Nauka prawa konstytucyjnego - tworzący pewien zespół poglądów na temat pewnej gałęzi prawa, którą nazywamy prawem konstytucyjnym. Bada odpowiednie źródła prawa, egzegeza prawa, grupuje normy prawne w instytucje, określa to, co z punktu normy prawnej jest prawnie wiążące, bada związki zachodzące pomiędzy daną normą prawną a społecznością danego państwa.
W latach 50. i 60. nauka prawa konstytucyjnego określana była jako nauka prawa państwowego, co sugeruje, że w jej zakres wchodzą wszelkie normy państwowe, wcześniej od „Umowy Społecznej” Rousseau do końca dwudziestolecia międzywojennego prawo konstytucyjne określano jako prawo polityczne.
Prawo konstytucyjne możemy nazwać ogółem norm prawnych ustalonych przez państwo oraz ich egzekucję. Tym samym tworzy się system prawa, który musi być zwarty, uporządkowany, wewnętrznie jednolity, tworzyć logiczny, zamknięty układ, niesprzeczny, wszystkie normy muszą być ze sobą zgodny, a na straży tego stoi Trybunał Konstytucyjny.
Normy prawne mogą być różnie identyfikowane:
Prawo publiczne i prywatne, prawo publiczne to stosunki prawne zachodzące pomiędzy jednostką a państwem lub podmiotami reprezentującymi państwo, prawo międzynarodowe pomiędzy państwami, prawo wewnętrzne relacje zachodzące wewnątrz państwa; prawo prywatne to normy, które regulują stosunki pomiędzy osobami fizycznymi, prawnymi i fizycznymi a prawnymi.
Prawo materialne i formalne, prawo materialne to normy porządkujące cały system prawny i regulujące stosunki prawne, prawo formalne to prawo procesowe, normy służące stosowaniu norm prawa materialnego.
PRAWO KONSTYTUCYJNE JEST PRAWEM PRZEMIESZANYM
Istnieją luki konstytucyjne, które mogą wypełniać Np. zwyczaje konstytucyjne, zwyczaj konstytucyjne natomiast może dać początek normie prawnej, Np. urząd ministra bez teki, od 24 VI 1995 roku w konstytucji, art. 149
Każda jedna dyscyplina, która daje życie innym dyscyplinom jest fundamentem całego systemu prawnego, tak też się dzieje w przypadku prawa konstytucyjnego.
ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
W znaczeniu materialnym (socjologicznym) są to czynniki kształtujące prawo jako zjawisko społeczne [bezpośrednia wola suwerena wyrażona w referendum rozstrzygającym, czyli wiążącym ustawodawcę, referenda konsultatywne, nie mające charakteru rozstrzygającego] i w znaczeniu formalnym (prawniczym) są to formy egzystowania prawa, przejawiania się go na zewnątrz, określone akty normatywne
Mandat przedstawicielski jest typową formą sprawowania władzy suwerena [art. 4 konstytucji]. Wola suwerena by mogła przyjąć walor wiążący państwo, musi przybrać formę odpowiedniego aktu prawnego (przez odpowiedni organ w odpowiednim trybie), musi przybrać formę ustawową.
Orzecznictwo sądowe nie jest aktem normatywnym, zatem nie jest źródłem prawa
Orzecznictwo Trybunałów Konstytucyjnych (pierwszy austriacki z 1920 roku) może być źródłem prawa, w tym przypadku Trybunał Konstytucyjny staje się ustawodawcą negatywnym. Trybunał podlega aktywizmowi (niewiadomo czy jest to zgodne z prawem, ale de facto staje się on quasi - ustawodawcą). W latach 80. pojawiają się pozakodeksowe źródła prawa, a w 1985 roku wprowadza się apelację i kasację.
Opinie wydawane przez organy nie są źródłami ani normami prawa.
Decyzje organów politycznych i wykładnia ustaw również nie są źródłami prawa konstytucyjnego.
KONSTYTUCJA PISANA
jest to rzeczywisty fundament państw demokratycznych, jest to akt, który umożliwia zorganizowanie państwa, szczególny sposób organizacji wieloprzymiotnikowego życia państwa, ukazuje formę państwa czy system rządów w państwie mocy prawnej.
w sensie materialnym obejmuje normy prawne pisane, a także normy zwyczajowe, Np. konstytucja Wielkiej Brytanii)
w znaczeniu formalnym są to normy zawarte na mocy szczególnego postępowania zawarte w akcie szczególnej moc
materialna = niepisana, formalna = pisana
konstytucja rzeczywista jest to konstytucja określająca rzeczywisty układ sił społecznych i politycznych w państwie, a konstytucja nazywana jest zwykłą kartką papieru, której nikt nie będzie respektował (niemiecki socjaldemokrata Ferdynand Lassall, socjologiczno - polityczna definicja konstytucji z 1862 roku przedstawiona w dwóch odczytach)
konstytucja fikcyjna Np. za czasów Jaruzelskiego
zakres znaczeniowy - konstytucja pełna (reguluje cały system w państwie) i konstytucja niepełna, mała ) najczęściej reguluje tylko zakres ustroju politycznego państwa, ustrój naczelnych organów, tworzona na czas określony, konstytucja prowizyjna, na charakter tymczasowy (20 II 1919 - nie miała charakteru ustawy konstytucyjnej, 19 II 1946 - ustawa konstytucyjna o organach RP, 17 X 1992 - ustawa konstytucyjna odnosząca się również do problematyki samorządu terytorialnego)
szczególna moc norm konstytucyjnych - konstytucja sztywna (może być zmieniona tylko w szczególnym trybie) i konstytucja elastyczna (może być zmieniona w taki trybie jak ustawy zwykłe)
konstytucja posiada:
szczególną formę (szczególna nazwa, tryb uchwalania i zmiany)
szczególną moc prawną
szczególną treść (specyficzny i tylko jej właściwy przedmiot regulacji mieszczący się w pojęciu przedmiotu prawa konstytucyjnego).
