemu - podmiot uświadamia sobie, że zasób posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia celu

2. analiza sytuacji problemowej - pomiot analizuje informacje zawarte w sytuacji oraz strukturę celu, który ma osiągnąć . Bada jakie są rozbieżności i luki między tym co jest dane a tym co jest pożądane.

3. wytwarzanie pomysłów rozwiązania - podmiot wytwarza nowe informacje takie jak hipotezy, metody itp. Wszelkie rezultaty myślenia produkowanego nazywamy pomysłami rozwiązania. Wytwarzanie pomysłów jest kluczową fazą rozwiązania problemów.

4. Weryfikacja pomysłów - sprawdzanie (kontrolowanie) wartości pomysłów. W wyniku weryfikacji człowiek, albo przyjmuje pomysł jako rozwiązanie ostateczna, albo go odrzuca.

FAZY (CYKLICZNA STRUKTURA) PROCESU ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW (Sternberg)

\

\

\

\

\

\

\

\

\

AMRUSZEWSKI 349- 354

\

\

\

\

\

\

\

\

\

STRATEGIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW:

Mamy operacje umysłowe - pomniejsze elementy składaja się na strategie, która składa się na myslenie.

Lewicka nazywa je operacjami umysłowymi i dzieli strategie na 2 typy:

1. Algorytmy - sekwencja kodów, które zawsze doprowadza do rozwiązania zadania, jest czasowo i energetycznie chłonna, ponieważ wymaga wileu informacji.

2. Heurystyka - jest bardziej zawodne, nie zawsze doprowadza do wyniku, wymaga mniej czasu i energii.

Zadania z wieżami traktuje się jako zadania na funkcję wykonawcze (utożsamiają zdolność nastawiania na określone działanie - planowanie i kontrolę).

Heurystyki:

• „byle bliżej” - wybieranie pewnej drogi, która przybliża nas do celu, czasami warto ponieść stratę, by się do celu zbliżyć.

• „postępowanie wstecz” - wyobrażanie sobie stanu końcowego i rozwiązywanie od tyłu.

• „ukonkretnianie problemu”

• „rozumowanie przez analogię” .np test Ravena

Etapy wnioskowania przez analogię:

1. dostrzeganie i ujmowania związku analogii - następuje podczas identyfikowania relacji pomiędzy elementami obiektów lub między faktami z pewnej dziedziny zjawisk.

2. formułowanie przesłanek wnioskowania - jest to określenie liczby przesłanek i sposoby ich formułowania.

3. Uświadomienie sobie charakteru implikacji analogicznej - zachodzi ono dzięki porównaniu przesłanki z możliwym do wyprowadzenia w danej sytuacji wnioskiem.

4. wyciągnięcie wniosku analogicznego - jest to proces decyzji zależny od sposobu rozumienia przesłanek i wynikającej z nich implikacji.

Alternatywne typy wnioskowania:

wnioskowanie dedukcyjne vs indukcyjne

• dedukcyjne- od przesłanek do wniosków , jest niezawodne; wnioski wynikają z przesłanek w sposób konieczny; reguły dedukcji przyjmują postać sylogizmów (wnioskowanie sylogistyczne)

sylogizm - schemat wnioskowania złożony z dwu lub więcej przesłanek i wynikający z nich konkluzji.

• Indukcyjne - od obserwacji do wniosków, wychodzenie poza dostarczone informacje, dzięki niemu dowiadujemy się czegoś nowego o świecie; bywa zawodne. Wnioski te charakteryzują się jedynie pewnym stopniem prawdopodobieństwa (wnioskowanie probabilistyczne).

Reguły wniosków zawarte są w rachunku prawdopodobieństwa.

Wnioskowanie dedukcyjne	Wnioskowanie indukcyjne
Od ogółu do szczegółu; Nie pojawia się nowa informacja, to co zawiera wniosek było ukryte w przesłankach; Trafność dedukcyjna.	Rozumowanie od szczegółu do ogółu; Wnioskowanie zawiera informacje wcześniej niedostępne; Siła indukcyjna.

Podział strategii przeszukiwania przestrzeni problemu:

Maruszewski

1. strategia przeszukiwania losowego - polega ona na tworzeniu przypałowego zestawu kroków, które łącznie mogłyby stanowić rozwiązanie; wykonując odpowiednią liczb prób ,znajdziemy rozwiązanie. Strategia czasochłonna.

2. strategia przeszukiwania heurystycznego - wykorzystywanie informacji zawartych w problemie oraz tworzenie własnych reguł analizy danych; nie dale 100% pewności znalezienia rozwiązania.

3. strategia oparta na zasadzie bliskości - grupa technik, w których poszukuje się odpowiedniej ścieżki rozwiązania przy odpowiedniej modyfikacji do poprzedniej ścieżki. Ma charakter bardziej konserwatywny.

Odmiany:

• metoda ciepło-zimno

• metoda wspinaczki (pokonywanie kolejnych kroków ,osiąganie kolejnych pułapów, przy braku pewności iż dany pułap jest najwyższy).

• Metoda analizy w kategoriach środków i celów

• strategie oparte na wykorzystywaniu analogii - wykorzystuje się zależności występujące w jednej dziedzinie do rozwiązywania problemów z innej dziedziny. Próba wykorzystania doświadczenia do radzenia sobie w nowej sytuacji.

JĘZYK, MOWA, KOMUNIKACJA

/////

/

/

/

/

/definicje : język, znak, mowa z pierwszego wykładu.

Język - narządzie w procesie porozumiewania się ;

Mowa - realizacja porozumienia się

Język jest czysto ludzki, zwierzęta się tylko komunikują. To czym człowiek dysponuje, co jest specyficzne, to zdolność tworzenia nieskończonej ilości zdań, składnia; zwierzęta jeśli się uczą, to tylko wyrazów.

