Układ trawienny

Jama ustna

• stanowi początek układu trawiennego

• rozpoczyna się szparą ust, przechodząc ku tyłowi cieśnią gardzieli w gardło

• ściany jamy ustnej stanowią:

• wargi

• policzki

• podniebienie

• i tzw. dno jamy ustnej

Wargi

• fałdy skórno - mięśniowe

• utworzone przez:

- skórę

- mięsień okrężny ust

- wyścielone od wewnątrz błoną śluzową

• w miejscu przejścia skóry warg w błonę śluzową jest widoczna czerwień wargowa

Policzki

• budowa trójwarstwowa

• warstwę środkowa to mięsień policzkowy

• między nim a skórą znajduje się skupienie tkanki tłuszczowej zwane poduszeczką tłuszczową policzka

• od wewnątrz policzki wysłane są błoną śluzową

Podniebienie

• tworzy górną ścianę jamy ustnej

• wyróżniamy w nim:

- część przednią - podniebienie twarde

* utworzone przez wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podniebiennych

- część tylną - podniebienie miękkie

* fałd błony śluzowej zawierający mięśnie poprzecznie prążkowane

Jama ustna

• pośrodku tylnego brzegu podniebienia miękkiego znajduje się wyniosłość zwana języczkiem

• od strony jamy ustnej dno pokryte błoną śluzową wytwarzającą fałd podjęzykowy

• fałd podjęzykowy zawiera ślinianki podjęzykowe i zwoje podjęzykowe

• ma brodawkę, zwaną mięskiem podjęzykowym, w której znajduje się wspólne ujście ślinianek - podjęzykowej i podżuchwowej

Narządy jamy ustnej

• zęby

• język

• ślinianki

Zęby

• błona śluzowa pokrywająca wyrostki zębodołowe nazywa się dziąsłem

• połączenie zęba z zębodołem jest rodzajem więzozrostu i nazywa się wklinowaniem

• tkanka łączna łącząca te dwie struktury tworzy ozębną

Szczegółowa budowa zębów

• uzębienie człowieka jest dwupokoleniowe, tzn. zawiera zęby mleczne i stałe (bardzo rzadko zdarza się uzębienie trójpokoleniowe) oraz różnokształtne, tzn. o różnej budowie

• zawiązki zębów stałych zajmują początkowo położenie pod rozwijającymi się zębami mlecznymi, we wspólnym zębodole, oddzielone od nich przegrodą kostną

Zęby mleczne

• występują w liczbie 20

• są mniejsze

• barwa białawo - niebieskawa

• na granicy korony i szyjki zęba znajduje się wałeczek szkliwa otaczający ząb, zwany obręczą zęba

• ustawione są ponadto bardziej pionowo

• korzenie ich są mniejsze i cieńsze

• w okresie poprzedzającym ich wypadnięcie cechuje je znaczna ruchomość

Zęby stałe

• występują w liczbie 32

Język

• Wyróżnia się w nim:

a) nasadę

b) trzon

c) wierzchołek języka

d) brzegi

e) grzbiet

f) powierzchnię dolną

Ślinianki

• w błonie śluzowej jamy ustnej znajdują się liczne, małe gruczoły ślinowe: wargowe, policzkowe, podniebienne i językowe

• do jamy ustnej uchodzą także przewody wyprowadzające trzech par dużych gruczołów ślinowych: ślinianek przyusznych, ślinianek podżuchwowych i ślinianek podjęzykowych

Ślinianka przyuszna

• jest największym gruczołem ślinowym

• położona ku tyłowi od kąta żuchwy, poniżej przewodu słuchowego zewnętrznego

• można w niej wyróżnić część powierzchowną i część głęboką

• otoczona jest torebką łącznotkankową, od której w głąb gruczołu odchodzą przegrody

• z przednio - dolnej części gruczołu wychodzi przewód ślinianki przyusznej, który przebiega po mięśniu żwaczu, przebija mięsień policzkowy i uchodzi do przedsionka jamy ustnej na wysokości drugiego zęba trzonowego

Ślinianka podżuchwowa

• jej przewód wyprowadzający uchodzi na mięsku podjęzykowym fałdu podjęzykowego

• wydzielina ma charakter mieszany, śluzowo - surowiczy

• unerwiona przywspółczulnie przez nerw twarzowy

Ślinianka podjęzykowa

• jest najmniejszą ślinianką

• położona w dnie jamy ustnej, w fałdzie podjęzykowym

• jej przewód wyprowadzający większy uchodzi najczęściej razem z przewodem ślinianki podżuchwowej na mięsku podjęzykowym