CZYNNIKI KONSTYTUCJOTWÓRCZE
już w starożytnym polis istniały dokumenty, które można określić mianem fundamentu prawnego
w średniowieczu akty wydawane w różnych krajach, Np. 1215 Magna Charta Libertatum, 1505 konstytucja Nihil Novi
1787 USA, 1791 Polska, 1793 Francja
Poglądy szkoły prawa natury, naturalne prawa jednostki ograniczają władzę
Teoria umowy społecznej Rousseau , określająca dopuszczalny zakres władzy i wpływu poddanych
Koncepcja podziału władzy Monteskiusza , rozdzielność władzy na trzy równe i równoważące się części (legislatywa, egzekutywa, sądownictwo), system równoważenia się i wzajemnego hamowania.
Przełom światopoglądowy w XVIII wieku, pojawienie się racjonalizmu, rozum człowieka najwyższym kryterium
Promieniujące w XVIII wieku teorie liberalizmu i egalitaryzmu
Wojny napoleońskie w połowie XIX wieku, dające początek narodzinom monarchii konstytucyjnej.
PREAMBUŁA KONSTYTUCJI
- różne nazwy: wstęp, część wstępna, arenga, proklamacja, preambuła, występują również konstytucje, w których ta część się pojawia, a nie jest nazwana
- jest częścią składową konstytucji, zwykle część jest formułowana w sposób uroczysty, bez artykułów, paragrafach, nie jest jednak częścią obowiązkową. Najczęściej występują w państwach nowo powstałych lub odrodzonych, tam gdzie występują przeobrażenia ustrojowe. Są krótkie, zdarzają się jednozdaniowe. Bywają również wielostronicowe, Np. 1963 i 1964 byłej Socjalistycznej Republiki Jugosławii.
Najczęściej mają charakter świecki, ale mogą mieć charakter konfesyjny, invocatio Dei, zależy to od tradycji ustrojowej, pozycji określonego kościoła czy wyznania w państwie, od typu stosunków między państwem a kościołem, jednak nie świadczy to o konfesyjnym charakterze państwa, jednak pojawiają się element konfesyjne, Np. w USA w Izbie Kongresu jest tyle księży ile wyznań reprezentują kongresmani. Liczne odniesienia do Boga Wszechmogącego, ust. 2 art. 130 polskiej konstytucji w przysiędze prezydenckiej. W preambule również dwukrotne odwołanie się do Boga. W Grecji zapis o dominacji kościoła grekokatolickiego. Konstytucja Watykanu - papież jest suwerenem w państwie, papież nadaje systematyczną i organiczną formę porządkowi państwa, kieruje się niezawodną wiedzą. Mur separacji pomiędzy religią a państwem, konstytucja USA z 1787 roku. Konstytucja hiszpańska, brak invocatio Dei, z 1978 roku.
Preambuła wskazuje na ustrojodawcę, genezę ustroju, cel, któremu ma służyć konstytucja, wskazuje najbardziej podstawowe zasady ustroju, które wymagają podkreślenia, zasada współpracy władz i zasady pomocniczości.
Jeśli sędziowie Trybunału Konstytucyjnego potrafią z treści preambuły zbudować normę prawną, to nie należy odmawiać jej charakteru normatywnego. Niezależnie czy preambuła ma charakter normatywny czy nie, ma sens, chociażby ze względu na swój wydźwięk moralny lub polityczny. Ma znaczenie przy ustalaniu wykładni konstytucji.
KONSTYTUCJA
Stosowanie konstytucji - proces ustalania w wiążący sposób organy państwa skutków prawnych dla określonych podmiotów na podstawie norm obowiązującego prawa. Z konstytucji zwykle da się ustalić czy przepisy jej mogą być stosowane samoistnie, czyli dane stosunki społeczne organ orzekający może oceniać bezpośrednio na podstawie przepisu konstytucyjnego; przepisy konstytucji dają wprost podstawę do
oceny stosunków społecznych; do sytuacji faktycznej jesteśmy w stanie dopasować
opis normy konstytucyjnej czy jest potrzebne jego rozwiniecie, czyli w grę będzie chodziło pośrednie stosowanie konstytucji, jako alternatywy dla bezpośredniego lub współstosowaniu konstytucji. Podmioty stosując konstytucję mogą być wskazane w sposób dorozumiany, ustalanie za pomocą doktryny. Możliwe rozwiązania mieszczą się pomiędzy dwoma skrajnymi modelami. Pierwszy - konstytucję bezpośrednio stosują naczelne organy państwa, parlament stosuje ją bezpośrednio zawsze wykonując wszystkie swoje funkcje, może też ograniczać inne organy państwa w stosowaniu konstytucji, ta sama również może wprowadzać określone ograniczenia - nieistnienie pozaparlamentarnej konstytucyjności prawa, a ustaw w szczególności, odpowiedzialności z tytułu naruszenia konstytucji. Drugi model stosowany przez wszystkie organy państwowe, przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że jej zasady mówią inaczej. Wszystko to, co nie występuje w pierwszym modelu, występuje w drugim - odpowiedzialność konstytucyjna, Trybunały Konstytucyjny i Stanu oraz skarga konstytucyjna, pozaparlamentarna zgodność konstytucji z prawem.. Stosowanie konstytucji polega na wydawaniu aktów indywidualnych i konkretnych bezpośrednio i w oparciu o normy konstytucyjnej, bez jej konkretyzowania, w drodze ustawy zwykłej = samoistne stosowanie konstytucji. Niesamoistne stosowanie konstytucji, gdy norma konstytucji wymaga uprzedniego rozwinięcia, skonkretyzowania w ustawie zwykłej, w przypadku luki w ustawie oraz powinna być stosowana razem z normą ustawy zwykłej jako podstawa jej wykładni. Jest to współstosowaniu konstytucji. Sytuacja, gdy Np. do wydania orzeczenia należy zarówno stosować normę konstytucyjną jak i normę ustawową, która stanowi ustawę transformującą. Jest to posługiwanie się przy stosowaniu konstytucji transmisją, którą jest ustawa doprecyzowująca postanowienia konstytucji.De facto wśród norm konstytucyjnych istnieje pewna hierarchia, wszystkie jednakowo ważne, zharmonizowane. Jedność konstytucji = zakaz interpretacji jej poszczególnych norm. Ustawodawca ustala drogowskazy konstytucyjne, poprzez które mają być interpretowane bardziej szczegółowe normy konstytucyjne. Z każdej konstytucji można wydobyć jej naczelną zasadę, Np. zasada państwa unitarnego, zasada suwerenności narodu, przedstawicielskiego sprawowania władzy, podziału i równowagi władz. Poprzez pryzmat zasad naczelnych inne normy muszą być interpretowane.