To język, a nie myślenie odróżnią nas od zwierząt. Bo mylnie jest pojęciem węższym niż rozwiązywanie problemów, a zwirząt tez rozwiązuję problemy.

Mowa ciała, to nie mowa, bo mowa musi być akustyczna. Język migowy to tez nie mowa.

Kategorie opisu języka:

• fonologia - system dźwięków

• morfologia - reguły tworzenia słów

• słownik - leksykon czyli słownictwo

• składnia - reguły łączenie słów w wypowiedzi, akceptowalne społecznie

• semantyka- konwencja rządząca identyfikowaniem znaczenia słów i zdań

• pragmatyka - reguły spłecznie akceptowalnego użycia w danym kontekście

Język jest kodem dwuklasowym oraz ma charakter naturalny.

Charakter naturalny - jest natywistyczny - biologiczna właściwość gatunku (nie ma plemienia bez języka, są bez pisania i czytania). Znaczy to „nie język sztuczny” tak jak np. esperanto.

Dwuklasowość - podwójna artykulacja.

• Poziom 1 - z poszczególnych głosek, fonemów (nie mających znaczenia) tworzone są wyrazy, morfemy mające znaczenie.

• Poziom 2 - z morfemów tworzone są zdania. Reguły składniowe pozwalają na tworzenie nieskończonej ilości kombinacji, można więc powiedzieć, że język to zbiór zdań.

W kodzie dwuklasowym są dwa systemy znaków:

• Zbiór słów (słownictwo)

• Zbiór zdań

Systemy formalne języka:

• Fonologiczny

• Syntaktyczny

• Semantyczny

• Ekstralingwistyczny

• Paralingwistyczny

Reguły składniowe przynależą do sytemu fonologicznego.

/

/

/

/

Najczęściej język odbywa się przy pomocy mowy, ale np. język migowy to komunikacja językowa bez użycia mowy.

Cechy języka migowego;

• Spełnia regułę dwuklasowości;

• W jego obrębie istnieje nieskończona produktywność;

• Jest przyswajany spontanicznie przez dzieci, jeśli otocznie się nim posługuje;

• Prawdopodobnie ma tą samą lokalizację mózgową (występuje afazja i analogiczne pomyłki);

PSYCHOLINGWISTYKA:

KURCZ: przedmiotem psycholingwistyki jest opisywanie i wyjaśnianie wiedzy językowej.

Badania realności psychologicznej różnych modeli języka.

Realność psychologiczna - zastosowanie metod psychologicznych do badania języka. Metod zaczerpniętych z psychologii eksperymentalnej. Więc np. badanie czasu reakcji. Wykorzystuje się:

• Metoda primingu semantycznego

• Badania decyzji leksykalnej

• Analizę rodzajów błędów przy produkcji mowy

• Metody jakościowe np. badania nad dyskursem

Trzy duże grupy procesów:

1. kwesta rozumienia - jak ludzie rozumieją język pisany i mówiony

• percepcja mowy

• dostęp leksykalny

• przetwarzanie zdań

• interpretowanie dłuższych tekstów (dyskurs)

2. wytwarzanie mowy - jak ludzie tworzą wypowiedzi

3. przyswajanie języka - psycholingwistyka rozwojowa - jak dzieci opanowują język ojczysty

CHOMSKY:

Język jest uwarunkowany biologicznie - zabrakło by ludziom czasu, gdyby było tak jak mówił Skinder, że język jest wyłącznie uwarunkowany.

Istnieją uniwersalne reguły gramatyczne (UG) wspólne dla wszystkich języków.

Rozróżnienie na.

• Kompetencje językową

• Wykonie językowe

Kompetencja językowa - prosta zdolność do produkowania i rozumienia wypowiedzi w danym języku, utajona wiedza językowa.

Opisem ludzkiej kompetencji językowej jest gramatyka, która sprawi, że zbiór zdań jest nieskończony. Wiedza nie wystękuje jako zbiór zdań.

Realizacja językowa - konkretne akty mówienia w języku. Realizacja podlega ograniczeniom ze strony pamięci i myślenia. Związek myślenia z tymi procesami.

1. Teoria gramatyki generatywno - transformacyjnej:

Jednostki kompetencji językowej są fonem, morfem, fraza, zdanie.

Jednostkami realizacji: głoska, wyrażenie, wypowiedz.

Gramatyka generatywna - opisuje reguły wytwarzania zdań.

Gramatyka transformatywna - zbiór reguł pozwalających na przekształcanie zdań.

Teoria ta w tej postaci już nie sinieje, ale wywarła wpływ, bazuje na niej m.in. Kurcz.

Współczesne podejście akcentujące natywizm nosi miano Uniwersalnej Gramatyki (UG) traktowanej jako genetyczne wyposażenie gatunku ludzkiego.

UG - ogólne cechy struktury gramatycznej wspólne wszystkim językom (tym samym ograniczające ich różnorodność) i wrodzone umysłowi ludzkiemu.

(Chomsky 1981)

Współcześnie podejście to wyznaje Bickerston:

Podstawowe wyznaczniki UG:

• Predykatywność - odnosi się do faktów, że każdy język pozwala na orzekanie czegoś o czymś tworzą struktury predykatowi - argumentowe. Treść zdania wyznacza predykat (to, co orzeka), z którym wiążą się argumenty (o czym jest orzekane, co jest orzekane).

• Gramatykalizacja - wiąże się z tym, że każdy język poza elementami leksykalnymi (wyrazami) wprowadza również elementy (morfemy) gramatyczne, które musza być resepekowane przez użytkowników języka.

Składania - to główny filar struktury języka nadzorujący tworzenie zdań. Reguły składniowe są czysto formalne, określają relacje wyrazów w zdaniu i strukturach fazowych.

Kurcz uważa, że UG nie zależy od IQ (zespół „genialnego idioty”, osoba o IQ 67 zna 16 języków).