• przewody mniejsze uchodzą w liczbie około 30 na fałdzie podjęzykowym

Wydzielanie śliny

• Wydzielanie śliny odbywa się ustawicznie i jest wynikiem pobudzenia autonomicznego układu nerwowego

• Dobowa objętość wydzielanej śliny wynosi przeciętnie 1-2 litry w ciągu doby

• 99% śliny stanowi woda, resztę natomiast stanowią składniki nieorganiczne (sód, potas, chlorki, dwuwęglany) i organiczne (białka, mucyny)

• Główną funkcją śliny jest nawilżanie jamy ustnej i spożywanych suchych pokarmów, a także ułatwienie ich połykania

• Znaczenie higieniczno-obronne śliny polega na wypłukiwaniu z jamy ustnej resztek pokarmów oraz na jej działaniu bakteriobójczym, ponieważ składniki śliny niszczą bakterie dostające się do jamy ustnej

• Ponadto zawarty w ślinie enzym, nazywany amylazą, trawi skrobię, rozkładając ją na cukry proste

• Pokarm rozdrobniony w jamie ustnej i zmieszany ze śliną zostaje uformowany w kęs, który za pomocą języka dostaje się do gardła, a stąd przez przełyk do żołądka

Gardziel

• leży na granicy jamy ustnej i gardła

• należą do niej dwa parzyste łuki: podniebienno - językowy i podniebienno-gardłowy, pomiędzy którymi znajduje się migdałek podniebienny

• ponad migdałkiem podniebiennym - dół nadmigdałkowy

• przestrzeń ograniczona przez łuki nazywa się cieśnią gardzieli

• do gardzieli należy również zaliczyć podniebienie miękkie

Gardło

• narząd wspólny dla układu trawiennego i układu oddechowego

• rozciąga się od podstawy czaszki (sklepienie gardła) do poziomu VI kręgu szyjnego

• ściana zbudowana z:

- błony śluzowej

- błony mięśniowej

- położonej zewnętrznie błony łącznotkankowej

• w błonie śluzowej rozsiane są drobne gruczoły gardłowe

• błonę mięśniową tworzą mięśnie poprzecznie prążkowane: dźwigacze i zwieracze

• mm. dźwigacze gardła

• mm. zwieracze gardła

* unerwione przez splot gardłowy

Jama gardła

• dzieli się na:

- część nosową

- część ustną

- część krtaniową

• część nosowa łączy się z jamą nosową przez nozdrza tylne, na jej sklepieniu znajduje się migdałek gardłowy

• część ustna łączy się z jamą ustną przez cieśń gardzieli

• część krtaniowa łączy się z krtanią i przełykiem

• na ścianie bocznej ujście gardłowe trąbki słuchowej wraz z migdałkiem trąbkowym

Migdałki

• zbudowane ze skupień grudek chłonnych, mających zdolność wytwarzania limfocytów

• spełniają funkcję obronną

• występują na pograniczu jamy nosowej, jamy ustnej i gardła

• tworzą tzw. pierścień chłonny gardła (Waldeyera)

• w skład pierścienia wchodzą migdałki: podniebienne, językowy, trąbkowe i gardłowy

Przełyk

• narząd pośredniczący w przekazywaniu pokarmów z gardła do żołądka

• rozpoczyna się na wysokości VI kręgu szyjnego, kończy zaś na poziomie XI kręgu piersiowego

• długość jego wynosi od 23 do 29 cm

• dzieli się na:

1) część szyjną

- położona do przodu od kręgosłupa na pograniczu szyi i klatki piersiowej

2) część piersiową

- przebiega w śródpiersiu górnym i tylnym

3) część brzuszna

- zawarta pomiędzy przeponą a żołądkiem

• wygięty w płaszczyźnie czołowej na kształt litery S

• w przebiegu przełyku występują trzy zwężenia:

1) górne (krtaniowe), tzw. wpust przełyku - w miejscu odejścia od gardła

2) środkowe (aortalne) - w miejscu skrzyżowania z łukiem aorty

3) dolne (brzuszne) - w miejscu przejścia w żołądek

Przełyk

• w przełyku panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego

• nie zachodzi w nim wchłanianie pokarmów

• kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zwanym falą perystaltyczną

• czynność transportowa przełyku odbywa się nawet wtedy, gdy gardło jest położone niżej niż żołądek, np. przy zwisaniu do góry nogami