Normy o charakterze materialnym i proceduralno - organizacyjne. Materialne określają zasady ustroju, proceduralno-organizacyjne dotyczą organizacji państwa i procedur funkcjonowania jego organów. Ich waga praktyczna jest równa. Dopiero ich połączenie pozwala zrozumieć sens przepisu konstytucyjnego.
Systematyka konstytucji , każdy akt prawny nie jest jedynie zbiorem przypadkowo połączonych ze sobą przepisów prawnych, treść konstytucji jest usystematyzowana, uporządkowana. Treść konstytucji na mocy decyzji jej twórcy jest podzielona na części, działy, rozdziały, artykuł, paragrafy, ustępy, punkty, podpunkty i litery. Podział na artykuły itp., systematyka szczegółowa, na rozdziały itp. systematyka ogólna. Nie jest to jedynie zabieg formalny, techniczny. Twórca konstytucji poprzez systematykę ogólną tworzy zespół przesłanek, które następnie umożliwiają właściwa interpretację przepisów konstytucji. Rodzi koncepcje Np. religijne. Twórca konstytucji konstruuje w ten sposób aksjologię konstytucji, czyli jej system wartości. Może to świadczyć o priorytetach ustawodawcy. Poza zasadach naczelnych rozdział wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, zabieg taki odnajdujemy we wszystkich konstytucjach państw demokratycznych, w państwach socjalistycznych na czele zagadnienia ustroju politycznego, gospodarczego, a problematyka praw, wolności i obowiązków regulowana gdzieś na końcu konstytucji. W systematyce szczegółowej nie istnieją żadne zasady czy różnice pomiędzy różnymi konstytucjami, wolne od wpływów polityki czy ideologii.
Funkcje konstytucji, są to skutki, jakie wywołuje w sposób stały w danej społeczności w odniesieniu do określonej rzeczywistości istnienie konstytucji. Funkcja prawna = jurydyczna, konstytucja pełni funkcję aktu normatywnego, prawnego, uznanie tej funkcji oznacza uznanie konstytucji jako podstawowego aktu prawnego i oznacza uznanie wszystkich naturalnie z niej wynikających konsekwencji. Z konstytucją muszą być zgodne i nie mogą być sprzeczne wszystkie akty prawne. Może być stosowana bezpośrednio. Istnieje pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności aktów prawnych. Uznanie formalnej gwarancji konstytucji - Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Funkcja integracyjna, z założenia ma służyć integrowaniu społeczeństwa, -powinna być efektem zgody, consensusu narodowego. Z pluralności postaw, interesów, dążeń, ma stworzyć pewna, zintegrowaną całość. Dzięki świadomości bycia aktywnym uczestnikiem kształtowania tego consensusu identyfikujemy się z naszym państwem, całą jego społecznością, sprzyja to zbliżeniu obywatela i państwa, jeżeli mechanizmy te zawodzą rodzi się zjawisko astencjonizmu politycznego obywateli, poczucie oni - władza, my - społeczeństwo. Musi zawierać mechanizmy, które będą sprzyjać rozwiązywaniu istniejących w społeczeństwie konfliktów. Funkcja organizatorska, wiele postanowień formułuje zasady funkcjonowania organów państwa, określają strukturę organów, statut organizacji państwa. Funkcja programowa = dynamiczna, istota tej funkcji polega na założeniu, że zadaniem konstytucji nie jest jedynie realizacja raz przyjętego modelu państwa, powinna określać kierunki rozwoju państwa, nie może jednak być jedynie bilansem przebytej drogi, odnotowywać jedynie to, co dało się wcześniej osiągnąć, gdyż konstytucja ma chronić ukształtowany w państwie układ stosunków, określa się to mianem funkcji petryfikującej, stabilizacyjnej, jednak powinno się jej nadawać relatywnie ogólny charakter, gdyż sytuacja społeczeństwa jest sytuacją dynamiczną, pojawiają się nowe zjawiska i potrzeby, konstytucja musi mieć wmontowane mechanizmy zapobiegające chaosowi w rozwoju instytucji państwowych, ale jednocześnie musi być otwarta na zjawiska nowe, gotowa do spełniania roli stymulatora rozwoju społeczeństwa i państwa, inaczej staje się fikcją. Funkcja wychowawcza, jest odbiciem pewnego sytemu wartości, istotnych dla twórcy konstytucji, odbiciem przekonań społecznych, politycznych, oddziaływuje na świadomość społeczną. Nie ulega wątpliwości, że poprzez odnotowywanie praw i wolności w konstytucji, upowszechnia ona pewne wartości, zasady, idee. Są pewne wartości, których rozwój konstytucja stymuluje. Podstawą wszelkiego współdziałania społecznego musi być zgoda co do pewnych, absolutnie fundamentalnych wartości|: życie człowieka, godność człowieka, wolność, równość, sprawiedliwość. Powinna odgrywać rolę stymulatora idei i wartości. Funkcja ta jednak nie jest najistotniejsza.
USTWA O ZMIANIE KONSTYTUCJI
Różnie nazywana, Np. ustawą konstytucyjną, gdy zmiana konstytucji była bardzo głęboka.
Art. 235 ust. 1 dla ustawy dokonującej nowelizacji konstytucji ustrojodawca taką ustawę nazywa ustawą o zmianie konstytucji. Tego typu akty prawne posiadają dwie te same cechy co konstytucja - normy zwarte w tych aktach mają tę samą szczególną moc prawną i uchwalane w trybie przewidzianym dla konstytucji. Zakres materii będący przedmiotem regulacji dla ustawy o zmianie konstytucji jest mniejszy niż regulujący samą konstytucję.
Dotyczy wycinka spraw szeroko rozumianego ustroju państwowego.
Mogą służyć uchylaniu norm konstytucyjnych ich zmienianiu, bądź uzupełnianiu o nowe elementy konstytucyjne
Bywa że jednorazowo zawieszają obowiązywanie niektórych postanowień konstytucji. Akty te mogą regulować niektóre sprawy w sposób przejściowy albo w odmienny sposób na części terytorium państwa.
Tego typu akty są to najczęściej akty o normatywnym charakterze, fragmentarycznym gdy chodzi o zakres treściowy regulacji, są to akty tymczasowe.