2. Teoria umysłu (theory of mind - ToM)

Polega na intuicyjnym rozumieniu intencji innych ludzi ( lub ogólniej: ich stanów psychicznych, myśli, przekonać i motywacji) i przewidywaniu na tej podstawie ich zachowań. Jest to specyficzna odmiana inteligencji społecznej.

Kompetencja językowa ← UG

Kompetencja komunikacyjna ← ToM

Wiedza przechowywana w LTM

Wiedza językowa		Wiedza ogólna
Wiedza ściśle językowa	Wiedza dotycząca komunikowania się	Całe doświadczenie człowieka
Umiejętność konstruowania zdań Kompetencja językowa: System fonologiczny System syntaktyczny	Posługiwanie się językiem odpowiednio do sytuacji społecznej i słuchacza Kompetencja komunikacyjna : Dyskurs	Reprezentacja wiedzy o świecie Pamięć semantyczna
System pojęć (znaczenia wyrazów)wychodzi poza kompetencję językową
Formalna charakterystyka przekazów językowych		Treściowa charakterystyka przekazów językowych

Dyskurs - system ekstra lingwistyczny, odnosi się przede wszystkim do dwóch kategorii:

• Semantyki,

• Pragmatyki (reguł społecznie akceptowanych).

Kurcz: dyskurs jest całością złożoną z wypowiedzi mająca początek i koniec; cechuje się spójnością. Może mieć formę narracyjną lub konwersacyjną (np. rozmowa, rozprawa w sadzie, lekcja szkolna, sesja parlamentarna). Ma przede wszystkim wymiar komunikacyjny. Jest rozumiany jako forma szycia języka. Najważniejsze jest:

• Kto

• Jak

• Dlaczego

• Kiedy

Używa danej formy językowej. W zależności od tego, czy przekaz jest ustny czy pisemny wyróżniamy dyskurs :

• Konwersacyjny

• Tekstowy

Wymiary analizy dyskursu (K. Bryan):

• Zwroty grzecznościowe

• Poczucie humoru

• Zadawanie pytań

• Zachowania asertywne

• Narracja

• Różnorodność poruszanych tematów

• Stopień formalności zachowania

• Kolejność zabierania głosów

• Rozumienie dyskursu

• Parametry czasowe odpowiedzi

• Ocena prozodii

• Organizacja

• Kompletność

• Kontakt wzrokowy

• gestykulacja

podstawowe komponenty dyskursu:

trzy główne warstwy dyskursu:

1. spójność - mikrostruktura - czy poszczególne wypowiedzi maja punkt odniesienia, czy maja jednolita całość

decydują o niej:

• relacje referencyjne

• spójniki

• partykuły

załamanie:

wprowadzanie do rozmowy wątków bez wcześniejszego wyjaśnienia. Nie branie pod uwagę stopnia znajomości tematu przez rozmówcę.

2. koherencja

złamanie:

nieprawidłowa kolejność podawania informacji, redukcja istotnych informacji, nadmierna personalizacja, przesadne uszczegóławiane, wtrącanie nieadekwatnych uwag i komentarzy

3. makrostruktura - polega na umiejętności łączenia przekazu czysto językowego z kontekstem sytuacyjnym

• wyczuwanie podtekstu

• wnioskowanie o rzeczach niezwerbalizowanych

• rozumienie metafor

forma empatii poznawczej - wnioskowanie o intencjach rozmówcy

u podstaw dyskursu leży wnioskowanie dedukcyjne( „od ogółu do szczegółu”)

TESTY METAFOR:

Przetwarzanie informacji metaforycznej jest procesem bardzo złożonym.

Metafory mają silną konotację intelektualną przy psychozach i uszkodzeniach mózgu.

Testy metafor dobrze korelują z Wechslerem (podobieństwa) i Ravenem (analogie).

Etapy operacji niezbędnych do zrozumienia sensu przysłowia (Kaplan):

1. zrozumienie abstrakcyjnego pojęcia w każdym z członów (np. „jaskółka”, „wiosna „jedna jaskółka wiosny nie czyni”)

2. dostrzeżenie wniosku pomiędzy wyodrębnionymi wcześniej elementami przysłowia

3. uchwycenie ogólnej przepości ( idei) zawartej w przysłowiu.

4. dobranie właściwych słów do sensu przysłowia.

Związek języka z innymi procesami poznawczymi:

• myślenie

- Chomsky - język wykształcił się najpierw - natywizm, na podstawie jeżyka myślimy

- Skinder - najpierw wykształciło się myślenie- ruchowe u dzieci - na podstawie myślenia opanowuje się nawyki językowe

- stanowisko eklektyczne - na początku rozwijają się niezależnie

• pamięć

- pamięć nadrzędna w stosunku do języka - STM jest potrzebne do rozumienia komunikatów. LTM jest potrzebne do przyswajania słów.

- język nadrzędny w stosunku do pamięci - wypowiedz musi być zrozumiana, aby została zapamiętana.

Biologiczne uwarunkowania zachowań językowych:

Łuria w swoim czynnikowym modelu mowy wyróżnił obszary w mózgu odpowiadajże za poszczególne czynniki.

• Sekwencyjne ruchy artykulacyjne - dolna część płata czołowego

• Doznania z aparatu artykulacyjnego - w płacie ciemieniowym

• Synteza symultatywna - tylna część płata ciemieniowego

• Słuch fonematyczny - tylna część płata skroniowego

• Pamięć słowna - środkowa część płata skroniowego

• Mowa wewnętrzna - okolica przedczołowa

Te czynniki Torza układ funkcjonalny. Akcent położony jest na korę.

Teraz wiemy, że za język odpowiadają tez okolice podkorowe nie mówi się o wąskim umiejscowieniu lecz o pętlach czynnościowych.