Jama brzuszna

• Otrzewna - jest to błona surowicza wyścielająca jamę brzuszną od wewnątrz (zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zawierającej włókna sprężyste)

• W obrębie jamy brzusznej wyróżniamy przestrzeń wewnątrzotrzewnową i zewnątrzotrzewnową

Otrzewna

• Otrzewna ścienna - wyściela jamę brzuszną

• Otrzewna trzewna - pokrywa narządy leżące w jamie brzusznej

• Krezka - jest ot przejście otrzewnej ściennej w trzewną, zbudowana z 2 blaszek otrzewnej pomiędzy którymi biegną naczynia i nerwy do i z narządu

• Zadaniem krezki jest umocowanie narządu do ścian brzucha, zapewnienie mu ruchomości, doprowadzenie naczyń i nerwów

Jama otrzewnej

• Szczelinowata przestrzeń zawarta między otrzewną ścienną, otrzewną trzewną i krezkową

• Jama otrzewnej + narządy pokryte otrzewną trzewną + krezki tych narządów = PRZESTRZEŃ WEWNĄTRZOTRZEWNOWA

Żołądek

• żołądek stanowi najszerszą część przewodu pokarmowego o workowatym kształcie

• łączy przełyk z jelitem cienkim

• położony jest wewnątrzotrzewnowo

• wielkość żołądka jest bardzo zmienna - jego pojemność waha się od 1000 do 3000 ml

• żołądek leży w lewej okolicy podżebrowej i lewej okolicy nadbrzusznej

• tylko cześć odźwiernikowa przekracza linię pośrodkową ciała i znajduje się w prawym nadbrzuszu

• w żołądku wyróżnia się następujące części:

1) część wpustową, do której uchodzi przełyk

2) dno żołądka - najwyższa jego część położona pod przeponą

3) trzon żołądka - największa część środkowa

4) część odźwiernikowa - przechodzi w dwunastnicę, a miejsce przejścia nazywa się odźwiernikiem

Żołądek

• w żołądku wyróżnia się:

- ścianę przednią i tylną żołądka

- miejsca ich połączenia to krzywizna większą i mniejsza żołądka

Ściana żołądka

• błona surowicza

• błona mięśniowa:

- z warstwą podłużną i okrężną mięśni gładkich

- te ostatnie wykształcają mięsień zwieracz odźwiernika

- występują tu również włókna o skośnym przebiegu

• błona śluzowa:

- pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym

- z powodu zawartych w niej mięśni gładkich (warstwa mięśniowa błony śluzowej) powstają fałdy żołądkowe

Gruczoły żołądka

• gruczoły żołądkowe właściwe (główne)

• w błonie śluzowej żołądka

• gruczoły odźwiernikowe

Wydzielanie żołądkowe

• gruczoły żołądka wydzielają śluz i sok żołądkowy zawierający enzymy to jest pepsynę, katepsynę, podpuszczkę i kwas solny

• przy udziale enzymów odbywa się w żołądku trawienie białek, kontynuowane jest także trawienie cukrów rozpoczęte w jamie ustnej przez enzym - ptialinę

• komórki okładzinowe żołądka wydzielają oprócz kwasu solnego tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, który wiąże się z witaminą B12 i umożliwia jej wchłanianie w jelicie krętym

Jelito cienkie

• składa się z

- dwunastnicy

- jelita czczego

- jelita krętego

Dwunastnica

• ma kształt litery C

• dzieli się na:

- część górną

- część zstępującą

- część poziomą, zwaną inaczej częścią dolną

- część wstępującą

• początkowa rozszerzona część części górnej, przylegająca do odźwiernika, nosi nazwę bańki (opuszki) dwunastnicy (jej błona śluzowa nie ma fałdów okrężnych)

• jej długość wynosi od 24 do 30 cm

• rzutuje się na okolicę nadbrzuszną i okolicę pępkową

• w swojej większej części leży na prawo od płaszczyzny pośrodkowej

• część górna i część wstępująca leżą wewnątrzotrzewnowo, pozostałe części zewnątrzotrzewnowo

Ściana dwunastnicy

• zbudowana z:

1) błony surowiczej (otrzewna trzewna)

2) błony mięśniowej (mięśnie gładkie)

3) utkania podśluzowego

4) błony śluzowej, wyścielonej nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym

• błona śluzowa tworzy fałdy okrężne z wyjątkiem bańki dwunastnicy

• na przyśrodkowej ścianie części zstępującej dwunastnicy występuje fałd podłużny, w którego dolnej części znajduje się brodawka większa dwunastnicy