USTAWA
Ustawa zwykła obowiązuje zaraz po konstytucji.
Akt normatywny pochodzący od parlamentu, uchwalany w szczególnym trybie. W większości współczesnych państw demokratycznych uważany za najważniejszy akt normujący sprawy prawa konstytucyjnego, zwłaszcza praw i wolności obywatelskich, działania organizacji, a w systemie anglosaskim możemy jednak spotkać ustawy o charakterze generalno - indywidualnym.
Normy ustawowe hierarchicznie zajmują drugą pozycję po Konstytucji.
Droga parlamentarna niezbędna dla jej uchwalenia nie wyklucza dopuszczalności derogacji ustawodawczej, możliwości uchwalenia aktu o mocy ustawy przez inny organ niż parlament. Najczęściej jest to głowa państwa albo rząd, w granicach upoważnienia mogą zmieniać, uchylać, zawieszać normy ustawowe, lub z mocy ustawy regulować sprawy, które do tej pory regulacją ustawową objęte nie były.
Podstawową zasada działalności ustawodawczej jest jej związanie konstytucją. Bo to konstytucja określa procedurę, tryb i formę stanowienia prawa.
Istniało pojęcie sfery wyłączności ustawy - co należy regulować w formie ustawowej, na przestrzeni dziejów standardy doktrynalne ulegały reinterpretacji dostosowując się do funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Do niedawna przyjmowano dwie tezy - ustawodawca może w drodze ustawy regulować każde zagadnienie, jeżeli nie zabrania mu tego wyraźnie konstytucja; ustawodawca powinien w drodze ustawy regulować każde zagadnienie, które chociaż raz w przeszłości normowana była przez ustawę. Dziś natomiast stoimy na stanowisku, że każda sprawa może być regulowana w drodze ustawowej.
Ustrojodawca w konstytucji sam z siebie, na mocy własnej decyzji, formułuje coś, co my w teorii nazywamy materiami ustrojowymi - ustrojodawca daje szczególne zlecenie ustawodawcy zwykłemu. W naszej konstytucji jest ich prawie 80. zasady ogłaszania innych umów niż mówi się w danym artykule określa inna ustawa, Np. Ustawa o Umowach Międzynarodowych.
Od długiego czasu, końca XVII wieku problematyka sytuacji prawnej jednostki w państwie podlega regulacji aktami parlamentu o randze ustawy.
Problemy regulowania zasad działania podstawowych organów państwa oraz jego budżetu - normowane przez ustawy. Monopol inicjatywy ustawodawczej rządu w przypadku budżetu, będącego najważniejszym planem finansowym całego państwa.
Zasada prymatu ustawy - wyrażona w formie ustawy wola państwa posiada pierwszeństwo prawne w stosunku do każdej innej woli państwowej, z wyjątkiem, kiedy konstytucja zakłada, iż działa suweren. W naszym systemie prawnym jednak nie dopuszcza się możliwości uchwalania ustaw przez suwerena. Referendum lokalne w sprawie samo opodatkowania się ludności na cele publiczne - jeżeli ma wynik wiążący w świetle ustawy referendalnej wynik ten wiąże wszystkich - jest to wyrażanie woli suwerena.
Jednolitość pojęcia konstytucyjnego ustawy - brak zróżnicowania ustaw ze względu na formę czy tryb uchwalania, chociaż w niektórych systemach prawnych obowiązujące prawo wyodrębnia inne ustawy niż ustawy zwykłe, Np. we Francji, Hiszpanii, Rumunii, Portugalii ustawy organiczne (ustawy dopełniające konstytucję dotyczące szczególnie istotnych instytucji ustrojowych).
Istnieją systemy prawne, gdzie ustawa jest uchwalana przez parlament, ale może być uchylona przez referendum [referendum abrogacyjne]
DEKRET, AKT O MOCY USTAWY
Stan wojenny, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzeniu - prezydent rozporządzenia z mocą ustawy - współcześnie w Polskiej Konstytucji.
Geneza sięga Francuskiej Karty Praw, art. 14 zezwalał królowi na wydawanie w razie konieczności państwowej lub gdy wymaga tego wzgląd na bezpieczeństwo społeczeństwa ordynansów.
1831 - Królestwo Saskie, uregulowania prawne, zaczęto dążyć do zachowania znaczenia parlamentu, ograniczenie wydawania dekretów i aktów z mocą ustawy.
Dekrety muszą być przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu.
Ograniczenia dotyczą czasu obowiązywania dekretu i jego treści.
Stosowanie dekretów zawsze budziło zastrzeżenia, zwłaszcza za czasów demokracji parlamentarnej.
Dekrety mogą być potrzebne nawet w demokracji, ważne jednak jest, by umieć się z nimi obchodzić.
Mają ściśle określonym tryb wydawania, odmienny od trybu uchwalani ustaw zwykłych i mają uwypukloną w nazwie specjalną kwalifikację - „z mocą ustawy”. Jest to akt generalny, dotyczy wszystkich podmiotów na określonym terytorium i całego terytorium państwa. Jest to akt normatywny, reguluje materie wymagające regulacji ustawowej, z konsekwencją, że moc prawną tego aktu jest równa mocy prawnej ustawy zwykłej. Jest to akt wydawany przez organ upoważniony do tego konstytucyjnie, inny niż parlament. Akt wydawany w sytuacjach, które nadają tym aktom charakter wyjątkowej formy prawotwórstwa. Warunki wydawania tych aktów dotyczą ograniczeń czasowych i przedmiotowych tych aktów. Stan wojenny nazywany czasem egzekutywy, a egzekutywa ma to do siebie, że łatwo stara się wyrwać spod kontroli parlamentu, a kontrola nad rządem musi być złożona przed parlamentem, stąd wymóg zatwierdzenia tego na najbliższym posiedzeniu sejmu.
Wydawane w stanach konieczności państwa, w warunkach krytycznych, musi być prawnie reglamentowana sytuacja, kiedy zachodzi konieczność szybkiego podjęcia decyzji w interesie państwa i jego obywateli. Gdyby nie mechanizmy ograniczające egzekutywę to okazywałoby się, że w tych nadzwyczajnych sytuacjach podjęcie określonych decyzji byłoby trudne lub wręcz niemożliwe.
Gdy zbiera się Sejm utrata mocy dekretowania
Dekrety często bywały niekonstytucyjne.