W procesach językowych biorę tez udział :

- prążkowie - związane z czynnością mówienia jako takiego

- gałka blada

- istota czarna

- pole brzuszne pokrywki

- wzgórze - związane z językiem.

CZYNNOŚCI PODEJMOWANIA DECYZJI:

Z tytułu wynika, ze podejmowanie decyzji jest ujmowane jako czynność. Pojęcie to wprowadził Tomaszewski.

Czynność - dające się wyróżnić u człowieka zachowania celowe, w których punktem wyjścia jest określona sytuacja i które zmierzają do osiągnięcia innej sytuacji.

Czynność decyzyjna. - polega na wyborze określonego działania ze zbioru działań możliwych.

Kiedyś zajmowano się „aktami woli” i badano „postanowienia” które są aktami przedecyzyjnymi. Po II WŚ termin wola zniknął z psychologii, czasami pojawia się tylko w psychiatrii sądowej przy omawianiu poczytalności.

W 1944 Naumann i Magnusson wprowadzili teorię gier. Gra jest sformalizowanym modelem wszystkich sytuacji konfliktowych.

Powiązanie decyzji z ( dzisiejsze badania ) sferą poznawczą, funkcjami wykonawczymi, związek z procesami poznawczymi:

• Głównie z spostrzeganiem (wykład 3 - detekcja cech)

• Mysleniem ( badanie procesów wykrywania podobieństw, ocena kryteriów decyzyjnych w procesie wnioskowania przez analogię

Funkcja wykonawcza:

Planowanie, programowanie, przewidywanie skutków swoich zachowań.

Związek funkcji wykonawczej z decyzjami

Sfera wartości: ocena wartości, atrakcyjności skutków działania.

Definicja klasyczna Kozieleckiego z lat 60

Składowe, zmienne procesu decyzyjnego

D= [A,h,v]

A - (a1, a2 … an) - skończony zbiór alternatyw

H - (h1, h2… hn) - jest skończonym zbiorem hipotez o stanie rzeczy określających wyniki alternatyw. Na zbiorze hipotez określany jest rozkład prawdopodobieństwa P.

P(h1), p(h2)… p(hn)

V - jest funkcją rzeczywistych wyników, czyli konsekwencji podejmowania decyzji

Oktrelsnie tej funkcji na iloczynie kartezjańskim zbioru alternatyw A i hipotez H pozwala przedstawić wszystkie możliwe wyniki poprawnych i błędnych decyzji.

Jest to model statyczny nie uwzględniono w nim dynamicznego charakteru procesu decyzyjnego. Człowiek poszukuje dodatkowych informacji. Jest to proces rozciągnięty w czasie. Jest to gromadzenie dowodów - Lindsay i Norman

D= [A,h,v,E]

E - jest zbiorem eksperymentów i obserwacji. Wyniki tych obserwacji dostarczają informacji o prawdopodobieństwie hipotez o stanach rzeczy. Badany podejmuje najpierw decyzję o sposobie poszukiwania informacji, które pozwalaja wzbogacic jego wiedze o rzeczywistości.

Współczesne 2 główne teorie:

1. Teorie decyzji racjonalnych

2. Teorie psychologiczne

Ad 1 - Teorie decyzji racjonalnych rozwinęły się dzięki badaniom nad operacjami (prakseologii- nauki o racjonalnym działaniu ludzi i grup ludzi) w tym ujęciu racjonalny nie oznacza z namyłem a optymalnie. Teoria decyzji racjonalnych formułuje optymalne metody rozwiązania poszczególnych typów zadań decyzyjnych.

POSTULATY:

• Postulat konsekwencji - dla podjęcia decyzji optymalne decydent musi zbiór alternatyw uporządkować z punktu widzenia preferencji

• Postulat maksymalizacji - dla podjęcia decyzji racjonalnej decydent musi wybrać to działanie, które maksymalizuje funkcje celu (innymi słowy: człowiek akceptuje alternatywę, która w określonej sytuacji jest najlepsza)

Ta teoria ma WADY

• Wzbudza entuzjazm wśód ekonomistów i statystyków a oni koncentruja się na ocenie optymalnych środków osiagania celów a nie na ocenie celów. Chcą wiedziec jak zrobic a nie co zrobić. Nadmiernie eksponowane są funkcje wykonawcze. Teoria nadaje pojęciu racjonalności charakter instrumentalny

• Teoria ta pomija osobe decydenta, jego cechy indywidualne jak i niezmienniki przez co może być sprowadzona do modelu S-R, niedocenia ogranivczen poznawczych człowieka.

Te dwa zarzuty ograniczają możliwości aplikacyjne teorii

Teorie psychologiczne - stawiają sobie cele deskryptywne, jak ludzie dokonują wyboru, czym się kieruję, czy ich zachowanie spełnia postulaty racjonalności metodologicznej?

TP: system uzasadnionych twierdzeń o rozwiązywaniu zadań decyzyjnych.

Przedmiot: czynności decydenta, w celu lepszego ich przewidywania psycholog musi poznać: strukturę zadań decyzyjnych i ważne cechy decydenta.

Twierdzenia: mają charakter zdań ogólnych o rozwiązywaniu zadań decyzyjnych.

• Twierdzenia dotyczą tego, jak ludzie tworzą sobie reprezentacje zadania będące subiektywnym jego obrazem.

• Twierdzenia opisujące proces oceny subiektywnej wartości wyników, zwanej użytecznością

• Dotyczące subiektywnego prawdopodobieństwa stanu rzeczy, determinujących wyniki, konsekwencje

• Twierdzenia o strategiach wyboru działania. Jak decydenci integrują informację o użyteczności wyników i ich prawdopodobieństwie oraz jakie stosują reguły wyboru alternatywy.

• Twierdzenia opisujące czynniki, które sterują procesami decyzyjnymi: należą do nich: środowisko zewnętrzne, osobowość decydenta, wpływ grupy społecznej.