• brodawka większa dwunastnicy stanowi miejsce wspólnego ujścia przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego, tworzących tuż przed ujściem bańkę wątrobowo - trzustkową

• bańka ma dobrze wykształcony mięsień zwieracz bańki (m. zwieracz Odiego)

• w części górnej fałdu podłużnego występuje brodawka mniejsza dwunastnicy, na której może uchodzić przewód trzustkowy dodatkowy, jeśli występuje

• komórki nabłonka błony śluzowej pokryte są mikrokosmkami, a w utkaniu podśluzowym występują gruczoły dwunastnicze

Dalsze części jelita cienkiego

• jelito czcze

• jelito kręte

• nie są od siebie ostro odgraniczone

• rozpoczynają się zgięciem dwunastniczo-czczym na wysokości II kręgu lędźwiowego

• kończą zastawką krętniczo - kątniczą (z. Bauhina), w miejscu ujścia jelita krętego do kątnicy, w prawym dole biodrowym

Dalsze części jelita cienkiego

• łączna długość jelita cienkiego wynosi około 5 m

• jelito czcze od krętego różni się:

a) większą liczbą kosmków jelitowych

b) lepszym ukrwieniem

c) występowaniem pojedynczych grudek chłonnych

• dzięki znacznej długości jelita czczego i krętego treść pokarmowa przesuwając się zostaje strawiona i wchłonięta

• jelito cienkie leży wewnątrzotrzewnowo, zawieszone na krezce

• brzeg ścienny krezki jest znacznie krótszy, przyczepia się do tylnej ściany brzucha, najczęściej wzdłuż linii łączącej II kręg lędźwiowy ze stawem krzyżowo-biodrowym prawym

Ściana jelita czczego i krętego

• trójwarstwowa budowa ściany

• błona śluzowa wyścielona nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym wytwarza fałdy okrężne, o wysokości do 8 mm, na których znajdują się wypustki błony śluzowej - kosmki jelitowe

• kosmki jelitowe mają do 1,5 mm wysokości, a liczba ich jest oceniana na 10 milionów

• kosmki zwiększają znacznie powierzchnię wchłaniania

Ściana jelita czczego i krętego

• w błonie śluzowej występują również:

- komórki kubkowe

- gruczoły jelitowe

- grudki chłonne pojedyncze i skupione

• w ścianie jelita cienkiego występują również śródścienne sploty i zwoje układu autonomicznego

Uchyłek Meckela

• w blisko 2% przypadków w ostatnim metrze jelita krętego występuje uchyłek (Meckela) będący pozostałością przewodu żółtkowo - jelitowego

• stanowi on zwykle uwypuklenie jelita krętego w kształcie palca (nie zawsze drożne na całej długości), biegnące w kierunku pępka

Jelito grube

• końcowa część przewodu pokarmowego

• dzieli się na:

- jelito ślepe (kątnicę) wraz z wyrostkiem robaczkowym

- okrężnicę

- odbytnicę

• tworzy rodzaj prostokątnego obramowania otaczającego pętle jelita cienkiego, położone w części środkowej jamy brzusznej

• jego długość wynosi od 1,5 do 1,8 m, a średnica jest większa od średnicy jelita cienkiego i ma przeciętnie około 9 cm

Jelito grube - kątnica

• jest początkową częścią jelita grubego, położoną na prawym talerzu biodrowym

• około 3 cm powyżej dna kątnicy, na jej przyśrodkowej ścianie, uchodzi jelito kręte, ujściem krętniczo - kątniczym

• w ujściu tym znajduje się fałd błony śluzowej - zastawka krętniczo - kątnicza, która zapobiega cofaniu się treści pokarmowej z jelita grubego do jelita cienkiego

Wyrostek robaczkowy

• odchodzi od podstawy jelita ślepego

• długość jego wynosi najczęściej około 8 cm, średnica około 1 cm

• ma krezkę i w położeniu typowym zwisa najczęściej z talerza biodrowego w kierunku miednicy mniejszej

• ujście wyrostka robaczkowego jest najczęściej oddzielone od światła kątnicy przez tzw. zastawkę półksiężycowatą wyrostka robaczkowego

• w utkaniu podśluzowym wyrostka robaczkowego znajdują się liczne grudki chłonne skupione, dlatego przypisuje mu się rolę „migdałka przewodu pokarmowego"

Jelito grube - okrężnica

• okrężnica dzieli się na:

1) okrężnicę wstępującą, która zgięciem prawym okrężnicy przechodzi w

2) okrężnicę poprzeczną, a ta zgięciem lewym okrężnicy przechodzi w

3) okrężnicę zstępującą

4) okrężnica esowata - przedłużenie okrężnicy zstępującej (od poziomu grzebienia biodrowego)

• Okrężnica wstępująca

- jest przedłużeniem jelita ślepego

- przebiega od prawego dołu biodrowego, ku górze, do prawego podżebrza, gdzie przechodzi zgięciem prawym w okrężnicę poprzeczną

• Okrężnica poprzeczna

- przebiega poprzecznie, pomiędzy prawym a lewym podżebrzem

- zatacza łuk skierowany wypukłością ku dołowi i przodowi

- łączy okrężnicę wstępującą z okrężnica zstępującą

• Okrężnica zstępująca

- przebiega po lewej stronie jamy brzusznej, pomiędzy podżebrzem lewym a lewym dołem biodrowym

- łączy okrężnicę poprzeczną z okrężnica esowatą

- granicą pomiędzy okrężnica zstępującą a okrężnica esowatą jest lewy grzebień biodrowy

• Okrężnica esowata

- nazywana tak ze względu na swoje charakterystyczne wygięcia

- jest przedłużeniem okrężnicy zstępującej

- na wysokości III kręgu krzyżowego przechodzi bez wyraźnej granicy w końcową część jelita

Ściana jelita grubego

• ma budowę trójwarstwową

• wyróżnia się w niej:

a) błonę surowiczą (otrzewna trzewna)

b) utkanie podsurowicze

c) błonę mięśniową (mięśnie gładkie o okrężnym i podłużnym przebiegu)

d) błonę śluzową, wysłaną nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, zawierającą sporo komórek kubkowych

Odbytnica

• w odbytnicy można wyróżnić:

- rozszerzoną część górną, położoną wewnątrz-otrzewnowo, zwaną bańką odbytnicy

- część dolną, otoczoną przez przeponę miednicy - kanał odbytniczy

• przylegając tylną ścianą do kości krzyżowej i kości guzicznej, odbytnica wytwarza dwa łuki:

1) zgięcie krzyżowe - zwrócone wypukłością ku tyłowi

2) zgięcie kroczowe - zwrócone wypukłością ku przodowi, otaczające kość guziczną

• w błonie środkowej ściany odbytnicy, w pobliżu odbytu, włókna mięśni gładkich o okrężnym przebiegu wytwarzają mięsień zwieracz odbytu wewnętrzny, a także mięśnie dochodzące do narządów sąsiednich:

• m. odbytniczo - guziczny

• m. odbytniczo - cewkowy

• błona śluzowa odbytnicy wytwarza zarówno fałdy poprzeczne jak i fałdy podłużne

• szczególnie dobrze wykształcony jest (idąc od odbytu) trzeci fałd poprzeczny, nazywany trzecim zwieraczem

• fałdy podłużne wytwarzają słupy odbytnicze a pomiędzy nimi zagłębienia - zatoki odbytnicze

• w zatokach odbytniczych znajdują się bardzo dobrze wykształcone sploty żylne, będące miejscem powstawania żylaków odbytnicy

• sploty żylne uszczelniają odbyt

• odbyt stanowi końcowy otwór przewodu pokarmowego, w obrębie którego nabłonek jednowarstwowy sześcienny przechodzi w nabłonek wielowarstwowy płaski

• skóra dookoła odbytu zawiera barwnik, a u mężczyzn jest owłosiona

Wątroba i trzustka

• dużymi gruczołami związanymi anatomicznie i czynnościowo z przewodem pokarmowym są wątroba i trzustka

Wątroba

• waży około 1,5 kg

• największy gruczoł w organizmie

• na przekroju w płaszczyźnie czołowej ma kształt trójkąta

• okryta jest:

- błoną surowiczą

- utkanie podsurowicze

- błona włóknista

• położona jest wewnątrzotrzewnowo

Lokalizacja wątroby

• leży w podżebrzu prawym, w okolicy nadbrzusznej i w podżebrzu lewym

• brzeg górny wątroby może sięgać przy maksymalnym wydechu, w linii środkowo-obojczykowej prawej do czwartego międzyżebrza, a w linii środkowo-obojczykowej lewej do trzeciego międzyżebrza

• brzeg dolny w linii środkowo-obojczykowej prawej nie wystaje spod łuku żebrowego

• do powierzchni przeponowej przylega przepona

• do powierzchni trzewnej: żołądek, dwunastnica, okrężnica, gruczoł nadnerczowy prawy i nerka prawa