ROZPORZĄDZENIA
Współcześnie to wydawany nie przez parlament, ale przez egzekutywę w oparciu o upoważnienie ustawowe. Zawiera normy powszechnie obowiązujące.
Są aktami, które należą do właściwości egzekutywy, rozumianej zarówno jako cały rząd, szef rządu lub członkowie rządu
Rozporządzenie musi mieć podstawę prawną w upoważnieniu w ustawie. Jest to akt o randze niższej od ustawy.
Dopuszczalne jest, aby parlament partycypował w jakiś sposób formułowanie rozporządzeń, Np.
przedstawienie założeń aktów wykonawczych w stosunku do ustaw. Wraz z projektem ustawy, jej inicjator przedstawia założenia aktów wykonawczych wobec ustawy, czyli rozporządzeń.
obowiązek przedstawienia projektów aktów wykonawczych parlamentowi wraz z projektem ustawy. Wówczas parlament uchwalając ustawę ma świadomość, w jaki w sposób rząd tą ustawę zamierza wykonać.
zainteresowanie komicji parlamentarnych procesem prawotwórczym
jest istotne, żeby egzekutywa i jej organy nie otrzymywały generalnego upoważnienia do wydawania rozporządzeń. Ustawodawca udzielając takiego upoważnienia innemu niż organ ustawodawczy podmiotowi dokonuje samoograniczenia w zakresie podstawowej swojej funkcji
zatem są pewne wymagania odnośnie upoważniania: musi być tak szczegółowa, żeby nie można było domniemywać zamiaru organu upoważniającego. Jasne klarowne, jednoznaczne, czytelne.
Rozporządzenie musi zostawać w stosunku wykonawczym do ustawy
Musi obejmować jednoznaczne wskazanie organu właściwego do podjęcia regulacji, kto ma to rozporządzenie wydać.
Upoważnienie musi szczegółowo konkretyzować zakres treściowy, cel, intensywność normowania określonych materii
Zakaz subdelegacji prawa do wydania rozporządzenia - przeniesienia upoważnienia przez podmiot, który bezpośrednio je uzyskał na inny podmiot [Delegatus non potes subdelegri] .
Środki prawne, które chronią obywateli przed nadużyciami ze strony egzekutywy: cofnięcie upoważnienia, przejęcie określonej kwestii do własnej regulacji przez ustawodawcę, istnieje w trakcie procesu ustawodawczego możliwość posiłkowania się przez parlament i jego organy wewnętrzne cały arsenałem środków kontroli parlamentarnej [Np. zapytanie poselskie, interpelacja poselska, pojawia się problem, który powinien być objęty regulacją ponieważ ma wymiar ogólnokrajowy, poseł może wystąpić z interpelacją kierując ją do odpowiedniego członka rządu], konstytucja z 1997 roku wprowadziła godzinę pytań w sejmie [art. 115 ust 2] - prezes RM i pozostali jej członkowie mają obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu sejmu, z tego wynika, że marszałek sejmu i prezydium sejmu konstruując porządek dzienny każdego posiedzenia muszą przewidzieć czas na tzw. Godzinę pytań.
Mogą być źródłami prawa konstytucyjnego, o ile przedmiot regulacji mieści się w zakresie przedmiotu prawa konstytucyjnego Np. rozporządzenie prezesa RM z 23 II 1998 w sprawie zadań rady legislacyjnej oraz szczegółowych zasad trybu i funkcjonowania, rozporządzenie prezydenta RP z 22 XII 2001 roku w sprawie szczegółowego działania Krajowej Rady Sądowniczej, rozporządzenie prezesa RM z 20 VI 2002 roku w sprawie zasad techniki prawodawczej.
Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia wskazanego w ustawie i w celu jej wykonania
Uprawnione podmioty: prezydent, Rada Ministrów, premier, minister działowy, przewodniczący określonego w ustawie komitetu i KRRiT. W kręgu tych podmiotów może obracać się ustawodawca zwykły kreując upoważnienia, a w nich kreując zakres podmiotowy tych uprawnionych podmiotów.
Zakres przedmiotowy upoważnienia - powinien określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania, musi więc określić merytorycznie zakres spraw, które będą podlegać normowaniu w rozporządzeniu.
Problem wytycznych dotyczących treści aktów - te wytyczne do rozporządzenia dotyczące treści aktu są elementem, bez którego nie można uznać rozporządzenia za konstytucyjne. Brak wytycznych oznacza, że upoważnienie nie spełnia wymogów Konstytucji.
Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia mogę mieć dwojaki charakter:
wytyczne negatywne - ze wszystkich możliwych wchodzących w rachubę rozstrzygnięć, rozporządzeniodawcy mogą wykluczać te, których ustawodawca sobie nie życzy. Można eliminować określony sposób kształtowania się jakiejś instytucji
wytyczne pozytywne - wyznaczając treść przyszłego rozporządzenia w wytycznych można wskazać kryteria, którymi powinien kierować się twórca rozporządzenia wtedy, kiedy będzie normował przekazany jemu do normowania zakresu sprawy. Np. cele funkcje, wymagania.
akty rządowe - wszelkie akty prawne wydawane przez rząd, radę ministrów bądź podmioty wchodzące w jej skład, w formie innej niż poprzednie. Występują akty, którym można przypisać moc źródła konstytucyjnego rzadko występują. Jednak takim źródłem jest uchwała normatywna [regulamin pracy] Rady Ministrów.
Uchwały normatywne pochodzące od parlamentu -zawsze są źródłami prawa konstytucyjnego. Głównie regulaminy izb parlamentarnych. Zawsze uchwalane w ramach autonomii parlamentarnej, którą dysponują obydwie izby, którą dysponują z samej mocy konstytucji [art. 112] . niezależność parlamentu polegająca na swobodnym kształtowaniu swojej organizacji wewnętrznej, trybu i terminu pracy. Regulaminy są aktami quasi - wykonawczymi do konstytucji. Domniemanie zgodności regulaminu z konstytucją [art. 112]. Art. 118 - przepis, który określa zakres kognicji [właściwości] Trybunału Konstytucyjnego, Trybunał bada zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Oznacza to, że regulaminy podlegają właściwości Trybunału Konstytucyjnego, ale skoro regulaminom przysługuje szczególne domniemanie konstytucyjności, sędziowie TK w tym jednym wyjątku muszą kierować się zasadą powściągliwości sędziowskiej i godzą się na możliwość kontrolowania regulaminów parlamentarnych z punktu widzenia zgodności z konstytucją , ale tylko pod warunkiem, iż ta zgodność jest widoczna na pierwszy rzut oka, jest ewidentna. Regulamin posiada moc obowiązującą nieograniczoną do jednej kadencji parlamentarnej, aktualny pochodzi z 30 lipca 1992 roku, ujednolicenie w 2002 roku.