Metody ???????????? twierdzeń

• Eksperyment laboratoryjny

• Modelowanie ( w sensie metodologicznym), składające się trzech etapów

• Budowanie przez badacza zbioru aksjomatów

• Wyprowadzanie z tych aksjomatów nowych twierzdzeń

• Sprawdzanie empiryczne prawdziwości tych twierdzeń, które mogą być traktowane jako hipotezy badawcze.

• Symulacja czynności decyzyjnych przy użyciu komputera.

Charakterystyka decydenta:

Kozielski: decydentem jest osoba, która dokonuje wyboru alternatywy i ponosi odpowiedzialność za swoja decyzję

Włączenie odpowiedzialności w tę definicję wprowadza przyjęcie systemu warunkującego - kar i nagród, który sprawia że decyzje nie są przypadkowe.

Maruszewski: właściwości typowe dla decydenta

1. Działania skierowane są na cel

2. Posiadają właściwości poznawcze: STM, LTM, szybkość przetwarzania informacji, koncentracja uwagi

Lindsay i Norman:

Istnieje przeciążenie informacyjne. Znaczy to naturalne ograniczenia STM. Człowiek może znać reguły podejmowania decyzji jednak śledzenie reguł w sytuacji złożonej jest zbyt obciążające więc człowiek upraszcza, decyzje mogą być nietrafne.

Kryteria celowego zachowania:

1. układ ukierunkowany na cele w osobie decydenta zdolny jest wytwarzac podcele, które tworza strukturę hierarchiczna. Na najwyższym Pietyrze jest cel główny.

2. Odpowiedni dobór środków

3. Kryterium powrotu - jeśli proces decyzyjny zostanie przerwany to decydent zdolny jest powrócić do etapu na którym przerwał

4. Unikanie powtórzeń - możliwe dzięki pamięci

5. „Kryterium konsumpcji” - gdy cel zostaje osiągnięty decydent przerywa pracę

Czynność decyzyjna ma swój cel i program

Rodzaje zadań decyzyjnych: Wyznaczają specyfikę podejmowanych zadań

Wymiary przestrzeni podejmowania decyzji

• Niepewność

• Dynamika

• Złożoność

Kazde zadanie decyzyjne można przedstawić jako punkt w przestrzeni

\

\

\

\

\

\

\

\

\

Z - stopień złożoności

Y - stopień dynamiki

x- stopień złożoności

zadania deterministyczne ( nieryzykowne)

decyzja w warunkach pewności - rogi 1-4

zadania probabilistyczne - ryzykowne

decyzja w warunkach niepewności - rogi 5-8

Tyszka: Wymiar Z jest nadrzędny, złożoność wyznaczana jest przez

• wielość aspektów, kryteriów wyboru, atrybutów.

• Niepewność konsekwencji wyborów

Decyzje ryzykowne - gra w totolotka, poddanie się trudne operacji

Ryzyko jego miara jest kombinacja 2 wymiarów wielkości straty i prawdopodobieństwa jej poniesienia.

Kiedy akceptujemy ryzyko?

Oczekiwana wartość - suma wszystkich możliwych do uzyskania wypłat razy prawdopodobieństwo ich uzyskania

Jakie są kryteria oceny ryzykowności działań?

Kozielecki:

1. Straty - ryzyko jest tym większe im większe straty może ponieść człowiek po wyborze działania. Bierzemy pod uwagę najgorszy wynik działania

2. Oczekiwane straty - ryzyko jest tym większa im większe są oczekiwane straty, które obliczamy mnożąc użyteczność wyniku najgorszego - czyli rzeczywistej straty przez prawdopodobieństwo otrzymania tego wyniku

3. rozpiętość wyników - ryzyko jest tym większe im większa jest rozpiętość między wynikami (najlepszym i najgorszym)

4. wariancja wyników - ryzyko jest tym większa im większa jest wariancja

Warunki racjonalności podejmowania ryzyka:

Tyszka:

1. Błąd oceny holistycznej - nie należy opierać akceptacji albo odrzucenia ryzykownych działań na podstawie „ogólnego wrażenia”

2. Błąd myślenia życzeniowego - zgodnie z wymogami racjonalności powinno się niezależnie oceniać atrakcyjność różnych skutków ubocznych i ich szanse.

W przeciwieństwie do tego postulatu ludzie częściej dopasowują oczekiwania do pragnień.

3. Błąd ignorowania szans - przy porównywaniu zachowań w sytuacji typu „spełnić - nie spełnić rządanie”

4. Błędna strategia decyzyjna przy dokonywaniu wyboru powinno się porównywać oczekiwane użyteczności przy róznych konkretnych działąnniach.

Etapy:

1. Tworzenie subiektywnej reprezentacji zdarzeń

2. Wartościowanie wyników

3. Przewidywanie warunków determinujących wyniki

4. Wybór alternatywy, działania

Pierwsze trzy procesy to procesy przeddecyzyjne a czwarty to proces stricte decyzyjny. Na etapie 2 zarysowuje się pomost między podjęciem ryzyka a emocjami. 2 polega na ocenie użyteczności wyników. O niej decyduje stan emocjonalno - motywacyjny podmiotu - siła i rodzaj motywów.

Jakie są źródła użyteczności wyników?

Podjęcie ryzyka może mieć wartość pozytywna albo negatywną (zależy od różnic indywidualnych). Niskoreaktwni lubią ryzyko

Rozróżnienie ze względu na dostępność informacji o możliwych działaniach i wynikach.