Wątroba

• wyróżnia się:

a) powierzchnię przeponową

b) powierzchnię trzewną

• powierzchnie są od siebie oddzielone brzegiem górnym i brzegiem dolnym wątroby

• na powierzchni trzewnej znajdują się dwie bruzdy przebiegające strzałkowo

• przednia część bruzdy prawej - dół pęcherzyka żółciowego, zawiera pęcherzyk żółciowy

• tylna część bruzdy prawej - bruzda żyły głównej zawiera żyłę główną dolną

• przednia część lewej bruzdy - szczelina więzadła obłego osłania jednoimienne więzadło

• tylna część lewej bruzdy - szczelina więzadła żylnego zawiera pozostałość krążenia płodowego, zarośnięty przewód żylny

• pomiędzy bruzdami strzałkowymi znajduje się zagłębienie zwane wrotami wątroby dla przejścia naczyń, nerwów i przewodów żółciowych (triada wątrobowa)

Wątroba

• wątroba dzieli się na cztery płaty:

1) płat prawy - największy

2) płat lewy - mniejszy

3) płat ogoniasty

4) płat czworoboczny

• dwa ostatnie płaty są widoczne tylko na powierzchni trzewnej wątroby

• na powierzchni przeponowej płat prawy i płat lewy oddzielone są od siebie przez więzadło sierpowate, którego przedni, zgrubiały brzeg nosi miano więzadła obłego wątroby

• płaty dzielą się z kolei na segmenty

• segmenty dzielą się na zraziki wątroby

• zrazik to najmniejsza jednostka morfologiczno - czynnościową wątroby

• zraziki są zbudowane z komórek wątrobowych, układających się w blaszki wątrobowe, przebiegające promieniście w stosunku do środka zrazika i tworzące skomplikowaną strukturę zwaną muralium

• podłużny przekrój blaszki nazywa się beleczką wątrobową

• pomiędzy blaszkami występują przestrzenie tworzące labirynt wątrobowy

• u człowieka blaszki wątrobowe zbudowane są z jednej warstwy komórek

• komórki wątrobowe beleczek tworzą ścianę kanalików żółciowych

• w przestrzeniach labiryntu znajdują się naczynia żylne włosowate zwane zatokami żylnymi i otaczające je przestrzenie okołozatokowe

• natomiast w przestrzeniach pomiędzy zrazikami - zwłaszcza tam, gdzie kilka zrazików styka się ze sobą swymi narożami - w tzw. przestrzeniach wrotno - żółciowych przebiegają naczynia krwionośne, naczynia chłonne i przewodziki żółciowe, będące przedłużeniem kanalików żółciowych

Unaczynienie wątroby

• Wątroba jest jednym z nielicznych narządów (oprócz płuc), które ze względu na pełnione funkcje mają dwa rodzaje unaczynienia: czynnościowe i odżywcze.

Krążenie czynnościowe:

- utworzone przez żyłę wrotną jako naczynie doprowadzające i przez żyły wątrobowe jako naczynia odprowadzające

- związane z doprowadzaniem do wątroby wchłoniętych w przewodzie pokarmowym składników i ich przetworzeniem

Krążenie wrotne

• Układ wrotny to każdy układ tętniczy czy żylny utworzony przez naczynie u obu swych końców przechodzące w siec naczyń włosowatych

• Żyła wrotna wątroby sprowadza do wątroby krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej

• Obszar drenowania obejmuje cały przewód pokarmowy podprzeponowy, śledzionę, trzustkę i pęcherzyk żółciowych

• Układ wrotny wątroby wytwarza krążenie czynnościowe, które służy przemianie materii

Krążenie odżywcze:

- zadaniem jest odżywianie komórek wątrobowych

- składa się z naczynia doprowadzającego, tętnicy wątrobowej właściwej, przedłużenia t. wątrobowej wspólnej i z naczyń odprowadzających - żył wątrobowych, uchodzących do żyły głównej dolnej

- obydwa krążenia zespalają się ze sobą na poziomie zrazików, stąd żyły wątrobowe są naczyniami odprowadzającymi wspólnymi dla obu krążeń

Funkcje wątroby

• Metabolizm węglowodanów

• Magazynowanie glikogenu (kondensacja cząsteczek glukozy - glikogeneza)

• Równoważenie poziomu cukru we krwi

• Utlenianie kwasów tłuszczowych (b-oksydacja)