Bywa, że dotyczą tego samego przedmiotu co normy prawa wewnętrznego.
Art. 9 - zasada przychylności konstytucji prawu międzynarodowemu.
Problem obowiązywania norm tego prawa w prawie wewnętrznym rozwiązywany jest w różny sposób ponieważ prawo międzynarodowe pozostawia tą kwestie normowaniu poszczególnych państw.
Zasada przychylności konstytucji prawu międzynarodowemu
Istotne jest, aby w prawie wewnętrznym zapewnić skuteczność prawu międzynarodowemu. Są 2 zasadnicze doktryny:
Polega na tym, że na podstawie normy prawa krajowego, norma prawa międzynarodowego staje się normą prawno-krajową.
Recepcja dokonuje się w różny sposób, o wyborze sposobu umożliwiającego tą recepcje decyduje prawo krajowe.
Powtórzenie normy prawno międzynarodowej w prawie krajowym. W praktyce oznacza to, że państwo merytorycznie dostosowuje treść swojego prawa wewnętrznego do treści prawa międzynarodowego, konkretnej normy prawa międzynarodowego lub do całego zespołu takich norm. Ustawodawca krajowy stanowi własną normę prawną, ale dba żeby była zgodna z obowiązującą normą prawa międzynarodowego.
Przetworzenie. Ustawodawca krajowy recypując normę prawną międzynarodową, przetwarza ją w taki sposób jak uważa za stosowne, ale zapewnia absolutną zgodność meritum rozwiązania w przetwarzaniu normy.
Transformacja, może mieć charakter transformacji szczegółowej lub generalnej.
Transformacja szczegółowa - jest to transformacja konkretnego traktatu czy konkretnej uchwały organizacji międzynarodowej.
Transformacja generalna - odbywa się przy wykorzystaniu tzw. generalnej normy blankietowej prawa krajowego. Konstruując taką normę jednorazowo następuje recepcja, czyli przyswojenie całego zespołu norm prawnych międzynarodowych pochodzących nawet z różnych czasów.
Odesłanie. Prawo krajowe wskazuje organom państwa, że w określonych sytuacjach organy te mają obowiązek albo uprawnienie do stosowania normy prawno-międzynarodowej. Odesłanie, zatem nie powoduje przekształcenia normy prawa międzynarodowego w normę krajową. Organ stosujący prawo stosuje dla swojego rozstrzygnięcia normę prawno-międzynarodową jako taką.
Adopcja prawa międzynarodowego przez prawo krajowe. Normy prawno-międzynarodowe obowiązują w danym państwie jako regulacje z zakresu prawa międzynarodowego, czyli adopcja nie polega na prawotwórstwie w sferze prawa wewnętrznego.
Inkorporacja.
Wykonanie/dopełnienie prawa międzynarodowego w porządku krajowym. Polega na tym, że prawo międzynarodowe nie ulega przekształceniu w prawo krajowe, obowiązuje w państwie jako takie, a więc jako pochodzące ze źródła międzynarodowego.
Obok Konstytucji, ustaw i rozporządzeń również ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego. Niewiele umów międzynarodowych stanowi źródła prawa, które regulują zagadnienia mieszczące się w pojęciu przedmiotu prawa konstytucyjnego, to powoduje, że w bardzo ograniczonym stopniu odnosimy się do tego rodzaju źródeł.
Ustawą, która dotyczy umów międzynarodowych jest ustawa z 14 IV 2000r. „o umowach międzynarodowych”. Ustawa ta definiuje umowę międzynarodową - jest to:
Ratyfikacja umów jest jednym z zasadniczych sposobów wiązania się państwa postanowieniami umowy międzynarodowej. Państwo potwierdza w trybie procedury ratyfikacyjnej, że uważa się za związane postanowieniami tej umowy.
Prawo do ratyfikowania posiada prezydent RP.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowi cześć krajowego porządku prawnego (art. 91 ust.1). Zatem ratyfikacja i ogłoszenie są to 2 istotne elementy oznaczające bezpośrednią transformację prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego.
Ratyfikowania i ogłoszona umowa międzynarodowa jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy - jest samowykonalna.
2 rodzaje ratyfikowanych umów międzynarodowych:
Umowy międzynarodowe są aktami usytuowanymi poniżej konstytucji, muszą być z nią zgodne i nie mogą być z nią sprzeczne.
Stosunki prawne w systemie źródeł prawa pomiędzy ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi a ustawami są uzależnione od trybu przyjętej ratyfikacji.
Umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą - mają moc prawną ustawy. W przypadku gdy obowiązującej ustawy nie da się pogodzić z umową, umowa taka ma pierwszeństwo przed ustawą.
Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez upoważnienia ustawy uznać można za źródła prawa również o mocy ustawy, ale według przeważającej opinii doktryny w razie kolizji ich norm z postanowieniami ustawy ustępują swoją mocą prawną ustawie mając jednak pierwszeństwo przed innymi rodzajami aktów normatywnych (art.87.ust1).
Art. 90 - klauzula europejska [lepszy termin - klauzula integracyjna], przepis który dopuszcza możliwość przekazania na podstawie umowy międzynarodowej organowi lub organizacji międzynarodowej kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Dla takiej umowy przewidziany został tryb ratyfikacji - wymóg zgody wyrażonej w drodze ustawy uchwalonej w specjalnym trybie zarówno w sejmie jak i w senacie - 2/3 głosów. Albo tryb referendalny.
Rola i miejsce w porządku krajowym prawa europejskiego - wtórnego - prawa, które jest stanowione przez organy prawotwórcze wspólnot europejskich. Gdy wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy konstruującej tą organizację prawo ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami (art.91). Prawo organizacji międzynarodowych, do których przystępuje Polska zostaje uznane przez twórcę konstytucji za źródło prawa niższej rangi niż konstytucja w RP. Potwierdza to treść art.188, który określa zakres właściwości Trybunału Konstytucyjnego ponieważ w tym przepisie trybunał uzyskuje prawo do orzekania zgodności z Konstytucją wszystkich umów międzynarodowych.