1. Gdy człowiek posiada pełną informację mówimy o decyzyjnych sytuacjach zamkniętych

2. Gdy brakuje, o otwartych

Efekty następcze podejmowania decyzji (Lindsay i Norman)

Człowiek dąży do zgodności między własnymi myślami a działaniem

• Racjonalizacja jest jednym z najczęstszych efektów

Decyzja jest konsekwencją wolności,

odpowiedzialność jest konsekwencją decyzji,

człowiek nie lubi odpowiedzialności,

więc ma napięcie i lek i nerwicę

więc stosuje mechanizmy obronne

PSYCHOLOGIA TEMPORALNOŚCI: WYMIARY I STRUKTURA UMYSŁOWA CZASU




Czas jest elementarnym elementem ludzkiego zachowania. Czasu się nie definiuje. Opracowywanie informacji wysyconych czasem ma charakter nieświadomy.

Nosal: Czas w psychologii jako zapomniany wymiar zachowania. Próbę jego przypomnienia podjął.

Stawia sobie ona za cel w wyjaśnienie roli czasu w wewnętrznej strukturze zachowania. Główne założenie: człowiek żyje w dynamicznym zmiennym świecie i jest zdolny dostosować swoje zachowania do układu zdarzeń w czasie.

Psychologia temporalności jest interdyscyplinarna

- w medycynie - neurologia - zaburzenia czasu w psychozach, zespołach afektywnych, konfabulacje, paramnezje np. złudzenie pamięciowe (deja vous), w padaczce skroniowej

- fizyka - fizycy koncentrują się na stronie formalnej czasu, za jego liniowości, ale dostrzegają też jego relatywizm w zależności od usytuowania obserwatora zmienia się prędkość

- biologia - czas wyrokuje się z uwagi na rytm biologiczny, jako wewnętrzny zegar, cykliczność okołodobowa, sezonowa

- w psychologii - nie tylko psychologia poznawcza, ale i osobowości oraz różnic indywidualnych (łatwość ulegania presji czasu - wzór zachowania A)

Nosal: orientacja temporalna - specyficzna cecha osobowości

Najprężniej psychologia temporalności rozwija się w psychologii poznawczej w ujęciu teorii przetwarzania informacji:
Czas - szczególna forma informacji i porządkujących ją modeli umysłowych.

WAŻNE:

Te modele nie zawierają tylko informacji o wymiarach, strukturze czasu, ale też dane o postawach naszych względem czasu.

Wypracowuje się w psychologii taksonomie zmiennych poznawczych uwikłanych w przetwarzanie specyficznej informacji poznawczej.




Pierwsza taksonomia:

Doob: celem w jego koncepcji było umieszczenie kategorii „przetwarzania czasu” w ramach szerszego aspektu poznania. Wyróżnił 3 fazy przetwarzania czasu:

1. percepcja bodźców zależna od charakteru zadania, uprzedniego doświadczenia i ukierunkowującej owo doświadczenie motywacji.

- obróbka „sensoryczna” uchwycenie wielkości interwału, kanału, symboli niosących informację temporalną

2. wiąże się z pierwotną oceną informacji percepcyjnej. Oceny zakresu wykrywania wskaźników czasowości, w kontekście celu zachowania

3. wtórna ocena informacji percepcyjnej obejmując standardy poznawcze, które przekształcają dane pierwotne (np. Czy kodowanie temporalne ma wkład do pamięci? Ma - przykładem jest pamięć epizodyczna, ma ona czasowo sekwencyjny charakter, to wszystko tworzy wrażenie subiektywnej natury percepcji czasu - cały model to podkreśla)

„Istnieją powody by sądzić, że pamięć zdarzeń i epizodów również przyjmuje formę systemu hierarchicznego, zawierającego informację o temporalnych atrybutach zdarzeń i interwałów czasowych, włączanych w reprezentacje, podobnie to ma miejsce w innych rodzajach kategorialnej informacji ujmowanej w sieciach semantycznych.” - Estes

Traser (1989): wyodrębnił koherentną hierarchię poziomów organizacji natury (poziomów o wzrastającym stopniu złożoności - każdy z nich określają bardziej złożone właściwości czasowe).

- Atemporalność. - rzeczywistość w stanie całkowitego chaosu, a występujące zdarzenia cechuje wyłącznie równoczesność, bez jakiejkolwiek wewnętrznej struktury czasowej.

- Protemporalność - czas elementarnych obiektów rzeczywistości. Czas nie jest ciągłością lecz zbiorem powiązanych, choć policzalnych interwałów.

-Eotemporalność - czas reprezentowany w fizyce w kategoriach czystego następstwa i bez ustalonego kierunku. Charakterystyka temporalna obejmuje trwanie i częstość zdarzeń.

-Biotemporalność - czasowa organizacja aktywnośći w kontekście biologicznych mechanizmów regulacyjnych. Na tym poziomie ujawnia się ………….skali czasu na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Dzięki temu wpływ czasu jest ………

• Nootempopralność - świadomość czasu oraz przypisywanie mu znaczenia w życiu. Zdarzenia są uporządkowane w czasie a ich wzajemne relacje czasowe są wyrażone przez przyczynowość symboliczną. Kształtuje się „umysłowa teraźniejszość”.

Współczesne modele temporalnej regulacji zachowania:

• Modele bardziej poznawcze, które wyjaśniają temporalną organizację zachowania poprzez procesy pamięciowe, motywacyjne

• Modele bardziej biologiczne, akcentującą rolę wewnętrznych regulatorów czasowych określonych jako zegary wewnętrzne. Biorytmy.

Te dwa kierunki nie są przeciwstawne a komplementarne.

MODELE REPREZENTACJI UMYSŁOWEJ CZASU

Nosal rozpatruje poziom egzystencjalny, poziom osobisty perspektywy temporalnej. Sytetmy przekonań informujące o przzywaniu i wyrażaniu czasu przez ludzi.

Levin - model neutralnej czasoprzestrzeni - czasoprzestrzeń leży u podstaw regulacji zachowań, regulacji postaw, w pełnym cyklu życia.

Piaget - w takim rozwoju dochodzi do wytworzenia „autonomicznego operatora lokalizacji temporalnej” dzięki niemu możemy płynnie przmieszczać się zachowując poczucie ciągłości czasu

Pamięć prospektywiczna - wybieganie myślami w przyszłość.