• Zamiana nadwyżki cukrów na kwasy tłuszczowe lub tłuszcze

• Synteza fosfolipidów i cholesterolu

• Przeróbka cholesterolu na kwasy żółciowe

• Wyłapywanie z krwi szkodliwych związków azotowych i poddawanie ich dezaminacji

• Synteza białek osocza krwi

• Produkcja żółci

• Usuwanie i neutralizowanie trucizn

• Magazynowanie witamin A, D, B12

Żółć

• wytwarzana w komórkach wątrobowych

• odpływa do wrót wątroby kanalikami i przewodzikami żółciowymi, które przechodzą w przewody żółciowe

• są to przewody wątrobowe prawy i lewy, odprowadzające żółć z prawego i lewego płata wątroby

• z zespolenia przewodów wątrobowych powstaje przewód wątrobowy wspólny

• ten z kolei zespala się z przewodem pęcherzykowym w przewód żółciowy wspólny

• przewód żółciowy wspólny uchodzi w części zstępującej dwunastnicy, na brodawce większej dwunastnicy

• najczęściej wspólnie z przewodem trzustkowym w postaci bańki wątrobowo-trzustkowej

• przewody żółciowe mają dobrze wykształcone mięśnie gładkie, które tworzą w ich przebiegu rodzaj zwieraczy (zwieracz Langego, zwieracz Lutkensa)

• silny zwieracz występuje również w bańce wątrobowo-trzustkowej (m. zwieracz bańki - zwieracz Oddiego)

• przewód pęcherzykowy doprowadza i odprowadza żółć do zbiornika żółci - pęcherzyka żółciowego

Pęcherzyk żółciowy

• jego pojemność wynosi od 30 do 50 ml

• żółć zostaje w nim 20 x zagęszczona i zmagazynowana

• pęcherzyk żółciowy znajduje się na powierzchni trzewnej wątroby w dole pęcherzyka żółciowego

• w pęcherzyku żółciowym wyróżnia się: dno, trzon i szyjkę

Trzustka

• narząd o obłym kształcie, o długości do 18 cm i masie do 100 g

• wyróżniamy: głowę, trzon oraz ogon trzustki

• dzieli się na część zewnątrzwydzielniczą i część wewnątrzwydzielniczą (dokrewną)

• trzustkę drenuje system rozgałęzionych kanalików, łączący się ostatecznie w dwa przewody trzustkowe - główny przewód trzustkowy (Wirsunga) i przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego)

• tymi drogami uchodzą do dwunastnicy produkty części zewnątrzwydzielniczej trzustki

• trzustka to najbardziej aktywny gruczoł trawienny, w ciągu doby wydziela ok. 2,5 l soku

• sok trzustkowy zawiera dużą ilość enzymów, które trawią cukry, tłuszcze i białka

Część zewnątrzwydzielnicza

• stanowiąca około 97% masy narządu produkującą około 10 enzymów trawiących białka, węglowodany i tłuszcze

Część dokrewna wewnątrzwydzielnicza

• część dokrewną trzustki tworzą wyspy trzustkowe (wyspy Langerhansa), rozmieszczone nieregularnie w obrębie płacików

• liczba ich wynosi około 360 000, łączna masa od 1 do 2 g

• zbudowane są z komórek nabłonkowych, układających się w pasma, między którymi znajdują się naczynia krwionośne włosowate oraz sieć włókien siateczkowych

• w obrębie wysp trzustkowych wyróżnia się cztery rodzaje komórek: A, B, D, F.

• Insulina jest hormonem trzustkowym koniecznym do transportowania cukru z krwi do komórek

• brak insuliny lub jej niedostatek prowadzi do cukrzycy - dochodzi wówczas do nagromadzenia we krwi dużej ilości cukru, którego część dostaje się do moczu, a jednocześnie występuje brak cukru w komórkach całego organizmu

• dłużej utrzymujący się niedostatek insuliny prowadzi do groźnych dla życia zaburzeń przemiany materii na skutek braku glukozy w komórkach, koniecznej do prawidłowych procesów metabolicznych

Trzustka-lokalizacja

• położona jest zewnątrzotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej

• do przodu od trzonu trzustki leży żołądek, od którego oddziela trzustkę torba sieciowa

• skupienia płacików trzustki mogą występować także w ścianie żołądka lub dwunastnicy, tworząc trzustki dodatkowe

• Energia zużywana jest na pracę układów i narządów organizmu

- układ nerwowy - 25 %

- wątroba - 20 %

- serce - 7 %

- nerki - 7 %

- reszta : mięśnie szkieletowe, układ oddechowy, kostny, skórę i narządy trzewne

Podstawowa przemiana materii (PPM)