Najważniejsze umowy międzynarodowe, które uznaje się za źródła prawa konstytucyjnego to:
Pakty praw człowieka z 1966r.
Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych - obszerna umowa międzynarodowa, składającą się z 53 art. pogrupowanych w 6 częściach. Szereg przepisów dotyczy spraw ustroju państwowego RP.
Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych - 31 art. pogrupowanych w 5 częściach.
Konwencja ochrony praw człowieka i podstawowych wolności - wypracowana w ramach Rady Europy w 1950r., Polska ratyfikowała tą konwencje w 1999r.
Europejska Karta Samorządu Terytorialnego - przyjęta została w Radzie Europy w 1985r. ratyfikowana Polska 1994r., 14 artykułów. Problematyka tej karty dotyczy zagadnień samorządu terytorialnego jako instytucji ustrojowej.
Współcześnie istnieje zgoda, że ponadnarodowe prawo wspólnot europejskich jest osobną dziedziną prawa i nie należy ani do systemu prawa wewnętrznego ani do systemu prawa międzynarodowego. Na tak rozumienie prawo ponadnarodowe składają się normy dwojakiego rodzaju:
Normy o charakterze:
pierwotnym - umowy międzynarodowe tworzące wspólnoty europejskie i tworzące UE (traktaty konstruujące EWG - traktaty rzymskie, EWWiS, EURATOM, późniejsze: traktaty z Maastricht (I,II), amsterdamski, nicejski).
wtórnym - normy zawarte w podejmowanych przez organy wspólne. Stają się wyrazem woli nowego autorytetu, obowiązują bezpośrednio na terytorium państw członkowskich wspólnot europejskich.
Zarówno w doktrynie jak i praktyce państw członkowskich powszechnie aprobowany jest pogląd, że normy prawa ponadnarodowego mają pierwszeństwo przed normami prawa wewnętrznego o randze ustawy.
Prymat prawa wspólnot nie oznacza hierarchicznego pierwszeństwa w obowiązywaniu, a jedynie pierwszeństwo w stosowaniu w konkretnej sytuacji. Istniał pogląd, że jeżeli zaistnieje kolizja pomiędzy normą prawa wewnętrznego-krajowego a normą wspólnotową to trzeba stosować pewne reguły o pragmatycznym charakterze m.in.:
In dubio pro communitate - w razie wątpliwości, rozstrzyga się je na rzecz prawa wspólnotowego. Nakazuje ta reguła wykładnie prawa krajowego w zgodzie z prawem wspólnot.
Lex posterio communitatis - tak długo jak prawo wspólnot europejskich jest prawem wydanym później od prawa wewnątrz-krajowego ma przed nim pierwszeństwo.
Akty prawa ponadnarodowego zalicza się do źródeł prawa konstytucyjnego o ile oddziałują na stosunki prawne regulowane tą gałęzią prawa
PRAWO ZWYCZAJOWE - zespół zwyczajowych - niepisanych norm postępowania, czyli społecznych reguł zachowania, których treść ukształtowała się w pewnej grupie społecznej bez decydującego udziału państwa jako odzwierciedlenie długotrwałego powtarzania przez podmioty tej grupy określonego typu zachowań.
Te reguły są wystarczająco sprecyzowane, są jasne, klarowane. Przestrzegane są przez ogół albo przynajmniej dużą większość. Jedynym uzasadnieniem ich obowiązywania jest sama tradycja takiego, a nie innego postępowania w danej grupie społecznej od niepamiętnych czasów.
Państwo może uznawać takie normy:
Wyraźnie - wtedy kiedy gotowe jest dla wyegzekwowania respektu dla takich reguł zastosować przymus państwowy lub zagrozić jego zastosowaniem.
W sposób dorozumiany
Prawo zwyczajowe jest to zespół norm postępowania stosowanych regularnie w dłuższym okresie czasu przez odpowiednio duży krąg podmiotów, co do których to norm u tych podmiotów ukształtowało się przekonanie, że obowiązują one jako normy danego systemu prawnego.
W wielu państwach (ale nie w Polsce) normy prawa zwyczajowego zostały uznane w praktyce ustrojowej za mające moc prawną równą ustawie w sytuacji istnienia luk w prawie.
Normy prawa zwyczajowego mogą być źródłami prawa konstytucyjnego jeżeli dotyczą materii regulowanych przez prawo konstytucyjne. Ale jeśli dopuszczamy istnienie takiej normy to pod zasadniczym warunkiem - normy tego prawa nie mogą konkurować z normami prawa pisanego. np.:
Zasada dyskontynuacji prac ustawodawczych. Jedyny aktualny przykład odnoszący się do praktyki ustrojowej.
W przeszłości: „Mazurek Dąbrowskiego” jako hymn narodowy (do 8 III 1973r. nie był regulowany prawnie).
Jest jedynie regułą postępowania o względnie trwałym charakterze. Czyli regułą postępowania, która w każdej chwili, bez ryzyka narażania się na naruszenie prawa, może być zastąpiona inną regułą postępowania. Jest to reguła a nie norma prawa, więc nie ma charakteru źródła prawa.
Zwyczaje mają duże znaczenie w naszym systemie prawnym.
Powstają jakby na marginesie konstytucji. Wszędzie tam gdzie ustrojodawca czegoś nie uregulował lub nie doregulował (mógł to zrobić świadomie lub pozostawić luki w regulacji konstytucyjnej nieświadomie). Zwyczaje konstytucyjne wypełniają te luki w konstytucji.
Zwyczaj konstytucyjny rodzi się w trybie precedensu konstytucyjnego. Pojawia się w pewnym momencie pierwszy raz określone rozstrzygnięcie, jeżeli ten precedens zostaje powtórzony kilka razy przekształca się w zwyczaj.
W pewnym momencie dochodzi się do wniosku, że ten zwyczaj jest złym zwyczajem i, że tą regułę postępowania należy zastąpić inną regułą, wówczas zrywa się z tym zwyczajem w trybie dysonansu konstytucyjnego i znowu w trybie precedensu kształtuje się nowy zwyczaj konstytucyjny.