Są osoby zwracające uwage na czas i są takie, które nie zwracają na niego uwagi.

Większość badań nad czasem koncentruje się na jego subiektywnym doświadczeniu.

Czas jest charakteryzowany szeregiem niewerbalizowalnych atrybutów.

Terminy psychologiczne wysycane czasem:

• Sukcesywność

• Sekwencyjność

• Równoczesność

• Ciągłość

• Przemijanie

• Trwanie

• Interwał

Pojęcie czasu w psychologii acz subiektywne opiera się na zmianie czasu obiektywnego.

Człowiek może łamać reguły czasu w umysle dzieki procesom takim jak pamiec itp.

DETERMINANTY CZASU PSYCHOLOGICZNEGO

			Ukierunkowania społeczno - kulturowe
								Wzorce temporalne
					Trwanie Sukcesywność Interwały Tempo Rytmiczność Nieuporząd- kowanie		Czas egzystencjalny		Umysłowe modele czasu
							Czas psychofizyczny		Estymacja interwałów czasu
							Czas neurobiologiczny		Kodowanie temporalne w mózgu
							Biorytmy
							Uwarunkowania biologiczne

W tym modelu ważne są poziomy.

Poziom neurobiologiczny

Podstawowym pojęciem opisu są wzorce ????????

Obejmują one podstawowe mechanizmy tempa procesów fizjologicznych, aktywności mózgu i zautomatyzowanych procesów umysłowych te rytmy są zmienne, zmienność poziomu neurobiologicznego stanowi formę dostrajania się, procesów życiowych do temporalnych wymiarów rzeczywistości.

Cza psychofizyczny - ocena dotyczy bierzacego odbioru i przetwarzania informacji. Na tym poziomie dokonuje się percepcja i zróżnicowanie pewnych bazalnych atrybutów temporalności

• Interwału czasowego

• Ich trwania

• Sukcesywności

Poziom egzystencjalny -

• Czas wyraża się w najbardziej złożonej formie

Regulacja temporalna ma charakter świadomy, kontrolowany i zorganizowany. Orientacja temporalna obejmuje perspektywę temporalną i oragnizację działania w czasie.

Orientacja temporalna oznacza globalną reprezentację norm w umyśle oraz struktury czynności

Ukierunkowanych podmiotu

Istotą owej orientacji jest związek czasu z działaniem

Wyróznia się trzy orientacje temporalne

• Retrospektywna

• Prezentystyczna

• Prospektywna

Te trzy interwały czasu są reprezentowane w rożnym stopniu w umysle - wywierają różny wpływ.

Orientacja owe pełnią funkcje regulacyjne zachwoania, są cechami osobowości.

W regulacji pojawia się dynamika, zmiennosć preferencji. Może dominować więcej niż jedna orientacja czasowa, człowiek potrafi świadomie wykorzystywać kilka horyzontów czasowych do działania.

Człoiwk dokonuje w umyśle integracji przeszłości z przyszłością w teraźniejszości (teraźniejszość jako ogniwo spajające ( mechanizmem operacyjnym jest tu świadomość)

Orientacja temporalna, stanowi zbiór odniesień dotyczących teraźniejszości, przeszłości, przyszłości oraz związanych z nimi sądów wartościujących i opisujących

Orientacja temporalna ma wielowymiarową strukturę określaną przez jej rozpiętość spójność i wektor ukierunkowania

CZAS PSYCHOLOGICZNY jest zdeterminowany w dwojaki sposób. Z jednej strony pojawiają się orientacje czasu z drugiej sposoby jego wratosciowania wyarażjące postawy względem czasu

Określają one głownie mechanizmy nie świadome, model czasu wyznacza orientację temporalną.

		Linearność
Umysłowe modele czasu		Cykliczność
		Chaotyczność
		Niekontrolowaność
Postawy temporalne		Niepoznawalność
		Destruktywność
		Iluzoryczność
		Przeszłość
	Perspektywa temporalna	Przyszłość
		Teraźniejszość
Orientacja temporalna
	Temporalna organizacja działania	Teliczność Planowanie
		szczegółowość

W 2002 roku Nosal i Balcar stworzył kwestionariusz orientacji temporalnej.

-i to są podskale w tym teście.

Założył on =żę czas psychologiczny kreowany w umyśle jest współtworzony przez nasze sądy.

„czas jest tym co myślimy na jego temat.”

Badania przy pomocy kwestionariusza

1. różnice w temporalnośći uwarunkowane płcią:

n=2000

	Kobiety	Mężczyźni
Przeszłość	X
Teraźniejszość	X
Przyszłość		X
teliczność		X
Planowanie		X
Szczegółowość
Wykorzystanie czasu
Presja czasu	X

2. Czynnikowa struktura orientacji temporalności

Wyodrębniono czynniki z wymiarów na podstawie analizy czynnikowej

1. Temporalna organizacja działania

: określa zachowania, które są dostatecznie realne, zorganizowane i ukierunkowane ku przyszłości. Obejmuje 4 wymiary:

• teliczność

• planowanie

• szczegółowość

• poczucie wykorzystania

• Rozpiętość komponentu temporalnego

Określa zachowania wyrażające swego rodzaju odporność na nacisk bieżących zdarzeń tj. na teraźniejszość. Im większa rozpiętość tym mniejsza koncentracja na teraźniejszości. 3 wymiary:

• Planowanie

• Przeszłość

• Przyszłość

3. Odczuwanie i presja czasu

Określa zachowania zdeterminowane warunkami sytuacyjnymi, które w sumie wpływają na doświadczanie nacisku czasu

3. Zróżnicowanie międzyosobnicze

-analiza profilu temporalnośći

-analiza wiązkowo skupieniowa-skupianie nie pozycji testowych a osób badanych

Istnieją 2 profile temporalnoiśći (mniejwięcej równo liczne). Propaktywny.