Tempo przemian energetycznych u człowieka pozostającego w warunkach:

1. zupełnego spokoju fizycznego i psychicznego,

2. rano, po =/> 8 godz. snu

3. komfortu cieplnego (ok. 24 oC)

4. na czczo, =/> 12 godz. po ostatnim posiłku

PPM zależy od kilku czynników:

1. rozmiary ciała (powierzchnia i masa)

2. wiek (zmniejsza się z wiekiem bo ↓ tk. mięśniowa i ↑ tk. tłuszczowa)

3. płeć (u kobiet 5-10 % mniejsza)

4. beztłuszczowa masa ciała

5. temperatura ciała (zmiana o 1oC zmienia PPM o 13%)

6. rasa (Azjaci < Europejczycy < Eskimosi)

7. strefa klimatyczna (mniejsza w klimacie ciepłym)

Trawienie pokarmów

Spożyte pokarmy zostają w układzie trawiennym poddane działaniu czynników mechanicznych i chemicznych.

Węglowodany białka i tłuszcze zostają rozłożone na składniki podstawowe:

• cukry proste

• aminokwasy

• kwasy tłuszczowe

Jama ustna

1.Żucie (rozdrabnianie i mieszanie ze śliną)

- ułatwia działanie enzymów trawiennych
- nadaje poślizg

- ułatwia formowanie kęsa i połykanie

2.Trawienie (amylaza trawi 40-60 % skrobi)

3. Funkcja ochronna
- nawilżanie śluzówek narządu mowy

- wypłukiwanie resztek pokarmowych

4. Funkcja obronna
- limfocyty i granulocyty, lizozym, Ig A

Ślina

Wydzielanie jest regulowane przez układ autonomiczny i odruchy:

- bezwarunkowe: żucie, dotyk, smak
- warunkowe: widok, zapach, wyobrażenie

Połykanie

Fazy:

1. ustno - gardłowa

2. gardłowo - przełykowa

3. przełykowo - żołądkowa

W fazie 1 uczestniczą mięśnie języka i policzków.

Fazy 2 i 3 są odruchowe.

Żołądek

• gromadzi i przechowuje spożywane pokarmy

• trawi pokarmy

• wyjaławia pokarmy

• uczestniczy we wchłanianiu żelaza i witaminy B12

Wydzielanie żołądkowe
- okres podstawowy
- okres trawienny :
a. faza głowowa - widok, zapach, żucie, połykanie
b. faza żołądkowa - rozciąganie
c. faza jelitowa - gastryna i cholecystokinina

Błona śluzowa żołądka ma powierzchnię ok. 800 cm

Gruczoły błony śluzowej w zależności od lokalizacji dzielimy na wpustowe, odźwiernikowe i właściwe.

Komórki błony śluzowej wydzielają: pepsynogen, HCl, IF, śluz

Jelito cienkie - motoryka

Błona mięśniowa ściany jelita odpowiedzialna jest za 3 rodzaje skurczów:
1. Odcinkowe, okresowe zmiany napięcia
2. Wahadłowe
3. Perystaltyczne - z prędkością od 2 do 20 cm/sek

Dwunastnica
1. Gruczoły dwunastnicze wydzielają śluz oraz enzymy
(enterokinaza, pepsynogen II i mucynaza)
2. Sok trzustkowy (pH od 7,1 do 8,4)
skład: woda (2 l / dobę), HCO3, enzymy
Enzymy: a) proteolityczne
b) lipolityczne
c) glikolityczne
d) nukleazy (rybo- i dezoksyrybo- )

W jelicie cienkim wchłaniane są prawie wszystkie składniki odżywcze

Całkowita powierzchnia resorpcyjna jelita wynosi 200 - 300 m kwadratowych.

Struktury zwiększające powierzchnię resorpcyjną błony śluzowej jelita cienkiego:

- fałdy okrężne - 3 x

- kosmki - 10 x

- mikrokosmki - 15 - 40 x

Jelito grube

W jelicie grubym wchłaniane są: aminokwasy, woda i jony sodu oraz do kału wydzielane są sole metali ciężkich.
Ponad 30% suchej masy stanowią bakterie kałowe, np:
- Escherichia coli
- Lactobacillus bifidus

Bakterie odpowiedzialne są za procesy gnicia i fermentacji. W jelicie grubym powstają gazy (metan, siarkowodór, merkaptany). Bakterie jelitowe posiadają zdolność wytwarzania witaminy K.

14

---