Art. 149 ust. 1 - minister bez teki, jego byt wcześniej nie był nigdy uregulowany, opierał się na zwyczaju konstytucyjnym.
Art. 148 pkt.5 - kompetencja premiera do koordynowania i kontrolowania pracy członków Rady Ministrów miała swoją podstawę w okresie PRL w zwyczaju konstytucyjnym.
Art. 162 ust.1 - składanie dymisji rządu przez premiera na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. Ten zwyczaj zapoczątkował w 1956r. Józef Cyrankiewicz.
Zwyczaj, że dla objęcia stanowiska w rządzie nie jest konieczne piastowanie mandatu posła lub senatora.
Zwyczaj nie łączenia stanowiska prezesa NIK ze stanowiskami w Radzie Państwa, wyjątek stanowił okres 1972-1980, gdzie zwyczaj ten został w trybie dysonansu uchylony.
INNE AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO
AKTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
1) Doktryna dualistyczna - H. Triepel
Prawo krajowe i prawo międzynarodowe są to odmienne porządki prawne, których odmienność jest tak istotna, że zdaniem dualistów jest niemożliwe zaistnienie konfliktu pomiędzy normami pochodzącymi z tak odmiennych rodzajów prawa.
2) Doktryna monistyczna - H. Kelsen
Prawo wewnętrzne i prawo międzynarodowe tworzą jednolity system norm prawnych.
Teorie te posiadają dwie postacie:
a) Postać pierwszeństwa prawa krajowego
b) Prymat prawa międzynarodowego
We współczesnej teorii prawa międzynarodowego dąży się do modyfikowania obu skrajnych twierdzeń i wypracowywania kompromisu sprawiającego, że ulegają lekkiemu zatarciu różnice pomiędzy obiema doktrynami.
Istnieją współcześnie 2 metody włączania prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego i tym samym 2 metody zapewnienia skuteczności prawa międzynarodowego w porządku krajowym.
1. Metoda recepcji prawa międzynarodowego w państwie przez prawo krajowe.
FORMY RECEPCJI:
2. Obowiązywanie prawa międzynarodowego bez recepcji
Natomiast respektowanie, przestrzeganie i stosowanie prawa międzynarodowego w państwie umożliwia specjalny akt tego państwa w postaci normy prawnej albo nawet zwyczaj.
„Porozumienie zawarte pomiędzy RP a innym podmiotem/podmiotami prawa międzynarodowego i to bez względu na nazwę, formę porozumienia i od tego czy jest zawierana w imieniu państwa, rządu czy ministra”.
Jeden ze sposobów wiązania się przez państwo z postanowieniami określonej umowy.
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE
1. Umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. W tej procedurze muszą uczestniczyć obie izby, bywa, że z konstytucji wprost wynika, że senat nie uczestniczy.
2. Umowy dla których ratyfikacji nie jest wymagana zgoda wyrażona w formie ustawy. Zasady ogłoszenia tych umów określa art. 78 ust.3. Natomiast bezpośrednio do tego rodzaju umów odnosi się art. 89 ust.2.
Ustawa z 14 IV 2000r. - „o umowach międzynarodowych”. Dz.U. nr 39 pozycja 443.
PRAWO PONADNARODOWE
ZWYCZAJOWE PRAWO KONSTYTUCYJNE, PRECEDENS KONSTYTUCYJNY, ZWYCZAJ KONSTYTUCYJNY (KONWENANS) i DYSONANS KONSTYTUCYJNY
Art. 8 ust. 1 (klauzula supremacyjna) wyraźnie mówi, że konstytucja jest najwyższym prawem RP, to oznacza, że prawo pisane jest najwyższym prawem RP.
Źródła prawa konstytucyjnego w polskim systemie źródeł prawa są z zasady źródłami prawa pisanego. Co wcale nie oznacza, że we współczesnym państwie nie mogą istnieć inne źródła prawa konstytucyjnego.
Mamy do czynienia z elementem normatywnym w przeciwieństwie do zwyczaju konstytucyjnego (konwenansu konstytucyjnego), który nie jest źródłem prawa konstytucyjnego ponieważ nie ma charakteru normatywnego.
KONWENANS KONSTYTUCYJNY - jego istota polega na względnie trwałym przestrzeganiu w praktyce działania organów państwa pewnych reguł postępowania. Praktyka ta dotyczy takich naczelnych organów państwa jak: izby parlamentu, głowa państwa, rząd, NIK, dawna Rada Państwa.
Może się okazać, że ten zwyczaj jest zwyczajem zasadnym, weryfikującym się pozytywnie i wówczas jest kontynuowany (nawet kilkanaście albo kilkadziesiąt lat). Dopiero po dłuższym okresie jego stosowania, ustrojodawca może dojść do wniosku, że ten zwyczaj jest na tyle istotny, korzystny, na tyle uzupełniający pozytywnie sferę funkcjonowania określonych naczelnych organów państwa, że warto go utrwalić i wówczas zostaje on przekształcony w normę konstytucyjną.
PRECEDENS KONSTYTUCYJNY - świadome rozstrzygnięcie pewnego zagadnienia z zakresu praktycznego funkcjonowania konstytucji przez właściwy, naczelny organ państwa w okolicznościach uzasadniających przypuszczenie, że przyjęte rozwiązanie znajdzie w przyszłości identyczne zastosowanie.
Nie ma charakteru wiążącego normy prawnej i nie może być źródłem prawa konstytucyjnego.
DYSONANS KONSTYTUCYJNY (albo polityczny) - złamanie ustalonego konwenansu (zwyczaju konstytucyjnego).
ZASADA DYSKONTYNUACJI PRAC USTAWODAWCZYCH - polega na tym, że rozpoczęte i niedokończone prace nad projektem ustawy w Sejmie, z końcem jego kadencji ulegają zamknięciu - nie mogą być kontynuowane w następnej kadencji. Ponieważ nowy parlament musi rozpoczynać prace legislacyjne z „pustym portfelem legislacyjnym”.
Wyjątek: o ile zasada ta nigdzie nie została wyrażona, wprowadza się od niej wyjątek w ustawie o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej - zasada dyskontynuacji nie dotyczy projektów ustaw, które zostały zgłoszone w trybie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej. Praca nad tymi projektami może być kontynuowana.