• Proaktywny

• Reaktywny

Proaktywny

Skupienie na

-przyszłośći

-przeszłości

-telicznośći

-planowaniu

-szczegółowośći

-wykorzystaniu czasu

Profil proaktywny charakteryzuje się silną koncentracją na jednocześnie przyszłośći i przeszłośći. Obejmuje sprawną czasową organizację działania.Styl korzystny połączony z tendencją do rozszerzania kontroli nad upływem czasu.

Reaktywny

Skupienie na:

-teraźniejszośći

-presji czasu

Koncentracja na teraźniejszości preferuje doraźny sposób reagowania. Brak dystansu wobec sytuacji i spontaniczność.

4. Profile osobowośći a osobowość( Big Five):

Proaktywni - ↓ neurotyzm

↑ekstrawertyzm

↑ otwartość

- ugodowość

b. ↑ sumienność

Reaktywni - ↑ neurotyzm

↓ ekstrawersja

↓ otwartość

- ugodowość

b. ↓ sumienność

Osoby proaktywne są nisko reaktywne, ekstrawertywne, otwarte i sumienne.

Reaktywne - neurotyczne, introwertywne, niestabilne emocjonalnie i nieadekwatnie impulsywne.

Modele biologiczne

Koncentrują się na fizjologicznych naturalnych rytmach, sugerują istnienie naturalnego zegara biologicznego jako subiektywnego systemy skalowania czasu.

Zegar wewnętrzny to biologiczny mechanizm antycypowania układu regularnych zdarzeń i automatycznego różnicowania interwałów czasowych.

Pączątkoewe badania nad zegarem dotyczyły procesów neurobiologicznych.

Wprowadzono pojęcie „ główny zegar chemiczny organizmu”. Ptrawie wszystkie proc.biol. i psych. Podlegają zmianom dobowym.

- dobowe wahania temperatury ciała (MINIMUM 3-5 MAX. OK. 18)

- szybkość reakcji ( max ok. 12 , najwolniej wczesnym rankiem i wieczorem)

- sprawność zapamiętywania

Dla STM - max rano

Dla LTM- max przed południem

-zdolność prawidłowego analizowania interwałów czasowych

Ok. 12 -wyraźnie krótszy subiektywnie rano niż po południu, różnica nawet 2 sekundy przy 10 sekundowym odcinku czasu.

Ośrodki zawiadujące rytmem są w podwzgórzu w mózgu trzewnym, w depresji jest dysfunkcja podwzgórza.

Zamykali ochotników na tygodnie i rytmy im się utrzymywały. Rytmy są biologiczne a nie żę ciemno- jasno.

Doba biologiczna wynosi 25 godzin ale są duże wahania miedzy osobnicze.

Ernst Poppell

„Mózg-tajemniczy kosmos”. Pisze o zegarze mózgu-jesteśmy zniewoleni przez czas.

Badania fizjologiczne-percepcja czasu jest subiektywna. Prezentacje słuchowe 2 bodźców z przerwą mniejszą niż 3 milisekundy -badani słyszą 1 dzwięk pochodzący z wnętrza głowy. Przy 4-5 milisekundach dostrzegana jest przerwa ale nie potrafią ustalić kolejności bodźców.

Wzrok ma gorszą rozdzielczość czasową. Bodźce muszą być rozdzielone przerwą 20-30 milisekund. Dopiero 30 - 40 msek. Pozwala ocenić kolejność ekspozycji wzrokowej.

Postrzeganie sekwencyjne jest trudniejsze ale różnica jest nie tylko ilościowa ale i jakościowa. Są potrzebne różne moduły do zapamiętywania i przetwarzania sekwencji.

System słuchowy jest bardzo wyspecjalizowany. Jedne ośrodki odpowiedzialne są za seryjne odtwarzanie.

STM - badano pacjentów z uszkodzeniem płata skroniowego potrafili zapamiętać listę słów ale nie umieli powtórzyć kolejności. Świadczy to o tym ze za zapamiętywanie kolejności odpowiada inny ośrodek.

LTM - wydaje się, że płaty czołowe odpowiadają za poczucie chronologii.

Badania pacjentów z uszkodzeniem wew. części płatów czołowych: gubią się we własnych doświadczeniach, dekodują pojedyncze doświadczenia ale nie dekodują chronologii.

UJĘCIE EKLEKTYCZNE - Integruje dane biologiczne i poznawcze

1990 Block

Kontekstowy model czasu psychologicznego - doświadczenie czasu jest warunkiem interakcji 4 czynników:

1. zmiany zawartości interwału dotyczą charakterystyki interwału, którego atrybuty podlegają indywidualnym procesom spostrzegania, skalowania i wartościowania, np. ocena absolutnego trwania interwału, charakterystyka zawartych w nim zdarzeń - ich modalność, liczby i złożoności

2. charakterystyczne cechy jednostki, właściwości konstytucjonalne i dyspozycyjne człowieka mają one charakter endogenny np. zainteresowania, cechy osobowości oraz sytuacyjne np. poprzednie doświadczenia

3. aktywność podczas trwania interwału. Rodzaj aktywności wyznaczony jest przez charakter zadań i zdarzeń, które się wydarzyły podczas trwania interwału

4. zachowania temporalne - sposoby szacowania równoczesności, rytmiczności zdarzeń, włączając retrospektyczne i prospektyczne mechanizmy dokonywania ocen temporalnych.

pole uwagi

mowa

komunikacja

Język

plany

skrypty

tematy

schematy

Pamięć trwała

bodźce

Selekcja wtórna

Selekcja trzeciego rzędu

Przygotowanie programu reakcji

zachowanie

STM

kodowanie

Selekcja pierwotna

Rejestracja sensoryczna

pole świadomości

---